مسالک الافهام الی آیات الاحکام (کتاب)
این مدخل از دانشنامه هنوز نوشته نشده است.
(احتمالا تصرف اندکی صورت گرفته است)
 | |
| نویسنده | فاضل جواد كاظمی |
| موضوع | تفسیر فقهی |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 4 |
| محقق | محمدباقر شريف‌زاده |
| مصحح | محمدتقي كشفي |
|
| |
محتویات
مؤلف
جواد بن سعد بن جواد کاظمى، معروف به فاضل جواد (زنده در ۱۰۴۴ ق).
معرفی اجمالی کتاب
این کتاب تفسیر آیاتى از قرآن کریم است که در آنها احکام فقهى بیان و بر اساس ترتیب کتب فقهى منظم شده است. از صدر اسلام در کنار سبکهاى مختلف فقهى مثل فقه رساله‌اى، خلافى، استدلالى، سبک دیگرى پدید آمد که در آن تفسیر آیات فقهى قرآن کریم بر اساس ابواب فقهى مرتب شده که نام آن را آیات الاحکام گذاشتند. این سبک تفسیر آیات فقهى در هر چهار فرقه مذاهب اسلامى دیده مى‌شود.
در بین تفاسیر فقهی، کتاب ارزشمند مسالک الافهام از جایگاه خاصى برخوردار است و از زمان نگارش آن فقهاى بزرگ امامیة به آن توجه داشته و در موسوعه‌هاى فقهى به آن استناد شده و نظریات و اقوال آن مورد نقد و بررسى واقع شده است.
این کتاب پر از تحقیقات فقهى و دقیق و نکات ادبى است که بر آگاهان به این علوم پوشیده نیست. مؤلف تمام اقوال فقهاى قبل از خود را بیان نکرده است بلکه به ذکر نظریات سید مرتضى (م ۴۳۶ ق)، شیخ طوسى (م ۴۶۰ ق)، علامه حلى (م ۷۲۶ ق)، اکتفا نموده است.
این کتاب مزین به مقدمه ارزشمندى از آیت اللّه عظمى نجفى مرعشى (م ۱۴۱۱ ق)، در معرفى و تاریخچه کتابهاى آیات الاحکام در مذاهب اسلامى همراه با زندگینامه عالمانه و محققانه مؤلف و آثار وى مى‌باشد که به ارزش علمى این کتاب مى‌افزاید.
مباحث کتاب در دو مجلد که از ۴ قسمت تشکیل شده است، مطرح شده است:
- قسمت اوّل از جلد اوّل شامل کتابهاى طهارت، صلاة، صوم است.
- قسمت دوّم از جلد اوّل دربردارنده کتابهاى زکات، خمس، حج، جهاد، امر به معروف و نهى از منکر است.
- قسمت اوّل از جلد دوّم کتابهاى المکاسب، البیع، دین و توابع آن، بعضى از عقود مثل شرکت، عاریة، غصب، مضاربة و نظائر آن و در آخر کتاب النکاح را دربردارد.
- قسمت دوّم از جلد دوم کتابهاى طلاق، مطاعم و مشارب، مواریث، حدود، جنایات، قضاء و شهادات را شامل مى‌شود.
کلمات بزرگان درباره کتاب
ریحانة الادب، ۴/۲۸۰ج: آیات الاحکام که نام اصلیش مسالک الافهام فى شرح آیات الاحکام مى‌باشد و آن بهترین کتابى است که در این موضوع تألیف شده است.
اعیان الشیعه، ۴/۲۷۱ج: من اکبر ما کتب فى بابه و اتمها فائدة صنفه بامر شیخه المذکور (شیخ بهائى)، رأینا منه نسخه بخط یده فى قریة بهار من توابع همدان.
مؤلف در خطبه کتاب مى‌نویسد: ولعمرى ان من نظر فى کتابى هذا بعین الانصاف، و جانب سبیل البغى والاعتساف، علم انه عدیم النظیر و انّه من تأییدات العلىّ القدیر.
علامه مامقانی در تنقیح المقال درباره آن مى‌نویسد: من اکبر ما کتب فى شأنه و اتمّها سماه (مسالک الافهام فى شرح آیات الاحکام).
امل الآمل، ۲/۵۶ج: الشیخ جواد بن سعید، فاضل عالم محقق جلیل القدر، له کتب منها: شرح آیات الاحکام.
علت تألیف کتاب
مؤلف در مورد علت تألیف کتاب در صفحه اوّل آن مى‌نویسد، لما کان من اجل النعم و اوفر القسم استفادة الاحکام الشرعیة من الآیات القرآنیة و قد اعتنى العلماء بالبحث عنها والاستنباط منها... فانهم بینوا جهة الدلالة بما استفادوا من الائمة الاطهار الذین هم مهبط الوحى و التنزیل او بما اشتملت علیه من الظاهر البعید عن التأویل.
