مرکز اسناد انقلاب اسلامی
«مرکز اسناد انقلاب اسلامی» به آدرس اینترنتی www.irdc.ir ، با هدف تدوین تاریخ انقلاب اسلامی ایران و جمع‌آوری اسناد و مدارک مربوط به نهضت امام خمینی و ثبت و ضبط خاطرات فعالان نهضت اسلامی جهت انجام تحقیقات مستند تاریخی، از سال ۱۳۶۰ فعالیت خود را آغاز کرد.
معرفی مرکز
مرکز اسناد انقلاب اسلامی به عنوان مؤسسه پژوهشی تاریخ انقلاب اسلامی ایران و به منظور جمع آوری اسناد و مدارک مربوط به نهضت امام خمینی جهت انجام تحقیقات مستند تاریخی و سندیت تدوین و نگارش تاریخ انقلاب شکوهمند اسلامی ایران در سال ۱۳۶۰ فعالیت خود را آغاز نمود. در این راستا تلاش زیادی صورت گرفت تا اسناد موجود مرتبط با تاریخ انقلاب اسلامی جمع آوری شود.
در سال ۱۳۶۷ حضرت امام خمینی در نامه ای به حجت الاسلام والمسلمین سید حمید روحانی رییس وقت مرکز، ضمن قدردانی از تلاشهای ایشان و مجموعه همکاران وی با ابراز عدم رضایت از انتشار تاریخ های غیرواقعی از طرف وابستگان به شرق و غرب، ضمن تشویق به نگارش تاریخی واقعی و مستند، پیگیری جدی تر در خصوص جمع آوری همه اسناد اعم از نوشته، صدا و تصویر را مورد تاکید قرار دادند. بر این اساس و از آن تاریخ عملاً مرکز اسناد انقلاب اسلامی به محلی برای جمع آوری و نگهداری کلیه اسناد انقلاب اسلامی ایران تبدیل شد.
در سال ۱۳۷۴ با پیشنهاد هیات امنای مرکز، حجت الاسلام روح الله حسینیان به عنوان رییس مرکز اسناد انقلاب اسلامی از سوی مقام معظم رهبری منصوب گردید و تاکنون ایشان عهده دار این مسؤولیت می باشد. در سال ۱۳۷۵ و در پی درخواست رییس مرکز از رهبر معظم انقلاب در خصوص همکاری همه جانبه ارگانهای ذیربط در جهت جمع آوری اسناد انقلاب اسلامی، معظم له در این خصوص دستور همکاری حداکثری صادر فرمودند.
مرکز اسناد انقلاب اسلامی هم اکنون در پی تلاش های صورت گرفته، آرشیو مرکز اسناد انقلاب اسلامی با نزدیک به یک میلیون و هفتصد هزار برگ سند نوشتاری، شصت هزار قطعه عکس، دویست هزار قطعه نگاتیو، بیست و سه هزار ساعت صدا و پانزده هزار ساعت تصویر، آرشیوی بسیار غنی از اسناد انقلاب اسلامی را دارا می باشد. همه سیاستگذاری و تلاش مجموعه هم اکنون بر این متمرکز شده است که اطلاعات این اسناد هر چه بیشتر استخراج، بازیابی و در اختیار پژوهشگران تاریخ انقلاب اسلامی قرار گیرد.
آنچه در سیاستگذاری بلندمدت مرکز مدنظر قرار گرفته تدوین و نگارش تاریخ انقلاب اسلامی می باشد بر این اساس تلاش فراوانی صورت می گیرد تا با استفاده از آرشیو اسناد مذکور و کتابخانه بزرگ تخصصی تاریخ معاصر ایران که دارای حدود ۴۰ هزار عنوان کتاب می باشد و در کنار آن آرشیو مطبوعات که همه روزنامه های ایران از بدو پیدایش روزنامه نگاری در کشور تاکنون و همه مجلات منتشر شده در حوزه سیاست و تاریخ معاصر را دارا می باشد، فضای کاملا علمی جهت مطالعه و پژوهش برای محققان فراهم آید.
