تفسیر فرات کوفی (کتاب)
 | |
| نویسنده | ابراهیم بن فرات الكوفی |
| موضوع | تفاسیر شیعه |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 1 |
| تحقیق | محمدالكاظم |
|
| |
مؤلف
ابوالقاسم فرات بن ابراهیم بن فرات کوفى (متوفى اوایل قرن چهارم).
وى از اعلام عصر غیبت صغری و استاد محدثان زمان خود بود. او در عصر ثقه الاسلام شیخ کلینى و ابن عقده مى زیسته و زادگاه وى کوفه بوده که در آن عصر مرکز دانش و نقل حدیث و ثقل دانشمندان بشمار مى رفته است.
با نگاهى به زندگى و مشایخ و اساتید حدیثى وى روشن مى گردد که وى زیدى مذهب بوده است؛ گرچه روایاتى از امام باقر علیه السلام و حضرت امام صادق علیه السلام نقل مى کند؛ همچنان که بسیارى از روایات شیخ صدوق به فرات مى رسد ولذا احتمال داده شده که وى شیعه اثنی عشرى باشد، اما در آغاز زیدى بوده است. در هر حال، با این که این کتاب عمدتاً در فضایل اهل بیت علیهم السلام گردآورى شده، اما نکته اى دال بر دوازده امامى بودنش یافت نشده است.
معرفی اجمالی
تفسیر، با مقدمه‌ى کوتاهى آغاز می شود سپس با جمله‌ى «اما بعد هذا تفسیر آیات القرآن مروى عن الأئمة علیهم السلام» به ۹ روایت در معرفى قرآن می پردازد. طبق ترقیم مصحح محترم کتاب، تفسیر فرات داراى ۷۷۷ روایت می باشد. کتاب (با اندکى آشفتگى) به ترتیب فعلى سوره‌ها تنظیم شده است، بدون اینکه در تفسیر آیات ترتیبى رعایت شده باشد. برخى از سوره‌ها هم تفسیر نشده‌اند: الدخان، التغابن، نوح، المزمل، الإنفطار، البروج، الطارق، الاعلى، العلق، القارعة، الهمزة، الفیل، قریش، الماعون و المسد.
اکثر روایات نقل شده در تفسیر، ناظر به مقام والاى اهل بیت (علیهم السلام) می باشد و در این میان، «ولایت حضرت امیرالمؤمنین (علیه السلام)» بیش از دیگران مورد توجه قرار گرفته است. البته این اهتمام بیشتر به پنج تن آل عبا منعطف است و با توجه به گرایش احتمالى مولف به زیدیه، تا امام سجاد (علیه السّلام) نیز کاملا مشهود است ولى در مورد سایر امامان (علیهم السلام) حجم روایات بسیار اندک می نماید.
این تفسیر به علل پیشگفته، کمتر در مجامع روایى و تفسیرى امامیه مطرح بوده است. تا قبل از مرحوم مجلسى در کتاب بحار الانوار، چندان اعتنایى به این تفسیر نبود. ابو القاسم، عبید اللّه بن عبد اللّه بن احمد حسکانى معروف به حاکم حسکانى و مولف کتاب «شواهد التنزیل» تنها کسى است که فراوان از تفسیر فرات نقل می کند.
غیر از مرحوم مجلسى، شیخ حر عاملى در «وسایل الشیعة»، شیخ صدوق در «علل الشرایع» و «عیون اخبار الرضا» و «فضایل الاشهر الثلاثة» و «کمال الدین (یا اکمال الدین)» و «معانى الاخبار»، سید عبد الکریم بن طاووس در «فرحة الغرى»، قطب الدین راوندى در «قصص الانبیاء» و سید بن طاووس در «مهج الدعوات» و «الیقین» از ابو القاسم فرات بن ابراهیم بن فرات کوفى و یا تفسیرش نقل می کنند.
کتاب را ابو الخیر، مقداد بن على حجازى مدنى از ابو القاسم، عبد الرحمن بن محمد بن عبد الرحمن حسینى (یا حسنى) از فرات نقل کرده است.(همو، ص ۶۲۱ و ۴۶) مشکل حذف اسانید کتاب و ذکر آن در برخى نسخ، از معضلات تصحیح آن به شمار می رود، به حدى که می بایست دو کتاب به نام تفسیر فرات پنداشت، یکى اصل کتاب با اسانید و راویان و دیگرى گزیده‌اى از تفسیر!
چاپ‌هاى تفسیر
این تفسیر چندین بار با تصحیحات مختلف به طبع رسیده است:
- با تصحیح محمد کاظم، وزارت ارشاد اسلامى، تهران ۱۳۶۹ ش، در ۷۲۰ صفحه,
- با تصحیح محمد على اردوبادى، مطبعه‌ى حیدریه، نجف اشرف ۱۳۵۴ ش، در ۲۲۴ صفحه,-؟، مکتبه‌ى داورى، قم بى تا, -؟، نشر ضیاء القرآن، لاهور پاکستان بى‌تا( شیخ محمد حسین بکائى، ج ۶، ص ۲۳۹۳),
ترجمه هاى تفسیر فرات
علیرغم اهمیت این کتاب در تفسیر و روایات، کمتر مورد توجه مترجمان قرار گرفته است:
- ترجمه‌ى اردو: مولانا ملک محمد شریف( م ۱۹۸۳ م)، مکتبة السجاد، ملتان پاکستان ۱۳۹۸ ق,
- ترجمه‌ى اردو: همو، انتشارات منظور پرنتینک، ملتان پاکستان بى تا( شیخ محمد حسین بکائى، ج ۶، ص ۲۳۹۳),,
منابع
- محمدرضا ضمیری، کتابشناسی تفصیلی مذاهب اسلامی، صفحه ۴۹۵-۴۹۶.
- مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی، نرم افزار جامع التفاسیر [لوح فشرده]، بخش کتابشناسی.
پيوندها
| تفسیر قرآن | |
| درباره تفسیر قرآن: | تفسیر قرآن -تاریخ تفسیر - روشهای تفسیری قرآن |
|---|---|
| اصطلاحات: | اسباب نزول -اسرائیلیات -سیاق آیات |
| شاخه های تفسیر قرآن: |
تفسیر روایی (تفاسیر روایی) • تفسیر اجتهادی (تفاسیر اجتهادی) • تفسیر فقهی ( تفاسیر فقهی) • تفسیر ادبی ( تفاسیر ادبی) • تفسیر تربیتی ( تفاسیر تربیتی) • تفسیر كلامی ( تفاسیر كلامی) • تفسیر فلسفی ( تفاسیر فلسفی ) • تفسیر عرفانی (تفاسیر عرفانی ) • تفسیر علمی (تفاسیر علمی) |
| روشهای تفسیری قرآن: |
|
| تفاسیر به تفکیک مذهب مولف: |
|
