آیه وضو
آیه 6 سوره مائده که در آن چگونگی «وضو» بیان شده است، «آیه وضو» نامیده می‌شود. وضوی شیعه و اهل سنت در چند مورد با هم تفاوت دارد و هر گروه به نحوی وضوی خود را به این آیه مستند می‌نمایند. شیعیان در این خصوص از روایاتی از اهل بیت علیهم‌السلام تبعیت می‌کنند که چگونگی وضو را آموزش داده است.
متن و ترجمه آيه
اختلاف شیعه و اهل‌سنت در وضو
فقهای شیعه معتقدند که برای وضو ساختن، شستن دستها از بالا به پایین واجب است، ولی اهل تسنن به اتفاق می گویند: شخص مخیّر است دستها را از پایین به بالا یا به عکس بشوید، ولی شستن از پایین (از سر انگشتها) به بالا مستحب است. از دیدگاه شیعه، كلمه «إلى» در «إلى المرافق» فقط براى بیان حدّ شستن است، نه كیفیت شستن (از آنجا كه كلمه‌ى «يَد» در زبان عربى، هم به دست از انگشتان تا مچ، و هم به دست از انگشتان تا آرنج، و هم به دست از انگشتان تا كتف اطلاق مى‌شود، اين آيه مى‌فرمايد: در وضو، دست تا آرنج را بشوييد، نه كمتر و نه بيشتر)؛ اما اهل سنت از كلمه «الى» استفاده كرده‌اند كه شایسته است شستن از نوک دست به آرنج پایان یابد.
در مورد مسح پا نیز شیعه معتقد است باید پا را مسح نمود، ولی اهل سنت معتقدند باید پا را شست. شیعه قائل است «أرجلَكم» عطف بر «رُءوسِكُم» است؛ بنابراین، پاها نیز چون سر باید مسح شود؛ چنان‌كه بسیارى «أرجلكم» را به جَرْ خوانده‌اند؛ حتى اگر قرائت به نصب هم باشد، باز وجوب مسح را مى‌توان از آن استفاده كرد؛ زیرا از آنجا كه «بِرُءُوسِكُم» مفعولٌ به «امسَحوا» است، در محل نصب قرار دارد.[۱] اما اهل سنت كلمه «أَرجلكُم» را بر «وُجوهَكُم» عطف دانسته و لزوم شستن پا در وضو را استفاده كرده‌اند.[۲]
روایات وضو
از امام باقر علیه السلام پرسیدند: از کجا دانستید و گفتید که مسح فقط بعض سر است (بر عکس اهل سنت که مسح همه سر را لازم می دانند)؟ فرمود: رسول خدا صلى الله علیه وآله فرمود و کتاب از جانب خدا به او نازل شده (و او مفسر کتاب است) زیرا خدا فرموده : "فاغسلوا وجوهکم" و می فهمیم که همه صورت باید شسته شود. بعد خدا فرمود: "و ایدیکم الی المرافق"، و دست ها تا مرفق ها را به وجه (صورت) عطف کرد. پس متوجه می شویم باید دست ها تا مرفق ها شسته شود. بعد بین شستن و مسح جدایی انداخت و فرمود: "و امسحوا برؤسکم". از این که فرمود "برؤسکم"، می فهمیم که مسح باید به بعض سر باشد؛ زیرا باء آمده و به معنای بعض است. بعد پاها را تا "کعبین"، به سر در مسح عطف کرد، همچنان که دست ها را به وجه عطف کرده بود؛ می فهمیم که مسح پاها تا "کعبین" کافی است. رسول خدا آیه را این گونه تفسیر کرد، ولی مردم تفسیر پیامبر را ضایع کردند.[۳]
در روایتی دیگر آمده است: زراره و ابن بکیر خدمت امام باقر علیه السلام رسیدند و پرسیدند: وضوی رسول خدا صلى الله علیه وآله چگونه بود؟ آن حضرت ظرف آبی طلب کرد و دست راستش را در آب فرو برد. کفی آب برداشت و بر صورت ریخت و آن را شست. بعد کف دست چپش را پر از آب کرد و بر دست راستش ریخت. آن را از آرنج تا نوک انگشتان از بالا به پایین شست، به طوری که هنگام شستن دستش به سوی مرفق باز نمی گشت. بعد با کف راستش بر دست چپش آب ریخت و آن را مانند دست راستش شست. سپس سر و دو قدمش را با خیسی وضو مسح کرد، بدون اینکه از آب دیگری استفاده کند و فرمود: خدای بزرگ می فرماید: "یا ایها الذین آمنوا اذا قُمتم الی الصلوة فاغسلوا وجوهَکم و ایدیَکم" پس او نباید جایی از صورت را نشسته بگذارد. بعد امر کرده به شستن دست ها تا آرنج ها، پس نباید جایی از دست ها تا آرنج ها را نشسته بگذارد، پس باید صورت و دست ها را تا آرنج بشوید، زیرا خدا فرموده "فاغسلوا وجوهَکم و ایدیَکم الی المرافق". بعد خداوند می فرماید: "و امسحوا برؤسکم و ارجلَکم الی الکعبین"، بنابراین مسح به قسمتی از سر و پا از نوک انگشتان تا بلندی کعب و روی پاها کافی است.[۴]
پانویس
منابع
- دائرة المعارف قرآن کریم، علی خراسانی، ج1، ص407.
- مرکز ملی پاسخگویی به سوالات دینی، بازیابی: 19 شهریور 1393.
- اسلام پدیا، بازیابی: 19 شهریور 1393.
- تفسیر نور، محسن قرائتی، ج2، ص246.
