اصول الاستنباط (کتاب)
نويسنده كتاب حاضر «سید علی نقی حیدری» است. وى از دانشمندان قرن اخير عراق و از شخصيت ها و علماى شهر بغداد به شمار مى‌آيد. (1325-1403 هجرى قمرى)
محتویات
موضوع
اين كتاب يك دوره علم اصول فقه است كه به روشى جديد نگاشته شده است. كتاب «أصول الاستنباط فی اصول الفقه» امروزه به عنوان اولين كتاب اصولى است كه طلاب حوزه علميّه قم آن را فرامى‌گيرند. اين كتاب به جاى معالم الأصول تدريس مى‌گردد.
ارزش و اعتبار كتاب
كتاب أصول الاستنباط توسط يكى از شخصيت هاى علمى برجسته حوزه علميه نجف و يكى از شاگردان علامه نائينى و سيد ابوالحسن اصفهانى نگاشته شده است. اين كتاب علاوه بر سبكى روان، كتابى ارزشمند براى آشنايى دانش پژوهان با علم اصول است.
اين كتاب مورد تأييد علماى حوزه علميه قم قرار گرفته و هم اكنون به عنوان اولين كتاب درسى در رشته علم اصول فقه تدريس مى‌گردد.
انگيزه نگارش
برخى كتابهاى اصولى كه هم اكنون در حوزه‌هاى علميه تدريس مى‌شوند بيش از يك قرن از زمان نگارش آنها مى‌گذرد ولذا از شرايط و ويژگيهاى كتاب درسى برخوردار نيستند. كتاب أصول الاستنباط به سبكى جديد و براى آشنايى طلاب با علم اصول فقه نگاشته شده و از ويژگيهاى كتابهاى درسى در اين دوران برخوردار است. مؤلف در اين كتاب به بررسى و شرح مباحث اصولى پرداخته و علاوه بر طرح مباحث با بيانى ساده و روان، در پايان هر درس خلاصه‌اى از همان درس به همراه تمرين هايى از مطالب آن آورده است.
سيد على نقى حيدرى، مؤلف اين كتاب در اين باره مى‌فرمايد: «ولقد كتب كبار علمائنا المحققين كتباً كثيرة جداً في هذا العلم و قد سلكوا في أكثرها طريقة التوسع في البحث والتعمق في التحقيق، مما هو صعب المنال على الخبراء في هذا الفن فضلاً عن المبتدئين. ولقد حاولت في كتابي هذا - إن صدقتني المحاولة - توضيح ما خفي من دقائق هذا العلم و تسهيل ما صعب و تقريبه إلى ذهن القارئ، متجنباً التطويل».
يعنى «علما و محققين بزرگ ما كتابهاى فراوانى در اين علم نگاشته‌اند و در اين راه به شيوه‌اى گسترده به بحث و دقت نظر و تحقيق پرداخته‌اند، به شكلى كه براى ديگر محققان و انديشمندان درك آن مطالب بسيار سخت است چه رسد به مبتدئين و كسانى كه تازه در صدد فراگيرى اين علم برآمده‌اند. لذا اين كتاب را - اگر موفق شوم - در اين راستا به نگارش درآورده‌ام تا نكات دقيق و پنهان اين علم را شرح و توضيح دهم و مشكلات آن را آسان ساخته و مطالب آن را به ذهن خواننده نزديك نموده و از طول و تفصيل مباحث پرهيز نمايم».
ويژگي هاى كتاب
- از ويژگي هاى مهم اين كتاب آسان بودن مطالب آن است. مؤلف در اين كتاب مسائل گوناگون را با روشى ساده شروع كرده و بدون استفاده از الفاظ و اصطلاحات پيچيده علمى به شرح و توضيح مباحث گوناگون اين علم پرداخته است.
- از ديگر ويژگي هاى اين كتاب خلاصه كردن مباحث هر درس در پايان آن درس است. در اين كتاب مباحث مهم و اساسى هر درس به صورتى مختصر و مفيد آورده شده و اين نكته در فراگيرى بهتر مباحث بسيار مفيد است.
- از ديگر ويژگي هاى اين كتاب تمرينهايى است كه در پايان هر درس آمده است. مؤلف با طرح سؤالاتى مهم از مباحث هر درس به درك صحيح از مطالب آن كمك نموده است.
- در اين كتاب مباحث اصولى بسيار خلاصه و مختصر و مناسب با نياز مبتدى نگاشته شده و بسيارى از مباحث پيچيده و غيرضرورى حذف گرديده تا درك مطالب براى مبتدى آسان باشد.
