فهرست شرح های نهج البلاغه: تفاوت بین نسخه‌ها

از دانشنامه‌ی اسلامی
پرش به ناوبری پرش به جستجو
 
(۱۶ نسخه‌ٔ میانی ویرایش شده توسط ۳ کاربر نشان داده نشده)
سطر ۱: سطر ۱:
−
== شرح های نهج البلاغه به ترتیب قرن تالیف ==
+
==شرح های نهج البلاغه به ترتیب قرن تالیف==
 
   
 
   
−
{| border="1" cellpadding="5" cellspacing="0"
+
{| class="wikitable" align="center" border="1" cellpadding="4" cellspacing="0" style=" width: 100%;"
−
|-style="background: rgb(181, 221, 232)"
+
|-
−
|'''نام کتاب'''
+
|style="background: rgb(220, 245, 220);text-align: center;" | قرن ششم
−
|'''نام مولف'''
+
|-
−
|'''قرن'''
+
|'''[[شرح نهج البلاغه (راوندی)]] (فضل الله بن علی راوندی)'''
−
|'''زبان'''
 
−
|''' توضیحات'''
 
  
−
|-style="background: rgb(181, 221, 232)"
+
راوندی در سفر خود به [[نجف]]، نسخه اصل [[نهج البلاغة (کتاب)|نهج البلاغه]] را ملاحظه نموده و از روی آن نسخه ای برای خود نوشته و در ربیع الاول 511 به پایان رسانیده و پس از اتمام نسخه آن را قرائت، مقابله و تعلیقاتی بر آن نوشته و کلمات و جملات دشوار آن را شرح کرده، که به عنوان اولین شرح بر نهج البلاغه قلمداد شده است.
 +
نسخه ای از نهج البلاغه در دست است که محمدصادق بن محمد شفیع یزدی در 1132 از روی ابوالفتوح احمدبن ابی عبدالله بلکوبن ابی طالب آوی از روی نسخه سیدفضل الله راوندی تحریر نموده و حواشی راوندی در آن نقل شده است.<ref>مصطفی بروجردی، نگاهی به شرحهای نهج البلاغه، سایت حوزه</ref>
 
|-
 
|-
−
|[[ معارج نهج البلاغة (کتاب)|معارج نهج البلاغة]]
+
|'''[[معارج نهج البلاغة (کتاب)|معارج نهج البلاغه]] (على بن زيد البيهقى فريد خراسانى)'''
−
| على بن زيد البيهقى فريد خراسانى
 
−
|ششم
 
−
|عربی
 
−
|اين اثر يكى از شرح‌هاى اوليه بر نهج‌البلاغه است كه به رشته تحرير در آمده و در سه جلد توسط حجه الاسلام محمود مرعشی انتشار یافته است. <ref>معارج نهج البلاغه، ویکی نور</ref>
 
  
 +
اين اثر يكى از شرح‌هاى اوليه بر نهج‌البلاغه است كه به رشته تحرير در آمده و در سه جلد توسط حجه الاسلام محمود مرعشی انتشار یافته است.<ref>معارج نهج البلاغه، ویکی نور</ref>
  
 
|-
 
|-
−
|[[اعلام نهج البلاغه (سرخسی) (کتاب)|اعلام نهج البلاغه]]
+
|'''[[اعلام نهج البلاغه (سرخسی) (کتاب)|اعلام نهج البلاغه]] (سید سند علی بن ناصر حسینی سرخسی)'''
−
| سید سند علی بن ناصر حسینی سرخسی
+
شاید از عنوان کتاب در بادی امر چنین به نظر برسد که مولف در این کتاب به معرفی و شرح حال اعلام و شخصیت هایی که در نهج البلاغه از آن ها نام برده شده می پردازد در حالی که این گونه نیست بلکه این کتاب به شرح و توضیح برخی کلمات و فرمایشات که نیاز به تفسیر و توضیح داشته می پردازد.<ref>مصطفی بروجردی، نگاهی به شرحهای نهج البلاغه، سایت حوزه</ref>
−
|ششم
 
−
|عربی
 
−
| شاید از عنوان کتاب در بادی امر چنین به نظر برسد که مولف در این کتاب به معرفی و شرح حال اعلام و شخصیت هایی که در نهج البلاغه از آن ها نام برده شده می پردازد در حالی که این گونه نیست بلکه این کتاب به شرح و توضیح برخی کلمات و فرمایشات که نیاز به تفسیر و توضیح داشته می پردازد.<ref>مصطفی بروجردی، نگاهی به شرحهای نهج البلاغه، سایت حوزه</ref>
 
  
 
|-
 
|-
−
|[[ شرح نهج البلاغه وبری]]
+
|'''[[ شرح نهج البلاغه وبری]] (احمد بن محمد وبری خوارزمی)'''
−
| احمدبن محمد وبری خوارزمی  
+
نویسنده نظرش فقط شرح مشکلات نهج البلاغه بوده است. از این شرح، بیهقی در معارج نهج البلاغه و قطب الدین کیدری در حدائق الحقائق و ابن عتایقی در شرح خود بر نهج البلاغه، نقل نموده اند. ولی اصل این شرح در حوادث ایام از بین رفته و به دست ما نرسیده است.<ref>همان</ref>
−
|ششم
 
−
|عربی
 
−
| نویسنده نظرش فقط شرح مشکلات نهج البلاغه بوده است . از این شرح، بیهقی در معارج نهج البلاغه و قطب الدین کیدری در حدائق الحقائق و ابن عتایقی در شرح خود بر نهج البلاغه، نقل نموده اند . ولی اصل این شرح در حوادث ایام از بین رفته و به دست ما نرسیده است.<ref>همان</ref>  
 
  
 
|-
 
|-
−
|[[ منهاج البراعة في شرح نهج‌البلاغة (راوندی) (کتاب)|منهاج البراعه فی شرح نهج البلاغه]]
+
|'''[[ منهاج البراعة في شرح نهج‌البلاغة (راوندی) (کتاب)|منهاج البراعه فی شرح نهج البلاغه]] ([[قطب راوندى|قطب‌الدين راوندى]])'''
−
| قطب‌الدين ابوالحسين سعيد بن هبة اللَّه راوندى
+
تأليف اين كتاب در اواخر شعبان 556ق، پايان پذيرفته است.<ref>منهاج البراعه فی شرح نهج البلاغه، ویکی نور</ref>
−
|ششم
 
−
|عربى
 
−
| تأليف اين كتاب در اواخر شعبان 556ق، پايان پذيرفته است. <ref>منهاج البراعه فی شرح نهج البلاغه، ویکی نور</ref>
 
  
 
|-
 
|-
−
|[[ حدايق الحقايق فى تفسیر دقايق احسن الخلايق]]
+
| '''[[حدايق الحقايق فى تفسیر دقايق احسن الخلايق (کتاب)|حدايق الحقايق فى شرح نهج البلاغه]] (قطب‌الدين كيدرى بيهقى)'''
−
| قطب‌الدين كيدرى بيهقى
+
این اثر كه در آخر شعبان سال 576 ه.ق نوشته شده است.<ref>حدایق الحقایق فی تفسیر دقایق احسن الخلایق، ویکی نور</ref>
−
|ششم
 
−
|عربى
 
−
| این اثر كه در آخر شعبان سال 576 ه.ق نوشته شده است. <ref>حدایق الحقایق فی تفسیر دقایق احسن الخلایق، ویکی نور</ref>
 
  
 +
|-
 +
|style="background: rgb(220, 245, 220);text-align: center;" | قرن هفتم
  
 
|-
 
|-
−
|[[ اختيار مصباح السالكين |مصباح السالکین یا شرح نهج‌البلاغة]]
+
|'''[[شرح نهج البلاغه ابن میثم (مصباح السالکین)|مصباح السالکین یا شرح نهج‌البلاغه]] ([[ابن میثم بحرانی|ابن ميثم بحرانى]])'''
−
| ابن ميثم بحرانى
+
این شرح جنبه [[فلسفه|فلسفى]] - [[عرفان|عرفانى]] دارد كه در پنج جلد و با مقدمه‌اى مفصل تنظيم گشته است. لازم به تذکر است که وی پس از نگارش این شرح، آن را تلخیص نموده و آن را اختیار مصباح السالکین نامیده است.<ref>مصطفی بروجردی، نگاهی به شرحهای نهج البلاغه، سایت حوزه؛ مصباح السالکین یا شرح نهج‌البلاغة، ویکی نور</ref>
−
|هفتم
 