هم اکنون مرکز در هر سال ۷۲ اثر تدوینی و پژوهشی در زمینه تاریخ انقلاب اسلامی را اعلام و پس از بررسی درخواستهای پژوهشگران، این طرح ها را واگذار و پس از انجام هر پنج روز به صورت یک کتاب منتشر می نماید. از جمله محصولات این مرکز دانشنامه های مربوط به انقلاب اسلامی و تاریخ ایران است که در سایت دانشنامه های انقلاب اسلامی و تاریخ ایران قابل دسترسی است.
مرکز اسناد انقلاب اسلامی علاوه بر معاونت خودکفایی و نیز معاونت اداری و مالی، دارای چهار معاونت دیگر به شرح زیر است:
معاونت اطلاع رسانی:
این معاونت، هم اکنون با مسئولیت آقای محمد شجاعیان فعالیت می کند. واحد تهیه و آرشیو این معاونت، وظیفه تهیه سندهای جدید و آرشیو و نگهداری سندهای موجود را بر عهده دارد. اسناد جدید بر اساس نیازهای پژوهشی مرکز تهیه می گردد. هم اکنون ورودی سند به مرکز اسناد انقلاب اسلامی حدود هشتاد هزار برگ در سال می باشد. واحد سازماندهی اسناد هم وظیفه فهرست نویسی و استخراج اطلاعات اسناد را عهده دار می باشد. علاوه بر این دو واحد، این معاونت دارای دو واحد رایانه و اینترنت و کتابخانه می باشد. واحد رایانه و اینترنت، مسئولیت مدیریت و پشتیبانی سایت اینترنتی مرکز اسناد انقلاب اسلامی، پشتیبانی شبکه های رایانه ای موجود در مرکز، استخراج اسناد اینترنتی و انجام امور رایانه ای از قبیل اسکن سند، تصویر، نگاتیو و... را بر عهده دارد. واحد کتابخانه نیز که توضیح آن پیش از این آمد، ضمن آن که آرشیو مطبوعات هم در این واحد قرار دارد.
معاونت پژوهشی:
این معاونت که رکن اصلی تحقیق و پژوهش مرکز می باشد، هم اکنون توسط جناب آقای دکتر اکبر اشرفی مدیریت می شود. این معاونت با همکاری کارشناسان با تجربه و صاحب اثر در تاریخ انقلاب اسلامی، هر سال ۷۲ موضوع تدوینی و پژوهشی را به عنوان موضوعات نهایی جهت انجام، اعلام عمومی می نماید و پژوهشگران علاقمند به تالیف این موضوعات با مراجعه به این معاونت و ارائه طرح تحقیق خود در صورت پذیرفته شدن تحت نظر و راهنمایی کارشناسان این معاونت به تالیف کتاب در موضوع انتخاب شده می پردازند.
معاونت انتشارات:
پژوهش های به پایان رسیده در معاونت پژوهشی مرکز به صورت کتاب توسط معاونت انتشارات مرکز که هم اکنون مدیریت آن بر عهده آقای مهدی رمضانی است، منتشر می گردد. کلیه مراحل چاپ آن از حروفچینی و ویراستاری و طراحی تا لیتوگرافی و چاپ و توزیع، همه در این معاونت و داخل مجموعه مرکز صورت می گیرد. معاونت انتشارات مرکز اسناد انقلاب اسلامی با چاپ هر پنج روز یک کتاب هم اکنون یکی از پرکارترین ناشران کشور محسوب می شود و طی چند سال گذشته چندین بار به عنوان ناشر برگزیده کشور شناخته شده است.
