المنجد فی اللغة (کتاب)
کتاب «المُنجِد فی اللغة» اثر لویس معلوف (۱۲۸۴-۱۳۶۵ ق)، ادیب و لغوی لبنانی، فرهنگ لغت عربی به عربی است. این کتاب از معروفترین و پراستفاده‌ترین قاموسهای زبان عربی تألیف شده در دوره معاصر است.
 | |
| نویسنده | لویس معلوف |
| موضوع | واژه‌نامه |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | ۱ |
|
| |
مؤلف
لویس بن نقولا (نیکولا) معلوف متولد ۱۲۸۴ و متوفی ۱۳۶۵ قمری، نویسنده، ادیب و راهب مسیحی است که در شهر زحله لبنان متولد شد و در بیروت و سپس اروپا تحصیل کرد. وی از دانشمندان زبان عربی و از رهبران نهضت تجددخواهی است که به مدت سی سال در مجله «البشیر» مقاله می نوشت.
انگیزه نگارش
درباره انگیزه تألیف این کتاب، مؤلف می گوید که احساس نیاز می کرد که کتاب قابل دسترس و سهل الوصولی برای دانش آموزان مدارس و دانشجویان تهیه کند که زیاد هم حجیم و ملال آور نباشد و روش فرهنگهای غربی را نیز از نظر روش و وضوح دلالت دارا باشد. لذا برای رسیدن به این هدف شروع به مطالعه و تحقیق در منابع مهم در این باره و نیز مشورت خواهی با اهل علم و ادب و زبان نمود و تلاش فراوان نمود و عبارات و جملات محکم قدما را جمع آوری و فیش برداری نمود و کلماتی را که ارزش زبانی بالایی نداشتند کنار زد.
معرفی کتاب
المنجد از جمله فرهنگهای خوش دست و سهل الوصول است که در بین فرهنگهای عربی جدید رواج و رونق زیادی دارد و دارای مدخلهای بسیار است و در بین دیگر فرهنگها از نظر محتوا و نیز تعداد مدخل، فرهنگ برجسته و قابل اعتنایی است.
روش ترتیب مدخل های این قاموس بر اساس الفبا و ریشه ای است و در هر مدخل انواع مشتقات مربوط به مدخل مزبور همراه با شواهد زبانی آمده اند. در هر مورد، ابتدا شکل مجرد کلمه آمده و سپس، باب‌های مزید و اشتقاقات مختلف و اسم‌های مکان و زمان و اسم آلت و اسم فاعل و اسم مفعول و صفت مشبهه و افعل التفضیل و غیره آمده اند. همچنین مولف علائمی اختصاری برای بعضی رموز وضع نموده مانند «فا» برای اسم فاعل و «مف» برای اسم مفعول و «مص» برای مصدر و «م» برای مؤنث و «هـ» برای مفعول و غیره.
این لغت‌نامه شامل تصاویر مختلف و نقشه‌های جغرافیایی بوده و به مرور زمان برخی کلمات و اصطلاحات جدید و جدولها نیز به آن افزوده شده است. همچنین بعداً بخش اَعلام هم به المنجد افزوده شد که این کار به عنوان «المنجد فی الاعلام» توسط کشیش مسیحی به نام فردیناند توتل در سال ۱۹۵۶ م. صورت گرفت که در آن شخصیت های علمی و ادبی سراسر جهان معرفی شده است. پس از آن، کتاب المنجد به چندگونه مختلف مانند المنجد الوسیط، منجد الطلاب، المنجد الأبجدی، المنجد الکبیر، المنجد المعاصر للطلاب، المنجد المفصل، المنجد المصور و المنجد الکترونیک عرضه شد.
این کتاب برای نخستین بار در سال ۱۹۰۷ م. تحت عنوان «المنجد» منتشر شد. لویس معلوف در چاپهای بعدی تجدید نظرهایی در آن انجام داد و بخش جدیدی با عنوان «فرائد الأدب والأقوال السائرة عندالعرب» را که حاوی امثال بود، بدان اضافه نمود. این فرهنگ لغت در ایران و کشورهای همجوار رواج فراوان یافته و شاید پرفروش ترین فرهنگهای عربی به عربی است.
