الذریعة الی تصانیف الشیعة (کتاب)

نویسنده	آقا بزرگ طهرانی
موضوع	کتابشناسی
زبان	عربی
تعداد جلد	25
الذريعة إلي تصانيف الشيعة

الذریعه إلی تصانیف الشیعه کتابی است از شیخ آقا بزرگ تهرانی با موضوع کتابشناسی كه در آن تصانيف شیعه از صدر اسلام تا زمان خود را در حد توان شناسایی و معرفی نموده است.

الذریعه 26 جلد است و جلد 9 آن که به معرفی دواوین شیعه می‌پردازد خود چهار مجلد است پس در مجموع 29 مجلد می‌گردد. این دائرالمعارف بزرگ کتابشناسی با 11554 صفحه 55095 کتاب و رساله را شناسایی کرده است.

انگيزه نگارش الذريعه

در مورد انگیزۀ شیخ آقا بزرگ در تالیف الذریعه چنین گفته شده است که جرجی زیدان (م 1914) در کتاب مشهور خود «تاریخ آداب اللغة العربیة» در مورد شیعه سخنی بدین مضمون گفت که: شیعه طایفه‌ای بود کوچک و آثار قابل اعتنایی نداشت و اکنون شیعه‌ای در دنیا وجود ندارد، این شد که شیخ آقا بزرگ و دو همردیف و دوست علمیش، سید حسن صدر (م1354) و شیخ محمد کاشف الغطاء (م 1373) هم پیمان شدند تا هر یک در باب معرفی شیعه و فرهنگ غنی تشیع کاری را بر عهده گیرند و سخن ناروای این نویسنده را به دهنش باز پس کوبند.

برپايه اين پيمان قرار شد علامه سید حسن صدر با نگارش كتابي سهم شيعه در تأسیس و تکمیل علوم اسلامی را نشان دهد كه با نگارش كتاب «تاسیس الشیعه لعلوم الاسلام» به خوبي از عهده آن برآمد. علامه شیخ محمد حسین کاشف الغطاء نیز متعهد شد کتاب «تاریخ آداب اللغة» جرحی زیدان را نقد کند که این کار را کرد و در جزء دوم كتاب "النقود والردود" چهار جلد كتاب جرجي زيدان را به خوبي نقد علمي نمود. از این بین شیخ آقا بزرگ مأمور شد فهرستی برای تالیفات شیعه بنویسد که حاصل آن کتاب الذریعه شد.

مشخصات مذکور از هر تصنیف در الذریعه

از آنجا كه شيخ اقا بزرگ بنا را بر معرفی تمام تصانیف شیعه دارد تصانیف معرفی شده در الذریعه را میتوان در چهار گروه قرار داد 1- تصانیفی كه جزنامی از آنها باقی نمانده است و حداكثر در یكی از كتب فهرست و تراجم و... معرفی شده اند 2- تصانیفی كه منابع دیگر بخشی از آنها را نقل كرده اند 3- تصانیفی كه نسخه ای از آن مورد رویت مولف الذریعه قرار گرفته است یا وجود و مشخصاتش توسط دیگران به او گزارش داده شده است 4- تصانیفی كه در زمان او به طبع رسیده بوده اند مشخصات شناسنامه ای تصانیفی كه در هر یك ازاین چهار گروه قرار می گیرند با گروه دیگر متفاوت است و به ترتیب مذكور هر كدام بیش از دسته قبل از خود قابل توصیف است و ویژگی های بیشتری از آن را می توان بیان نمود.

اهمیت کتاب الذریعه

استاد محمد صحتی در این مورد می گوید: «در نتیجه الذریعه برای همگان معلوم شد که شیعه با همه مظلومیت‌ها و محرومیت‌هایی که در طول تاریخ همیشه بر او تحمیل شده است باز در حرکت‌های علمی و فرهنگی پیشتاز بوده (و) در ستیغ سعی و صفا قرار داشته است.

در نتیجه الذریعه بود که همه فهمیدند مرزبانان عزت و استقلال کشورهای اسلامی، همیشه اندیشمندان و علمای دین‌باور و ولایتمدار بوده‌اند و... دانستیم. دیدبانان دین و دانش بر چه اصل یا اصولی در طول تاریخ پای فشرده‌اند و بیشترین کتاب‌ها و منشورها را در چه مورد و یا مواردی نگاشته‌اند.

مؤلّف در این كتاب آثار مؤلّفان شیعه؛ اعم از خطی و چاپی، چاپ شده یا نشده، موجود یا مفقود را آورده است. او در طول 60 سال نام هر كتابی را كه در فهارس كتابخانه های شخصی و عمومی و غیر آن می دید. یادداشت و مجموع آنها را در الذریعه ارائه كرده است.

وضعیت نشر

الذریعه در 26 جلد و 29 مجلد به زبان عربی به همت انتشارات دارالاضواء بیروت در سال 1975 م به چاپ رسیده است. جلد 26 الذریعه، مستدركات مؤلّف است و كتاب هایی كه تا جلد 25 به هر علتی نیاورده است در این جلد ذكر كرده است.

منابع

• سنگی، محمدصادق. "مدافع شیعه علامه شیخ آقابزرگ تهرانی". پایگاه تبیان، (18 خرداد 1391).
• پایگاه اندیشه قم. الذریعه الی تصانیف الشیعة، (18 خرداد 1391).

منابع مرجع
دائره المعارف ها	* دانشنامه جهان اسلام * دائرة المعارف بزرگ اسلامی * دائرة المعارف قرآن کریم * دانشنامه فرهنگ فاطمی * دانشنامه امام حسین علیه السلام * دانشنامه امیرالمومنین علیه السلام * دانشنامه قرآن و حدیث * دانشنامه قرآن و قرآن پژوهی * دایرة المعارف فارسی
فرهنگ های تخصصی	*فرهنگ قرآن * فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت علیهم‌السلام * فرهنگ عاشورا * قاموس قرآن * نثر طوبی * سفینه البحار
واژه نامه ها	* المنجد * تاج العروس * جمهرة اللغة * قاموس المحیط * لسان العرب * مجمع البحرین * مفردات قرآن راغب * معجم مقاییس اللغة
سرگذشت نامه ها	*ريحانة الادب * روضات الجنات * طبقات اعلام الشیعه‌ * اعیان الشیعه * مجالس المؤمنین * گلشن ابرار * ستارگان حرم * اثر آفرینان
کتابشناسی ها	* الذریعه الی تصانیف الشیعه * کشف الظنون * الفهرست ابن ندیم * فهرست کتاب های چاپی فارسی
منابع مرجع الکترونیکی	* ویکی شیعه * دانشنامه اسلامی

متن کتاب الذريعة إلي تصانيف الشيعة

الذريعة إلي تصانيف الشيعة