−
|عربى
 
−
| این شرح جنبه فلسفى- عرفانى دارد كه در پنج جلد و با مقدمه‌اى مفصل تنظيم گشته است. لازم به تذکر است که وی پس از نگارش این شرح، آن را تلخیص نموده و آن را اختیار مصباح السالکین نامیده است.<ref>مصطفی بروجردی، نگاهی به شرحهای نهج البلاغه، سایت حوزه، بازیابی؛ مصباح السالکین یا شرح نهج‌البلاغة، ویکی نور</ref>
 
  
 +
|-
 +
|'''[[شرح المائة کلمة یا منهاج العارفین]] (ابن ميثم بحرانى)'''
 +
این کتاب به شرح صد کلمه (حکمت) از سخنان [[امیرالمومنین]] علیه السلام اختصاص دارد و در آن از امیر المومنین شخصیت عارفانه کامل ارائه کرده است.<ref>محمد رصافی، ابن میثم و شرح نهج البلاغه، میثاق امین فصلنامه پژوهشی اقوام و مذاهب، پائیز86، شماره4، ازصفحه 129 تا 163</ref>
  
 +
|-
 +
|'''[[اختيار مصباح السالكين|اختیار مصباح السالکین]] (ابن ميثم بحرانى)'''
 +
این شرح خلاصه شرح بزرگ ابن میثم است که به اشاره عطاءالملک جوینی برای فرزندانش نظام الدین محمد و مظفرالدین علی تالیف گردیده است.<ref>همان</ref>
  
 
|-
 
|-
−
|[[شرح نهج البلاغه]]
+
|'''شرح نهج البلاغه (سید رضی الدین بن طاووس)'''
−
| سید رضی الدین ابن طاووس
+
متاسفانه این شرح از بین رفته و در دسترس نیست.<ref>فهرست شرح های نهج البلاغه، ویکی شیعه</ref>
−
|هفتم
 
−
|عربی
 
−
|متاسفانه این شرح از بین رفته و در دسترس نیست. <ref>فهرست شرح های نهج البلاغه،ویکی شیعه</ref>  
 
  
 
|-
 
|-
−
|[[شرح نهج البلاغه ابن ابی الحدید |شرح نهج‌البلاغة لابن ابى‌الحديد]]
+
|'''[[شرح نهج البلاغه ابن ابی الحدید |شرح نهج‌البلاغه لابن ابى‌الحديد]] ([[ابن ابی الحدید]])'''
−
| ابوحامد، عبدالحميد بن هبة الله بن ابى‌الحديد
+
در بیست جلد در چاپهای مختلف انتشار یافته و می توان آن را دائرة المعارف سودمندی نامید و بسیاری از آثار تاریخی و معارف اسلامی را در آن یافت و مورد قبول مسلمين هم واقع گشته است.<ref>شرح نهج‌البلاغة ابن ابى‌الحديد، ویکی نور</ref>
−
|هفتم
 
−
|عربى
 
−
| در بیست جلد در چاپهای مختلف انتشار یافته و می توان آن را دائرة المعارف سودمندی نامید و بسیاری از آثار تاریخی و معارف اسلامی را در آن یافت و مورد قبول مسلمين هم واقع گشته است.<ref>شرح نهج‌البلاغة ابن ابى‌الحديد ، ویکی نور</ref>  
 
  
 
|-
 
|-
−
|[[شرح نهج البلاغه]]
+
|'''[[شرح نهج البلاغه (فخر رازی)|شرح نهج البلاغه]] ([[فخر رازى]])'''
−
| فخر رازی، محمد بن عمر طبری شافعی
+
<ref>فهرست شرح های نهج البلاغه، ویکی شیعه</ref>
−
|ششم و هفتم
 
−
|عربی
 
−
|<ref>فهرست شرح های نهج البلاغه،ویکی شیعه</ref>
 
  
 
|-
 
|-
−
|[[الديباج الوضي في الكشف عن أسرار كلام الوصي (کتاب)|الديباج الوضي في الكشف عن أسرار كلام الوصي]]
+
|style="background: rgb(220, 245, 220);text-align: center;" | قرن هشتم
−
| يحيى بن حمزه
 
−
|هشتم
 
−
|عربى
 
−
| اين كتاب شرحى است، سه جلدى بر كتاب نهج‌البلاغه اميرالمؤمنين.<ref>الديباج الوضي في الكشف عن أسرار كلام الوصي،ویکی نور </ref>
 
  
 
|-
 
|-
−
|[[ مختصر شرح نهج‌البلاغه]]
+
|'''شرح نهج البلاغه (شارح قرن هشتم)'''
−
| علامه جمال الدین ابومنصور حسن بن یوسف بن مظهر حلی
+
این شرح که مشتمل بر [[خطبه]] های 3 تا 51 می باشد توسط عزیز الله عطاردی تصحیح و به چاپ رسیده است.<ref>نرم افزار منهج النور</ref>
−
|هشتم
 
−
|عربى
 
−
| نظرات کتابشناسان در مورد این شرح متفاوت است اما نسخه ای از آن با تحقیق شیخ عزیزالله عطاردی باعنوان "شرح نهج البلاغه شارح محقق من اعلام القرن الثامن" در سال 1375 ه . ش در 530 صفحه منتشر شده است که محقق، انتساب آن را به علامه حلی یقینی نمی داند .<ref> مصطفی بروجردی، نگاهی به شرحهای نهج البلاغه، سایت حوزه ؛ فهرست شرح های نهج البلاغه،ویکی شیعه
 
−
</ref>
 
  
 +
|-
 +
|'''[[الديباج الوضي في الكشف عن أسرار كلام الوصي (کتاب)|الديباج الوضي في الكشف عن أسرار كلام الوصي]] (يحيى بن حمزه)'''
 +
اين كتاب شرحى است، سه جلدى بر كتاب نهج‌البلاغه اميرالمؤمنين.<ref>الديباج الوضي في الكشف عن أسرار كلام الوصي،ویکی نور </ref>
  
 
|-
 
|-
−
|[[شرح نهج البلاغه]]
+
|'''[[ مختصر شرح نهج‌البلاغه]] ([[علامه حلی]])'''
−
| سعدالدین مسعود بن عمر بن عبدالله تفتازانی شافعی
+
نظرات کتابشناسان در مورد این شرح متفاوت است اما نسخه ای از آن با تحقیق شیخ عزیزالله عطاردی باعنوان "شرح نهج البلاغه شارح محقق من اعلام القرن الثامن" در سال 1375 ه.ش در 530 صفحه منتشر شده است که محقق، انتساب آن را به علامه حلی یقینی نمی داند.<ref> مصطفی بروجردی، نگاهی به شرحهای نهج البلاغه، سایت حوزه؛ فهرست شرح های نهج البلاغه، ویکی شیعه</ref>
−
|هشتم
 
−
|عربی
 
−
|در دانشنامه جهان اسلام این کتاب را در زمره کتابهائی که به تفتازانی نسبت داده می شود ، آورده است.<ref>فهرست شرح های نهج البلاغه،ویکی شیعه؛ سعدالدین مسعود بن عمر بن عبدالله تفتازانی شافعی، ویکی پدیا</ref>  
 
  
 
|-
 
|-
−
|[[ شرح ابن عتایقی ]]
+
|'''شرح نهج البلاغه (سعدالدین مسعود بن عمر تفتازانی)'''
−
| کمال الدین عبدالرحمن بن محمدبن ابراهیم عتایقی حلی مشهور به ابن عتایقی
+
در [[دانشنامه جهان اسلام (کتاب)|دانشنامه جهان اسلام]] این کتاب را در زمره کتابهائی که به تفتازانی نسبت داده می شود، آورده است.<ref>فهرست شرح های نهج البلاغه،ویکی شیعه؛ سعدالدین مسعود بن عمر بن عبدالله تفتازانی شافعی، ویکی پدیا</ref>
−
|هشتم
 
