جوامع الجامع (کتاب): تفاوت بین نسخه‌ها
مهدی موسوی (بحث | مشارکتها) |
مهدی موسوی (بحث | مشارکتها) (ویرایش) |
||
| سطر ۱: | سطر ۱: | ||
| − | + | '''تفسیر جوامع الجامع''' پس از [[مجمع البیان (کتاب)|مجمع البیا]]<nowiki/>ن از معروف‌ترین آثار [[شیخ طبرسی|علامه طبرسی]] (م، ۵۴۸ ق) است که در مدت یک سال (از ماه [[صفر]] ۵۴۲ تا [[ماه محرم|محرم]] ۵۴۳ ق) و پس از اتمام تفسیر دیگرش تألیف شده است.<ref>الذریعه، ج ۵، ص ۲۴۸؛ المستدرک علی معجم المؤلفین، عمر رضا کحاله، ص ۵۴۵.</ref> طبرسی، جوامع الجامع را به دلیل کمی حجم و فزونی فوایدش، «وسیط» نیز نامیده است.<ref>جوامع الجامع (به تصحیح ابوالقاسم گرجی)، ج ۱، ص ۳؛ برخی به جای جوامع الجامع، از الوسیط یاد کرده‌اند. ر.ک: بحارالانوار، ج ۱۰۲، ص ۲۶؛ نقد الرجال، ص ۲۶۶.</ref> بیشتر مطالب تفسیر جوامع الجامع از [[الکشاف عن حقائق غوامض التنزئل (کتاب)|کشّاف زمخشری]] اقتباس شده و در پاره‌ای از موارد نیز مطالبی از تفسیر [[مجمع البیان]] خود را نقل کرده است. این تفسیر، توسط احمد امیرى شادمهرى به فارسى ترجمه شده است. | |
| − | + | {{مشخصات کتاب | |
| − | بیشتر مطالب تفسیر جوامع الجامع از | ||
|عنوان= | |عنوان= | ||
| − | |تصویر= [[پرونده:جوامع الجامع.jpg| | + | |تصویر= [[پرونده:جوامع الجامع.jpg|۲۴۰px|وسط]] |
|نویسنده= ابوعلی فضل بن حسن طبرسی | |نویسنده= ابوعلی فضل بن حسن طبرسی | ||
| سطر ۱۳: | سطر ۱۲: | ||
|زبان= عربی | |زبان= عربی | ||
| − | |تعداد جلد= | + | |تعداد جلد= ۴ |
| − | |عنوان افزوده1= | + | |عنوان افزوده1=تصحیح |
|افزوده1= ابوالقاسم گرجی | |افزوده1= ابوالقاسم گرجی | ||
| سطر ۲۳: | سطر ۲۲: | ||
|افزوده2= | |افزوده2= | ||
| − | |لینک= [http://lib.ahlolbait.com/parvan/resource/ | + | |لینک= [http://lib.ahlolbait.com/parvan/resource/۳۹۱۹۲/ جوامع الجامع] |
}} | }} | ||
==مؤلف== | ==مؤلف== | ||
| − | + | [[شیخ طبرسی|فضل بن حسن بن فضل طبرسى]]، معروف به امین‌الاسلام طبرسى در حدود سال‌هاى ۴۶۰ تا ۴۷۰ قمری به دنیا آمد. از مهم‌ترین اساتید ایشان مى‌توان به: [[ابو علی طوسی|ابوعلى بن شیخ طوسی]] و [[جعفر بن محمد دوریستی|شیخ جعفر دوریستى]] که از شاگردان [[شیخ مفید|شیخ مفید]] است، اشاره نمود. از تألیفات مهم وی، [[اعلام الورى (کتاب)|اعلام الوری باعلام الهدی]] و تفسیر [[مجمع البیان (کتاب)|مجمع البیان]] می باشد. امین‌الاسلام طبرسى در سال ۵۴۸ هجرى در سبزوار از دنیا رفت در [[مشهد]] مقدس به خاک سپرده شد. | |
| − | ==روش | + | ==روش تفسیر== |
