حیاة القلوب (کتاب)

نویسنده	علامه محمدباقر مجلسی
موضوع	سرگذشتنامه پیامبران
زبان	فارسی
تعداد جلد	1
حیوة القلوب

«حیات القلوب» کتابی به زبان فارسی از علامه مجلسی، در بیان تاریخ زندگی انبیاء الهی از جمله پیامبر اسلام و ائمه علیهم السلام است. ارائه آیات و احادیث و دیدگاه شیعى از تاریخ انبیاء که تفاوت اساسى با نظر اهل سنت دارد، همراه با آشنایى نویسنده با روایات گوناگون به جهت تدوین دائرة المعارف بحار الانوار، این اثر را ارزش خاصى داده است.

مؤلف

محمدباقر بن محمدتقى بن مقصودعلى مجلسى (۱۰۳۷- ۱۱۱۰ ق)، مشهور به علامه مجلسى و مجلسى ثانى، فقیه، محدث، متکلم و شاعر متخلص به مشتاق، شیخ‎ الاسلام اصفهان و از دانشمندان بزرگ اواخر حکومت صفوی است. پدر او مولی محمدتقی (مجلسی بزرگ) یکی از مفاخر و بزرگان و اعلام شیعه بود. کتاب بحار الأنوار او، گسترده‌ترین کتاب حدیثی شیعه است که در طول چهل سال تدوین شده است. از دیگر آثار ایشان، حلیة المتقین و زاد المعاد را می توان نام برد. از جمله اساتید ایشان، ملا صالح مازندرانی، فیض کاشانی، و ملا خلیل قزوینی ذکر شده است.

انگیزه نگارش

علامه مجلسی در مقدمه کتاب، انگیزه خود را از نگاشتن این کتاب، ارائه کتابی جامع و همه جانبه در زمینه تاریخ زندگی رسول اکرم (ص)، سیره و اخلاق و معجزات و احوال و سرگذشت جنگ‌های پیامبر و نیز دلایل امامت و خلافت امامان شیعه و اخلاق و آداب پسندیده امامان و حضرت فاطمه(س) بیان کرده است.

البته تنها این مسئله انگیزه این نگارش نبوده است. بلکه از آنجا که بیشتر کتاب‌هایی که در این موضوع تا آن زمان به زبان فارسی نگاشته شده بود، بیشتر به روایاتی پرداخته شده بود که از کتابهای اهل سنت بود، احادیثی که بدون توجه به صحت یا عدم صحت سند یا محتوای آن گردآوری شده بود و تهمت‌ها و نسبتهای ناروایی به پیامبران عظیم القدر و اوصیای ایشان می‌داد، مرحوم مجلسی لازم دید کتابی بنویسد که روایات آن از اصحاب امامان شیعه باشد تا از این نقیصه دور باشد.

همچنین در این باره باید افزود: عصر علامه مجلسى، عصر شکوفائى مکتب اهل بیت(ع) بود و علاقمندان به این خاندان رغبت زیادى به آشنائى با تاریخ و آثار این خاندان داشتند. اما بیشتر آثار تدوین شده درباره معصومین تا آن زمان به زبان عربى بود و این نیاز، علامه مجلسى را بر آن داشت تا آثار و اخبار معصومین را در قالب تألیفات فارسى در آورد که کتاب «حیوة القلوب» از آن جمله است. چنانکه مؤلف در مقدمه اشاره مى‏ کند عده ‏اى از او خواسته ‏اند بخش‏هاى مربوط به تاریخ پیامبران و ائمه از کتاب بحار را به فارسى ترجمه کند و او این کتاب را تألیف کرده است.

معرفی اجمالی کتاب

حیات القلوب یکی از آثار و تالیفات با ارزش علامه مجلسی است که به زبان فارسی نوشته شده است. حیوة القلوب در قصص و احوالات پیغمبران عظام و اوصیاء ایشان می باشد و جزو کتب اخبار محسوب می گردد. موضوع این کتاب مستطاب بیان فضایل و کمالات و مناقب و معجزات و تواریخ حالات اجداد گرام و آباء فخام عالی نسب است و چون مطالعه این کتاب موجب حیات ابدی دلهای اهل ایمان می گردد، آن را به «حیوة القلوب» مسمی گردانیده است.

