حزب (از تقسیمات قرآن)
در تقسیمات قرآن هر جزء را به 4 قسمت تقسیم کرده و هر قسمت را یک حزب نامیده اند
معنای حزب در لغت
حزب را در لغت به معناى «طايفه، دسته و گروه» دانسته‌اند: «حزب مرد، يعنى اصحابش ... و نيز حزب به معناى طايفه است.»[۱] همچنين در معناى لغوى حزب آورده‌اند: «بهره و نصيب»[۲] «گفته مى‌شود: حزب ام را از مال به من بده، يعنى بهره و نصيب‌ام را.»[۳]
حزب در اصطلاح علوم قرآنى
حزب در اصطلاح علوم قرآنى به بخش معينى از قرآن اطلاق مى شود. در برخى تقسيم بندى ها،هر جزء را به 4 قسمت تقسیم کرده و هر قسمت را یک حزب نامیده اند. با این تقسیم بندی قرآن داری 120 حزب می شود.[۴] گاهی نیز كل قرآن را به بخشهای معينی، تقسیم می کنند مثل تقسیمات هفت تایی که در برخی روایات به آن اشاره شده است چنانچه سخاوى آورده است: «به اصحاب رسول خدا (صلى اللّه عليه [و آله] و سلم) گفتيم: برايمان روايت كرده اند كه پيامبر (صلى اللّه عليه [و آله] و سلم) حزبى از قرآن به ذهنش خطور كرد. شما چگونه قرآن را حزب بندى مى كنيد؟ گفتند: ما قرآن را به 3 سوره، 5 سوره، 7 سوره، 9 سوره، 11 سوره، 13 سوره و حزب مفصل كه از ق تا آخر قرآن است، حزب‌بندى مى‌كنيم.»[۵] در اين تقسيم بندى اگر سوره فاتحه را جزء اين تقسيم ندانيم و اگر ترتيب سور را با ترتيب فعلى يكى بدانيم [۶]
احزاب هفتگانه چنين تقسيم بندى مى‌شدند:
- حزب يكم: بقره، آل عمران، نساء
- حزب دوم: مائده، انعام، اعراف، انفال، برائت
- حزب سوم: يونس، هود، يوسف، رعد، ابراهيم، حجر، نحل
- حزب چهارم: اسراء، كهف، مريم، طه، انبياء، حج، مؤمنون، نور، فرقان
- حزب پنجم: شعراء، نمل، قصص، عنكبوت، روم، لقمان، سجده، احزاب، سبأ، فاطر، يس
- حزب ششم: صافات، ص، زمر، غافر، فصلت، شورى، زخرف، دخان، جاثيه، احقاف، محمد، فتح، حجرات
- حزب هفتم: ق تا آخر (حزب مفصّل).
اشاره به حزب در روایات
مالك بن انس در موطأ آورده است:«... عمر بن خطاب گفت: هر كس در شب حزبش را از دست داد، اگر آن را از هنگام زوال خورشيد تا نماز ظهر بخواند، گويا آن حزب را از دست نداده است.» [۷]
در سنن ابى داود، مطلب پيش به اين شكل آمده است: «... شنيدم عمر بن خطاب مى گويد: رسول خدا (صلى اللّه عليه [و آله] و سلّم) فرمود: هر كس بدون اين كه حزبش را يا مقدارى از آن را خوانده باشد بخوابد و آن را بين نماز صبح و نماز ظهر بخواند، به نام او ثبت خواهد شد و گويى كه آن را در شب خوانده است.»[۸]
پی نوشت
- ↑ مختار الصحاح، ص 129: «حزب الرجل: أصحابه ... و الحزب أيضا الطائفة»
- ↑ تهذيب اللغة، ج 4، ص 217؛ لسان العرب، ج 3، ص 148؛ المعجم الوسيط، ص 170؛ المصباح المنير، ص 133.
- ↑ لسان العرب، ج 3، ص 148: «النصيب. يقال أعطنى حزبى من المال أى حظّى و نصيبى»
- ↑ آشنايى با علوم قرآنى(حلبى)، ص: 113
- ↑ جمال القراء، ج 1، ص 314: «فقلنا لاصحاب رسول اللّه (صلى اللّه عليه [و آله] و سلم) انه قد حدثنا طرأ عليه حزبه من القرآن فكيف تحزّبون القرآن؟ فقالوا: نحزّبه ثلاث سور و خمس سور و سبع سور و تسع سور و احدى عشرة سورة و ثلاث عشرة سورة و حزب المفصل فيما بين قاف و أسفل.»
- ↑ البته بعيد نيست چنين هم بوده باشد و از اين‌رو، اين حديث، تأييدى است بر اين كه سوره‌ها در زمان رسول اكرم (صلى اللّه عليه و آله) ترتيب خاصى داشته اند و به احتمال قوى، ترتيب ايشان همين ترتيب فعلى بوده است. علاوه بر اين، تأييدى است براين كه قرآن كريم در زمان رسول خدا (صلى اللّه عليه و آله) به صورت يك مجموعه بوده است و نه اوراق پراكنده.
- ↑ الموطأ، ج 1، ص 200: «حدثنى يحيى عن مالك، عن داود بن الحصين، عن الاعرج، عن عبد الرّحمن بن عبد القارى؛ انّ عمر بن الخطاب قال: من فاته حزبه من الليل، فقرأه حين تزول الشمس إلى صلاة الظهر، فإنّه لم يفته، أو كأنّه أدركه.»
- ↑ سنن ابى داود، جزء 2، ص 34: «... سمعت عمر بن الخطاب يقول: قال رسول اللّه صلى اللّه عليه [و آله] و سلم: من نام عن حزبه أو عن شى‌ء منه فقرأه ما بين صلاة الفجر و صلاة الظّهر كتب له كأنّما قرأه من الليل.»
منابع
- تقسيمات قرآنى و سور مكى و مدنى، حميد رضا مستفيد و كريم دولتى، وزارت ارشاد، تهران، 1384
- فرهنگ اصطلاحات قرآنى, محمد يوسف حريرى، قم، چاپ دوم، 1384
- آشنايى با علوم قرآنى، على اصغر حلبى، تهران، 1374