معاونت تاریخ شفاهی:
این معاونت هم اکنون به مدیریت جناب آقای مرتضی میردار مشغول فعالیت است. شناسایی و مصاحبه با کسانی که به گونه ای در فرایند انقلاب اسلامی فعالیت داشته اند یا اطلاعات ثبت نشده ای از تاریخ نهضت امام خمینی دارند، مهمترین وظیفه این بخش محسوب می شود. تاکنون نزدیک به بیست هزار ساعت مصاحبه توسط همکاران این بخش تهیه شده است که عمده شخصیت های مهم و تاثیرگذار در انقلاب اسلامی را شامل می شود؛ ولی از آنجا که انقلاب شکوهمند اسلامی ایران به لحاظ وسعت، گستردگی وصف ناشدنی دارد هنوز هستند افرادی که خاطرات بسیار ارزشمند در حافظه خویش دارند. این بخش در حال شناسایی و انجام مصاحبه با این بزرگواران می باشد.
فعالیت‌ها و کارکردها
مرکز اسناد انقلاب اسلامی، در راستای رسالت اصلی خود مبنی بر تدوین تاریخ انقلاب اسلامی کارکردهایی دارد که عبارتند از:
۱- جمع‌آوری و آرشیو اسناد:
از جمله مهمترین کارکردهای مرکز اسناد انقلاب اسلامی، جمع‌آوری و آرشیو اسناد تاریخی در حوزه انقلاب اسلامی است . در حال حاضر موجودی مخزن اسناد بالغ بر ۴,۵۰۰,۰۰۰ برگ سند است که برای بهره‌بردای و استفاده محققین در اختیار آنها قرار می‌گیرد. این اسناد در حوزه تاریخ پهلوی ، تاریخ انقلاب اسلامی، بعد از انقلاب و دوران جمهوری اسلامی است. این اسناد غالباً گزارش‌های ساواک رژیم پهلوی، شهربانی و .... در قبل از انقلاب و اسناد مربوط به نیروی انتظامی ، دادستانی و .... پس از پیروزی انقلاب اسلامی را شامل می‌شود. همچنین نمایه‌سازی اسناد یکی از فرآیندهایی است که به منظور سهولت در جستجو و استفاده محققان تاریخ صورت می‌گیرد. علاوه بر این‌ها مجموعه عظیمی از روزنامه‌ها و مطبوعات مختلف از آغاز تاریخ روزنامه‌نگاری در ایران جمع‌آوری شده است که خود منبع بی‌بدیلی برای تاریخنگاری به ویژه در حوزه تاریخ معاصر و انقلاب اسلامی است. تا به حال تعداد ۱۵۰۰۰ برگ از ۵۰ عنوان روزنامه در اختیار مجموعه قرار دارد.
۲- ضبط، ثبت و تدوین خاطرات:
از دیگر فعالیت‌ها و کارکردهای مرکز اسناد انقلاب اسلامی بهره‌گیری از روش تاریخ شفاهی در تدوین تاریخ انقلاب می‌باشد که محتوای اولیه آن از طریق ضبط و ثبت خاطرات افراد موثر در انقلاب اسلامی یا شاهدان وقایع نهضت امام خمینی صورت می‌گیرد. شناسایی مبارزان در نهضت اسلامی، مصاحبه با آنها و سپس تدوین خاطرات راویان انقلاب از دیگر اقدامات این مرکز است. تاکنون نزدیک به ۲۱ هزار ساعت مصاحبه از مبارزان و فعالان انقلابی- سیاسی تهیه شده که شامل ۱۳۰۰۰ ساعت مصاحبه صوتی و ۸۰۰۰ ساعت مصاحبه تصویری است. این خاطرات که می‌تواند منبع پژوهش‌های بسیاری در حوزه تاریخ انقلاب اسلامی باشد همچنان ثبت و ضبط می‌شود.
