تفسیر شاهی (کتاب): تفاوت بین نسخه‌ها
مهدی موسوی (بحث | مشارکت‌ها) |
مهدی موسوی (بحث | مشارکت‌ها) جز (مهدی موسوی صفحهٔ آيات الأحكام (جرجانى) (کتاب) را به تفسیر شاهی (کتاب) منتقل کرد) |
(بدون تفاوت)
| |
نسخهٔ کنونی تا ۱۳ اوت ۲۰۲۴، ساعت ۱۲:۵۸
 | |
| نویسنده | سید امیر ابوالفتح جرجانى |
| موضوع | تفاسیر شیعه |
| زبان | فارسی |
| تعداد جلد | ۲ |
| محقق | میرزا ولى‌الله اشراقى |
|
| |
«تفسیر شاهى» یا «آیات الاحکام» تألیف سید امیر ابوالفتح حسینى جرجانى (متوفاى ۹۷۶ ق)، از مهمترین تفاسیر فقهى قرآن مجید به زبان فارسى است. مفسر در این تفسیر، آیات احکام فرعى قرآن را بر اساس ترتیب ابواب فقهى (از باب طهارت تا باب دیات) مطرح نموده و مورد استنباط قرار داده است.
محتویات
معرفى تفسیر
نام این اثر همانگونه که مؤلف در مقدمه آن تصریح نموده «تفسیر شاهى» است، اما به لحاظ موضوع کتاب که عهده‌دار تفسیر آیات احکام فقهى قرآن می باشد، «آیات الاحکام» هم نامیده می شود. در وجه تسمیه کتاب به «تفسیر شاهى» گویند: چون شاه طهماسب صفوى مفسر را مأمور به تالیف چنین اثرى مى‌نماید، نام آنرا به شاه منسوب مى‌نماید.
ابوالفتح حسینى جرجانى انگیزه تألیف این اثر را چنین گزارش می دهد: «شاه طهماسب صفوى بنده ابوالفتح حسینى را مأمور گردانید که آیات احکام را به لغت فارسى تفسیر نماید و در تحقیق و تدقیق الفاظ و معانى آیات مذکوره و توضیح و تنقیح وجه استنباط احکام از ایشان سعى بلیغ به تقدیم رساند تا همه کس از این تفسیر نفع یابد و چون آفتاب جهان تاب نور فیض آن بر همه کس تابد پس به موجب فرمان شروع در تفسیر مذکور نمود و حسب المقدور بدین خدمت قیام نموده در ایجاز و اطناب حد وسط رعایت شد.»
«تفسیر شاهى» یا «آیات الاحکام» از مهمترین تفاسیر فقهى قرآن مجید است که به زبان فارسى به رشته تحریر در آمده است. آیت الله مرعشى نجفى در باره این تفسیر چنین مى‌نگارد: «یکى از بهترین کتابهاى تفسیر فقهى دانشمندان شیعى کتاب تفسیر شاهى است، به جان خودم سوگند که مولف آن مطالب مفید و مباحث جالب تفسیرى و فقهى را آن چنان در این کتاب به رشته قلم در آورده که بالاتر از آن هرگز متصور نمى‌باشد. وى در این کتاب آیات احکام قرآن را با بیانى سلیس و روان و عبارتى زیبا و شیرین به زبان فارسى به رشته تحریر در آورده است که گمان نمى‌رود مانند آن یافت شود.»
دانشمند محقق میرزا ولى الله اشراقى این اثر را چنین توصیف مى‌نماید: «تفسیر شاهى جامع مطالب مهم و داراى نکات و دقایق کنز العرفان (فاضل سیورى) و زبدة البیان (محقق اردبیلى) است؛ مانند قلائد الدرر در موضوع تطبیق فروع با اصول به بیان شیرین و شیوه شگفت انگیز، گوى سبقت را از سایر کتب تفسیر فقهى ربوده و آن را به جامعه علم اهداء کرده است. تفسیر شاهى حاوى استنباط احکام فرعى از آیات قرآنى و متعرض شرح معانى مفردات و اعراب آیات و نشان دهنده احادیث مروى با آیات نازل شده است. این تفسیر کتابى بى‌نظیر است و خواننده را از تفاسیر و سایر آیات الاحکام بى‌نیاز مى‌کند. در این کتاب کلیه آیات احکام مورد بررسى و تفسیر قرار گرفته. به همین سبب حایز اهمیت است و از آغاز تالیف مورد توجه دانشمندان بوده است.»
