محیی الدین ابن عربی: تفاوت بین نسخه‌ها
مهدی موسوی (بحث | مشارکتها) (ویرایش) |
|||
| سطر ۳: | سطر ۳: | ||
|نام کامل =ابوبکر محمد بن احمد بن عبدالله بن حاتم طائی | |نام کامل =ابوبکر محمد بن احمد بن عبدالله بن حاتم طائی | ||
|تصویر= [[پرونده:Fotohat.jpg|170px]] | |تصویر= [[پرونده:Fotohat.jpg|170px]] | ||
| − | |زادروز = | + | |زادروز = 560هجری |
| − | |زادگاه = | + | |زادگاه = اندلس |
| − | |وفات = 638هجری | + | |وفات = 638هجری |
|مدفن = دمشق | |مدفن = دمشق | ||
| − | |اساتید = خلف بن عبدالملک بن بشکوال | + | |اساتید = خلف بن عبدالملک بن بشکوال - ابی بکر محمد بن خلف |
| − | |آثار = فتوحات مکیه - فصوص | + | |آثار = فتوحات مکیه - فصوص الحکم - تجلیات الهیه - تفسیر قرآن |
}} | }} | ||
| − | ابن عربی ( | + | ابن عربی (۵۶۰ - ۶۳۸ق/۱۱۶۵-۱۲۴۰م)، معروف به شیخ اکبر، اندیشمند، عارف و [[تصوف|صوفى]] بزرگ جهان [[اسلام|اسلام]] است. دو اثر [[فتوحات مکیه]] و [[فصوص الحکم ابن عربی|فصوص الحکم]] او مشهور است و او را پدر [[عرفان]] نظری خوانده اند. |
| − | == | + | ==زندگی نامه== |
| − | ابوبکر محمد بن احمد بن عبد الله بن حاتم | + | ابوبکر محمد بن احمد بن عبد الله بن حاتم طائی مشهور به ابن عربی، هفدهم [[ماه رمضان]] سال ۵۶۰ هجری در شهر مرسیه کشور [[اندلس]] (اسپانیای کنونی) دیده به جهان گشود. <ref>محمد بدیعی، ''شیخ اکبر محیی الدین عربی''، کیهان فرهنگی، دی۸۳، ص۶۲</ref> |
| − | + | کنیه او ابو عبدالله است ولی در غرب به "ابن العربی" و در شرق به "ابن عربی" شهرت یافته است. القاب او بسیار است ولی عنوان معروف و لقب مشهور وی، "شیخ اکبر" است.<ref>محمد بدیعی، ''شیخ اکبر محیی الدین عربی''، کیهان فرهنگی، دی۸۳، ص۶۲</ref> | |
| − | کنیه او ابو عبدالله است ولی در غرب به "ابن العربی" و در شرق به "ابن عربی" شهرت یافته است القاب او بسیار است ولی عنوان معروف و لقب مشهور وی، "شیخ اکبر" است.<ref>محمد بدیعی، ''شیخ اکبر محیی الدین عربی''، کیهان فرهنگی، | ||
| − | + | خاندان او در اصالت و نجابت، علم و [[زهد]] از خانواده های به نام و معروف عصر خود بوده اند. جد اعلای وی [[حاتم طائی|حاتم طایی]]، بخشنده سرشناس عرب بوده است. او از نوادگان عبدالله بن حاتم، برادر [[صحابی]] جلیل القدر «[[عدى بن حاتم طائى|عدی بن حاتم]]» است. | |
| − | خاندان او در اصالت و نجابت، علم و زهد از خانواده های به نام و معروف عصر خود بوده اند. جد اعلای وی حاتم | ||
| − | دوران کودکی ابن عربی در مرسیه سپری شد و پس از گذراندن سال های نخستین عمر خود، در زادگاهش در هشت سالگی، در سال | + | دوران کودکی ابن عربی در مرسیه سپری شد و پس از گذراندن سال های نخستین عمر خود، در زادگاهش در هشت سالگی، در سال ۵۶۸ هجری همراه با خانواده اش به شهر اشبیلیه، پایتخت اندلس در آن زمان انتقال یافت و تا سی سال در آنجا ماندگار شد. دروس مقدماتی را تحصیل کرد و تربیت کامل دینی و ادبی یافت. بدین ترتیب، تعلیم و تربیت اولیه او در شهر اشبیلیه، که در آن زمان از مراکز بزرگ علمی به شمار می رفت، نخست، [[قرآن]] را با قرائت های هفتگانه بیاموخت و سپس در محضر استادان و مدرسان ماهر به کسب ادب، اخذ [[حدیث]] و فراگیری سایر رشته ها و شاخه های علوم و معارف زمانش همت گماشت.<ref>همان</ref> |
==حالات روحی ومعنوی== | ==حالات روحی ومعنوی== | ||
| − | ابن | + | ابن عربی از دوران کودکی و اوان نوجوانی در معرض نفحات الهی و عنایات ربانی واقع و از ذوق و وجد وکشف و حال برخوردار شده ولی وارد شدن او به طریق [[تصوف]] بطور رسمی در ۲۱ سالگی در سال ۵۸۰ در شهر اشبیلیه رخ داده و او در اندک مدتی به مقامات قدسی نائل آمده، چنانکه در فتوحات مکیه آورده است: «نلت هذه المقامات فی دخولی هذه الطریقة سنة ثمانین و خمسمائة فی مدة یسیرة». |