۳- چاپ و انتشار کتاب:
یکی از پرکارترین مراکز پژوهشی در حوزه نشر کتاب با موضوع تاریخ انقلاب اسلامی، مرکز اسناد انقلاب اسلامی است که تاکنون بیش از ۱۲۰۰ عنوان کتاب با موضوعات مختلف در حوزه تاریخ انقلاب اسلامی و جمهوری اسلامی توسط این مرکز چاپ و منتشر شده است. پس از تکمیل فرآیند تحقیقات و تدوین کتاب در هر معاونت، انتشار کتاب توسط موسسه فرهنگی هنری صورت می‌گیرد. تاکنون بیش از ۵۰ عنوان کتاب درباره نهضت اسلامی، بیش از ۵۰ عنوان کتاب با موضوع رژیم پهلوی، بیش از ۵۰ عنوان کتاب درباره جمهوری اسلامی، بیش از ۸۰ عنوان کتاب در حوزه دفاع مقدس، بیش از ۱۵۰عنوان کتاب در حوزه خاطرات و بیش از ۹۰ عنوان کتاب در حوزه اسنادی و بیش از ۱۴۰ عنوان کتاب در قالب دانستنی‌های انقلاب اسلامی برای جوانان به چاپ رسیده است. همچنین تدوین و انتشار ده‌ها عنوان فرهنگنامه (دائره‌المعارف) در حوزه تاریخ انقلاب اسلامی از جمله این فعالیت‌هاست.
۴- فعالیت‌های فرهنگی هنری:
تولید محصولات چندرسانه‌ای اعم از مستندهای تاریخی، نماهنگ، اینفوگرافیک، موشن‌گرافیک، موشن‌کمیک، کتب صوتی و الکترونیک از دیگر فعالیت‌های مرکز اسناد انقلاب اسلامی است. همچنین پشتیبانی سندی و محتوایی از فیلم‌های تاریخی گام بزرگی در جهت روایت تاریخ انقلاب اسلامی است که توسط این مرکز برداشته شده است. مسئولیت این مهم بر عهده موسسه فرهنگی هنری است. فیلم‌های سینمایی همچون سیانور و ماجرای نیمروز از جمله فیلم‌هایی است که با مشاوره و پشتیبانی محتوایی و اسنادی این مرکز تولید شده است. علاوه بر این موشن گرافی " ۶۰ثانیه با تاریخ " با هدف روایت تاریخ برای جوانان و نوجوانان از دیگر کارهای بدیعی است که در زمینه تاریخ انقلاب اسلامی انجام گرفته است. مرکز اسناد انقلاب اسلامی همچنین در جدیدترین فعالیت خود اقدام به انتشار کتاب کودک کرده است تا قهرمانان واقعی را به نسل نو معرفی کند.
۵- حمایت از پایان‌نامه‌ها، پروژه‌ها و تحقیقات تاریخی:
مرکز اسناد انقلاب اسلامی با حمایت از پایان‌نامه‌های دانشگاهی مرتبط با حوزه تاریخ انقلاب اسلامی نقش مهمی در پشتیبانی از دانشجویان علاقمند و پژوهشگران جوان تاریخ انقلاب ایفا کرده است.
۶- تربیت و هدایت پژوهشگران تاریخی:
مرکز اسناد انقلاب اسلامی با ایجاد ظرفیت‌های هدایتی و حمایتی نسل قابل توجهی از پژوهشگران تاریخ را به جامعه تاریخنگاری انقلاب اسلامی معرفی کرده است که تا کنون چندین اثر از آنها در حوزه‌های مختلف تاریخی چاپ و منتشر شده است. در این زمینه می‌توان به تربیت و حمایت از حدود هزار محقق و پژوهشگر در حوزه تاریخ اشاره کرد.
۷- ارائه طرح‌های تحقیقاتی در حوزه تاریخ انقلاب:
موضوعات تحقیقاتی حوزه تاریخ در قالب طرح‌های پژوهشی ، تاریخ شفاهی (تدوین کتب خاطرات) و اسناد (تدوین کتب اسنادی) به صورت دو دوره ده‌ساله که هر دوره با استخراج هزار عنوان موضوع با محوریت انقلاب اسلامی ایران در حوزه‌های مختلف مشخص شده و بطور سالیانه توسط مرکز اسناد انقلاب اسلامی ارائه می‌شود. علاقمندان به پژوهش و تاریخنگاری با ارسال سوابق (رزومه) و طرح‌واره (پروپوزال) در یک موضوع مشخص می‌توانند تحت نظر کارشناسان مرکز اسناد انقلاب اسلامی به نگارش کتاب مبادرت ورزند. این فرآیند به اقتضای حوزه تخصصی به معاونت‌های مربوطه ارجاع داده می‌شود.
