رجال کشی (کتاب)
 | |
| نویسنده | محمد بن عمر بن عبدالعزیز کشی |
| موضوع | محدثان شیعه |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 1 |
| متخلص | شیخ طوسی |
|
| |
رجال کشی قدیمی ترین منبع شیعه در علم رجال و اثر ابو عَمرو کَشی؛ عالم شیعه قرن چهارم هجری است. اصل این کتاب بجای نمانده است اما تهذیب و باز نویسى آن توسط شیخ طوسى (متوفاى ۴۶۰ هجرى) که آن را «اختیار معرفة الرجال» نامگذاری نموده است با نام رجال کشی شهرت یافته است.
محتویات
نام کتاب
کتاب حاضر در اصل با نام «معرفة الناقلین»، از تألیفات ابو عمرو، محمد بن عمر بن عبد العزیز کشى، از علما و بزرگان نیمه اول قرن چهارم هجرى از قراء گرگان و به قولی از بلاد ماوراءالنهر است.
شیخ طوسى نام کتاب را «معرفة الناقلین عن الأئمة الصادقین علیهم‌السلام» دانسته و آن را تلخیص و تهذیب نموده و در سال ۴۵۶ هجرى براى شاگردش املاء کرده و آن را «اختیار معرفة الرجال» نامیده است.
پس کتاب حاضر مهذّب «معرفة الناقلین» کشى است که با نام «اختیار معرفة الرجال» توسط شیخ طوسى منتشر شده است.
اهمیت موضوع
از مهمترین علوم اسلامى که در تمام شاخه هاى علوم روایى نقش کلیدى و حساس دارد علم رجال است. این علم از قرون اولیه اسلامى پیوسته مورد توجه و عنایت خاص بزرگان بوده، چرا که اعتبار و حجیت تمام روایات موجود در کتب مختلف منوط به اعتبار راویان آنها است و تنها راه فهمیدن وثاقت و عدم وثاقت راویان حدیث استفاده از علم رجال است. به همین جهت هر عالم و مجتهد و مفسرى در اولین گام باید اطلاع کافى پیرامون رجال و راویان حدیث به دست بیاورد. «رجال کشى» به عنوان اولین کتابهاى این فن و مهمترین منبع است.
اسلوب کتاب
۱- بر خلاف فهرست شیخ و رجال نجاشى که نام مؤلفین شیعه را با نام کتابهایشان آورده‌اند و هدفشان اثبات کثرت نویسندگان و کتب شیعیان است و جنبه رجالى کتاب جنبه‌اى فرعى است نه غرض اصلى نویسنده؛ مؤلف رجال کشى تنها روایات و اخبار ائمه علیهم‌السلام را پیرامون رجال و راویان حدیث جمع نموده و غرض اصلى جنبه رجالى کتاب است نه چیز دیگر.
۲- همچنین این کتاب با رجال شیخ طوسى نیز روشى کاملا متفاوت دارد چرا که شیخ در رجال در صدد جمع آورى اسماء اصحاب پیامبر صلى‌الله‌علیه‌وآله و ائمه علیهم‌السلام است و در بسیارى موارد تنها نام راویان را ذکر کرده و توضیح اضافه‌اى ندارد؛ اما در اینجا هدف اصلى جرح و تعدیل روات است نه جمع آورى اسامى آنها و به همین جهت این کتاب در جنبه رجالى ترجیح داده مى‌شود.
روش مؤلف
ابوعمرو کشی در کتاب خویش به ذکر روایات پیرامون شخصیت راویان و اصحاب ائمه علیهم‌السلام اکتفا کرده و هیچگونه اظهار نظرى نکرده است. در مواردى هم که دو یا چند روایت با هم متعارض هستند بجز مواردى اندک هیچ سخنى در جمع و ترجیح روایات ندارد. مؤلف (یا شیخ طوسى هنگام تهذیب کتاب) تنها روات شیعه را ذکر کرده و روات اهل تسنن تنها در مواردى در متن کتاب آمده‌اند که براى شیعه روایتى داشته باشند.
نکته دیگر در مورد رجال کشى آن است که این کتاب مشتمل بر نام راویان ثقه و ضعیف است و از هر دو نوع روات در آن آمده است. پس وجود نام یک راوى در این کتاب دلیل موثق بودن یا شیعه بودن او نیست.