| − | + | وی در مدت اقامت در اشبیلیه با مشایخ زیادی که از جاهای مختلف به دیدار او می شتافتند، دیدار و در مسائل عرفان از جمله احوال و مقامات و آداب مربوط به سیر و سلوک با آنها به گفتگو و احیانا مجادله و معارضه می پرداخته است. | |
| − | |||
| − | + | علاوه بر این ابن عربی حدود ۳۵ سال از عمر خود را به سیر و سیاحت در شهر های مختلف و دیدار زنان و مردان طریقت و برخورد با ارباب فقه و فقاهت و دوستی با رجال دولت و سیاست و پدید آوردن آثار بسیار و ارزنده درشاخه های گوناگون علم وحکمت سپری کرد. | |
| + | او گذشته از مقام [[حکمت]] و عرفان در [[شعر]] و ادب نیز مقام عالی داشت. ذوق معرفت آموزی و قریحه شاعری را بهم در آمیخته بود. در طریقت و [[شریعت|شریعت]] صاحب نظر بود و [[فقه]] و شریعت را مقدمه احوال قلبی می دانست. با این همه اهل زهد و انزوا بود و به مال و جاه و قبول عام توجه نداشت.<ref>زرین کوب،''ارزش میراث صوفیه''، ص۱۱۱-۱۱۲</ref> | ||
| − | + | وی در سال ۶۲۰ هجری درشهر [[دمشق]] رحل اقامت افکند و تا پایان عمر در این شهر ماند و همچنان به عبادت و ریاضت و آمیزش با ارباب طریقت و تألیف و تصنیف ادامه داد. | |
| − | |||
| − | |||
| − | + | ==آثار و کتب ابن عربی== | |
| + | ابن عربی به راستی از پرمایه ترین و پرکارترین نویسندگان است. او با خلق آثار بسیاری، بنیاد یک نظام فکری کامل و شاملی را براساس تجارب عرفانی استوار ساخت، که هنوز هم محور بینش های عرفانی درجهان [[اسلام]] است. دریک کلام باید گفت، که عرفان نظری با آثار وی نظم و کمال نهایی خود را به دست آورده است.<ref>محمد بدیعی،''شیخ اکبر محیی الدین عربی''، کیهان فرهنگی، دی۸۳، ص ۶۳</ref> | ||
| − | + | از ابن عربی کتابها و رسائل زیادی بر جای مانده است که در بیان تعداد این کتب اقوال مختلفی وجود دارد. خود او در نامه ای که در سال ۶۳۲ هجری از دمشق به کیکاوس اول نوشته ، ۲۴۰ مورد را نام برده است. عثمان یحیی بیش از ۸۰۰ جلد کتاب و رسالة او را در دو جلد به زبان فرانسه فهرست کرده است و آقای جهانگیری از ۵۱۱ کتاب و رساله از ابن عربی نام می برد. | |
| − | + | جامی در نفحات الانس می نویسد: «حضرت شیخ به التماس بعضی از اصحاب رساله ای در فهرست مصنفات خود نوشته است و در آن جا زیادت از دویست و پنجاه کتاب را نام برده، بیش تر در تصوف و بعضی در غیر آن و در خطبة آن رساله فرموده که قصد من در تصنیف این کتب نه چون سایر مصنفات، تصنیف و تالیف بود بلکه سبب بعضی تصنیفات آن بوده که بر من از حق سبحانه امری وارد می شد که نزدیک بود که مرا بسوزد خود را به بیان بعضی از آن مشغول می ساختم و سبب بعضی دیگر، آن که در خواب یا در مکاشفه از جانب حق سبحانه و تعالی به آن مأمور می شدم».<ref>کاظم محمدی،''ابن عربی بزرگ عالم عرفان نظری'' به نقل از نفحات الانس،ص۶۹</ref> | |
| − | |||
| − | + | ولی در میان آثار بیشمار او از چند اثر بسیار ارزشمند که به جرأت می توان گفت در بر دارندة همة نظرات او می باشد می توان نام برد: | |
| − | + | *۱- [[فتوحات مکیه (کتاب)|فتوحات مکیه]]، که در آن تمام علوم عرفان نظری آمده است. این کتاب مشتمل بر ۵۶۰ فصل است که شیخ در فصل ۵۵۹ خلاصه ای از تمام کتاب را بیان کرده است. به گفتة استاد سید حسین نصر «فتوحات علاوه بر معتقدات تصوف ، از زندگی و اقوال متصوفان قدیم تر، عقاید جهان شناختی از اصل هرمسی یا نو افلاطونی که وارد الهیات تصوف شده ، علوم باطنی همچون جفر ، رموز و تمثیلات کیمیائی و احکام نجومی، و در واقع از هر چیز دیگری که رنگ باطنی داشته و به صورتی ، جائی در طرز تصور اسلامی نسبت به اشیاء پیداکرده، بحث شده است. به این ترتیب کتاب فتوحات پیوسته مرجعی برای علوم باطنی بوده و هر فصل آن توسط نسل های متوالی ، متصوفانه مورد مطالعه و تفسیر واقع شده و رساله هائی در آن باره نوشته اند که در واقع تفسیرهائی است بر تار و پودهائی که با آنها فرش فتوحات بافته شده است».<ref>کاظم محمدی،''ابن عربی بزرگ عالم عرفان نظری'' به نقل از کتاب سه حکیم مسلمان ، ص۶۱</ref> | |
