عایشه

«عایشه» دختر ابوبکر بن ابی‌قحافه و یکی از همسران پیامبر اسلام صلى الله علیه وآله است، که کمترین سن را در میان همسران آن حضرت داشته و بر خلاف آنان بیوه نبوده است. عایشه به‌دلیل دخالت‌های مستقیمی که پس از پیامبر در امور سیاسی داشته، شهرت فراوانی دارد. او در زمینه‌سازی برای خلافت پدرش ابوبکر و عمر تلاش کرد و حامی آنها بود و در دوران خلافت عثمان با او مخالفت نمود، اما بعدا به همراه طلحه و زبیر، به بهانه خونخواهی عثمان، عامل برپایی جنگ جمل و کشتار هزاران تن از مسلمانان شدند.

زندگی عایشه با پیامبر اکرم

منابع در مورد زمان آمدن عایشه به خانه پیامبر اکرم (ص) اختلاف دارند و آن را بین هشت ماه تا ۱۸ ماه پس از هجرت گفته اند. در نقلی که به خود عایشه می رسد چنین آمده که او چند سال پیش از هجرت و در حالی که شش سال داشته به عقد پیامبر صلی الله علیه و آله در آمده و پس از هجرت در سن نه سالگی به خانه آن حضرت وارد شده است. اما برخی قرائن دیگر نشان از نادرستی و ساختگی بودن این نقل دارند، از جمله اینکه منابع مختلفی سن خواهر او اسماء را به هنگام هجرت، ۲۷ سال گفته اند و از طرف دیگر، اختلاف سن او را با خواهرش ۱۰ سال گزارش کرده اند؛ که با این حساب اگر عایشه در اولین سال هجرت به مدینه نیز با آن حضرت ازدواج نموده باشد، حداقل ۱۷ ساله بوده است.

وی نسبت به رفتار شخصی پیامبر (ص) تعصب خاصی داشت و در خصوص رفت و آمدهای آن حضرت، حساسیت نشان می داد. برخی از مسند نویسان خاطراتی از عایشه نقل کرده اند که تماماً بیانگر حساسیت ها و عکس العمل های وی در مسایل مختلف مرتبط با رسول خدا (ص) بوده است.

گفتنی است عایشه به مانند حفصه دختر عمر در ایام حیات رسول خدا صلی الله علیه وآله، با درخواست‌ها و انتظارات بی‌جا از پیامبر و فخرفروشی بر سایر همسران رسول خدا، رنجش خاطر آن حضرت را فراهم می‌کردند، به طوری که پیامبر اکرم -به خاطر رفتار نکوهیده آنان- به مدت یک ماه از آنان کناره‌گیری کرد.

پیامبر اکرم (ص) از عایشه دارای فرزندی نشد. البته برخی از منابع گفته اند او برای پیامبر فرزندی آورد اما در کودکی از دنیا رفت. ولی این ثابت نشده است. پیامبر به او کنیه «ام عبدالله» داد و این به خاطر آن بود که او عبدالله بن‌ زبیر فرزند خواهرش را از کودکی نزد خود نگهداری می‌کرد.

رفتار عایشه با اهل بیت

عایشه -مطابق با گفته خود- به حضرت خدیجه همسر پیامبر صلى اللَّه علیه و آله به خاطر اینکه آن حضرت بارها از او نام می‌برده، حسادت می‌کرد.

همچنین برخی روایات حاکی از عداوت عایشه با امام علی علیه‌السلام در زمان پیامبر و بعد از آن است. چنانچه روایت شده است على بن ابى طالب (ع) خدمت پیامبر (ص) وارد شد در حالى که عایشه پشت سر پیامبر نشسته بود، و خانه پر از جمعیت بود. حضرت علی مکانى براى نشستن پیدا نکرد. پیامبر اکرم به او اشاره کرد که «اینجا» یعنى پشت سر آن حضرت بنشیند. حضرت على آمد و بین پیامبر اکرم و عایشه نشست و مانند اعرابى ‏ها زانوان را در بغل گرفت. عایشه آن حضرت را کنار زد و غضب کرد و گفت: «براى نشستنت جایى جز بغل من نیافتى»؟! پیامبر صلى اللَّه علیه و آله با شنیدن این سخن بر عایشه‏ غضب کرد و فرمود: ساکت باش اى حمیرا! درباره برادرم على مرا اذیت مکن. او امیرالمؤمنین و آقاى مسلمانان و صاحب لواى حمد و پیشرو پیشانى سفیدان در روز قیامت است. خداوند اختیار پل صراط را به او مى‌‏سپارد و او آتش را تقسیم مى‏‌کند. دوستانش را داخل بهشت و دشمنانش را داخل آتش مى‏ نماید.