۸- ارائه خدمات به پژوهشگران:
کتابخانه امام مهدی(عج) مرکز اسناد انقلاب اسلامی با بیش از ۴۸۰۰۰ عنوان کتاب همه روزه به متقاضیان خدماتی ارائه می‌دهد. همچنین پژوهشگران می‌توانند با جستجو در گنجینه اسناد، از اسناد مربوطه برای انجام پژوهش استفاده کنند.
۹- مرجع‌سازی تاریخ انقلاب:
مرجع‌سازی تاریخی یکی از کارکردهای مهمی است که مرکز اسناد انقلاب اسلامی به عهده گرفته است. در این زمینه می‌توان به کتب مرجعی همچون نهضت روحانیون ایران، نهضت امام خمینی، مجموعه پنج جلدی انقلاب اسلامی (زمینه‌ها، چگونگی و چرایی)، کتب مرجع تقویم دفاع مقدس و فرهنگنامه‌ها اشاره کرد که منبع و مرجع پژوهش‌های تاریخی در حوزه انقلاب اسلامی است.
۱۰- فعالیت رسانه‌ای:
مرکز اسناد انقلاب اسلامی یکی از اولین موسسه‌‌های پژوهشی تاریخ انقلاب اسلامی است که به طور ویژه و متمرکز در حوزه رسانه ورود پیدا کرده است. در این زمینه پایگاه مرکز اسناد انقلاب اسلامی به آدرس www.irdc.ir به گنجینه‌ای از مقالات، اسناد، خاطرات و تصاویر در حوزه تاریخ تبدیل شده است. علاوه بر این حضور پرکار در شبکه‌های اجتماعی و پیام‌رسان‌های مختلف از دیگر فعالیت‌ها است. انتشار اسناد در صفحه توئیتر مرکز اسناد انقلاب اسلامی یکی از نوآوری‌ها برای انتشار مطالب تاریخی در فضای مجازی است.
۱۱- حضور فعال در عرصه های فرهنگی:
مرکز اسناد انقلاب اسلامی به واسطه ارتباط با مخاطبان مختلف اعم از جوان، نوجوان، کودک، دانشجو، طلبه و ... در مجامع فرهنگی و رسانه ای شناخته شده است. حضور در ادوار مختلف نمایشگاه بین المللی کتاب تهران، حضور در نمایشگاه مطبوعات، شرکت در نمایشگاه های استانی، برگزاری نمایشگاه های موضوعی در دانشگاه ها و مراکز علمی، برپایی نشست های مختلف با موضوع تاریخ انقلاب اسلامی، انتشار فصلنامه جستارهای تاریخ انقلاب اسلامی، برگزاری مراسم رونمایی کتاب و ... بخشی از فعالیت های این مرکز در عرصه های مختلف فرهنگی بوده است. همچنین مرکز اسناد انقلاب اسلامی با برپایی نشست صیانت در سی امین سال تاسیس این مرکز، گامی مهم در عرصه تاریخنگاری انقلاب اسلامی برداشت. فعالیت های متنوع این مرکز در حوزه تاریخنگاری انقلاب موجب شد تا روز ۲۴ دیماه (همزمان با صدور پیام تاریخی حضرت امام(ره) مبنی بر تاسیس مرکز اسناد انقلاب اسلامی) در تقویم رسمی کشور به عنوان روز تاریخنگاری انقلاب اسلامی ثبت شود.
منبع
- پایگاه مرکز اسناد انقلاب اسلامی، بخش درباره ما، بازیابی: ۱۷ مهر ۱۳۹۲.