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | + | *۲- [[فصوص الحکم]]، از عمیق ترین مؤلفات ابن عربی است . در این کتاب ابن عربی فلسفه وحدت وجود را به کامل ترین وجه تقریر کرده است. این کتاب تأثیر بسیاری پس از ابن عربی داشته و شرح های متعددی بر آن نوشته شده است. ابن عربی در مقدمه فصوص درباره این اثر نوشته است: «[[پیامبر اسلام|رسول خدا]] که سلام بر او باد را در [[ماه محرم|محرم]] سال ۶۲۷ق در رویائی صادقه در [[دمشق]] دیدم به دست حضرتش که درود خدا بر آل گرامی اش باد کتابی بود ، مرا فرمود: این کتاب فصوص الحکم است بگیر و آن را برای مردم استخراج کن تا از آن بهره مند شوند. حضرتش را اطاعت گفتم و اطاعت را برای خدا و رسولش و از برای [[اولی الأمر|اولی الامر]] دانستم، چنان که ما را فرمان راندند».<ref>همان</ref> | |
| − | + | ||
| + | *۳- تجلیات الهیه | ||
| + | *۴- ترجمان الاشواق ، که دیوان شعر اوست. | ||
| + | *۵- مجموعه رسائل | ||
| + | *۶- [[تفسیر قرآن|تفسیر قرآن]] که بالغ بر ۹۰ جلد است. | ||
==ابن عربی در نگاه دیگران== | ==ابن عربی در نگاه دیگران== | ||
'''سید جلال الدین آشتیانی:''' | '''سید جلال الدین آشتیانی:''' | ||
| − | + | محیی الدین بدون تردید در بین عرفای اسلامی بزرگترین عارف و صوفی است. احدی هم سنگ و هم پایة او نیست. دانشمندان بعد از او همه ریزه خوار سفرة بی دریغ او می باشند. محققان از صوفیه ، محیی الدین را به پیشوائی قبول دارند . برخی از او تعبیر به غوث اعظم و اکبر و جمعی از او به عنوان خاتم ولایت مقیدیة محمدیه یاد نموده اند. احدی از حکما و عرفای اسلامی این اندازه قوت و قدرت فکری نداشته است. | |
| − | منشأ | + | منشأ این همه تحقیقات و سبب بروز این حقایق علمی ، صفای باطن و روشنی ضمیر و مواظبت بر طاعت و عبادت و پیروی از باطن شریعت حقة محمدیه و تلطیف سرّ و تجرید روح و نفس از آلودگی های مادی است.<ref>سید جلال الدین آشتیانی،''شرح مقدمه قیصری''، ص۴۴</ref> |
'''امام خمینی:''' | '''امام خمینی:''' | ||
| − | از مواردی که اشاره به نظر امام خمینی درباره محیی‌الدین دارد، نامه معروف و پیام تاریخی ایشان خطاب به گورباچف می باشد که در بخشی از آن آمده است: «دیگر شما را خسته نمی کنم و از کتب عرفا به خصوص محیی‌الدین ابن عربی نام نمی برم که اگر خواستید از مباحث این بزرگمرد مطلع گردید، تنی چند از خبرگان تیزهوش خود را که در این گونه مسائل قویاً دست دارند، راهی قم گردانید تا پس از چند سالی با توکل به خدا از عمق لطیف باریکتر ز موی منازل معرفت آگاه گردند که بدون این سفر، آگاهی از آن امکان ندارد.» <ref>[https://hawzah.net/fa/Magazine/View/130/135/1980/%D8%A7%D8%A8%D9%86-%D8%B9%D8%B1%D8%A8%DB%8C-%D8%A7%D8%B2-%D9%85%D9%86%D8%B8%D8%B1-%D8%A7%D9%85%D8%A7%D9%85-%D8%AE%D9%85%DB%8C%D9%86%DB%8C بدیعی، محمد، ابن عربی از منظر امام خمینی، حضور، زمستان 1381 ، شماره 43] (بازیابی:13 اسفند 1396) به نقل از صحیفه امام، ج 21، ص 225 (تاریخ پیام 11 دی 1367)</ref> | + | از مواردی که اشاره به نظر [[امام خمینی]] درباره محیی‌الدین دارد، نامه معروف و پیام تاریخی ایشان خطاب به گورباچف می باشد که در بخشی از آن آمده است: «دیگر شما را خسته نمی کنم و از کتب عرفا به خصوص محیی‌الدین ابن عربی نام نمی برم که اگر خواستید از مباحث این