تنظیم کتاب
کتاب کشى و اختیار الرجال آن، هیچیک ترتیب منظمى ندارند. نه بر اساس تاریخ، نه الفباء و نه طبقه، لذا عده‌اى از بزرگان اقدام به مرتب نمودن آن کرده اند از جمله:
۱- سید یوسف بن محمد بن زین العابدین عاملى که آنرا مانند رجال شیخ بر طبق طبقات اصحاب معصومین منظم نموده است. این ترتیب در سال ۹۸۱ هجرى به اتمام رسیده است.
۲- شیخ داود بن حسن بن یوسف نیز کتاب را بر اساس حروف الفباء در نام راوى و نام پدر و... تنظیم کرده است.
۳- مولى عنایة الله قهپایى در سال ۱۰۱۱ هجرى کتاب را بر اساس اولین حرف نام افراد منظم کرده اما در متن کتاب هیچ کم و زیادى به چشم نمى‌خورد.
۴- قهپایى در سال ۱۰۱۶ هجرى نیز این کتاب را با رجال شیخ و فهرست شیخ و فهرست نجاشى و ضعفاء غضائرى پس از مرتب نمودن مطالب، با نام «مجمع الرجال» در یک مجلد بزرگ منتشر نموده است.
ترتیب ابواب
کتاب حاضر داراى ۶ جزء است که در ابتداى جزء اول آن ۷ روایت در شرایط راوى و کسیکه علم دین را از او باید آموخت آمده است. گرچه کتاب داراى ۶ جزء است اما هیچ ترتیبى از حیث طبقه و تاریخ و اسماء روات در آن دیده نمى‌شود و چنین به نظر مى‌رسد که این ۶ جزء در حقیقت مراحلى است که کتاب توسط شیخ طوسى یا دیگرى املاء مى‌شده یا کاتبى آن را استنساخ مى‌کرده است. کتاب حاضر داراى ۱۱۵۱ روایت است که در ۶ جزء منظم شده است.
تهذیب کتاب
بنا بر آنچه نقل شده کتاب معرفة الناقلین بسیار غلط داشته که یا از جانب املاء کننده بوده یا ناسخ کتاب و یا به احتمال ضعیف از اصل کتاب غلطها در آن بوده‌اند؛ لذا شیخ طوسى تصمیم به تهذیب آن گرفت و با نام «اختیار الرجال» آن را باز نویسى کرد. در این ویرایش که در سال ۴۵۶ هجرى - چهار سال قبل از وفات شیخ - بوده چند احتمال هست:
۱- بعضى احتمال داده‌اند اصل کتاب شامل روات شیعه و سنى بوده که شیخ روات سنى را از آن حذف کرده است.
۲- روایاتى که مشکل سندى یا متنى داشته‌اند را حذف کرده که در نتیجه تراجم بعضى افراد از کتاب حذف شده و حجم کتاب کمتر شده است.
۳- اشکالات و اغلاط کتاب را در نسبت افراد و طبقه آنها و غلطهاى متن کتاب را اصلاح نموده (این غلطها یا از ناسخ بوده یا در اصل کتاب موجود بوده است.) و...
نسخه‌هاى کتاب
چنان که ذکر شد از کتاب معرفة الناقلین هیچ نسخه‌اى به دست ما نرسیده و حتى در اسناد و نقل‌هاى مربوط به قرنهاى ششم و هفتم هم هیچ اثرى از آن یافت نمى‌شود. بنابراین نسخه‌هاى کتاب منحصر در نسخه‌هاى «اختیار الرجال» شیخ طوسى است که مهمترین آنها عبارتند از:
۱- نسخه‌اى مربوط به سال ۵۷۷ هجرى که شامل حدیث ۳ تا ۸۵۷ است و به خط منصور بن على بن منصور خازن مى‌باشد. در چند جاى این نسخه علامت مقابله در حاشیه کتاب به چشم مى‌خورد.
۲- نسخه‌اى در کتابخانه دانشگاه تهران، شامل ابتداى جزء چهارم تا پایان کتاب که در سال ۶۰۲ هجرى نوشته شده و به خط ابو احمد بن ابى المعالى است و با نسخه‌اى به خط شیخ طوسى مقابله شده است.
۳- نسخه‌اى در کتابخانه آیت الله مرعشى نجفى قم که با کتاب معالم العلماء در یک مجلد است. نام کتاب «اختیار الرجال» یا «اختیار معرفة الرجال» است و معروف به «رجال کشى» مى‌باشد.
منابع
- مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی ، نرم افزار درایه النور نسحه ۱/۲، بخش کتاب شناسی.
- مفاخر اسلام، علی دوانی، جلد سوم صفحه ۶۸ الی ۷۶.
- چهار کتاب اصلی علم رجال.
متن کتاب