تلاش عایشه در گردآوری احزاب مخالف امام علی(ع) و سازماندهی لشکری بزرگ علیه خلافت امام که به جنگ جمل انجامید، نشانه بارزی از دشمنی او با امیرالمؤمنین(ع) است (در حالی که بر طبق آیه «وَ قَرْنَ فِي بُيُوتِكُنَّ...» (سوره احزاب، ۳۳) زنان پیامبر به ماندن در خانه امر شده‌اند). عایشه در مکه حضور داشت که خبر قتل عثمان را برای او آوردند. او عمره خود را به‌جا آورد و به سمت مدینه راه افتاد، اما همین که خبر به خلافت رسیدن امام علی(ع) را به او دادند، با ناراحتی به مکه بازگشت. پس از مدتی با رسیدن طلحه و زبیر به مکه، این سه نفر با نیروهایی از قبایل عرب، به سوی بصره راه افتادند و ادعای خون‌خواهی عثمان را مطرح ساختند! آنها بعد از تصرف این شهر، در برابر نیروهای امام(ع) صف‌آرایی کردند.

حضرت علی علیه‌السلام در جریان جنگ جمل، نامه‌ای برای عایشه نوشت و شخصیت وی را بدین گونه توصیف کرد: اما بعد فانک خرجت من بیتک عاصیة لله تعالی و لرسوله صلی الله علیه و آله تطلبین امرا کان عنک موضوعاً، ثم تزعمین انّک تریدین الاصلاح بین النّاس فخبّرینی ما للنّساء و قود العساکر؟ و زعمت انک طالبة بدم عثمان و عثمان رجل من بنی‌امیه و انت امراة من بنی‌تیم بن مره، ولعمری ان الذی عرضک للبلاء و حملک علی المعصیه لأعظم الیک ذنباً من قتلة عثمان، و ما غضبت حتی اغضبت و لاهجت حتی هیجت، فاتقی الله یا عایشه! و ارجعی الی منزلک و اسبلی علیک سترک، والسلام. اما بعد، تو عصیان خداى تعالى و رسول او را پیشه کرده، از خانه ات بیرون آمده ای، و طالب امری شده ای که بر عهده تو نیست. آنگاه گمان میکنی که تو اصلاح بین مردم را می خواهی! خبر کن مرا که زنان را با لشکرکشى چه کار! و گمان می کنی که طالب خون عثمان هستی، حال آنکه او مردى بود از بنى امیه و تو زنى هستى از بنی تیم بن مره. به خدا سوگند که تو درى از بلا بر خود گشودى، و امرى از معصیت براى خود اندوختى، و گناه این بزرگتر است از گناه قاتلان عثمان، و غضب بر کسى نکردى تا خود مغضوب شدى، و فتنه از براى کسى نینگیختى تا خود مفتون گشتى، اى عایشه از خداى تعالى بترس و به منزل خود بازگرد، و ستر خود را بر روى خود فرو انداز، والسلام.

یکی دیگر از اقدامات عایشه در زمان حیاتش، جلوگیری از دفن پیکر مطهر امام حسن(ع) کنار قبر پیامبر(ص) بود. از آن‌جا که محل دفن پیامبر(ص) در خانه عایشه بود و پس از آن، خلیفه اول و دوم نیز در این مکان دفن شده بودند، با شهادت امام حسن(ع)، امام حسین(ع) مطابق با وصیت برادرش قصد داشت پیکر او را، کنار قبر پیامبر(ص) دفن کند، اما عایشه با تحریک مروان بن حکم، مانع این اقدام شد و امام حسین(ع) برای پرهیز از درگیری، از این اقدام صرف‌نظر کرد و پیکر امام حسن(ع) در بقیع دفن شد.