بزرگمرد مطلع گردید، تنی چند از خبرگان تیزهوش خود را که در این گونه مسائل قویاً دست دارند، راهی [[قم]] گردانید تا پس از چند سالی با توکل به خدا از عمق لطیف باریکتر ز موی منازل معرفت آگاه گردند که بدون این سفر، آگاهی از آن امکان ندارد.» <ref>[https://hawzah.net/fa/Magazine/View/130/135/1980/%D8%A7%D8%A8%D9%86-%D8%B9%D8%B1%D8%A8%DB%8C-%D8%A7%D8%B2-%D9%85%D9%86%D8%B8%D8%B1-%D8%A7%D9%85%D8%A7%D9%85-%D8%AE%D9%85%DB%8C%D9%86%DB%8C بدیعی، محمد، ابن عربی از منظر امام خمینی، حضور، زمستان 1381 ، شماره 43] (بازیابی:13 اسفند 1396) به نقل از صحیفه امام، ج 21، ص 225 (تاریخ پیام 11 دی 1367)</ref> |
'''علامه طباطبائی:''' | '''علامه طباطبائی:''' | ||
| − | + | «در اسلام هیچ کس نتوانسته است یک سطر مانند محیی الدین بیاورد».<ref>مطهری، شرح منظومه، ص ۲۳۹.</ref> | |
| + | |||
| + | ==ابن عربی و تشیع== | ||
| + | همراه با اشاعه افکار ابن عربی در عالم [[اهل سنت|تسنن]]، در عالم [[شیعه|تشیع]] نیز افکار و آثار او رواج یافت. برخی از علمای شیعه مثل حاج [[محدث نوری|میرزا حسین نوری]] افکار او را نپسندیدند و او را سنی متعصب خواندند، اما غالبا او را از محبان [[اهل البیت|اهل بیت]] (ع) و شیعه خالص دانسته اند. اما همان طور که [[شیخ بهایی|شیخ بهائی]] در کتاب [[اربعین شیخ بهائی (کتاب)|اربعین]] گوید؛ چون در محیطی سکونت داشته که سالها تحت تسلط [[بنی امیه|بنی امیه]] و مرکز خلافت آنها بوده، مجبور به [[تقیه|تقیه]] شده است. | ||
| + | |||
| + | علمای موافق هر یک به نحوی در تأئید او سخن گفته اند. سید حیدر آملی با وجود انتقاد از وی در خصوص مسأله [[ولایت]]، با عناوین و القابی هم چون "الشیخ المکمل" و "الشیخ الاعظم" از او نام برده و او را از مشایخ معتبر صوفیه می شمارد و در تقریر و ترویج افکارش کتابهای "جامع الاسرار" و "رساله نقد النقود فی معرفة الوجود" و شرحی بر فصوص الحکم به نام "نصوص الحکم" نوشته است. | ||
| + | |||
| + | شاه نعمت الله ولی، محدث نیشابوری، صاحب کتاب [[روضات الجنات (کتاب)|روضات الجنات]]، قطب الدین اشکوری، [[فیض کاشانی|فیض کاشانی]]، قاضی سعید قمی و سید صالح خلخالی همه از کسانی هستند که ابن عربی را ستوده و تلاش کرده اند تشیع او را اثبات نمایند.<ref>همایون همتی،''دین شناسی تطبیقی''،بر گرفته از صفحات۱۶۹ تا۱۷۷</ref> | ||
| + | |||
| + | اسلام شناس و عرفان پژوه نامدار ژاپنی پروفسور ایزوتسو می نویسد: ابن عربی، هیچگاه به گونه رسمی به آیین تشیع درنیامد، اما آراء فلسفی اش در دوره بلوغ عقلی-عرفانی که حاصل تجارب کشفی شگفت آور او در عالم مثال است، به نحوی چشمگیر با روح اسلام ایرانی و شیعی سازگار است.<ref>توشی هیکو ایزتسو،''زندگی و اندیشه ابن عربی،''ترجمه دکتر همایون همتی، کیهان فرهنگی،فروردین۷۳</ref> | ||
| − | + | دکتر مصطفی کامل الشیبی می نویسد: اگر با نظری ژرف بنگریم، خواهیم دید که ابن عربی بسیاری از مبانی تفکر خود را از [[شیعه]] گرفته است. | |
| − | |||
| − | |||
| − | + | استاد سیدجلال الدین آشتیانی می نویسد: هانری کربن معتقد بود که هر عارفی باید شیعه باشد، به دلیل این که پایه و اساس ولایت در کلمات [[اهل البیت|اهل بیت]] است و [[امام علی علیه السلام|علی]] (علیه السلام) به تصریح محققان، سرّ الانبیاء والاولیاء است. و مطابق احادیث [[عترت]] که [[اهل سنت|عامه]] و خاصه از [[پیامبر اسلام|خاتم الانبیاء]] نقل کرده اند، یکی از اقطاب وجود در هر عصری از اعصار، تا ظهور [[قیامت]]، بر سبیل تجدد افراد، دارای مقام ختمیت و خاتم ولایت خاصه یا مطلقه محمدیه اند و خاتم کمال ولایت [[امام زمان عجل الله فرجه الشریف|مهدی موعود]](علیه السلام) است.<ref>محمد بدیعی، ''شیخ اکبر محیی الدین عربی''، کیهان فرهنگی،دی۸۳،ص۶۳</ref> | |