| − | + | در [[تفسیر قرآن|تفسیر]] '''جوامع الجامع''' گزیده‌گویی شیوه مفسر است و او کوشیده تا مطالب مهم و برجسته و لطایف دو تفسیر کبیر و الوجیز خود را گردآوری کرده، از برخی مطالب آن صرف‌نظر نماید. همچنین حسن ابتکار و لطف تعبیری که در بیان دقایق آیات و کیفیت توجیه آن بکار رفته و استفاده‌ای که از [[الکشاف عن حقائق غوامض التنزئل (کتاب)|کشاف زمخشری]] شده، باعث شد که این تفسیر از [[مجمع البیان (کتاب)|مجمع البیان]] ممتاز گردد.<ref>طبرسی و مجمع البیان، ج ۱، ص ۲۸۰.</ref> | |
| − | + | ||
| + | این تفسیر در مقایسه با کشاف نیز امتیازاتی دارد؛ همچون اختصار و حذف زواید و مطالب غیرضروری، نقل روایاتی از طرق [[شیعه]] که گاهی با تفسیر صاحب کشاف موافق و در بسیاری از مواضع با آن مخالف است و بیان آراء کلامی شیعه [[امامیه]] در مواردی که با دیدگاه [[معتزله]] موافق نیست یا نظر شخصی [[شیخ طبرسی|طبرسی]] در تفسیر [[آیه]] با نظر [[جارالله زمخشری|زمخشری]] مخالف است که در این صورت طبرسی از نظر صاحب کشاف عدول نموده و آنچه را خود حق می‌دانسته ذکر کرده است.<ref>جوامع الجامع (به تصحیح ابوالقاسم گرجی)، مقدمه مصحح، ص ۱۹.</ref> | ||
| + | |||
| + | این تفسیر به سبک مجمع البیان، منظم و مرتب نیست، بلکه چون کشّاف مطالب بدون عنوان بندى، بدنبال یکدیگر آمده است. | ||
| + | این تفسیر بسیار موجز و ویژگى مهم آن، ادبى بودن آن است که با عبارات بسیار کوتاه، آیات قرآنى را تبیین مى‌کند، و شامل تمام آیات [[قرآن]] مى‌گردد. شیوه این تفسیر، بیان مسائل مربوط به لغت، اعراب، قرائت، بیان نظم و نکات ادبى و [[بلاغت|بلاغى]] است، که با رعایت گزیده گویى، متنى دقیق و لطیف ارائه داده است. همین امر سبب گردید تا از طرف شوراى مدیریت [[حوزه علمیه قم]] بعنوان کتاب درس [[تفسیر قرآن|تفسیر]]، در پایه‌هاى اولیه دروس سطح، مورد تدریس قرار گیرد. | ||
| − | روش | + | [[روشهای تفسیری قرآن|روش تفسیر]] در پردازش مطالب بدین گونه است که در آغاز با نام [[سوره]]، بیان [[سوره های مکی و مدنی|مکى و مدنى]] و معناى سوره، تعداد آیات و فضیلت سوره شروع مى‌کند، آنگاه به قرائت، لغت، [[علم نحو|نحو]]، [[صرف]]، و واژه شناسى [[آیه|آیه]] مى‌پردازد، سپس به بیان و شرح و توضیح معناى آیه پرداخته به مانند [[جارالله زمخشری|زمخشرى]]، گفته‌هاى تفسیرى را ارائه مى‌کند. |
| − | در آغاز | + | در آغاز آیاتى چند که به یک موضوع مربوط است ذکر شده و سپس به تدریج اجزاء آن آیات آورده شده و در ضمن تفسیر آن جزء، قراءت و جهات ادبى از صرف و نحو و [[علم لغت|لغت]] و اشتقاق و [[بلاغت]] و احیانا [[علم کلام|کلام]] و [[فقه]] و [[اصول فقه|اصول]] بیان گردیده است. البته در [[آیات الاحکام|آیات الاحکام]] مباحث فقهى را غالبا با اختصار و بنحو ایجاز مطرح مى‌کند، (مانند [[سوره مائده]] آیه ۶ بحث {{متن قرآن|« وَامْسَحُوا بِرُءُوسِکمْ وَأَرْجُلَکمْ إِلَى الْکعْبَینِ»}})، و تفصیل آن را به کتاب مجمع البیان ارجاع مى‌دهند (مانند ج ۱ صفحه ۳۱۶ ذیل آیه ۶ سوره مائده). |