عایشه در شأن نزول آیات

نزول آیات آغازین سوره تحریم («وَإِذْ أَسَرَّ النَّبِيُّ إِلَىٰ بَعْضِ أَزْوَاجِهِ حَدِيثًا... * إِنْ تَتُوبَا إِلَى اللَّهِ فَقَدْ صَغَتْ قُلُوبُكُمَا ۖ وَإِنْ تَظَاهَرَا عَلَيْهِ فَإِنَّ اللَّهَ هُوَ مَوْلَاهُ... * عَسَىٰ رَبُّهُ إِنْ طَلَّقَكُنَّ أَنْ يُبْدِلَهُ أَزْوَاجًا خَيْرًا مِنْكُنَّ...») درباره توطئه و آزارهاى عایشه و حفصه، علیه پیامبر اکرم صلى الله علیه و آله دانسته شده، که خداوند ضمن افشاى آن، به زنان پیامبر در برابر هر گونه اقدامى علیه آن حضرت هشدار داده است.

در شأن نزول آیات ۲۸ و ۲۹ سوره احزاب («يَا أَيُّهَا النَّبِيُّ قُلْ لِأَزْوَاجِكَ إِنْ كُنْتُنَّ تُرِدْنَ الْحَيَاةَ الدُّنْيَا وَزِينَتَهَا فَتَعَالَيْنَ أُمَتِّعْكُنَّ وَأُسَرِّحْكُنَّ سَرَاحًا جَمِيلًا * وَإِنْ كُنْتُنَّ تُرِدْنَ اللَّهَ وَرَسُولَهُ وَالدَّارَ الْآخِرَةَ فَإِنَّ اللَّهَ أَعَدَّ لِلْمُحْسِنَاتِ مِنْكُنَّ أَجْرًا عَظِيمًا») نیز که سخن از بهانه گیرى و خواسته هاى دنیایى برخى همسران پیامبر صلى الله علیه و آله است، از عایشه یاد شده و از آنان خواسته شده تا بین خدا و رسول خدا و دنیا و زینت هاى آن یکى را برگزینند.

همچنین آیه ۱۱ سوره نور («إِنَّ الَّذِينَ جَاءُوا بِالْإِفْكِ عُصْبَةٌ مِنْكُمْ...») معروف به «آیه افک»، به جریان بهتان گروهى از صحابه به یکى از همسران رسول خدا صلى الله علیه و آله پرداخته است. بر اساس این آیه، گروهى از مسلمانان به این تهمت دامن زدند و در اشاعه آن کوشیدند. عایشه (در روایت مفصلى) این آیه را در شأن خود مى داند. او مى گوید: این ماجرا هنگامى اتفاق افتاد که در بازگشت از غزوه بنى المصطلق، از لشکر عقب ماند و به وسیله یکى از صحابه به نام صفوان بن معطل به لشکر ملحق شد؛ آنگاه گروهى وى را متهم کردند و این آیه او را از این اتهام تطهیر کرد. این روایت در منابع مختلف اهل سنت تکرار شده است، اما منابع شیعه نزول این آیه را درباره ماریه قبطیه و رفع اتهام از او مى داند و به نقل عایشه اشکالاتی وارد نموده‌اند.

منابع

• نرم‌افزار دایرة‌المعارف چهارده معصوم علیهم‌السلام، مؤسسه تبیان.
• فرهنگ قرآن، جلد ۱۹، صفحه ۴۹۷.
• السیرة النبویه، ابن هشام حمیری، تحقیق مصطفی السقا، بیروت،‌ دارالمعرفة، بی‌تا.
• المیزان فی تفسیر القرآن، علامه طباطبايى، بیروت، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات‏، ۱۳۹۰ق‏.
• تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر، الذهبی، به کوشش عمر عبدالسلام، بیروت، دارالکتاب العربی، ۱۴۱۰ق.
• "عایشه"، ویکی شیعه.