| − | + | ==وفات== | |
| − | + | شیخ اکبر محیی الدین عربی در سال ۶۳۸ هجری، دو سال پس از فراغت از کتاب کبیر فتوحات مکیه در شهر دمشق از دنیا رفت و در شمال شهر در قریه صالحیه در دامنه کوه قاسیون به خاک سپرده شد.<ref>جهانگیری، ''محیی الدین ابن عربی چهره بر جسته عرفان اسلامی''، ص۱۷</ref> | |
==پانویس== | ==پانویس== | ||
| − | <references/> | + | <references /> |
==منابع== | ==منابع== | ||
| − | *توشی هیکو | + | |
| − | * محمد بدیعی، ''شیخ اکبر محیی الدین عربی''، کیهان فرهنگی،دی83.در دسترس در [http://www.noormags.ir/view/fa/search?q=%D8%A7%D8%A8%D9%86%20%D8%B9%D8%B1%D8%A8%DB%8C&origin=start پایگاه مجلات تخصصی نور]،بازیابی:دی96 | + | *توشی هیکو ایزتسو، ''زندگی و اندیشه ابن عربی''، ترجمه دکتر همایون همتی، کیهان فرهنگی،فروردین 73در دسترس در[http://www.noormags.ir/view/fa/search?q=%D8%A7%D8%A8%D9%86%20%D8%B9%D8%B1%D8%A8%DB%8C&origin=start پایگاه مجلات تخصصی نور] ،بازیابی:دی 96. |
| + | *محمد بدیعی، ''شیخ اکبر محیی الدین عربی''، کیهان فرهنگی،دی83.در دسترس در [http://www.noormags.ir/view/fa/search?q=%D8%A7%D8%A8%D9%86%20%D8%B9%D8%B1%D8%A8%DB%8C&origin=start پایگاه مجلات تخصصی نور]،بازیابی:دی96. | ||
*جهانگیری، ''محیی الدین ابن عربی چهره درخشان برجسته عرفان اسلامی''، تهران، دانشگاه تهران،1375. | *جهانگیری، ''محیی الدین ابن عربی چهره درخشان برجسته عرفان اسلامی''، تهران، دانشگاه تهران،1375. | ||
*زرین کوب، ''ارزش میزاث صوفیه''، تهران امیر کبیر،1356. | *زرین کوب، ''ارزش میزاث صوفیه''، تهران امیر کبیر،1356. | ||
*سید جلال الدین آشتیانی،''شرح مقدمه قیصری''، قم، بوستان کتاب، 1380. | *سید جلال الدین آشتیانی،''شرح مقدمه قیصری''، قم، بوستان کتاب، 1380. | ||
*کاظم محمدی،''ابن عربی بزرگ عالم عرفان اسلامی''،نجم کبری، 1396. | *کاظم محمدی،''ابن عربی بزرگ عالم عرفان اسلامی''،نجم کبری، 1396. | ||
| − | *[https://hawzah.net/fa/Magazine/View/130/135/1980/%D8%A7%D8%A8%D9%86-%D8%B9%D8%B1%D8%A8%DB%8C-%D8%A7%D8%B2-%D9%85%D9%86%D8%B8%D8%B1-%D8%A7%D9%85%D8%A7%D9%85-%D8%AE%D9%85%DB%8C%D9%86%DB%8C بدیعی، محمد، ابن عربی از منظر امام خمینی، حضور، زمستان 1381، شماره 43] | + | *[https://hawzah.net/fa/Magazine/View/130/135/1980/%D8%A7%D8%A8%D9%86-%D8%B9%D8%B1%D8%A8%DB%8C-%D8%A7%D8%B2-%D9%85%D9%86%D8%B8%D8%B1-%D8%A7%D9%85%D8%A7%D9%85-%D8%AE%D9%85%DB%8C%D9%86%DB%8C بدیعی، محمد، ابن عربی از منظر امام خمینی، حضور، زمستان 1381، شماره 43]. |
| − | *[http://www.islamquest.net/fa/archive/question/fa14080 نظر برخی علما از جمله علامه طباطبائی و ... در مورد ابن عربی چیست؟، اسلام کوئست] | + | *[http://www.islamquest.net/fa/archive/question/fa14080 نظر برخی علما از جمله علامه طباطبائی و ... در مورد ابن عربی چیست؟، اسلام کوئست]. |
[[رده:عارفان]] | [[رده:عارفان]] | ||
[[رده:علمای قرن ششم]] | [[رده:علمای قرن ششم]] | ||
نسخهٔ ۲۲ مهٔ ۲۰۱۹، ساعت ۰۸:۰۱
| |
| نام کامل | ابوبکر محمد بن احمد بن عبدالله بن حاتم طائی |
| زادروز | 560هجری |
| زادگاه | اندلس |
| وفات | 638هجری |
| مدفن | دمشق |
|
| |
| اساتید |
خلف بن عبدالملک بن بشکوال - ابی بکر محمد بن خلف |
| شاگردان |
|
| آثار |
فتوحات مکیه - فصوص الحکم - تجلیات الهیه - تفسیر قرآن |
ابن عربی (۵۶۰ - ۶۳۸ق/۱۱۶۵-۱۲۴۰م)، معروف به شیخ اکبر، اندیشمند، عارف و صوفى بزرگ جهان اسلام است. دو اثر فتوحات مکیه و فصوص الحکم او مشهور است و او را پدر عرفان نظری خوانده اند.
