ستاد تبلیغات جنگ
با شروع جنگ تحمیلی عراق علیه ایران، هیچ سازمانی در مملکت آمادگی اداره‌ی خبری و تبلیغاتی جنگ را نداشت، در حالی‌که یکی از ضرورت‌های جنگ، اطلاع‌رسانی مناسب درباره‌ی آن و نیز اتفاقات پیرامون آن بود. در آن مقطع، منسجم‌ترین سازمان خبری در کشور، خبرگزاری «پارس» بود؛ لذا این خبرگزاری در این زمینه پیش‌قدم شد و دکتر کمال خرازی که سرپرستی خبرگزاری پارس را ـ که بعدها به خبرگزاری جمهوری اسلامی تغییر نام داد ـ عهده‌دار بود، از چند نفر از فعالان فرهنگی دعوت کرد تا در این زمینه به فعالیت بپردازند. ابتدا دفتری با عنوان اتاق جنگ در خبرگزاری پارس تأسیس شد. هدف از تأسیس این دفتر، پوشش اخبار جبهه و جنگ بود.
تأسیس اتاق جنگ، اولین قدم در ایجاد ستاد تبلیغات جنگ بود. متعاقب آن در خبرگزاری شیفت‌بندی شد، به این صورت که خانم‌ها و آقایانی که در خبرگزاری فعالیت می‌کردند و با علاقه داوطلب این کار شده بودند، به صورت نوبتی و ۲۴ ساعته به فعالیت‌های خود در زمینه‌ی پوشش دادن به اخبار جنگ بپردازند.
به لحاظ حضور دائمی نیروهای رده بالای خبرگزاری در اتاق اخبار جنگ، مقرر شد که در اخبار نیمه شب رادیو و هفت بامداد همیشه اخبار تازه‌ی جنگ پخش شود. این موضوعی بود که واحد مرکزی خبر نمی‌توانست از عهده‌ی آن برآید؛ چرا که واحد مرکزی رادیو و تلویزیون به صورت کاملاً اداری اداره می‌شد. از طرف دیگر اخبار جنگ، اخبار مهمی بود و اگر اشتباه می‌شد، در روحیه‌ی رزمندگان در جبهه‌ها تأثیر منفی می‌گذاشت.
علی‌رغم این مشکلات، روند مزبور ادامه یافت. تشکیل اتاق اخبار جنگ و عملکرد آن در مدت کوتاهی موجب شد خبرگزاری اعتبار لازم در این زمینه را کسب کند. روش کار در این اتاق به این صورت بود که از ۵ تا ۶:۳۰ صبح با مسئولان در جبهه‌های مختلف تماس گرفته می‌شد تا اخبار جنگ از آنان اخذ گردد.
علاوه بر آن با فرمانداران مناطق جنگی، فرمانده سپاه، ارتش، شهرداری و حتی با بیمارستان‌های مناطق جنگی نیز تماس گرفته می‌شد تا اخبار جمع‌آوری شود. اخبار پس از طبقه‌بندی، جهت پخش به رادیو و تلویزیون مخابره می‌شد. پخش این اخبار در ساعت ۷ صبح آغاز می‌شد و این کار ۱۰ تا ۱۱ شب هم تکرار می‌شد.
برای سهولت خبرگیری علاوه بر تهران در اغلب شهرستان‌ها نیز دفاتر اخبار جنگ تأسیس گردید. سرعت عمل این دفتر، باعث جلب اعتماد منابع دیگر خبری شد چون وقتی که منابع خبری در شهرستان‌ها می‌دیدند که ساعت ۵ صبح با آنها تماس گرفته می‌شد و خبر ساعت ۷ پخش می‌شود، به توانایی خبرگزاری اعتماد کردند. (ستاد تبلیغات…، ۸)
این در حالی بود که بر اساس حکم صریح امام، تبلیغات و اطلاع‌رسانی جنگ به شورای عالی دفاع واگذار شده بود. (صحیفه‌ی امام، ج۱۳، ۲۶۳ـ۲۶۴)
متعاقب این اقدامات، شورای عالی دفاع، درصدد سازماندهی به اوضاع خبررسانی جنگ برآمد و با توجه به پیش‌قدمی خبرگزاری پارس در این زمینه، این وظیفه را به آن خبرگزاری تفویض کرد؛ به این صورت که وظیفه‌ی جمع‌آوری، تدوین و رساندن اخبار به کانال‌های پخش‌خبر، به صورت ستادی را به آن خبرگزاری واگذار نمود.