| − | == | + | ==نسخه‌ها و چاپهاى تفسیر== |
| − | + | این تفسیر بارها به اشکال مختلف به چاپ رسیده است. چاپ نخستین آن با چاپ سنگى و قطع رحلى در یک جلد در [[تهران]] به سال ۱۳۲۱ قمرى. چاپ دیگر با تصحیح و تعلیق شهید [[شهید سید محمد علی قاضی طباطبائی|سید محمد على قاضى طباطبایى]] در سال ۱۳۸۳ قمرى و در یک مجلد. چاپ سوم در تهران توسط دانشگاه تهران با تصحیح و تعلیق دکتر ابو القاسم گرجى در چهار جلد با قطع بزرگ است که البته همین چاپ در قطع وزیرى توسط ناشر یاد شده و شوراى مدیریت [[حوزه علمیه قم]]، به طور افست نیز انجام گرفته است. دار الاضواء بیروت نیز در سال ۱۴۰۵ قمرى این کتاب را در چهار جزء و دو مجلد چاپ کرده است. | |
| − | |||
| − | + | دکتر گرجى تحقیق خود را بر اساس پنج نسخه خطى و چاپى، انجام داده‌اند. | |
| − | *نسخه | + | *نسخه اول متعلق به کتابخانه مجلس شوراى ملى، |
| − | *نسخه | + | *نسخه دوم چاپ یک جلدى با تحقیق شهید سید محمد على قاضى طباطبایى، |
| − | *نسخه | + | *نسخه سوم چاپ سنگى است که به اشراف جمعى از فضلاى قم تصحیح شده است. |
| − | نسخه | + | *نسخه چهارم و پنجم به شماره ۸۱ و ۸۵ متعلق به کتابخانه دانشکده الهیات و معارف اسلامى دانشگاه تهران. |
| − | + | نسخه دوم که با تحقیق دانشمند گرامى شهید سید محمد على قاضى طباطبایى انجام گرفته داراى مقدمه‌اى سودمند در ۲۱ صفحه از محقق در شأن [[قرآن]] و تفسیر آن، ذکر خصوصیاتى از کتاب جوامع الجامع و چاپهاى گذشته آن، شرح حال مؤلف و تألیفات او و مصادر تصحیح مى‌باشد، و در پایان همان چاپ، هفت صفحه مطالب مفید و قابل ملاحظه‌اى را تنبیه نموده‌اند. | |
| − | + | کارهایى که دکتر ابو القاسم گرجى در تحقیق خود انجام داده‌اند شامل: | |
| − | + | ۱- مقدمه‌اى شامل شرح حال مؤلف، مولفات او و معرفى جوامع الجامع. | |
| − | + | ۲- تصحیح نسخه دوم که متن کتاب قرار داده شد. | |
| − | + | ۳- حاشیه و تعلیق. | |
| − | + | ۴- اعراب و شکل کلمات | |
| − | + | ۵- نقطه گذارى | |
| − | + | ۶- شماره آیات | |
| + | |||
| + | ۷- تهیه فهرستهاى مختلف. | ||
==منابع مقاله== | ==منابع مقاله== | ||
| − | + | ۱- تفسیر جوامع الجامع، چهار جلد توسط انتشارات دانشگاه تهران و مرکز مدیریت حوزه علمیه قم با تحقیق دکتر ابو القاسم گرجى و مقدمه ایشان. | |
| − | |||
| − | + | ۲- دانشنامه قرآن و قرآن پژوهى، جلد ۱ و ۲ به کوشش بهاء الدین خرمشاهى انتشارات دوستان تهران ۱۳۷۷. | |
| − | + | ۳- طبقات مفسران شیعه، دکتر عقیقى بخشایشى ج ۲ انتشارات دفتر نشر نوید اسلام قم ۱۳۷۲ چاپ اول. | |
| − | + | ۴- المفسرون حیاتهم و منهجهم، سید محمد على ایازى چاپ انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامى، ۱۴۱۴ قمرى ۱۳۷۳ شمسى. | |