−
|عربى
 
−
|ابن عتایقی شرح خودش را در چهار جلد تالیف نموده و جلد سوم آن را در 786 ه . ق به پایان رسانیده است . او شرحش را از سه شرح ابن مثیم و ابن ابی الحدید و قطب الدین کیدری گزینش نموده و در مواردی نظرات ابن ابی الحدید را نقد نموده است.<ref>مصطفی بروجردی، نگاهی به شرحهای نهج البلاغه، سایت حوزه</ref>  
 
  
 
|-
 
|-
−
|[[ شرح الهی اردبیلی «منهج الفصاحة »]]
+
|'''[[شرح ابن عتایقی]] (ابن عتایقی)'''
−
| کمال الدین حسین بن شرف الدین عبدالحق اردبیلی متخلص به الهی
+
ابن عتایقی شرح خودش را در چهار جلد تالیف نموده و جلد سوم آن را در 786 ه.ق به پایان رسانیده است. او شرحش را از سه شرح [[ابن میثم بحرانی|ابن میثم]] و [[ابن ابی الحدید]] و قطب الدین کیدری گزینش نموده و در مواردی نظرات ابن ابی الحدید را نقد نموده است.<ref>مصطفی بروجردی، نگاهی به شرحهای نهج البلاغه، سایت حوزه</ref>
−
|دهم
 
−
|فارسی
 
−
| الهی چهار اثر درباره نهج البلاغه تالیف نموده که عبارتند از: 1-شرح کبیر نهج البلاغه که آن را "منهج الفصاحه فی شرح نهج البلاغه" نامیده و به شاه اسماعیل صفوی تقدیم نموده است . تاکنون نسخه ای از این شرح شناسایی نشده است . و آن چه در فهارس به نام منهج الفصاحه الهی اردبیلی، معرفی شده تلخیص این کتاب بوده نه اصل آن . 2- نهج الفصاحه یا منتخب منهج الفصاحة، الهی اردبیلی بعد از نگارش شرح کبیر خود بر نهج البلاغه، چون همت مردمان را از مطالعه آن به سبب تفصیلش قاصر دید، آن را به نام شاه طهماسب صفوی تلخیص و "نهج الفصاحه" نامید . از این شرح نسخه های متعددی در دست است و در فهارس با نام "منهج الفصاحه" معرفی شده است . این شرح به پارسی است و تاکنون به چاپ نرسیده است . 3- ترجمه نهج البلاغه، ترجمه روانی است از نهج البلاغه و گویا اولین ترجمه فارسی نهج البلاغه است . این ترجمه به صورت چاپ سنگی به چاپ رسیده است . 4- شرح و ترجمه کنایات و استعارات منهج الفصاحه، الهی اردبیلی این رساله را به درخواست سیدجلال الدین احمد مشهور به صفار مشهدی طوسی، نگاشته و در آن استعارات و تمثیلات به کار رفته در شرح کبیرش "منهج الفصاحه" را تفسیر نموده است . نسخه ای از بخش آغازین این کتاب در کتابخانه مجلس شورای اسلامی نگهداری می شود .<ref>مصطفی بروجردی، نگاهی به شرحهای نهج البلاغه، سایت حوزه</ref>  
 
  
 
|-
 
|-
−
|[[تنبیه الغافلین و تذکرة العارفین]]
+
|style="background: rgb(220, 245, 220);text-align: center;" | قرن دهم
−
| ملا فتح الله کاشانی
 
−
|دهم
 
−
|فارسی
 
−
| شرح به صورت مزجی صورت گرفته و اغلب جنبه ادبی و لغوی دارد. از این شرح نسخ متعددی در دست است و اخیرا دوبار به صورت زیبا (بار اول در سه جلد و بار دوم در دو جلد) منتشر شده است . این شرح شباهت زیادی با ترجمه الهی اردبیلی دارد و در موارد متعددی کلمات و الفاظ عین هم هستند.<ref>تنبیه الغافلین، دانشنامه اسلامی</ref> 
 
  
 
|-
 
|-
−
|[[ترجمه و شرح نهج‌البلاغه آملى ]]
+
|'''[[منهج الفصاحه]] (حسین الهی اردبیلی)'''
−
| عزالدين جعفر بن شمس‌الدين آملى
+
الهی اردبیلی چهار اثر درباره نهج البلاغه تالیف نموده که عبارتند از: 1- شرح کبیر نهج البلاغه که آن را "منهج الفصاحه فی شرح نهج البلاغه" نامیده و به شاه اسماعیل صفوی تقدیم نموده است. تاکنون نسخه ای از این شرح شناسایی نشده است. و آن چه در فهارس به نام منهج الفصاحه الهی اردبیلی، معرفی شده تلخیص این کتاب بوده نه اصل آن. 2- نهج الفصاحه یا منتخب منهج الفصاحة، الهی بعد از نگارش شرح کبیر خود بر نهج البلاغه، چون همت مردمان را از مطالعه آن به سبب تفصیلش قاصر دید، آن را به نام شاه طهماسب صفوی تلخیص و "نهج الفصاحه" نامید. از این شرح نسخه های متعددی در دست است و در فهارس با نام "منهج الفصاحه" معرفی شده است. این شرح به پارسی است و تاکنون به چاپ نرسیده است. 3- ترجمه نهج البلاغه، ترجمه روانی است از نهج البلاغه و گویا اولین ترجمه فارسی نهج البلاغه است. این ترجمه به صورت چاپ سنگی به چاپ رسیده است. 4- شرح و ترجمه کنایات و استعارات منهج الفصاحه، الهی اردبیلی این رساله را به درخواست سیدجلال الدین احمد مشهور به صفار مشهدی طوسی، نگاشته و در آن استعارات و تمثیلات به کار رفته در شرح کبیرش "منهج الفصاحه" را تفسیر نموده است. نسخه ای از بخش آغازین این کتاب در کتابخانه مجلس شورای اسلامی نگهداری می شود.<ref>مصطفی بروجردی، نگاهی به شرحهای نهج البلاغه، سایت حوزه.</ref>
−
|یازدهم
 
−
|فارسی
 
−
| شرح و ترجمه 16 خطبه اول كتاب نهج‌البلاغه است. <ref>ترجمه و شرح نهج‌البلاغه آملى ،ویکی نور</ref>
 
  
 
|-
 
|-
−
|[[ شرح روغنی قزوینی  ]]
+
|'''[[تنبیه الغافلین و تذکرة العارفین]] ([[ملا فتح الله کاشانی]])'''
−
| مولی محمد صالح بن محمدباقر روغنی قزوینی
+
شرح به صورت مزجی صورت گرفته و اغلب جنبه ادبی و لغوی دارد. از این شرح نسخ متعددی در دست است و اخیرا دوبار به صورت زیبا (بار اول در سه جلد و بار دوم در دو جلد) منتشر شده است. این شرح شباهت زیادی با ترجمه الهی اردبیلی دارد و در موارد متعددی کلمات و الفاظ عین هم هستند.<ref>تنبیه الغافلین، دانشنامه اسلامی</ref>
−
|یازدهم
 
−
|فارسی
 
−
| شرح مزجی است بر نهج البلاغه که به جهت مزجی بودن آن گاهی از آن با نام ترجمه نهج البلاغه نیز یاد می شود .این شرح یکی از بهترین شروح فارسی است شارح در شرح جمله ها و عبارت ها، پژوهشی ژرف و شایسته داشته و آیات و اخبار و اشعار بزرگان عرب و عجم را استشهاد آورده است. <ref>شرح روغنی قزوینی، ویکی نور؛ شرح روغنی قزوینی ، سایت مرکز جهانی اطلاع رسانی ال البیت</ref>
 
  
 
|-
 
|-
−
|[[ منهاج الولاية في شرح نهج‌البلاغة (کتاب)|منهاج‌الولايه فى شرح نهج‌البلاغه]]
+
|style="background: rgb(220, 245, 220);text-align: center;" | قرن یازدهم
−
| عبدالباقى صوفى تبريزى
 