- از ديگر برجستگي هاى اين كتاب توجه به سطح علمى و مبتدى بودن دانش پژوه است. در صورتى كه در ديگر كتابهاى اصولى قديمى، مؤلفين، خواننده كتاب خود را مجتهدى عالم و دانشمند فرض كرده و براى او سخن گفته‌اند و اين نكته باعث گرديده تا درك بسيارى از مباحث كتابهاى آنان مشكل گردد اما در اين كتاب به اين نكته مهم توجه شده است.
- از ديگر ويژگي هاى اين كتاب، يك دوره كامل علم اصول بودن آن است به شكلى كه دانش پژوه با خواندن اين كتاب تقريباً با همه مباحث مهم اين علم آشنا مى‌گردد. به خلاف برخى كتابهاى اصولى كه بخشى از مباحث مهم اين علم را دربر ندارند.
- مؤلف در آغاز اين كتاب مقاله‌اى ارزشمند درباره تاريخ فقه شيعه و تأسيس علم اصول فقه آورده است.
- از ديگر ويژگي هاى اين كتاب نظريات نو و جديد آن است چرا كه بسيارى از مباحثى كه در كتابهاى درسى قديمى مانند معالم، قوانين، رسائل و يا كفايه آمده، تغيير يافته و كاملتر گشته و يا نظرياتى نو و تازه جاى آنها را گرفته است و از اين جهت آشنا نمودن طلاب با نظريات جديدى كه در اين علم مطرح گرديده بسيار مفيد و مناسب است.
سخن آقا بزرگ تهرانى
آقا بزرگ تهرانى در كتاب الذريعة درباره اين كتاب مى‌فرمايد: «رسالة أصول الاستنباط في أصول الفقه. للسيد علي نقي بن السيد أحمد بن مهدي بن السيد أحمد بن حيدر بن السيد إبراهيم بن السيد محمد، المعروف بالعطار الحسني الكاظمي المعاصر. هو في جزئين لخص فيه مباحث الألفاظ والأدلة العقلية على الأسلوب الحديث».
يعنى «كتاب اصول الاستنباط در اصول فقه مى‌باشد. اين كتاب نوشته سيد على نقى بن سيد احمد بن مهدى بن سيد احمد بن حيدر بن سيد ابراهيم بن سيد محمد حسنى كاظمى است. وى معروف به «عطار» مى‌باشد. مؤلف اين كتاب معاصر با زمان ماست. اين كتاب در دو بخش است. مؤلف در اين كتاب مباحث الفاظ و ادله عقليّه را خلاصه نموده و آن را به شيوه و سبكى نو نگاشته است».(الذريعة إلى تصانيف الشيعة، جلد11، صفحه84)
سخن علامه شهرستانى
علامه بزرگ، سيد هبة الدين حسينى شهرستانى در مقدمه اين كتاب مقاله‌اى ارزشمند درباره تاريخ و جايگاه اجتهاد آورده، سپس درباره ارزش و اعتبار اين كتاب مى‌فرمايد: «من مطالعة هذا الكتاب أصول الاستنباط، الذي تعلق عليه هذه المقالة الأساسية، و غضون مباحثه الجليلة، رواء الغليل و شفاء علة العليل و وجدان الضالة المنشودة و كشف الغامضة المقصودة من عيون صافية و مصادر عالية غالية. نحث طلاب العلوم على دراستها والاستفادة من مطالعتها و مراجعتها. والدعاء من صميم الفؤاد أن يكثرالله في الحوزة العلمية أمثال مؤلف هذه المؤلَّف الجليل». (مقدمه سيد هبة الدين شهرستانى بر كتاب اصول الاستنباط)
سخن مؤلف
مؤلف اين كتاب سيد على نقى حيدرى در معرفى اين كتاب مى‌فرمايد: «فهذا كتاب أصول الاستنباط، أقدمه لطلاب علم أصول الفقه، و قد أوردت فيه شذرات موجزة، مما يحتاج إليه في استنباط الأحكام الشرعية دون ما لايحتاج إليه، و تحريت فيه غالبا تبديل المصطلحات الدقيقة بألفاظ واضحة المراد سهلة المنال». (مقدمه سيد على نقى حيدرى بر كتاب)
مباحث كتاب
كتاب «أصول الاستنباط» شامل بسيارى از مباحث مهم علم اصول مى‌باشد، مانند: مباحث الفاظ، مباحث اوليه، اوامر، نواهى، مفاهيم، عموم و خصوص، مطلق و مقيد، ادله عقليّه، قطع، ظن، شك، برائت، تخيير، احتياط، استصحاب، تعادل و تراجيح، اجتهاد و تقليد و بررسى برخى ديگر از ادله غيرمعتبر مانند قياس، استحسان، مصالح مرسله، مذهب صحابى و ديگر مباحث گوناگون و مفيد علم اصول فقه.
منابع
نرم افزار اصول فقه، مرکز نور.