| + | == پانویس == | ||
| + | <references /> | ||
==منابع== | ==منابع== | ||
| − | |||
*محمدرضا ضمیری، کتابشناسی تفصیلی مذاهب اسلامی. | *محمدرضا ضمیری، کتابشناسی تفصیلی مذاهب اسلامی. | ||
*مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی، نرم افزار جامع التفاسیر [لوح فشرده]، بخش کتابشناسی. | *مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی، نرم افزار جامع التفاسیر [لوح فشرده]، بخش کتابشناسی. | ||
*مجموعه [[گلشن ابرار (کتاب)|گلشن ابرار]]، جلد ۱، زندگی نامه "شیخ طبرسی" از محمدباقر پورامینی. | *مجموعه [[گلشن ابرار (کتاب)|گلشن ابرار]]، جلد ۱، زندگی نامه "شیخ طبرسی" از محمدباقر پورامینی. | ||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | + | ==متن کتاب == | |
| − | [http://lib.ahlolbait.com/parvan/resource/39281/ترجمه-تفسير-جوامع-الجامع | + | * [http://lib.ahlolbait.com/parvan/resource/38621/تفسير-جوامع-الجامع '''جوامع الجامع'''] |
| + | * [http://lib.ahlolbait.com/parvan/resource/39192/تفسير-جوامع-الجامع '''جوامع الجامع'''] | ||
| + | * [http://lib.ahlolbait.com/parvan/resource/39281/ترجمه-تفسير-جوامع-الجامع '''ترجمه تفسير جوامع الجامع'''] | ||
| + | {{تفسیر قرآن}} | ||
[[رده:تفاسیر]] | [[رده:تفاسیر]] | ||
[[رده:تفاسیر ادبی]] | [[رده:تفاسیر ادبی]] | ||
[[رده: آثار فضل بن حسن طبرسی]] | [[رده: آثار فضل بن حسن طبرسی]] | ||
نسخهٔ ۱۲ سپتامبر ۲۰۲۰، ساعت ۰۵:۵۱
تفسیر جوامع الجامع پس از مجمع البیان از معروف‌ترین آثار علامه طبرسی (م، ۵۴۸ ق) است که در مدت یک سال (از ماه صفر ۵۴۲ تا محرم ۵۴۳ ق) و پس از اتمام تفسیر دیگرش تألیف شده است.[۱] طبرسی، جوامع الجامع را به دلیل کمی حجم و فزونی فوایدش، «وسیط» نیز نامیده است.[۲] بیشتر مطالب تفسیر جوامع الجامع از کشّاف زمخشری اقتباس شده و در پاره‌ای از موارد نیز مطالبی از تفسیر مجمع البیان خود را نقل کرده است. این تفسیر، توسط احمد امیرى شادمهرى به فارسى ترجمه شده است.
 | |
| نویسنده | ابوعلی فضل بن حسن طبرسی |
| موضوع | تفاسیر شیعه |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | ۴ |
| تصحیح | ابوالقاسم گرجی |
|
| |
مؤلف
فضل بن حسن بن فضل طبرسى، معروف به امین‌الاسلام طبرسى در حدود سال‌هاى ۴۶۰ تا ۴۷۰ قمری به دنیا آمد. از مهم‌ترین اساتید ایشان مى‌توان به: ابوعلى بن شیخ طوسی و شیخ جعفر دوریستى که از شاگردان شیخ مفید است، اشاره نمود. از تألیفات مهم وی، اعلام الوری باعلام الهدی و تفسیر مجمع البیان می باشد. امین‌الاسلام طبرسى در سال ۵۴۸ هجرى در سبزوار از دنیا رفت در مشهد مقدس به خاک سپرده شد.