قاموس «المنجد» در ایران ترجمه‌هایی به فارسی دارد، از جمله: «فرهنگ جامع نوین» ترجمه احمد سیاح با مقدمه علامه حسن زاده آملی و علامه محمدتقی جعفری؛ کتاب «المنجد منجد الطلاب» ترجمه محمد ریگی، «الرائد» ترجمه رضا انزابی‌نژاد و «المنجد الطلاب» ترجمه قاسم بوستانی.
ویژگی‌های کتاب
اهمیتی که این قاموس دارد یکی به لحاظ تازه بودن نسبی آن است که این سبب شده واژه های عربی شده و فارسی الأصل بیشتری نسبت به واژه های معرّب قدیمی که در قاموس های قدیمی تر مانند لسان العرب ابن منظور، تهذیب اللغه ازهری، قاموس فیروزآبادی، تاج العروس زبیدی و غیره در آن راه یابد.
همچنین ضبط واژه های جدیدی که وارد زبان عربی شده اند، چه آنهایی که عربی اند و از طریق اشتقاق جدیداً ساخته شده اند و چه آنهایی که از دیگر زبانها از جمله فارسی یا زبانهای اروپایی وارد زبان عربی شده اند که قبلاً در قاموس های قدیمی تر نبود.
نویسنده واژه های معرب فارسی و دخیل را غالباً آورده است و به فارسی بودن اصل واژه ها در اکثر موارد اشاره می کند، لیکن بعضی را نگفته است که به احتمال فراوان نمی دانسته، اما فارسی بودن اصل آنها امر مسلمی است.
با این وجود، در این کتاب خطاها و اغلاطی در شرح لغات وجود دارد و نیز اِعمال بعضی دیدگاههای مسیحیت و غرض ورزی های مستشرقین در خصوص مسائلی که با دین اسلام مرتبط است. از این رو مورد نقد پاره ای از لغویون قرار گرفته و گفته شده که از بکارگیری منابع اصلی مراجع اصلی عربی غفلت ورزیده است.
در بخش لغات، گاه واژه هایی را که مربوط به حوزه اَعلام بوده -مانند أهواز یا بغداد و...- آورده است، حال آن که جداگانه نیز بخش اعلام را دارد.
ایراداتی هم در شناساندن هویت بعضی واژه ها وجود دارد؛ برای مثال در مورد واژه «إبریز» یا «جِص» که ریشه فارسی دارند را "یونانی" گفته است.
منابع
- مجلة البحوث الإسلامیة، ج۴۶، ص۲۴۳-۲۵۰.
- الأعلام، موسوعة شبکة المعرفة الریفیة.
- موسوعة المورد، موسوعة شبکة المعرفة الریفیة.
- "المنجد فی اللغة و الأعلام"، ویکی نور.
| دائره المعارف ها | * دانشنامه جهان اسلام * دائرة المعارف بزرگ اسلامی * دائرة المعارف قرآن کریم * دانشنامه فرهنگ فاطمی * دانشنامه امام حسین علیه السلام * دانشنامه امیرالمومنین علیه السلام * دانشنامه قرآن و حدیث * دانشنامه قرآن و قرآن پژوهی * دایرة المعارف فارسی |
| فرهنگ های تخصصی | *فرهنگ قرآن * فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت علیهم‌السلام * فرهنگ عاشورا * قاموس قرآن * نثر طوبی * سفینه البحار |
| واژه نامه ها | * المنجد * تاج العروس * جمهرة اللغة * قاموس المحیط * لسان العرب * مجمع البحرین * مفردات قرآن راغب * معجم مقاییس اللغة |
| سرگذشت نامه ها | *ريحانة الادب * روضات الجنات * طبقات اعلام الشیعه * اعیان الشیعه * مجالس المؤمنین * گلشن ابرار * ستارگان حرم * اثر آفرینان |
| کتابشناسی ها | * الذریعه الی تصانیف الشیعه * کشف الظنون * الفهرست ابن ندیم * فهرست کتاب های چاپی فارسی |
| منابع مرجع الکترونیکی | * ویکی شیعه * دانشنامه اسلامی |