−
|یازدهم
 
−
|عربى و فارسی
 
−
| اين كتاب به دوازده موضوع مهم در نهج‌البلاغه با نثر فارسى روان و آميخته به عربى پرداخته كه در دو جلد ارائه شده است. این شرح ترکیبی است: عرفان، ادب، اخبار، روایات، حکمت، و کلام و اخلاق به وفور در این شرح دیده می شوداو بر حسب مورد از اقوال بزرگان اهل معرفت بهره می جوید.از شرح عبدالباقی به شدت بوی عرفان شیعی استشمام می شود .<ref>مصطفی بروجردی، نگاهی به شرحهای نهج البلاغه، سایت حوزه</ref>
 
  
 
|-
 
|-
−
|[[ بهجة الحدائق و حدائق الحقائق]]
+
|'''[[ترجمه و شرح نهج‌البلاغه آملى]] (عزالدين جعفر بن شمس‌الدين آملى)'''
−
| این دو شرح لز آثارسیدعلاءالدین محمد گلستانه اصفهانی
+
شرح و ترجمه 16 خطبه اول كتاب نهج‌البلاغه است. <ref>ترجمه و شرح نهج‌البلاغه آملى، ویکی نور</ref>
−
|دوازدهم
 
−
|عربی
 
−
| بهجة الحدائق، شرحی مختصر - اما کامل - بر نهج البلاغه بوده و دربردارنده توضیحاتی پیرامون عبارات دشوار نهج البلاغه است. حدائق الحقائق فی شرح کلمات کلام الله الناطق: شرحی مفصل - اما ناتمام - بوده که تنها تا خطبه 13 نهج البلاغه را شرح داده، از این شرح سه مجلد باقی مانده و سرنوشت باقی مجلدات نامعلوم است . گلستانه شرح سومی نیز بر نهج البلاغه نگاشته که آن شرح مفصل خطبه همام است . او تمامی این شرح را در فصل بیست ونهم کتابش «روضة العرفاء فی شرح الاسماءالحسنی » درج نموده است . هیچکدام از شروح گلستانه به چاپ نرسیده و نسخ متعددی از آنها در دست است.<ref>مصطفی بروجردی، نگاهی به شرحهای نهج البلاغه، سایت حوزه</ref>  
 
  
 
|-
 
|-
−
|[[ شرح نهج‌البلاغة المقتطف من بحارالأنوار للعلامة المجلسي]]
+
|'''[[شرح روغنی قزوینی]] (مولی محمد صالح روغنی قزوینی)'''
−
| یه اهتمام على انصاريان
+
شرح مزجی است بر نهج البلاغه که به جهت مزجی بودن آن گاهی از آن با نام ترجمه نهج البلاغه نیز یاد می شود.این شرح یکی از بهترین شروح فارسی است شارح در شرح جمله ها و عبارت ها، پژوهشی ژرف و شایسته داشته و آیات و اخبار و اشعار بزرگان عرب و عجم را استشهاد آورده است. <ref>شرح روغنی قزوینی، ویکی نور؛ شرح روغنی قزوینی، سایت مرکز جهانی اطلاع رسانی آل البیت</ref>
−
|دوازدهم
 
−
|عربی
 
−
|حاوى شرح احاديث«نهج‌البلاغة» در «بحار الانوار» است. <ref>شرح نهج‌البلاغة المقتطف من بحارالأنوار للعلامة المجلسي ،ویکی نور</ref>
 
  
 
|-
 
|-
−
|[[إرشاد المؤمنين إلی معرفة نهج‌البلاغة المبين|ارشاد المومنین الی معرفة نهج البلاغة المبین]]
+
|'''[[منهاج الولاية في شرح نهج‌البلاغة (کتاب)|منهاج‌الولايه فى شرح نهج‌البلاغه]] (ملا عبدالباقى صوفى تبريزى)'''
−
| سید یحیی بن ابراهیم حجاف
+
اين كتاب به دوازده موضوع مهم در نهج‌البلاغه با نثر فارسى روان و آميخته به عربى پرداخته كه در دو جلد ارائه شده است. این شرح ترکیبی است: [[عرفان]]، ادب، اخبار، روایات، [[حکمت]]، و [[علم کلام|کلام]] و [[اخلاق]] به وفور در این شرح دیده می شوداو بر حسب مورد از اقوال بزرگان اهل معرفت بهره می جوید. از شرح عبدالباقی به شدت بوی عرفان [[شیعه|شیعی]] استشمام می شود.<ref>مصطفی بروجردی، نگاهی به شرحهای نهج البلاغه، سایت حوزه</ref>
−
|دوازدهم
 
−
|عربی
 
−
|این شرح بر اساس نسخه ابن ابی الحدید نوشته شده است . مولف که از بزرگان شیعه زیدیه است با استفاده از منابع و مصادرکلامی و تاريخى زيديه حاشيه و نقدى بر شرح نهج‌البلاغه ابن ابى‌الحديد نوشته و برخى از آراء و ديدگاه‌هاى وى را نقد و رد كرده است. و لذا اين شرح را مى‌توان همان شرح ابن ابى‌الحديد دانست با اضافاتى كه مؤلف از خود و ديگران در ذيل سخنان امام نقل كرده است. <ref>ارشاد المومنین الی معرفة نهج البلاغة المبین ،دانشنامه اسلامی</ref>
 
  
 +
|-
 +
|style="background: rgb(220, 245, 220);text-align: center;" | قرن دوازدهم
  
 
|-
 
|-
−
|[[شرح نهج‌البلاغه نواب لاهيجى ]]
+
|'''[[بهجة الحدائق]] (سید علاءالدین محمد گلستانه اصفهانی)'''
−
| ميرزا محمدباقر لاهيجى بن محمد، مشهور به نوّاب
+
بهجة الحدائق، شرحی مختصر - اما کامل - بر نهج البلاغه بوده و دربردارنده توضیحاتی پیرامون عبارات دشوار نهج البلاغه است. گلستانه شرح دیگری بر نهج البلاغه دارد به نام حدائق الحقائق فی شرح کلمات کلام الله الناطق: شرحی مفصل - اما ناتمام - بوده که تنها تا خطبه 13 نهج البلاغه را شرح داده، از این شرح سه مجلد باقی مانده و سرنوشت باقی مجلدات نامعلوم است. گلستانه شرح سومی نیز بر نهج البلاغه نگاشته که آن شرح مفصل خطبه همام است. او تمامی این شرح را در فصل بیست ونهم کتابش «روضة العرفاء فی شرح الاسماءالحسنی» درج نموده است. هیچکدام از شروح گلستانه به چاپ نرسیده و نسخ متعددی از آنها در دست است.<ref>مصطفی بروجردی، نگاهی به شرحهای نهج البلاغه، سایت حوزه</ref>
−
|سیزدهم
 
−
|فارسی
 
−
|شرح و ترجمه مفصلی است که مولف جلد اول آن را در سال 1225 و جلد دوم را در سال 1226 به پایان رسانیده است.<ref>مصطفی بروجردی، نگاهی به شرحهای نهج البلاغه، سایت حوزه</ref>  
 
  
 +
|-
 +
|'''[[شرح نهج‌البلاغة المقتطف من بحارالأنوار للعلامة المجلسی]] (به اهتمام على انصاريان)'''
 +
حاوى شرح احاديث «نهج‌البلاغة» در «[[بحارالانوار]]» است.<ref>شرح نهج‌البلاغة المقتطف من بحارالأنوار للعلامة المجلسي، ویکی نور</ref>
  
 
|-
 
|-
−
|[[الدرة النجفية فی شرح نهج البلاغه الحیدریه  ]]  
+
|'''[[إرشاد المؤمنين إلی معرفة نهج‌البلاغة المبين|ارشاد المومنین الی معرفة نهج البلاغة المبین]] (سید یحیی بن ابراهیم حجاف)'''
−
| آیت الله شهید میرزا ابراهيم بن حسین دنبلی خويى
+
این شرح بر اساس نسخه [[ابن ابی الحدید]] نوشته شده است. مولف که از بزرگان شیعه [[زیدیه]] است با استفاده از منابع و مصادر [[علم کلام|کلامی]] و تاريخى زيديه حاشيه و نقدى بر شرح نهج‌البلاغه ابن ابى‌الحديد نوشته و برخى از آراء و ديدگاه‌هاى وى را نقد و رد كرده است. و لذا اين شرح را مى‌توان همان شرح ابن ابى‌الحديد دانست با اضافاتى كه مؤلف از خود و ديگران در ذيل سخنان امام نقل كرده است.<ref>ارشاد المومنین الی معرفة نهج البلاغة المبین، دانشنامه اسلامی</ref>
−
|چهاردهم
 