روش تفسیر
در تفسیر جوامع الجامع گزیده‌گویی شیوه مفسر است و او کوشیده تا مطالب مهم و برجسته و لطایف دو تفسیر کبیر و الوجیز خود را گردآوری کرده، از برخی مطالب آن صرف‌نظر نماید. همچنین حسن ابتکار و لطف تعبیری که در بیان دقایق آیات و کیفیت توجیه آن بکار رفته و استفاده‌ای که از کشاف زمخشری شده، باعث شد که این تفسیر از مجمع البیان ممتاز گردد.[۳]
این تفسیر در مقایسه با کشاف نیز امتیازاتی دارد؛ همچون اختصار و حذف زواید و مطالب غیرضروری، نقل روایاتی از طرق شیعه که گاهی با تفسیر صاحب کشاف موافق و در بسیاری از مواضع با آن مخالف است و بیان آراء کلامی شیعه امامیه در مواردی که با دیدگاه معتزله موافق نیست یا نظر شخصی طبرسی در تفسیر آیه با نظر زمخشری مخالف است که در این صورت طبرسی از نظر صاحب کشاف عدول نموده و آنچه را خود حق می‌دانسته ذکر کرده است.[۴]
این تفسیر به سبک مجمع البیان، منظم و مرتب نیست، بلکه چون کشّاف مطالب بدون عنوان بندى، بدنبال یکدیگر آمده است. این تفسیر بسیار موجز و ویژگى مهم آن، ادبى بودن آن است که با عبارات بسیار کوتاه، آیات قرآنى را تبیین مى‌کند، و شامل تمام آیات قرآن مى‌گردد. شیوه این تفسیر، بیان مسائل مربوط به لغت، اعراب، قرائت، بیان نظم و نکات ادبى و بلاغى است، که با رعایت گزیده گویى، متنى دقیق و لطیف ارائه داده است. همین امر سبب گردید تا از طرف شوراى مدیریت حوزه علمیه قم بعنوان کتاب درس تفسیر، در پایه‌هاى اولیه دروس سطح، مورد تدریس قرار گیرد.
روش تفسیر در پردازش مطالب بدین گونه است که در آغاز با نام سوره، بیان مکى و مدنى و معناى سوره، تعداد آیات و فضیلت سوره شروع مى‌کند، آنگاه به قرائت، لغت، نحو، صرف، و واژه شناسى آیه مى‌پردازد، سپس به بیان و شرح و توضیح معناى آیه پرداخته به مانند زمخشرى، گفته‌هاى تفسیرى را ارائه مى‌کند.
در آغاز آیاتى چند که به یک موضوع مربوط است ذکر شده و سپس به تدریج اجزاء آن آیات آورده شده و در ضمن تفسیر آن جزء، قراءت و جهات ادبى از صرف و نحو و لغت و اشتقاق و بلاغت و احیانا کلام و فقه و اصول بیان گردیده است. البته در آیات الاحکام مباحث فقهى را غالبا با اختصار و بنحو ایجاز مطرح مى‌کند، (مانند سوره مائده آیه ۶ بحث « وَامْسَحُوا بِرُءُوسِکمْ وَأَرْجُلَکمْ إِلَى الْکعْبَینِ»)، و تفصیل آن را به کتاب مجمع البیان ارجاع مى‌دهند (مانند ج ۱ صفحه ۳۱۶ ذیل آیه ۶ سوره مائده).
نسخه‌ها و چاپهاى تفسیر
این تفسیر بارها به اشکال مختلف به چاپ رسیده است. چاپ نخستین آن با چاپ سنگى و قطع رحلى در یک جلد در تهران به سال ۱۳۲۱ قمرى. چاپ دیگر با تصحیح و تعلیق شهید سید محمد على قاضى طباطبایى در سال ۱۳۸۳ قمرى و در یک مجلد. چاپ سوم در تهران توسط دانشگاه تهران با تصحیح و تعلیق دکتر ابو القاسم گرجى در چهار جلد با قطع بزرگ است که البته همین چاپ در قطع وزیرى توسط ناشر یاد شده و شوراى مدیریت حوزه علمیه قم، به طور افست نیز انجام گرفته است. دار الاضواء بیروت نیز در سال ۱۴۰۵ قمرى این کتاب را در چهار جزء و دو مجلد چاپ کرده است.
دکتر گرجى تحقیق خود را بر اساس پنج نسخه خطى و چاپى، انجام داده‌اند.
- نسخه اول متعلق به کتابخانه مجلس شوراى ملى،
- نسخه دوم چاپ یک جلدى با تحقیق شهید سید محمد على قاضى طباطبایى،
- نسخه سوم چاپ سنگى است که به اشراف جمعى از فضلاى قم تصحیح شده است.