روش تفسیر
پیرامون روش تفسیرى مفسر باید گفت: در میان مفسران اسلامى دو روش در تفسیر فقهى قرآن معمول می باشد؛ روش اول آن است که از آغاز قرآن تا انجام آن به ترتیب آیات الاحکام را مورد بررسى قرار می دهند. این روش تفسیر فقهى ترتیبى نام دارد که در میان مفسران اهل سنت رواج دارد و نام اینگونه تفاسیر «احکام القرآن» می باشد، مانند احکام القرآن محمد بن ادریس شافعى (م، ۲۰۴ ق)، احکام القرآن احمد بن محمد جصاص رازى (م، ۳۷۰ ق) و احکام القرآن على کیاهراسی (م، ۵۰۴ ق).
روش دوم بدینگونه است که آیات فقهى قرآن را بر اساس ترتیب ابواب فقهى یعنى از طهارت تا دیات بصورت موضوعى مورد بحث قرار می دهند. این روش، تفسیر فقهى موضوعى به شمار مى‌آید و بیشتر در میان مفسران شیعى رواج دارد. نام اینگونه تفاسیر «آیات الاحکام» می باشد مانند آیات الاحکام محمد استرآبادى (م، ۱۰۲۴ ق)، سید حسین حسینى قزوینى، سید محمدابراهیم حسینى مرعشى (م، ۱۲۴۰ ق)، سید شمس الدین محمد حسینى مرعشى (م، ۱۱۸۱ ق)، شیخ خلف آل عصفور بحرانى و سید محمدابراهیم حسینى اصفهانى (م، ۱۳۷۷ ق).
از این رو «تفسیر شاهى» را آیات الاحکام نامیده‌اند، زیرا مفسر در این تفسیر آیات احکام فرعى قرآن را بر اساس ترتیب ابواب فقهى (از باب طهارت تا باب دیات) مطرح نموده و مورد استنباط قرار داده است. وى در این زمینه مى‌نویسد: «بدانکه مفسران آیات احکام متعلق به اصول عقاید را که اصول پنجگانه عبارت از آن است، ایراد ننموده‌اند و عهده‌دار تفسیر آنها نشده‌اند. و تخصیص فرموده‌اند کلام درین مقام را به آیات متعلق به احکام فرعى و شاید وجه تخصیص آن است که مطلوب در اصول خمسه یقین است و میان علماء اختلاف است در آنکه دلیل نقلى گاهى افاده یقین می کند یا اصلا افاده یقین نمى‌کند و معلوم نیست که آیات مذکوره افاده یقین مى‌کند یا نمى‌کند... بنابراین بنده نیز متابعت ایشان نموده متعرض آیات اصول نشده و به آیات فروع اکتفاء کرده به ترتیب کتب فقهى ایراد نموده‌ام.»
وى در آغاز هر بابى پس از عنوان باب، تعریف لغوى و اصطلاحى آنرا مطرح مى‌نماید و سپس بر اساس مباحث کلى و اصلى آن باب آیات مربوط به آن را مطرح مى‌نماید. ابتدا ترجمه آیه را به فارسى مى‌نگارد. اگر آیه نیاز به شرح و توضیح لغوى، صرفى و نحوى داشته باشد، به آن مى‌پردازد و سپس به تفسیر مفردات و جملات آیه پرداخته و در پایان تفسیر فقهى و استنباط احکام فرعى از آیه را مورد بحث و بررسى قرار می دهد.