−
|عربى
 
−
| جلد اول اين شرح در سال 1273ق. در دهه دوم صفر و جلد دوم آن را در جمادى‌الاول 1291ق. به پايان رسيده است.شرح وی گزیده ای از شرح ابن میثم بحرانی است.<ref>همان</ref>  
 
  
 +
|-
 +
|style="background: rgb(220, 245, 220);text-align: center;" | قرن سیزدهم
  
 
|-
 
|-
−
|[[آداب الملوک]]
+
|'''[[شرح نهج البلاغه (نواب لاهيجى)]] (ميرزا محمدباقر لاهيجى)'''
−
| میرزا محمد رفیع تبریزی
+
شرح و ترجمه مفصلی است (به زبان فارسی - عربی) که مولف جلد اول آن را در سال 1225 و جلد دوم را در سال 1226 به پایان رسانیده است.<ref>مصطفی بروجردی، نگاهی به شرحهای نهج البلاغه، سایت حوزه</ref>
−
|چهاردهم
 
−
|فارسی
 
−
|شرح فرمان نامه امیر المومنین علی علیه اسلام به مالک اشتر که به هنگام واگذاری حکومت مصر به وی صادر شد.<ref>آداب الملوک ،سایت مرکز جهانی اطلاع رسانی ال البیت، ؛ فهرست شرح های نهج البلاغه،ویکی شیعه، </ref>  
 
  
 +
|-
 +
|style="background: rgb(220, 245, 220);text-align: center;" | قرن چهاردهم
  
 
|-
 
|-
−
|[[ مفتاح السعادة فى شرح نهج‌البلاغه]]
+
|'''[[الدرة النجفية فی شرح نهج البلاغه الحیدریه]] (آیت الله شهید میرزا ابراهيم دنبلی خويى)'''
−
| محمدتقى نقوى قائنى خراسانى
+
جلد اول اين شرح در سال 1273ق. در دهه دوم صفر و جلد دوم آن را در جمادى‌الاول 1291ق. به پايان رسيده است. شرح وی گزیده ای از شرح [[ابن میثم بحرانی]] است.<ref>همان</ref>
−
|چهاردهم
+
 
−
|عربى
+
|-
−
| شرحى ادبى بر كتاب نهج‌البلاغه است.<ref>مفتاح السعادة فى شرح نهج‌البلاغه، ویکی نور</ref>
+
|'''[[آداب الملوک]] (میرزا محمد رفیع تبریزی)'''
 +
شرح فرمان نامه [[امام علی علیه السلام|امیرالمومنین علی]] علیه السلام به [[مالک اشتر نخعی|مالک اشتر]] که به هنگام واگذاری حکومت [[مصر]] به وی صادر شد. این شرح به زبان فارسی است.<ref>آداب الملوک، سایت مرکز جهانی اطلاع رسانی ال البیت، فهرست شرح های نهج البلاغه، ویکی شیعه.</ref>
 +
 
 +
|-
 +
|'''[[مفتاح السعادة في شرح نهج‌البلاغة (کتاب)|مفتاح السعادة فى شرح نهج‌البلاغه]] (محمدتقى نقوى قائنى خراسانى)'''
 +
شرحى ادبى بر كتاب نهج‌البلاغه است.<ref>مفتاح السعادة فى شرح نهج‌البلاغه، ویکی نور</ref>
 
   
 
   
 
|-
 
|-
−
|[[ تکمله منهاج البراعه فی شرح نهج البلاغه | منهاج البراعة في شرح نهج‌البلاغة ]]
+
|'''[[ منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغة(خوئی) (کتاب)| منهاج البراعة فی شرح نهج‌البلاغة]] ([[میرزا حبیب الله هاشم خویی|ميرزا حبيب الله هاشم خويى]])'''
−
| ميرزا حبيب الله هاشم خويى، معروف به امين الرعايا
+
اين شرح از گستره معلومات ادبى، روايى، قرآنى، تاريخى نويسنده حكايت مى‌كند. به علت ناتمام ماندن شرح مرحوم خويى، به دلیل وفات ايشان در سال 1324ق، استاد [[علامه حسن زاده آملی|حسن حسن‌زاده آملى]]، با نگارش تكلمه‌اى در پنج مجلد و مرحوم استاد محقق محمدباقر كمره‌اى نيز با نگارش دو مجلد ديگر به همان سبك و سياق اين شرح ناتمام را به اتمام رسانده‌اند؛ در نتيجه، دوره كامل شرح، داراى بيست و يك جلد بوده كه محصول تلاش اين سه عالم فرزانه است.<ref>منهاج البراعة في شرح نهج‌البلاغة، ویکی نور</ref>
−
|چهاردهم
 
−
|عربی
 
−
|اين شرح از گستره معلومات ادبى، روايى، قرآنى، تاريخى نويسنده حكايت مى‌كند.به علت ناتمام ماندن شرح مرحوم خويى، به دلیل وفات ايشان در سال 1324ق،استاد حسن حسن‌زاده آملى، با نگارش تكلمه‌اى در پنج مجلد و مرحوم استاد محقق محمدباقركمره‌اى نيز با نگارش دو مجلد ديگر به همان سبك و سياق اين شرح ناتمام را به اتمام رسانده‌اند؛ در نتيجه، دوره كامل شرح، داراى بيست و يك جلد بوده كه محصول تلاش اين سه عالم فرزانه است.<ref>منهاج البراعة في شرح نهج‌البلاغة، ویکی نور</ref>  
 
  
 
|-
 
|-
−
|[[شرح حكم نهج‌البلاغه]]
+
|'''[[شرح حكم نهج‌البلاغة (کتاب)|شرح حكم نهج‌البلاغه]] ([[حاج شیخ عباس قمی|شيخ عباس قمى]])'''
−
| شيخ عباس قمى
+
شرحى است بر حكمت‌هاى نهج‌البلاغه اميرالمومنين (ع).<ref>شرح حكم نهج‌البلاغه، ویکی نور</ref>
−
|چهاردهم
 
−
|عربى
 
−
| شرحى است بر حكمت‌هاى نهج‌البلاغه اميرالمومنين(ع) .<ref>شرح حكم نهج‌البلاغه ،ویکی نور</ref>  
 
  
 
|-
 
|-
−
|[[ بهج‌الصباغة في شرح نهج‌البلاغة ]]
+
|'''[[بهج الصباغة في شرح نهج‌البلاغة (کتاب)|بهج‌الصباغة فی شرح نهج‌البلاغة]] ([[محمدتقی شوشتری|شيخ محمدتقى تسترى (شوشترى)]])'''
−
| شيخ محمدتقى تسترى (شوشترى)
+
این شرح نخستین شرح موضوعی مفصل بر نهج البلاغه است که در 60 فصل طراحی و تدوین شده است. هریک از این موضوعات دارای زیر موضوعات متعدد می باشد. از ویژگی های برجسته این کتاب معرفی نسخه های گوناگون نهج البلاغه و اشاره به اشتباهات، تصحیف ها و تنظیم های مختلف این نسخه ها و بالاخره داوری درباره میزان اعتبار این نسخه ها است. این کتاب در 14 جلد به چاپ رسیده است.<ref>مصطفی بروجردی، نگاهی به شرحهای نهج البلاغه، سایت حوزه؛بهج‌الصباغة في شرح نهج‌البلاغة، ویکی نور</ref>
−
| چهاردهم
 
