اعراب القرآن (زجاج) (کتاب): تفاوت بین نسخه‌ها
مهدی موسوی (بحث | مشارکت‌ها) |
مهدی موسوی (بحث | مشارکت‌ها) جز (مهدی موسوی صفحهٔ اعراب القرآن زجاج (کتاب) را به اعراب القرآن (زجاج) (کتاب) منتقل کرد) |
(بدون تفاوت)
| |
نسخهٔ ۱۹ دسامبر ۲۰۲۳، ساعت ۰۷:۵۲
 | |
| نویسنده | ابراهیم بن محمد زجاج |
| موضوع | اعراب قرآن |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | ۳ |
| محقق | ابراهیم الابیاری |
|
| |
کتاب «اعراب القرآن» منسوب به «ابراهیم بن محمد سَرى زجّاج» (متوفى ۳۱۱ ق) نحوی و لغوی قرن ۴ هجری مى‌باشد. مؤلف در ضمن ۹۰ باب، بسیاری از مباحث نحوى و لفظی مربوط به ظاهر الفاظ قرآن کریم از جهت اعراب، بِنا، حذف و ذکر، تقدیم و تأخّر و... را گرد آورده است.
معرفی کتاب
ابن ندیم در ضمن برشمردن آثار زجاج، از این کتاب نامى نبرده است، اما به کتاب «معانی القرآن» وى اشاره مى‌کند. فؤاد سزگین اشاره مى‌کند که «إعراب القرآن» زجاج به «معانی القرآن و إعرابه» نیز شهرت دارد، اما زرکلى به هنگام برشمردن آثار زجاج از هر دو کتاب نام مى‌برد و اشاره دارد که «معانی القرآن» مخطوط است و «إعراب القرآن» به چاپ رسیده است. نسخ خطى متعددى از هر دو کتاب، به‌ویژه «معانی القرآن» در کتابخانه‌هاى معتبر جهان وجود دارد.
از کتاب إعراب القرآن منسوب به زجّاج جز یک نسخه که در دارالکتب المصریة به شماره ۵۲۸ نگاهدارى مى‌شود، چیزى به ما نرسیده است. برگه حاوى اسم کتاب و مؤلف و نیز آغاز مقدمه این نسخه، از میان رفته است؛ لذا برخى در آغاز نسخه یادشده، برگه‌اى به آن اضافه کرده‌اند که در آن به خطى متفاوت با خط ناسخ نوشته شده: «إعراب القرآن للزجاج». بر اساس همین نسخه، استاد ابراهیم ابیارى کتاب را تصحیح و به طبع رسانده است. در این چاپ، استاد ابیارى، گویى در آغاز در مورد اسم کتاب و انتساب آن به زجاج که از ورق عنوان ملحق به اصل برداشت کرده، مطمئن بوده است و سپس در این مورد تردید کرده و در درآمد کتاب به آن اشاره‌اى نموده و عنوان کتاب را «إعراب القرآن المنسوب إلى الزجاج» نامیده است.
این کتاب به لحاظ لغوی و نحوی ارزشمند است و در زمان حیات زجاج و پس از وی نیز از آن استفاده شده است. زمخشرى در کشّاف، نه‌تنها در مباحث لغوی، بلکه در مباحث تفسیری نیز به آن اعتماد کرده و بهره گرفته است.
محتوای کتاب
«اعراب القرآن» مجموعه مباحث لفظی قرآن کریم از جهت اعراب، بِنا، حذف و ذکر، تقدیم و تأخّر و... است. این کتاب در سه جلد و نود باب تدوین شده است. در جلد اول کتاب، مقدمه مؤلف و نوزده باب و در جلد دوم تا باب ۴۴ و باقى ابواب نیز در جلد سوم کتاب آمده است. در هریک از ابواب کتاب یکى از مباحث نحوى با توجه به آیات قرآن مطرح شده است.
نویسنده از مجموع قرآن، الفاظ و کلماتی را که در برخی قواعد عربی مشترکند گرد آورده و با استناد به اقوال علمای لغت و صرف و نحو به بحث و بررسی آنها پرداخته است. برخی از مباحث مطرح‌شده در این کتاب عبارت است از:
- آیاتى از قرآن که در آنها حرف جر حذف شده است؛ مثلاً در آیه «اهدِنَا الصِّرَاطَ المُستَقِیمَ»، قبل از «الصراط» حرف «إلى» حذف شده است.
- آیاتى از قرآن که در آنها جمله‌اى مقدر است.
- آیاتى از قرآن که در آنها مضاف حذف شده است.
- آیاتى از قرآن که در آنها «لا» و «ما» زاید واقع شده است.
منابع
- کتابشناسی جهان قرآن کریم، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، ج۱.
- "إعراب القرآن (زجاج)"، ویکی نور.