مفسر در لابلاى مباحث تفسیرى، به نقل اقوال و آراء تفسیرى مفسران بزرگ همچون شیخ طوسى، شیخ طبرسى، فخر رازى و زمخشرى مى‌پردازد و گاهى نظریات آنان را مورد نقد و نظر قرار می دهد. و همچنین در اثناء مطالب تفسیر فقهى، به نظریات فقهى و اصولى فقیهان نامدار شیعى توجه دارد و به نقل و نقد آنها مى‌پردازد. هرجا مناسبتى پیش مى‌آید از احادیث فقهى معصومان (ع) کمال استفاده را مى‌نماید و در مواقع اختلاف برداشت فقهى از آیات مورد اختلاف میان عامه و خاصه، براى تائید مذهب فقهى شیعى با کمک روایات استدلال و استشهاد مى‌نماید، به همین سبب در این تفسیر یک دوره اخبار فقهى که در مسایل خلافى کاربرد دارد به چشم می خورد.
ساختار کتاب
ساختار این تفسیر در جلد اول حاوى ابواب زیر است:
- ۱- کتاب طهارت: مشتمل بر ۱۲ آیه
- ۲- نماز: مشتمل بر ۴ آیه مطلق نماز، ۵ آیه نمازهاى پنجگانه، ۷ آیه قبله، ۱۲ آیه مقدمات، ۸ آیه مقارنات، ۵ آیه مستحبات، ۷ آیه احکام و ۱۱ آیه باقى نمازها.
- ۳- روزه: مشتمل‌بر ۵ آیه.
- ۴- زکات: ۴ آیه معنى زکات، ۶ آیه گرفتن زکات، ۶ آیه احکام اخراج زکات.
- ۵- خمس: ۳ آیه.
- ۶- حج و عمره: ۲ آیه معنى، ۱۰ آیه افعال و اقسام، ۱۰ آیه احکام.
و ابواب جلد دوم به شرح زیر است:
- ۷- کتاب جهاد: ۱۰ آیه معنى، ۱۳ آیه کیفیت.
- ۸- امر به معروف و نهى از منکر: ۵ آیه.
- ۹- مکاسب: ۶ آیه مکاسب حلال، ۵ آیه مکاسب محرمه، ۱۱ آیه بیع.
- ۱۰- دین و قرض و توابع آن: ۷ آیه.
- ۱۱- عقود: ۱۶ آیه.
- ۱۲- وصیت: ۱۵ آیه.
- ۱۳- نذر، عهد و یمین (قسم): ۷ آیه.
- ۱۴- عتق (آزادسازى برده): ۲ آیه.
- ۱۵- نکاح: ۳۷ آیه.
- ۱۶- فراق (طلاق): ۸ آیه مطلق طلاق، ۲ آیه خلع و مبارات.
- ۱۷- ظهار: ۱ آیه.
- ۱۸- ایلاء: ۱ آیه.
- ۱۹- لعان: ۱ آیه.
- ۲۰- مطاعم و مشارب (اطعمه و اشربه): ۳ آیه مطلق خوردن و آشامیدن، ۳ آیه محرمات، ۱۰ آیه مباحات.
- ۲۱- میراث: ۹ آیه.
- ۲۲- حدود: ۴ آیه مطلق حدود، ۲ آیه حد قذف (بهتان)، ۲ آیه سرقت، ۲ آیه محاربه و جنگ.
- ۲۳- جنایات (دیات): ۱۰ آیه.
- ۲۴- قضا و شهادات: ۳۰ آیه.
منابع
- نرم افزار جامع التفاسیر نور، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
| تفسیر قرآن | |
| درباره تفسیر قرآن: | تفسیر قرآن -تاریخ تفسیر - روشهای تفسیری قرآن |
|---|---|
| اصطلاحات: | اسباب نزول -اسرائیلیات -سیاق آیات |
| شاخه های تفسیر قرآن: |
تفسیر روایی (تفاسیر روایی) • تفسیر اجتهادی (تفاسیر اجتهادی) • تفسیر فقهی ( تفاسیر فقهی) • تفسیر ادبی ( تفاسیر ادبی) • تفسیر تربیتی ( تفاسیر تربیتی) • تفسیر كلامی ( تفاسیر كلامی) • تفسیر فلسفی ( تفاسیر فلسفی ) • تفسیر عرفانی (تفاسیر عرفانی ) • تفسیر علمی (تفاسیر علمی) |
| روشهای تفسیری قرآن: |
|
| تفاسیر به تفکیک مذهب مولف: |
|