−
|عربی
 
−
| این شرح نخستین شرح موضوعی مفصل بر نهج البلاغه است که در 60 فصل طراحی و تدوین شده است هریک از این موضوعات دارای زیر موضوعات متعدد می باشد.از ویژگی های برجسته این کتاب معرفی نسخه های گوناگون نهج البلاغه و اشاره به اشتباهات ، تصحیف ها و تنظیم های مختلف این نسخه ها و بالاخره داوری درباره میزان اعتبار این نسخه ها است. این کتاب در 14 جلد به چاپ رسیده است.<ref>مصطفی بروجردی، نگاهی به شرحهای نهج البلاغه، سایت حوزه؛بهج‌الصباغة في شرح نهج‌البلاغة،ویکی نور</ref>  
 
  
 
|-
 
|-
−
|[[ شرح نهج‌البلاغة]]
+
|style="background: rgb(220, 245, 220);text-align: center;" | قرن پانزدهم
−
| احمد مدرس وحيد
 
−
|پانزدهم
 
−
|عربى - فارسی
 
−
| يكى از شروح مفصل خطبه‌هاى نهج‌البلاغه است . مؤلف در گزارش خطبه‌هاى نهج‌البلاغه به طور كامل از لحاظ اسانيد حديثى و روايى، لغات، اعراب و معانى هر خطبه را مورد بررسى و شرح قرار داده است. <ref>شرح نهج‌البلاغة ،ویکی نور</ref>
 
  
 +
|-
 +
|'''[[شرح نهج‌البلاغه (مدرس وحيد)]] (احمد مدرس وحيد)'''
 +
يكى از شروح مفصل خطبه‌هاى نهج‌البلاغه به زبان عربى و فارسی است. مؤلف در گزارش خطبه‌هاى نهج‌البلاغه به طور كامل از لحاظ اسانيد حديثى و روايى، لغات، اعراب و معانى هر خطبه را مورد بررسى و شرح قرار داده است.<ref>شرح نهج‌البلاغة، ویکی نور</ref>
  
 
|-
 
|-
−
|[[نهج‌البلاغه منظوم ]]
+
|'''[[نهج‌البلاغه منظوم]] (محمدعلى انصارى)'''
−
| محمدعلى انصارى
+
كتاب در ده جلد تالیف شده است كه جلد اول آن مقدمه كتاب محسوب مى‌شود. مؤلف در بيان مطالب كتاب، بعد از آوردن متن عربى و ترجمه فارسى آن به نظم مطالب هر بخش را ذكر كرده است. <ref>نهج‌البلاغه منظوم، ویکی نور</ref>
−
|پانزدهم
 
−
|فارسى
 
−
| كتاب در ده جلد تالیف شده است كه جلد اول آن مقدمه كتاب محسوب مى‌شود. مؤلف در بيان مطالب كتاب، بعد از آوردن متن عربى و ترجمه آن به نظم مطالب هر بخش را ذكر كرده است. <ref>نهج‌البلاغه منظوم، ویکی نور</ref>
 
  
 
|-
 
|-
−
|[[ فى ظلال نهج‌البلاغه ]]
+
|'''[[فى ظلال نهج‌البلاغه]] ([[شيخ محمد جواد مغنيه|محمدجواد مغنيه]])'''
−
| محمدجواد مغنيه
+
شرح كتاب شريف نهج‌البلاغه است كه در 4 جلد براى نخستين بار در سال (1972 م) به سرمايه دارالعلم للملايين بيروت چاپ شده است و با زبانى ساده و شيوه‌اى كارآمد مى‌باشد.<ref>فى ظلال نهج‌البلاغه، ویکی نور</ref>
−
|پانزدهم
 
−
|عربی
 
−
| شرح كتاب شريف نهج‌البلاغه است كه در 4 جلد براى نخستين بار در سال (1972 م) به سرمايه دارالعلم للملايين بيروت چاپ شده است و با زبانى ساده و شيوه‌اى كارآمد مى‌باشد.<ref>فى ظلال نهج‌البلاغه ،ویکی نور</ref>  
 
  
 
|-
 
|-
−
|[[ ترجمه و شرح نهج‌البلاغه]]  
+
|'''[[ترجمه و شرح نهج‌البلاغه]] (مصطفى زمانى)'''
−
|مصطفى زمانى
+
این شرح به زبان فارسی است.<ref>ترجمه و شرح نهج‌البلاغه، همان</ref>
−
|پانزدهم
 
−
|فارسی
 
−
|<ref>ترجمه و شرح نهج‌البلاغه،همان</ref>  
 
  
 
|-
 
|-
−
|[[شرح نهج البلاغه]]
+
|'''[[شرح نهج البلاغه عبده(کتاب)|شرح نهج البلاغه (محمد عبده)]] ([[محمد عبده]])'''
−
| محمد عبده
+
شارح از علمای معاصر [[اهل سنت]] و مفتی اسبق [[مصر]] و از شاگردان [[سید جمال الدین اسد آبادی|سید جمال الدین اسدآبادی]] است در پی آشنائی با نهج البلاغه توسط سید و ترغیب او، به تامل در مضامین و معارف آن کوشید این کتاب را به جامعه مصر معرفی کند. این شرح به زبان فارسی از شرح های نسبتا مختصر و بسیار مفید است.<ref>مصطفی بروجردی، نگاهی به شرحهای نهج البلاغه، سایت حوزه؛ سید محمد باقر کتابی، کلید گشایش نهج البلاغه.</ref>
−
|پانزدهم
 
−
|فارسی
 
−
|شارح از علمای معاصر اهل سنت و مفتی اسبق مصر و از شاگردان سید جمال الدین اسدآبادی است در پی آشنائی با نهج البلاغه توسط سید و ترغیب او ،به تامل در مضامین و معارف آن کوشید این کتاب را به جامعه مصر معرفی کند. این شرح از شرح های نسبتا مختصر و بسیار مفید است.<ref>مصطفی بروجردی، نگاهی به شرحهای نهج البلاغه، سایت حوزه ؛ سید محمد باقر کتابی، کلید گشایش نهج البلاغه، اصفهان، کانون پژوهش، اول،1394،ص بیست و یک.</ref>  
 
−
 
 
  
 
|-
 
|-
−
|[[ ترجمه و شرح نهج‌البلاغه امام على(ع)]]
+
|'''[[ترجمه و شرح نهج‌البلاغه امام على(ع)]] (على اكبر ميرزايى)'''
−
| على اكبر ميرزايى
+
ترجمه كتاب شريف نهج‌البلاغه به همراه شرحى مختصر به زبان فارسی است.<ref>ترجمه و شرح نهج‌البلاغه امام على(ع)، ویکی نور</ref>
−
|پانزدهم
 
−
| فارسى
 
−
| ترجمه كتاب شريف نهج‌البلاغه به همراه شرحى مختصر <ref>ترجمه و شرح نهج‌البلاغه امام على(ع)،ویکی نور</ref>
 
  
 
|-
 
|-
−
|[[صفوة شروح نهج‌البلاغة ]]
+
|'''[[صفوة شروح نهج البلاغة (کتاب)|صفوة شروح نهج‌البلاغة]] (اركان التميمى)'''
−
| اركان التميمى
+
مجموعه‌اى از سه شرح برگزيده نهج‌البلاغه: «شرح نهج‌البلاغه ابن ابي الحديد»، «شرح نهج‌البلاغه شيخ محمد عبده» و «تعليقات صبحى صالح» است. <ref>صفوة شروح نهج‌البلاغة، ویکی نور</ref>
−
| پانزدهم
 
−
|عربی
 
−
| مجموعه‌اى از سه شرح برگزيده نهج‌البلاغه: «شرح نهج‌البلاغه ابن ابي الحديد»، «شرح نهج‌البلاغه شيخ محمد عبده» و «تعليقات صبحى صالح» است. <ref>صفوة شروح نهج‌البلاغة ،ویکی نور</ref>
 