سپس در صفحه ۲ در ادامه مى‌نویسد: ثم ان اصحابنا و ان بینوا جهة الدلالة فى تضاعیف کتبهم الاّ انّه لم یتفق منهم بیان جمیع ذلک فى کتاب مفردة بالتدوین لیکون مشتملا على وجوه الدلالة فى الآیات المتعلّقة باحکام الدین فحدانى ذلک على ان اجمع کتابا مشتملا على جمیع ما یتعلّق بکلّ آیة مبنیا فیه وجوه الدلالة.
قابل ذکر است که در مقدمه کتاب «کنزالعرفان» فاضل مقداد (م ۸۲۶ ق) نیز نبودن کتاب جامعى در آیات الاحکام را دلیل تألیف آن ذکر کرده است و ظاهراً با وجود کتابى مثل کنزالعرفان و نظائر آن این دلیل تألیف صحیح نباشد مگر این که این کتابها در دست مؤلف نبوده است.
نسخه‌ها
در الذریعة ۲۰/۳۷۸ به نسخه‌اى در نزد حاج میرزا محمدحسین شهرستانى در کتابخانه شیخ عبدالحسین آل یاسین بالکاظمیة و در نزد سید على ایروانى در تبریز و در نزد شیخ محمدرضا مظفر به خط ناصر فضل اللّه مربوط به ۱۰۴۴ ق اشاره شده است.
در مقدمه‌اى بر فقه شیعه صفحه ۲۳۲ به چندین نسخه منتخب از کتابخانه‌هاى آیت اللّه مرعشى، مجلس شوراى اسلامى، دانشگاه تهران، الهیات، ملک در تهران، روضاتى در اصفهان اشاره شده است. در چاپ کتاب موجود از ۴ نسخه خطى استفاده شده که عبارتند از:
- نسخه کتابخانه علامه سید محمدعلى قاضى طباطبائى تبریزى که نسخه مورد اعتماد در چاپ بوده است. این نسخه با رمز (قض) مشخص شده است.
- نسخه کتابخانه استاد مرتضى مدرسى (چهاردهى) مربوط به سال ۱۰۹۰ ق، به خط عبداللّه بن شیخ عبدعلى طرفى که با رمز (چا) مشخص شده است.
- نسخه کتابخانه آیت اللّه سید شهاب الدین مرعشى که بعضى از حواشى مؤلف در ذیل آن ذکر شده است و با رمز (عش) مشخص شده است.
- نسخه به خط محمدطاهر بن محمدکریم، مربوط به سال ۱۱۰۱ ق از کتابخانه عالم فاضل حاج شیخ حسن مصطفوى که بعد از چاپ کتاب این نسخه در دسترس ناشرین قرار گرفته است و تفاوتهاى آن در پایان هر قسمت از کتاب ذکر شده است این نسخه با رمز (سن) مشخص شده است.
در مقدمه کتاب در صفحه ۱۸، آیت الله عظمى سید شهاب الدین مرعشى (م)، به نسخه‌اى از میرزا ابوالهدى نوه علامه کرباسى که از مشایخ روایت ایشان بوده است و همین طور نسخه‌اى که در نزد ایشان بوده و دو نسخه از کتابخانه‌هاى عمومى اشاره شده که این ۴ نسخه در اختیار ناشر و مصحح قرار گرفته تا از آنها استفاده نمایند.
حواشى و شروح
در کتب تراجم دو حاشیه و شرح براى کتاب ذکر شده است:
- سلوک مسالک المرام مسلک مسالک الافهام، از شیخ عبدالقاهر بن عبد رجب عبادى حویزى (امل الآمل ۲/۱۵۷، ذ/۴/۲۴۳، ذ/۱۲/۲۲۷، اعیان الشیعة.(۸/۳۲)
- حاشیة بر مسالک الافهام از میرزا عبداللّه بن عیسى تبریزى اصفهانى (م ۱۱۳۰ ق) ذ/۰۶/۱۹۹.
منبع
- نرم افزار جامع تفاسیر نور، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.(باتلخیص)
متن کتاب
مسالك الأفهام الى آيات الأحكام
| تفسیر قرآن | |
| درباره تفسیر قرآن: | تفسیر قرآن -تاریخ تفسیر - روشهای تفسیری قرآن |
|---|---|
| اصطلاحات: | اسباب نزول -اسرائیلیات -سیاق آیات |
| شاخه های تفسیر قرآن: |
تفسیر روایی (تفاسیر روایی) • تفسیر اجتهادی (تفاسیر اجتهادی) • تفسیر فقهی ( تفاسیر فقهی) • تفسیر ادبی ( تفاسیر ادبی) • تفسیر تربیتی ( تفاسیر تربیتی) • تفسیر كلامی ( تفاسیر كلامی) • تفسیر فلسفی ( تفاسیر فلسفی ) • تفسیر عرفانی (تفاسیر عرفانی ) • تفسیر علمی (تفاسیر علمی) |
| روشهای تفسیری قرآن: |
|
| تفاسیر به تفکیک مذهب مولف: |
|