- نسخه چهارم و پنجم به شماره ۸۱ و ۸۵ متعلق به کتابخانه دانشکده الهیات و معارف اسلامى دانشگاه تهران.
نسخه دوم که با تحقیق دانشمند گرامى شهید سید محمد على قاضى طباطبایى انجام گرفته داراى مقدمه‌اى سودمند در ۲۱ صفحه از محقق در شأن قرآن و تفسیر آن، ذکر خصوصیاتى از کتاب جوامع الجامع و چاپهاى گذشته آن، شرح حال مؤلف و تألیفات او و مصادر تصحیح مى‌باشد، و در پایان همان چاپ، هفت صفحه مطالب مفید و قابل ملاحظه‌اى را تنبیه نموده‌اند.
کارهایى که دکتر ابو القاسم گرجى در تحقیق خود انجام داده‌اند شامل:
۱- مقدمه‌اى شامل شرح حال مؤلف، مولفات او و معرفى جوامع الجامع.
۲- تصحیح نسخه دوم که متن کتاب قرار داده شد.
۳- حاشیه و تعلیق.
۴- اعراب و شکل کلمات
۵- نقطه گذارى
۶- شماره آیات
۷- تهیه فهرستهاى مختلف.
منابع مقاله
۱- تفسیر جوامع الجامع، چهار جلد توسط انتشارات دانشگاه تهران و مرکز مدیریت حوزه علمیه قم با تحقیق دکتر ابو القاسم گرجى و مقدمه ایشان.
۲- دانشنامه قرآن و قرآن پژوهى، جلد ۱ و ۲ به کوشش بهاء الدین خرمشاهى انتشارات دوستان تهران ۱۳۷۷.
۳- طبقات مفسران شیعه، دکتر عقیقى بخشایشى ج ۲ انتشارات دفتر نشر نوید اسلام قم ۱۳۷۲ چاپ اول.
۴- المفسرون حیاتهم و منهجهم، سید محمد على ایازى چاپ انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامى، ۱۴۱۴ قمرى ۱۳۷۳ شمسى.
پانویس
- ↑ الذریعه، ج ۵، ص ۲۴۸؛ المستدرک علی معجم المؤلفین، عمر رضا کحاله، ص ۵۴۵.
- ↑ جوامع الجامع (به تصحیح ابوالقاسم گرجی)، ج ۱، ص ۳؛ برخی به جای جوامع الجامع، از الوسیط یاد کرده‌اند. ر.ک: بحارالانوار، ج ۱۰۲، ص ۲۶؛ نقد الرجال، ص ۲۶۶.
- ↑ طبرسی و مجمع البیان، ج ۱، ص ۲۸۰.
- ↑ جوامع الجامع (به تصحیح ابوالقاسم گرجی)، مقدمه مصحح، ص ۱۹.
منابع
- محمدرضا ضمیری، کتابشناسی تفصیلی مذاهب اسلامی.
- مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی، نرم افزار جامع التفاسیر [لوح فشرده]، بخش کتابشناسی.
- مجموعه گلشن ابرار، جلد ۱، زندگی نامه "شیخ طبرسی" از محمدباقر پورامینی.
متن کتاب
| تفسیر قرآن | |
| درباره تفسیر قرآن: | تفسیر قرآن -تاریخ تفسیر - روشهای تفسیری قرآن |
|---|---|
| اصطلاحات: | اسباب نزول -اسرائیلیات -سیاق آیات |
| شاخه های تفسیر قرآن: |
تفسیر روایی (تفاسیر روایی) • تفسیر اجتهادی (تفاسیر اجتهادی) • تفسیر فقهی ( تفاسیر فقهی) • تفسیر ادبی ( تفاسیر ادبی) • تفسیر تربیتی ( تفاسیر تربیتی) • تفسیر كلامی ( تفاسیر كلامی) • تفسیر فلسفی ( تفاسیر فلسفی ) • تفسیر عرفانی (تفاسیر عرفانی ) • تفسیر علمی (تفاسیر علمی) |
| روشهای تفسیری قرآن: |
|
| تفاسیر به تفکیک مذهب مولف: |
|
