السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی (کتاب)
«السَرائر الحاوي لتحرير الفتاوی» تأليف محمد بن ادريس حلّى (م، 598 ق)، يك دوره كامل فقه استدلالى است. کتاب «السرائر» از زمان نگارش مورد توجه فقهاى بزرگ شیعه همچون محقق حلى (م، 676 ق)، علامه حلى (م، 726 ق) و شهيد اول (م، 786 ق)، واقع شده و در کتب فقهى خود به آن استناد کرده‌اند.
 | |
| نویسنده | محمد بن ادريس حلّى |
| موضوع | فقه شيعه |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 3 |
|
| |
مؤلف
«محمد بن ادریس حلى» (۵۹۸-۵۴۳ ق)، از فقها و مجتهدین بزرگ شیعه در قرن ۶ هجری است. او از شاگردان سید ابوالمکارم بن زهره، عمادالدین طبری و ابن شهرآشوب مازندرانى، بوده و خود از اساتید محمد بن جعفر بن نما حلی، فخار بن معد موسوی،
ابن ادریس به استفاده فراوان از دلایل عقلی در استنباط احکام و شکستن سنت تقلید از آرای شیخ طوسی و احیای باب اجتهاد در فقه مشهور است.
کتاب «السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی» او از مهم‌ترین منابع فقهی شیعه است. برخی دیگر از آثار او عبارتند از: المنتخب من تفسیر القرآن، مستطرفات السرائر، رسالة فی معنی الناصب، خلاصة الاستدلال فی المواسعة و المضایقة، حاشیة الصحیفة السجادیة.
معرفی كتاب
کتاب «السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی» يك دوره كامل فقه استدلالى با روش ابتكارى ابن ادریس حلی و سرشار از انديشه هاى نو و مطالب تازه است. مؤلف در مقدمه كتاب، از نبودن اجتهاد زنده در عصرش و كوتاهى بعضى از علماء در اين زمينه انتقاد نموده و آنان را ترغيب به تأليف كتابهاى محققانه نموده است.
ابن ادریس حلی، بدان جهت که با نگارش کتاب «السرائر» سد حدود یک قرن رکود اجتهاد را، با جسارت علمی خویش شکست و دیگربار باب اجتهاد را گشود، جایگاهی بس والا در فقه شیعه دارد. کتاب ارزشمند او دارای اختصاصاتی است، از جمله عمل نکردن به اخبار آحاد، بسیار به آیات قرآن نظر داشتن، بر اجماع تکیه کردن، بسیار به آرای شیخ طوسی پرداختن، نظرات دیگر فقها را به همراه نقد و بررسی بیان کردن، اجتناب تام از تقلید، پرداختن به نظرات اهل سنت و بررسی برخی از مسائل فقهی بگونه تطبیقی.
در كتاب السرائر، غالبا نظريات شيخ صدوق (م 381 ق)، سيد مرتضى (م 436 ق)، شيخ طوسى (م 460 ق) و در مواردى سلّار دیلمی (م 463 ق)، مطرح و مورد بررسى و تحليل واقع شده‌اند. ابن ادریس این کتاب را در زمان حیات خود بارها تدریس کرد و شاگرد مبرّز وی سید فخار بن معدّ موسوی آن را استنساخ و روایت کرده است. السرائر، افزون بر ارزش فقهى آن، ارزش حدیثى قابل توجهى نیز دارد.
ابن ادریس حلی در پایان کتابش یک دوره کامل از کتابشناسی و شخصیت‌شناسی مطالب خودش را به عنوان «مستطرفات» آورده است. او در این باب از کتاب، به سلسله سند روایت‌ها، بررسی اعتبار کتاب‌های دست اول حدیثی، تاریخی و فقهی مثل المحاسن برقی، انس العالم صفوانی، النوادر اشعری، جامع بزنطی و غیر آن پرداخته و احادیث مهم از آنها را نقل نموده است. این باب از کتاب نیز به عنوان یک کتاب رجالی با نام «مستطرفات السرائر» به طور مستقل چاپ شده و مورد توجه دانشمندان این دانش قرار گرفته است.
اگرچه مصنف این کتاب بر خلاف قول مشهور، قائل به عدم حجيت خبر واحد بوده است، اما به علت تحقيقات گرانقدر و اجتهاد زنده و سبک نو در استنباط مسائل فقهى از ادله شرعى كه در آن نكات و دقتهاى لغوى و رجالى در كنار فقه الحديث و نظريات فقهى مطرح شده است، فقهاى بزرگ را به آن متوجه داشته و همواره مورد نقد و بررسى و استناد بزرگان بوده است. اين كتاب تقريبا در تمام موسوعه‌هاى فقهى همچون آثار محقق حلّى (م 676 ق)، كتابهاى قواعد الاحكام و مختلف الشيعه علامه حلّى (م 726 ق)، آثار شهيد اوّل (م 786 ق)، جامع المقاصد محقق كركى (م 940 ق)، حدائق الناظره شيخ يوسف بحرانى (م 1186 ق)، مفتاح الكرامة سيد جواد عاملى (م 1226 ق)، رياض المسائل سيد على طباطبائى (م 1231 ق)، مستند الشيعه ملا احمد نراقی (م 1245 ق)، جواهر الكلام شيخ محمدحسن نجفى (م 1266 ق) و كتابهاى شيخ انصارى، استناد و اعتماد آنان بوده و همواره در اجازه های روایت و اجتهاد فقهای شیعه وارد شده است.
اگرچه کتاب ابن ادریس حلّی به عنوان کتابی در تقابل با کتاب «المبسوط» شیخ طوسی تلقی شده و گاهى تعبير به تجاوز از حد و سنت شكنى شده است -و در مواردى نيز اين تعبير صحيح است-، امّا نفس اعتقاد وى به تفكر آزاد و آسيب‌پذير دانستن اجتهاد و انديشه بزرگان، خدمت بزرگى به فقه امامیه به شمار مى‌آيد.
ابن ادریس یک دوره کامل از کتاب‌های فقهی و احکام مربوط به مسائل هر باب را از طهارت تا حدود در این کتاب آورده است. او در لابلای فتواهای خود به مطالب غیر فقهی مثل حدیث، تاریخ، رجال، عقاید شیعه و اصول فقه نیز پرداخته است.
منابع
- نرم افزار جامع فقه اهل البیت، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
- "معرفی کتاب السرائر"، آیین رحمت - دفتر آیت‌لله مکارم شیرازی.
- کتابشناسی تفصيلی مذاهب اسلامی، محمدرضا ضميری.
- "ابن ادریس حلی و کتاب السرائر"، علیرضا هدایی، مقالات و بررسی‌ها، 1375.
| فقه | ||
| کلیات: | تاریخ فقه، ابواب فقه، احکام، اجتهاد، منابع اجتهاد در فقه شیعه، تقلید، اصول فقه، قواعد فقهی | |
| منابع: | عروة الوثقى، شرایع الاسلام، علل الشرائع، لمعه، جواهرالكلام، المكاسب المحرمه، مدارک الاحکام و ... | |
| ↓ رده ها ↓ | ||
| فقه: | فقیهان، منابع فقهی، اصطلاحات فقهی، آیات الاحکام، منابع اجتهاد در فقه شیعه، قواعد فقه | |
| اصول فقه: | اصول فقه، اصولیون، منابع اصول فقه، اصطلاحات اصول فقه | |
| احکام: | احکام، احکام عبادی، احکام اقتصادی، احکام خانواده، احکام روابط اجتماعی، احکام قضایی و جزایی، احکام اطعمه و اشربه، اصطلاحات احكام | |