  
 
|-
 
|-
−
|[[ ترجمه و شرح نهج‌البلاغه]]
+
|'''[[پرتوی از نهج‌البلاغه]] (محمود طالقانى)'''
−
| محمود طالقانى
+
مترجم، متن اصلى را در بالاى صفحه و ترجمه را در ذيل آن قرار داده است. این شرح فارسی فقط قسمت هائی از خطبه های نهج البلاغه را در بر دارد.<ref>ترجمه و شرح نهج‌البلاغه، ویکی نور</ref>
−
| پانزدهم
 
−
|فارسی
 
−
|مترجم، متن اصلى را در بالاى صفحه و ترجمه را در ذيل آن قرار داده است. این شرح فقط قسمت هائی از خطبه های نهج البلاغه را در بر دارد.<ref>ترجمه و شرح نهج‌البلاغه ،ویکی نور</ref>  
 
  
 
|-
 
|-
−
|[[ترجمه شرح نهج‌البلاغه ابن‌ميثم ]]
+
|'''[[شرح نهج البلاغه ابن میثم (مصباح السالکین)|ترجمه شرح نهج‌البلاغه ابن‌ميثم]] (قربانعلى محمدى مقدم و على‌اصغر نوايى يحيى‌زاده)'''
−
| قربانعلى محمدى مقدم و على‌اصغر نوايى يحيى‌زاده
+
این شرح به زبان فارسی در پنج مجلد منتشر شده است.<ref>ترجمه شرح نهج‌البلاغه ابن‌ميثم، ویکی نور</ref>
−
| پانزدهم
 
−
|فارسی
 
−
| در پنج مجلد منتشر شده است.<ref>ترجمه شرح نهج‌البلاغه ابن‌ميثم  ،ویکی نور</ref>  
 
  
 
|-
 
|-
−
|[[ترجمه و تفسير نهج‌البلاغه]]
+
|'''[[ترجمه و تفسير نهج‌البلاغه]] ([[علامه محمدتقی جعفری|علامه جعفرى]])'''
−
| علامه جعفرى  
+
اين اثر در ميان شرح‌هاى متعددى كه در عصر حاضر بر نهج‌البلاغه نگاشته شده، يكى از مهم‌ترين شروح به شمار مى‌رود. استاد جعفری به علت نوع بینش عمیق و همه جانبه ای که داشت کوشید در این تفسیر ابعاد مختلف [[فلسفه|فلسفی]]، [[علم کلام|کلامی]]، [[عرفان|عرفانی]]، [[فقه|فقهی]]، جامعه شناسی، فلسفه سیاسی، فلسفه حقوقی و روان شناختی کلام مولی امیر المومنین را دریابد. توجه به همین ابعاد است که شرح استاد را از سایر شروح گذشته و معاصر متمایز می گرداند.<ref>مصطفی بروجردی، نگاهی به شرحهای نهج البلاغه، سایت حوزه</ref>
−
| پانزدهم
 
−
| فارسى
 
−
| اين اثر در ميان شرح‌هاى متعددى كه در عصر حاضر بر نهج‌البلاغه نگاشته شده، يكى از مهم‌ترين شروح به شمار مى‌رود. استاد جعفری به علت نوع بینش عمیق و همه جانبه ای که داشت کوشید در این تفسیر ابعاد مختلف فلسفی، کلامی، عرفانی، فقهی،جامعه شناسی، فلسفه سیاسی، فلسفه حقوقی و روان شناختی کلام مولی امیر المومنین را دریابد . توجه به همین ابعاد است که شرح استاد را از سایر شروح گذشته و معاصر متمایز می گرداند.<ref>مصطفی بروجردی، نگاهی به شرحهای نهج البلاغه، سایت حوزه</ref>  
 
  
 
|-
 
|-
−
|[[ترجمه و شرح نهج‌البلاغة فيض‌الاسلام]]
+
|'''[[ترجمه وشرح نهج البلاغه(فیض الاسلام)(کتاب)|ترجمه و شرح نهج‌البلاغة فيض‌الاسلام]] ([[علی نقی فیض الاسلام|سيد على نقى فيض‌الاسلام]])'''
−
| سيد على نقى فيض‌الاسلام  
+
این اثر ترجمه همراه با شرح مختصری به زبان فارسی از بیانات امیرالمومنین (ع) است.<ref>ترجمه و شرح نهج‌البلاغة فيض‌الاسلام ، ویکی نور</ref>
−
| پانزدهم
 
−
| فارسى
 
−
|ترجمه همراه با شرح مختصری از بیانات امیرالمومنین(ع)<ref>ترجمه و شرح نهج‌البلاغة فيض‌الاسلام ، ویکی نور</ref>  
 
  
 
|-
 
|-
−
|[[توضيح نهج‌البلاغه]]
+
|'''[[توضيح نهج‌البلاغة (کتاب)|توضيح نهج‌البلاغه]] (سيد محمدحسینى شيرازى)'''
−
|سيد محمدحسینى شيرازى
+
توضيح و شرح كتاب شريف نهج‌البلاغه كه در [[کربلا|كربلا]] به رشته تألیف در آمده است.<ref>توضيح نهج‌البلاغه ،ویکی نور</ref>
−
| پانزدهم
 
−
| عربى
 
−
| توضيح و شرح كتاب شريف نهج‌البلاغه كه در كربلا به رشته تألیف در آمده است.<ref>توضيح نهج‌البلاغه ،ویکی نور</ref>  
 
  
 
|-
 
|-
−
|[[ سخنان على(ع)از نهج البلاغه]]
+
| '''[[سخنان على(ع) از نهج البلاغه]] (فضل الله كمپانى)'''
−
| فضل الله كمپانى
+
ترجمه و توضيح مختصرى به زبان فارسی از كتاب نهج البلاغه است. <ref>سخنان على(ع)از نهج البلاغه ،ویکی نور</ref>
−
| پانزدهم
 
−
|فارسی - عربی
 
−
| ترجمه و توضيح مختصرى از كتاب نهج البلاغه است. <ref>سخنان على(ع)از نهج البلاغه ،ویکی نور</ref>
 
  
 
|-
 
|-
−
|[[ شرح نهج‌البلاغة]]
+
|'''[[ شرح نهج‌البلاغه (موسوى)]] (سيد عباس على موسوى)'''
−
| ابوعلى، سيد عباس على موسوى  
+
کتابی است در پنج جلد که توسط یکی از نويسندگان معاصر [[لبنان|لبنانى]] به رشته تحرير در آمده است.<ref>شرح نهج‌البلاغة، ویکی نور</ref>
−
| پانزدهم
 
−
| عربى
 
−
| کتابی است در پنج جلد که توسط یکی از نويسندگان معاصر لبنانى به رشته تحرير در آمده است.<ref>شرح نهج‌البلاغة ،ویکی نور
 
−
</ref>  
 
  
 
|-
 
|-
−
|[[شرح نهج‌البلاغه]]
+
|'''[[شرح نهج‌البلاغه]] (سيد محمدكاظم قزوينى حائری)'''
−
| سيد محمد كاظم قزوينى  
+
در دو مجلد در سال 1337و1339 توسط مطبعة النعمان در [[نجف]] اشرف به چاپ رسیده و جلد اول شامل خطبه های 1 تا 13 و جلد دوم شامل ادامه خطبه 13 تا خطبه 35 می باشد.<ref>شرح نهج‌البلاغة ،ویکی نور؛ نرم افزار منهج النور</ref>
−
|پانزدهم
 
−
| عربى
 
−
| <ref>شرح نهج‌البلاغة ،ویکی نور</ref>
 
  
 
|-
 
|-
−
|[[شرح نهج‌البلاغة]]
+
|'''[[شرح نهج‌البلاغه (دخیل)]] (على محمد على دخيل)'''
−
|على محمد على دخيل  
+
اين اثر در سى و هشت حلقه و سه جلد تدوين شده است و يكى از شروح مفصل بر كتاب شريف نهج‌البلاغه مى‌باشد كه به چاپ رسيده است.<ref>شرح نهج‌البلاغة، ویکی نور</ref>
−
|پانزدهم
 