بعدها نام آن به «ستاد تبلیغات جنگ شورای عالی دفاع» تغییر یافت و آقای خرازی هم به عنوان مسئول این ستاد برگزیده شد. این ستاد پس از آن، شروع به ارتباط با رادیو و تلویزیون و مطبوعات نمود و جلسات مداومی با آنان برگزار کرد. ستاد مأمور شد هر روز به رادیو و تلویزیون رفته و در پخش‌خبر که مهم‌ترین بخش رادیو و تلویزیون بود، اعمال نظر نماید. بعد از آنکه ستاد تشکیل شد، دعوت از مطبوعات و رادیو و تلویزیون صورت گرفت.
نظام کاری این‌گونه بود که ستاد، جلسه‌ی مشترکی بین سردبیران مطبوعات با معاونت فرهنگی وزارت ارشاد تشکیل می‌داد و سپس با مدیر واحد مرکزی خبر و مدیر اخبار رادیو و تلویزیون جلسه برگزار می‌کرد. در سال اول جنگ، اعضای این جلسات عبارت بودند از: آقای محمد اسلامی از روزنامه‌ی انقلاب اسلامی، آقای شهریار روحانی از روزنامه‌ی کیهان، آقای میرحسین موسوی از جمهوری اسلامی و گاهی هم آقای آقازاده معاون ایشان، آقای عبدالعلی بازرگان از روزنامه‌ی میزان، آقای دعایی و البته گاهی هم آقای جلال رفیع از روزنامه‌ی اطلاعات.
این جلسات هفته‌ای یک‌بار، دوشنبه‌ها بعد از ظهر تشکیل می‌شد. گاهی بنابر ضرورت‌ها، دو تا سه جلسه هم در هفته برگزار می‌گردید. جلسات به یک شکل دیگری خیلی گسترده‌تر شد و در نهایت شورایی به نام شورای سیاست‌گذاری ستاد تبلیغات جنگ تشکیل گردید و مسئولیت نهایی پخش اخبار جنگ به حمید هوشنگی، معاون کمال خرازی واگذار شد و تیمی مرکب از آقایان: هادی‌نژاد حسینیان، احمد عزیزی و محسن سازگارا در این زمینه فعالیت می‌کرد.
به افراد فوق از ۶ صبح تا ۱۲ شب اخبار می‌رسید و آنان در رادیو و تلویزیون مستقر می‌شدند و اخبار را بررسی و انتخاب می‌کردند. انتخاب نهایی با مشورت هر یک از اعضا که هر کدام در شیفت خودش بود، انجام می‌گرفت و اخبار به صورت یک بسته‌ی خبری در اختیار اتاق اخبار قرار می‌گرفت.
رادیو و تلویزیون و خبرگزاری‌ها هم اگر خودشان خبر داشتند به شورا می‌فرستادند تا آنها نظر دهند. روزانه با سردبیران مطبوعات تماس تلفنی برقرار می‌کرد. سعی می‌شد منابع خبری بین مطبوعات تقسیم شود.