محتویات
زندگی نامه
ابوبکر محمد بن احمد بن عبد الله بن حاتم طائی مشهور به ابن عربی، هفدهم ماه رمضان سال ۵۶۰ هجری در شهر مرسیه کشور اندلس (اسپانیای کنونی) دیده به جهان گشود. [۱]
کنیه او ابو عبدالله است ولی در غرب به "ابن العربی" و در شرق به "ابن عربی" شهرت یافته است. القاب او بسیار است ولی عنوان معروف و لقب مشهور وی، "شیخ اکبر" است.[۲]
خاندان او در اصالت و نجابت، علم و زهد از خانواده های به نام و معروف عصر خود بوده اند. جد اعلای وی حاتم طایی، بخشنده سرشناس عرب بوده است. او از نوادگان عبدالله بن حاتم، برادر صحابی جلیل القدر «عدی بن حاتم» است.
دوران کودکی ابن عربی در مرسیه سپری شد و پس از گذراندن سال های نخستین عمر خود، در زادگاهش در هشت سالگی، در سال ۵۶۸ هجری همراه با خانواده اش به شهر اشبیلیه، پایتخت اندلس در آن زمان انتقال یافت و تا سی سال در آنجا ماندگار شد. دروس مقدماتی را تحصیل کرد و تربیت کامل دینی و ادبی یافت. بدین ترتیب، تعلیم و تربیت اولیه او در شهر اشبیلیه، که در آن زمان از مراکز بزرگ علمی به شمار می رفت، نخست، قرآن را با قرائت های هفتگانه بیاموخت و سپس در محضر استادان و مدرسان ماهر به کسب ادب، اخذ حدیث و فراگیری سایر رشته ها و شاخه های علوم و معارف زمانش همت گماشت.[۳]
حالات روحی ومعنوی
ابن عربی از دوران کودکی و اوان نوجوانی در معرض نفحات الهی و عنایات ربانی واقع و از ذوق و وجد وکشف و حال برخوردار شده ولی وارد شدن او به طریق تصوف بطور رسمی در ۲۱ سالگی در سال ۵۸۰ در شهر اشبیلیه رخ داده و او در اندک مدتی به مقامات قدسی نائل آمده، چنانکه در فتوحات مکیه آورده است: «نلت هذه المقامات فی دخولی هذه الطریقة سنة ثمانین و خمسمائة فی مدة یسیرة».
وی در مدت اقامت در اشبیلیه با مشایخ زیادی که از جاهای مختلف به دیدار او می شتافتند، دیدار و در مسائل عرفان از جمله احوال و مقامات و آداب مربوط به سیر و سلوک با آنها به گفتگو و احیانا مجادله و معارضه می پرداخته است.
علاوه بر این ابن عربی حدود ۳۵ سال از عمر خود را به سیر و سیاحت در شهر های مختلف و دیدار زنان و مردان طریقت و برخورد با ارباب فقه و فقاهت و دوستی با رجال دولت و سیاست و پدید آوردن آثار بسیار و ارزنده درشاخه های گوناگون علم وحکمت سپری کرد. او گذشته از مقام حکمت و عرفان در شعر و ادب نیز مقام عالی داشت. ذوق معرفت آموزی و قریحه شاعری را بهم در آمیخته بود. در طریقت و شریعت صاحب نظر بود و فقه و شریعت را مقدمه احوال قلبی می دانست. با این همه اهل زهد و انزوا بود و به مال و جاه و قبول عام توجه نداشت.[۴]
وی در سال ۶۲۰ هجری درشهر دمشق رحل اقامت افکند و تا پایان عمر در این شهر ماند و همچنان به عبادت و ریاضت و آمیزش با ارباب طریقت و تألیف و تصنیف ادامه داد.
آثار و کتب ابن عربی
ابن عربی به راستی از پرمایه ترین و پرکارترین نویسندگان است. او با خلق آثار بسیاری، بنیاد یک نظام فکری کامل و شاملی را براساس تجارب عرفانی استوار ساخت، که هنوز هم محور بینش های عرفانی درجهان اسلام است. دریک کلام باید گفت، که عرفان نظری با آثار وی نظم و کمال نهایی خود را به دست آورده است.[۵]
از ابن عربی کتابها و رسائل زیادی بر جای مانده است که در بیان تعداد این کتب اقوال مختلفی وجود دارد. خود او در نامه ای که در سال ۶۳۲ هجری از دمشق به کیکاوس اول نوشته ، ۲۴۰ مورد را نام برده است. عثمان یحیی بیش از ۸۰۰ جلد کتاب و رسالة او را در دو جلد به زبان فرانسه فهرست کرده است و آقای جهانگیری از ۵۱۱ کتاب و رساله از ابن عربی نام می برد.
