بصائر الدرجات (کتاب)
 | |
| نویسنده | محمد بن حسن صفار |
| موضوع | فضايل چهارده معصوم |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | ۱ |
| مصحح | ميرزا محسن كوچه باغی |
|
| |
کتاب «بصائر الدرجات فی فضائل آل محمد(صلی الله علیه وآله)» نوشته محمد بن حسن صفار (م، ۲۹۰ ق) از علماى شیعه امامیه و صحابى امام حسن عسکری(علیه السلام) است، که درباره شناخت ائمه (علیهم السلام) و خصوصیات آنان نوشته شده است.
محتویات
مؤلف
ابوجعفر محمد بن حسن بن فروخ صفار قمی (م ۲۹۰ ق) از یاران امام حسن عسکری علیه السلام و از چهره های سرشناس یاران ائمه اطهار علیهم السلام و راویان حدیث بشمار می آید. او را می توان از بزرگان قرن سوم برشمرد. نجاشی درباره او می گوید: «محمد بن حسن بن فروخ صفار، یکی از چهره های درخشان شیعه در شهر قم و شخصیتی مورد اطمینان و دارای ارزشی والا است که روایات او بر بسیاری از روایات ترجیح داده می شود. او تألیفات فراوانی نیز دارد».
احمد بن ابی عبدالله برقی، احمد بن محمد بن ابی نصر، حسن بن علی بن فضال و علی بن ابراهیم، از استادان او هستند. همچنین، احمد بن ادریس، علی بن حسین بن بابویه، احمد بن داوود بن علی، محمد بن حسن بن ولید، محمد بن یحیی عطار و محمد بن یعقوب کلینی، از مهمترین شاگردان صفار به شمار می روند.
تألیفات دیگر محمد صفار عبارتند از: کتاب الصلاة، کتاب الوضوء، کتاب الجنائز، کتاب الصیام، کتاب الحج، کتاب النکاح، کتاب الطلاق، کتاب المزار، کتاب التقیه، کتاب المناقب، کتاب بصائر الدرجات، کتاب ماروی فی اولاد الائمه، کتاب جهاد.
معرفی اجمالی کتاب
کتاب بصائر الدرجات مشتمل بر ۱۸۸۱ حدیث مى‌باشد که در ده بخش تنظیم شده و هر بخش حدوداً شامل بیست باب است. عناوین برخى بخش‌ها (اجزاء) عبارتند از: ارزش علم و اینکه علماى حقیقى، آل محمد(علیهم‌السلام) هستند؛ مقام و منزلت ائمه؛ ائمه وارث علم انبیایند؛ ودایع پیامبر نزد ایشان است؛ اسم اعظم و علم الکتاب نزد آنهاست؛ از مرگ شیعیان خبر دارند؛ علومى که پیامبر به امام على(ع) آموخت؛ فرق پیامبران با ائمه.
با آنکه این اثر قدمت زیادى دارد لیکن فصل‌بندى خوبى بر تمام آن حاکم است و مؤلف، عناوین متعددى را براى ابواب انتخاب کرده و در مواردى که عنوانى براى روایات نیاورده، آن را ذیل «باب نادر» آورده است. یکى از ویژگى‌هاى این کتاب آن است که مؤلف آن، همه اسناد روایات خود را به طور کامل ذکر مى‌کند. اما وى درباره روایات هیچ‌گونه اظهار نظرى ندارد و فقط به نقل آنها پرداخته است.
این اثر مشتمل بر روایات عجیبى درباره مقامات امامان شیعه و گستره علم آنان است. به گونه‌اى که برخى روایت آن را غالیانه مى‌دانند. البته دسته‌اى از همین روایات در کتبى چون کافى نیز آمده است، لیکن صفار مطالب بیشترى در این زمینه نقل کرده است. مامقانى در تنقیح المقال به نقل از علامه مجلسى مى‌نویسد: شاید علت آنکه ابن الولید استاد شیخ صدوق، بصائر الدرجات را روایت نکرده است (چنانکه نجاشى و طوسى در فهرست خود به این نکته اشاره کرده‌اند) مطالب غلوّ آمیز آن در شأن ائمه باشد. با این حال بصائرالدرجات از کتب معتبر و کهن شیعه به شمار مى‌رود که از زمان نگارش تا کنون پیوسته مورد توجه علما و بزرگان قرار داشته و بسیار به آن استناد نموده‌اند؛ چنانکه مرحوم کلینى در کتاب کافى، شیخ حر عاملى در کتاب وسائل الشیعه و علامه مجلسى در بحار الانوار از آن نقل کرده‌اند.
صفار دو کتاب کوچک و بزرگ با این نام داشته که در این زمان فقط نسخه بزرگ آن در اختیار ماست و گویا مؤلف با افزودن مطالبى بر بصائر صغیر، بصائر کبیر را نوشته است.
این اثر تا سالهاى طولانى، فقط یک چاپ داشت و در سالهاى اخیر چاپ دیگرى از روى همان نسخه انجام شده است. در عین حال اهمیت اثر سبب شده مراکز حدیثى، چاپ تحقیق آن را در دستور کار خود قرار دهند.
قابل ذکر است که سعد بن عبدالله اشعرى قمى (معاصر صفار) نیز کتابى با همین عنوان داشته که به دست ما نرسیده ولى بخشى از آن در کتاب مختصر البصائر حلى آمده است.
این کتاب، به زبان عربی در یک جلد با تلاش منشورات الاعلمی تهران در سال ۱۴۰۴ هـ.ق منتشر شده است.
منابع
- محمدرضا ضمیری، کتابشناسی تفصیلی مذاهب اسلامی، صفحه ۳۶۱.
- مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی، نرم افزار جامع الحادیث ۳ [لوح فشرده]، بخش کتابشناسی.
متن کتاب
بصائر الدرجات فی فضائل آل محمد(صلی الله علیه وآله)
