مناقب علی ابن ابی‌طالب نسائی (کتاب)

مناقب الأسد الغالب ممزق الکتائب و مظهر العجائب لیث بن غالب أمیر المؤمنین أبی الحسن علی بن أبی‌طالب

«مناقب الأسد الغالب، ممزق الکتائب و مُظهِر العجائب، لیث بن غالب أمیرالمؤمنین أبی‌الحسن علی بن أبی‌طالب(رضی الله عنه)»، کتابی است نوشته شمس‌الدین محمد بن عبدالله بن جزری. این اثر کلامی - حدیثی، به زبان عربی و درباره مناقب امام اول شیعه، علی بن ابی‌طالب(ع) نوشته شده است. در ادامه این کتاب، «خصائص أمیرالمؤمنین علی بن أبی‌طالب(رضی الله عنه)»، نوشته احمد بن علی بن شعیب نسائی آمده است.

ساختار کتاب

کتاب، متشکل است از: مقدمه‌ای به قلم علی احمد عبدالعال الطهطاوی رئیس جمعیت اهل قرآن و سنت، سه فصل و فهرست مطالب. فصل اول به عنوان تمهید ذکر شده است. «مناقب الأسد الغالب...»، فصل دوم کتاب را تشکیل می‌دهد و فصل سوم همان کتاب «خصائص أمیرالمؤمنین» است.

از جمله منابع مورد استفاده کتاب عبارت است از: قرآن کریم، فضائل الصحابة، مسند احمد، صحيح بخاری، نزهة الحفاظ، مناقب علی(ع) و... .

گزارش محتوا

در قسمت تمهید با استفاده از کتاب حیاة الصحابة، از تواضع و زهد علی(ع) سخن گفته شده برخی خطبه‌های آن حضرت با استناد به کتاب مذکور نقل شده؛ مانند اولین خطبه آن حضرت پس از به خلافت رسیدن، خطبه‌اش در ماه رمضان، در مذمت دنیا، پس از تشییع جنازه میّتی و...

سپس خطبه‌هایی از امام حسن(ع) پس از شهادت پدرش علی(ع) و در نخیله و... نقل شده و پس از آن یک‌صدودوازده سخن از کلمات امیرالمؤمنین علی(ع) آمده است.

ابن جزری در بخش دوم کتاب می‌نویسد: در این اثر، روایات مسند متواتر، صحیح و حسن از رفیع‌ترین مناقب امیرالمؤمنین ابوالحسن علی بن ابی‌طالب(ع) را آورده است.

او پس از ذکر قول احمد بن حنبل مبنی بر اینکه فضائل وارده درباره علی(ع) درباره هیچ‌یک از صحابه پیامبر(ص) نیامده است، به ذکر حدیث ولایت و بیان قوت سند آن و تواترش و راویان متعدد مورد اعتمادی که آن را نقل کرده‌اند، دعای پیامبر(ص) در حق علی با عبارت «اللهم وال من والاه» و تشبیه جایگاه علی(ع) نسبت به پیامبر(ص) به جایگاه هارون نسبت به موسی و... می‌پردازد. سپس روایات مؤمن بودن دوستدار علی(ع) و منافق بودن دشمن او را می‌آورد.

او همچنین روایتی از عبادة بن صامت را مبنی بر ولد الزنا بودن دشمن علی(ع) نقل می‌‌کند. ابن جزری، روایاتی با مضمون یکی بودن جان علی(ع) و نبی(ص) نقل می‌کند و توهین‌کننده به علی(ع) را بر مبنای روایات، توهین‌‌کننده به نبی(ص) می‌شمارد. ادامه روایات کتاب درباره برادری امیرالمؤمنین(ع) و پیامبر اکرم(ص)، سید العرب بودن علی(ع)، فضیلت بسته شدن تمامی درب‌ها به مسجد به‌جز باب علی(ع)، حدیث رایت و اعطای پرچم در خیبر به علی(ع) و دعا در حق او، سعادتمند دانستن دوستدار علی(ع) در دنیا و آخرت، حدیث مدینة العلم و باب حکمت دانستن علی(ع)، بهترین قاضی بودن او در میان صحابه و بیعت وی با ابوبکر و عمر است.

ادامه مطالب این بخش، درباره روایات مسلسلی است که با یکی از امور زیر این صفت را یافته‌اند: مصافحه، اسودین (آب و خرما)، چیدن ناخن، نهادن دست بر شانه و...

محقق کتاب در بخش سوم اثر حاضر، مختصری از زندگی‌نامه احمد بن علی بن شعیب نسائی را آورده و سپس کتاب «خصائص أمیرالمؤمنین علی بن أبی‌طالب(رضی الله عنه)» او را ذکر کرده است. نسائی در این اثر، ۱۹۴ حدیث از راویان و محدثان غیر شیعی با ذکر سلسله اسناد آنها نقل کرده است؛ چنان‌که ابن حجر می‌گوید: «نسائی در میان صحابه پیامبر(ص) تنها به جستجوی احادیثی که درباره مناقب علی(ع) است، پرداخته و احادیثی بسیار را که بیشتر آنها دارای اسناد خوب و قابل قبولند، در این کتاب گرد آورده است». بنابراین کتاب نسائی همان حقیقتی را نشان می‌دهد که حدیث‌شناسان بزرگ اهل سنت؛ مانند ابن حنبل، اسماعیل قاضی و ابوعلی نیشابوری به آن معترفند و می‌گویند: «در حق هیچ‌کدام از اصحاب پیامبر به اندازه امام على(ع)، فضائل و مناقب، با سندهای خوب نقل نشده است».

کتاب خصائص با موضوع پیشگامی علی(ع) در اسلام آغاز شده و پس از آن به ذکر ده‌ها حدیث درباره ویژگی‌های آن حضرت از قبیل حدیث ثقلین، طیر، رایت، منزلت، کسا، غدیر، سد ابواب و... پرداخته شده است. آنگاه با ذکر احادیثی در منقبت فاطمه(س)، بحث را ادامه می‌دهد، سپس به شمه‌ای کوتاه از احادیث درباره حسنین(ع) اشاره می‌کند و در پایان، عنان سخن را به نبردهای امام على(ع) می‌گرداند و از پیشگویی‌های رسول خدا(ص) درباره حقانیت امام على(ع) و سرکشی، انحراف و خروج از دین دشمنان او (قاسطین و ناکثین و مارقین) پرده برافکنده است.

وضعیت کتاب

فهرست مطالب، در انتهای کتاب ذکر شده است. پاورقی‌ها در قسمت تمهید، بیشتر درباره توضیح واژگان و جملات است. در پاورقی‌های کتاب ابن جزری (بخش دوم کتاب حاضر)، به اختلاف تعابیر در روایات اشاره شده، مطالبی توضیحی یا انتقادی در آن آمده و ارجاعات به کتاب‌ها هم در پاورقی است. در کتاب نسائی (بخش سوم کتاب حاضر) هم پاورقی‌ها حاوی معرفی راویان، اختلاف روایات، مستندسازی برخی از آن‌ها، ذکر ارجاعات و... است.

در صفحه اول کتاب مناقب الأسد الغالب... ابن جزری، مختصری از بیوگرافی مؤلف نوشته شده است. همچنین است صفحات آغازین کتاب «خصائص أمیرالمؤمنین» نسائی؛ که البته بیوگرافی وی در این کتاب به‌طور مفصل ذکر شده است.

منابع

• ویکی نور
• ویکی فقه