جامی در نفحات الانس می نویسد: «حضرت شیخ به التماس بعضی از اصحاب رساله ای در فهرست مصنفات خود نوشته است و در آن جا زیادت از دویست و پنجاه کتاب را نام برده، بیش تر در تصوف و بعضی در غیر آن و در خطبة آن رساله فرموده که قصد من در تصنیف این کتب نه چون سایر مصنفات، تصنیف و تالیف بود بلکه سبب بعضی تصنیفات آن بوده که بر من از حق سبحانه امری وارد می شد که نزدیک بود که مرا بسوزد خود را به بیان بعضی از آن مشغول می ساختم و سبب بعضی دیگر، آن که در خواب یا در مکاشفه از جانب حق سبحانه و تعالی به آن مأمور می شدم».[۶]
ولی در میان آثار بیشمار او از چند اثر بسیار ارزشمند که به جرأت می توان گفت در بر دارندة همة نظرات او می باشد می توان نام برد:
- ۱- فتوحات مکیه، که در آن تمام علوم عرفان نظری آمده است. این کتاب مشتمل بر ۵۶۰ فصل است که شیخ در فصل ۵۵۹ خلاصه ای از تمام کتاب را بیان کرده است. به گفتة استاد سید حسین نصر «فتوحات علاوه بر معتقدات تصوف ، از زندگی و اقوال متصوفان قدیم تر، عقاید جهان شناختی از اصل هرمسی یا نو افلاطونی که وارد الهیات تصوف شده ، علوم باطنی همچون جفر ، رموز و تمثیلات کیمیائی و احکام نجومی، و در واقع از هر چیز دیگری که رنگ باطنی داشته و به صورتی ، جائی در طرز تصور اسلامی نسبت به اشیاء پیداکرده، بحث شده است. به این ترتیب کتاب فتوحات پیوسته مرجعی برای علوم باطنی بوده و هر فصل آن توسط نسل های متوالی ، متصوفانه مورد مطالعه و تفسیر واقع شده و رساله هائی در آن باره نوشته اند که در واقع تفسیرهائی است بر تار و پودهائی که با آنها فرش فتوحات بافته شده است».[۷]
- ۲- فصوص الحکم، از عمیق ترین مؤلفات ابن عربی است . در این کتاب ابن عربی فلسفه وحدت وجود را به کامل ترین وجه تقریر کرده است. این کتاب تأثیر بسیاری پس از ابن عربی داشته و شرح های متعددی بر آن نوشته شده است. ابن عربی در مقدمه فصوص درباره این اثر نوشته است: «رسول خدا که سلام بر او باد را در محرم سال ۶۲۷ق در رویائی صادقه در دمشق دیدم به دست حضرتش که درود خدا بر آل گرامی اش باد کتابی بود ، مرا فرمود: این کتاب فصوص الحکم است بگیر و آن را برای مردم استخراج کن تا از آن بهره مند شوند. حضرتش را اطاعت گفتم و اطاعت را برای خدا و رسولش و از برای اولی الامر دانستم، چنان که ما را فرمان راندند».[۸]
- ۳- تجلیات الهیه
- ۴- ترجمان الاشواق ، که دیوان شعر اوست.
- ۵- مجموعه رسائل
- ۶- تفسیر قرآن که بالغ بر ۹۰ جلد است.
ابن عربی در نگاه دیگران
سید جلال الدین آشتیانی:
محیی الدین بدون تردید در بین عرفای اسلامی بزرگترین عارف و صوفی است. احدی هم سنگ و هم پایة او نیست. دانشمندان بعد از او همه ریزه خوار سفرة بی دریغ او می باشند. محققان از صوفیه ، محیی الدین را به پیشوائی قبول دارند . برخی از او تعبیر به غوث اعظم و اکبر و جمعی از او به عنوان خاتم ولایت مقیدیة محمدیه یاد نموده اند. احدی از حکما و عرفای اسلامی این اندازه قوت و قدرت فکری نداشته است. منشأ این همه تحقیقات و سبب بروز این حقایق علمی ، صفای باطن و روشنی ضمیر و مواظبت بر طاعت و عبادت و پیروی از باطن شریعت حقة محمدیه و تلطیف سرّ و تجرید روح و نفس از آلودگی های مادی است.[۹]
امام خمینی:
از مواردی که اشاره به نظر امام خمینی درباره محیی‌الدین دارد، نامه معروف و پیام تاریخی ایشان خطاب به گورباچف می باشد که در بخشی از آن آمده است: «دیگر شما را خسته نمی کنم و از کتب عرفا به خصوص محیی‌الدین ابن عربی نام نمی برم که اگر خواستید از مباحث این بزرگمرد مطلع گردید، تنی چند از خبرگان تیزهوش خود را که در این گونه مسائل قویاً دست دارند، راهی قم گردانید تا پس از چند سالی با توکل به خدا از عمق لطیف باریکتر ز موی منازل معرفت آگاه گردند که بدون این سفر، آگاهی از آن امکان ندارد.» [۱۰]
علامه طباطبائی:
«در اسلام هیچ کس نتوانسته است یک سطر مانند محیی الدین بیاورد».[۱۱]
ابن عربی و تشیع
همراه با اشاعه افکار ابن عربی در عالم تسنن، در عالم تشیع نیز افکار و آثار او رواج یافت. برخی از علمای شیعه مثل حاج میرزا حسین نوری افکار او را نپسندیدند و او را سنی متعصب خواندند، اما غالبا او را از محبان اهل بیت (ع) و شیعه خالص دانسته اند. اما همان طور که شیخ بهائی در کتاب اربعین گوید؛ چون در محیطی سکونت داشته که سالها تحت تسلط بنی امیه و مرکز خلافت آنها بوده، مجبور به تقیه شده است.
علمای موافق هر یک به نحوی در تأئید او سخن گفته اند. سید حیدر آملی با وجود انتقاد از وی در خصوص مسأله ولایت، با عناوین و القابی هم چون "الشیخ المکمل" و "الشیخ الاعظم" از او نام برده و او را از مشایخ معتبر صوفیه می شمارد و در تقریر و ترویج افکارش کتابهای "جامع الاسرار" و "رساله نقد النقود فی معرفة الوجود" و شرحی بر فصوص الحکم به نام "نصوص الحکم" نوشته است.