ساعت سه بعد از ظهر، بعد از آن که اخبار رادیو پخش می‌شد، اعضای تیم چهار نفره‌ی بازرسی اخبار به ستاد مشترک ارتش می‌رفتند و کار نوشتن اطلاعیه‌ها را شروع می‌کردند. ارتش هم موظف به همکاری و هماهنگی با ستاد بود؛ بنابراین وظیفه‌ی این ستاد عبارت بود از: هماهنگی سیاست‌های کلان اطلاعات و اخبار جنگ در جلسات دوشنبه؛ سازماندهی اخبار عملیات‌ها و به طور کلی جنگ؛ نظارت بر دیگر جنبه‌های اخبار جنگ یعنی اخباری که تأثیر نامناسب داشت و عمدتاً مبتنی بر این بود که اخباری که تأثیر سوء بر رزمندگان می‌گذارد، پخش نگردد.
در اوایل جنگ، چون دشمن تبلیغ می‌کرد که اقتصاد ایران ویران شده است، یک بخش اقتصادی راه‌اندازی شد و رادیو و تلویزیون سعی می‌کرد در روز چند خبر از فعالیت‌های اقتصادی واحدهای مختلف مملکت را ارائه دهد و اتفاقاً خیلی هم روی آن تأکید می‌شد تا توانایی‌ها را در اداره‌ی امور تولیدی چه در بخش صنایع و چه کشاورزی بزرگ جلوه دهد و این باعث تقویت روحیه رزمندگان در جبهه‌ها می‌شد.
بعد از چند سال متوجه شدند که یک سری اخبار اقتصادی که خیلی دقیق است را نبایستی گفت؛ به علت این که به دشمن این توانایی را می‌دهد تا آنها را منهدم کند و حتی سعی می‌شد تا پوشش خبری آنها محدود شود. (ستاد تبلیغات جنگ…، ۸) در کنار جلسات این شورا، شورایی فرعی به عنوان شورای هماهنگی تبلیغات تشکیل شد که بررسی مسائل مختلف کشور و تحولات فرهنگی را بر عهده داشت و هدفش نیز اتخاذ راهبردهای تبلیغی ـ فرهنگی و رسانه‌ای کشور بود.
ریاست این شورا بر عهده‌ی سید محمد خاتمی بود. در آن شورا مقاماتی چون معاونت سیاسی و امور بین‌الملل سازمان صدا و سیما، ریاست خبرگزاری جمهوری اسلامی و یکی از معاونین وزارت امور خارجه، معاون وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی و افرادی به عنوان عضو حقیقی، شرکت می‌کردند. (جهرمی و…، ۳۳۱ ـ ۳۳۰)
این ستاد در طول فعالیت، مسئولیت تبلیغات جنگ را عهده‌دار بود و امام در شهریور ۱۳۶۳ در دیدار با مسئولان و اعضای آن دفتر از فعالیت‌های آنان تقدیر کردند. (صحیفه‌ی امام، ج۱۹، ۵۶)
یکی از اقدامات این ستاد در کنار تبلیغات برای جنگ و اطلاع‌رسانی در این زمینه، جذب دانشجویان و دیگر اقشار جامعه جهت اعزام نیرو به جبهه‌ها جهت تقویت نیروهای نظامی بود. (سکوت دنیا، ۱) یکی دیگر از اقدامات این ستاد، ماندگار کردن مجاهدت‌ها و فعالیت‌های رزمندگان و فعالان در جبهه‌ها و جنگ بود.
این ستاد به تنظیم و انتشار مجموعه تصاویر، عکس‌ها، اسناد و خاطرات رزمندگان در جبهه‌ها نمود که از آن جمله می‌توان به انتشار مجموعه‌ی پنج جلدی آلبوم نفیس رزمندگان اسلام اشاره کرد. (کار بزرگ، ۸۰) کمال خرازی ریاست این شورا را بر عهده داشت. این ستاد تا پایان جنگ فعال بود و پس از آن منحل گردید.
منابع
- مرکز اسناد انقلاب اسلامی، فرهنگنامه نهادهای انقلاب اسلامی، مدخل "ستاد تبلیغات جنگ" از داود قاسم‌پور، در دسترس در پایگاه دانشنامه های انقلاب اسلامی و تاریخ ایران، بازیابی: 20 مهرماه 1392.