این کتاب ارزشمند مورد توجه علاقمندان در عصر علامه مجلسی و پس از آن بوده است، به ویژه برای کسانی که خواهان آشنائی با قصص انبیاء عظام علیهم السلام و جانشینان آنان و بعضی از قصه های مذکور در قرآن و آگاهی از سیره سید البشر رسول گرامی صلی الله علیه و آله و سلم و وقایع مربوط به عصر بعثت و قبل از آن و همچنین بعد از بعثت تا هجرت و از هجرت تا رحلت آن بزرگوار مورد توجه قرار گرفته است.

بخش‌های کتاب

حیات القلوب در سه جلد توسط علامه مجلسی تألیف شده است. جلد اول آن درباره پیامبران گرامی علیهم السلام و شامل ۳۷ باب، جلد دوم در احوال پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله و سلم شامل ۶۵ باب و جلد سوم در امامت و شامل دو باب و ۴۵ فصل می باشد. اهتمام مجلسى به موضوع امامت و نیاز شیعه در آن زمان سبب شده یک جلد این مجموعه را به امام ‏شناسى اختصاص دهد. در این جلد دو باب وجود دارد که یکى درباره اصل امامت و باب دیگر در بیان آیات تفسیر شده به امامان شیعه است.

این کتاب مشتمل بر تعداد بسیاری از روایات و اقوال مختلف در موضوعات مطرح شده در هر یک از جلدهای آن است؛ از این رو در تحقیق کتاب توسط سید علی امامیان سعی شده است که از بیشتر مصادری که مؤلف آنها را مد نظر داشته استفاده و به آنها ارجاع شود و علاوه بر آنهایی که خود او ذکر کرده، در بعضی موارد از مصادر دیگری استفاده شده که آن مطالب یا روایات در آنها آمده است چه از کتاب های شیعه باشد و چه از کتاب های اهل سنت، تا بهره بردن از کتاب کاملتر شود.

منابع کتاب

مرحوم مجلسى در این کتاب از منابع بسیارى استفاده کرده که در واقع همان منابع بحار است و نام بردن آنها در اینجا به درازا مى‏ کشد. اما هنگام نقل روایات بدون نام بردن از مصادر خود غالباً با عنوان حدیث معتبر یا موثق یاد کرده و مصحح کتاب در پاورقى ما را به آن منابع رهنمون شده است. طبعاً اولویت مجلسى در مراجعه به منابع شیعى است، در تفسیر آیات داستان انبیاء، به تفسیر منسوب به امام عسکرى و تفسیر قمى زیاد ارجاع شده و در احادیث از کتب کلینى و صدوق و مفید و طوسى و طبرسى‏ و راوندی مکرر نقل مى ‏شود. حتى در موضوع سیره و مغازى به منابع معمول اهل سنت استناد نکرده و به کتبى چون ارشاد و اعلام الورى و تفاسیر شیعى و مناقب ابن‏ شهرآشوب و مانند آنها ارجاع داده است. این مطلب نه تنها از ارجاعات مصصح در پاورقى بلکه از تصریح خود مؤلف به مؤلفان این کتاب‏ها آشکار است. البته در مواردى که اعتراف مخالفان شیعه ضرورت داشته به کتبى چون بخارى و مسلم و کتب مناقب اهل‏ بیت که اهل سنت تألیف کرده ‏اند توجه شده است.

متن کتاب

حیوة القلوب

منابع

• دایرة المعارف طهور، ذیل مدخل "حیوة القلوب"، (17 خرداد 1391).
• مركز تحقيقات كامپيوترى علوم اسلامى‏ نور، نرم افزار مجموعه آثار مجلسیین.