شاه نعمت الله ولی، محدث نیشابوری، صاحب کتاب روضات الجنات، قطب الدین اشکوری، فیض کاشانی، قاضی سعید قمی و سید صالح خلخالی همه از کسانی هستند که ابن عربی را ستوده و تلاش کرده اند تشیع او را اثبات نمایند.[۱۲]
اسلام شناس و عرفان پژوه نامدار ژاپنی پروفسور ایزوتسو می نویسد: ابن عربی، هیچگاه به گونه رسمی به آیین تشیع درنیامد، اما آراء فلسفی اش در دوره بلوغ عقلی-عرفانی که حاصل تجارب کشفی شگفت آور او در عالم مثال است، به نحوی چشمگیر با روح اسلام ایرانی و شیعی سازگار است.[۱۳]
دکتر مصطفی کامل الشیبی می نویسد: اگر با نظری ژرف بنگریم، خواهیم دید که ابن عربی بسیاری از مبانی تفکر خود را از شیعه گرفته است.
استاد سیدجلال الدین آشتیانی می نویسد: هانری کربن معتقد بود که هر عارفی باید شیعه باشد، به دلیل این که پایه و اساس ولایت در کلمات اهل بیت است و علی (علیه السلام) به تصریح محققان، سرّ الانبیاء والاولیاء است. و مطابق احادیث عترت که عامه و خاصه از خاتم الانبیاء نقل کرده اند، یکی از اقطاب وجود در هر عصری از اعصار، تا ظهور قیامت، بر سبیل تجدد افراد، دارای مقام ختمیت و خاتم ولایت خاصه یا مطلقه محمدیه اند و خاتم کمال ولایت مهدی موعود(علیه السلام) است.[۱۴]
وفات
شیخ اکبر محیی الدین عربی در سال ۶۳۸ هجری، دو سال پس از فراغت از کتاب کبیر فتوحات مکیه در شهر دمشق از دنیا رفت و در شمال شهر در قریه صالحیه در دامنه کوه قاسیون به خاک سپرده شد.[۱۵]
پانویس
- ↑ محمد بدیعی، شیخ اکبر محیی الدین عربی، کیهان فرهنگی، دی۸۳، ص۶۲
- ↑ محمد بدیعی، شیخ اکبر محیی الدین عربی، کیهان فرهنگی، دی۸۳، ص۶۲
- ↑ همان
- ↑ زرین کوب،ارزش میراث صوفیه، ص۱۱۱-۱۱۲
- ↑ محمد بدیعی،شیخ اکبر محیی الدین عربی، کیهان فرهنگی، دی۸۳، ص ۶۳
- ↑ کاظم محمدی،ابن عربی بزرگ عالم عرفان نظری به نقل از نفحات الانس،ص۶۹
- ↑ کاظم محمدی،ابن عربی بزرگ عالم عرفان نظری به نقل از کتاب سه حکیم مسلمان ، ص۶۱
- ↑ همان
- ↑ سید جلال الدین آشتیانی،شرح مقدمه قیصری، ص۴۴
- ↑ بدیعی، محمد، ابن عربی از منظر امام خمینی، حضور، زمستان 1381 ، شماره 43 (بازیابی:13 اسفند 1396) به نقل از صحیفه امام، ج 21، ص 225 (تاریخ پیام 11 دی 1367)
- ↑ مطهری، شرح منظومه، ص ۲۳۹.
- ↑ همایون همتی،دین شناسی تطبیقی،بر گرفته از صفحات۱۶۹ تا۱۷۷
- ↑ توشی هیکو ایزتسو،زندگی و اندیشه ابن عربی،ترجمه دکتر همایون همتی، کیهان فرهنگی،فروردین۷۳
- ↑ محمد بدیعی، شیخ اکبر محیی الدین عربی، کیهان فرهنگی،دی۸۳،ص۶۳
- ↑ جهانگیری، محیی الدین ابن عربی چهره بر جسته عرفان اسلامی، ص۱۷
منابع
- توشی هیکو ایزتسو، زندگی و اندیشه ابن عربی، ترجمه دکتر همایون همتی، کیهان فرهنگی،فروردین 73در دسترس درپایگاه مجلات تخصصی نور ،بازیابی:دی 96.
- محمد بدیعی، شیخ اکبر محیی الدین عربی، کیهان فرهنگی،دی83.در دسترس در پایگاه مجلات تخصصی نور،بازیابی:دی96.
- جهانگیری، محیی الدین ابن عربی چهره درخشان برجسته عرفان اسلامی، تهران، دانشگاه تهران،1375.
- زرین کوب، ارزش میزاث صوفیه، تهران امیر کبیر،1356.
- سید جلال الدین آشتیانی،شرح مقدمه قیصری، قم، بوستان کتاب، 1380.
- کاظم محمدی،ابن عربی بزرگ عالم عرفان اسلامی،نجم کبری، 1396.
- بدیعی، محمد، ابن عربی از منظر امام خمینی، حضور، زمستان 1381، شماره 43.
- نظر برخی علما از جمله علامه طباطبائی و ... در مورد ابن عربی چیست؟، اسلام کوئست.