−
|عربى
 
−
|اين اثر در سى و هشت حلقه و سه جلد تدوين شده است و يكى از شروح مفصل بر كتاب شريف نهج‌البلاغه مى‌باشد كه به چاپ رسيده است.<ref>شرح نهج‌البلاغة ،ویکی نور </ref>
 
  
 
|-
 
|-
−
|[[سخن آشنا شرح عرفانی اخلاقی نهج البلاغه]]
+
|'''[[سخن آشنا(شرح عرفانی اخلاقی نهج البلاغه)(کتاب)|سخن آشنا شرح عرفانی اخلاقی نهج البلاغه]] ([[حسین شفیعی|استاد حسین شفیعی]])'''
−
|استاد حسین شفیعی
+
درسهای عارف حکیم استاد حسین شفیعی که توسط شاگردان ایشان جمع آوری شده و در چهار جلد منتشر شده است. این شرح فارسی آمیخته با آیات [[قرآن|قرآن کریم]]، احادیث [[ائمه اطهار]]، اشعار بزرگان شعر و ادب، حکایت ها و داستانهای آموزنده بوده و بیشتر به شرح بخش هایی از نهج البلاغه که جنبه اخلاقی و تربیتی دارد پرداخته است.<ref>سید محمد باقر کتابی، کلید گشایش نهج البلاغه، اصفهان، کانون پژوهش، اول،1394،ص بیست و دو. مقدمه جلد سوم کتاب سخن آشنا</ref>
−
|پانزدهم
 
−
| فارسی
 
−
|درسهای عارف حکیم استاد حسین شفیعی که توسط شاگردان ایشان جمع آوری شده و در چهار جلد منتشر شده است. این شرح آمیخته با آیات قرآن کریم، احادیث ائمه اطهار ،اشعار بزرگان شعر و ادب، حکایت ها و داستانهای اموزنده بوده و بیشتر به شرح بخش هایی از نهج البلاغه که جنبه اخلاقی و تربیتی دارد پرداخته است.<ref>سید محمد باقر کتابی، کلید گشایش نهج البلاغه، اصفهان، کانون پژوهش، اول،1394،ص بیست و دو. مقدمه جلد سوم کتاب سخن آشنا</ref>
 
  
 
|-
 
|-
−
|[[درسهایی از نهج البلاغه]]
+
|'''[[درسهایی از نهج البلاغه]] ([[حسینعلی منتظری نجف آبادی|آیت الله منتظری]])'''
−
| آیت الله منتظری
+
این شرح در اصل به صورت درس برای طالبان نهج البلاغه بیان می شد و سرانجام در ده مجلد چاپ شده و شرحی است از هر جهت جامع و قابل استفاده.<ref>سید محمد باقر کتابی، کلید گشایش نهج البلاغه، اصفهان، کانون پژوهش.</ref>
−
|پانزدهم
 
−
|فارسی
 
−
|این شرح در اصل به صورت درس برای طالبان نهج البلاغه بیان می شد و سرانجام در ده مجلد چاپ شده و شرحی است از هر جهت جامع و قابل استفاده.<ref>سید محمد باقر کتابی، کلید گشایش نهج البلاغه، اصفهان، کانون پژوهش، اول،1394،ص بیست و سه</ref>  
 
  
 
|-
 
|-
−
|[[شرح گزیده ای از خطبه های نهج البلاغه]]
+
|'''[[شرح گزیده ای از خطبه های نهج البلاغه]] (محمد فولادگر)'''
−
| محمد فولادگر
+
استاد بزرگوار در خانه خود نهج البلاغه تفسیر می نمایند که نگارش یافته و چاپ شده است.<ref>سید محمد باقر کتابی، کلید گشایش نهج البلاغه، اصفهان، کانون پژوهش.</ref>
−
|پانزدهم
 
−
|فارسی
 
−
|استاد بزرگوار در خانه خود نهج البلاغه تفسیر می نمایند که نگارش یافته و چاپ شده است. <ref>سید محمد باقر کتابی، کلید گشایش نهج البلاغه، اصفهان، کانون پژوهش، اول،1394،ص بیست و سه</ref>
 
  
 
|-
 
|-
−
|[[ نهج‌البلاغه همراه با شرح شيخ محمد عبده]]  
+
|'''[[نهج‌البلاغه همراه با شرح شيخ محمد عبده]] (على‌اصغر فقيهى)'''
−
| على‌اصغر فقيهى  
+
اين كتاب ترجمه فارسى نهج‌البلاغه عبده است.<ref>نهج‌البلاغة همراه با شرح شيخ محمد عبده، ویکی نور.</ref>
−
| پانزدهم
 
−
|عربى – فارسى
 
−
| اين كتاب ترجمه نهج‌البلاغه عبده است .<ref>نهج‌البلاغة همراه با شرح شيخ محمد عبده ،ویکی نور،</ref>  
 
  
 
|-
 
|-
−
|[[پیام امام امیرالمؤمنین علیه‌السلام (کتاب)|پیام امیر المومنین (ع)]]
+
|'''[[پیام امام امیرالمؤمنین علیه‌السلام (کتاب)|پیام امام امیرالمؤمنین علیه‌السلام]] ([[ناصر مکارم شیرازی|آیت الله مکارم شیرازی]])'''
−
| آیت الله مکارم شیرازی
+
نكات بارزى كه در كتاب لحاظ شده است: ترجمه و تفسير تمام جمله‌ها با بيان روان. تفسير تمام واژه‌ها و ريشه‌يابى واژه‌ها. بيان شأن ورودها و مسائل تاريخى مربوط به خطبه‌ها و نامه‌ها. تحليلهاى لازم روى بحثهاى مختلف عقيدتى، اخلاقى، اجتماعى، سياسى و.... نكات اضافى كه مى‌تواند مكمّل بحث‌ها بوده باشد و خوانندگان را از مراجعه به كتب ديگر بى‌نياز سازد.<ref>پیام امیر المومنین (ع)، دانشنامه اسلامی.</ref>
−
|پانزدهم
 
−
|فارسی
 
−
|نكات بارزى كه در كتاب لحاظ شده است، اشاره نمود:ترجمه و تفسير تمام جمله‌ها با بيان روان.تفسير تمام واژه‌ها و ريشه‌يابى واژه‌ها.بيان شأن ورودها و مسائل تاريخى مربوط به خطبه‌ها و نامه‌ها.تحليلهاى لازم روى بحثهاى مختلف عقيدتى، اخلاقى، اجتماعى، سياسى و....نكات اضافى كه مى‌تواند مكمّل بحث‌ها بوده باشد و خوانندگان را از مراجعه به كتب ديگر بى‌نياز سازد.<ref>پیام امیر المومنین (ع)، دانشنامه اسلامی</ref>  
 
  
 
|-
 
|-
−
|[[شرح نهج البلاغه]]
+
|'''[[شرح نهج البلاغه]] ([[عبدالله جوادی آملی|آیت الله جوادی آملی]])'''
−
| آیت الله جوادی آملی
+
این کتاب شامل تفسیر خطبه های حضرت علی (ع) است و به صورت خاص دسته بندی موضوعی شده و دارای جامعیتی است که بیانگر سلسه اقدامات حضرت امیر (ع) بوده و بر اساس نیاز جامعه امروز طبقه بندی و تدوین شده است.<ref>فهرست شرح های نهج البلاغه، ویکی شیعه؛ همشهری آنلاین، سه شنبه، 22 اسفند 91.</ref>
−
|پانزدهم
 
−
|فارسی
 
−
|این کتاب شامل تفسیر خطبه های حضرت علی (ع) است و به صورت خاص دسته بندی موضوعی شده و دارای جامعیتی است که بیانگر سلسه اقدامات حضرت امیر (ع) بوده و بر اساس نیاز جامعه امروز طبقه بندی و تدوین شده است.<ref>فهرست شرح های نهج البلاغه،ویکی شیعه؛همشهری آنلاین، سه شنبه،22 اسفند 91.</ref>  
 
  
 
|}
 
|}
  
 
==پانویس==
 
==پانویس==
−
<references/>
+
<references />
 
==منابع==
 
==منابع==
−
*مصطفی بروجردی، نگاهی به شرح های نهج البلاغه، در دسترس در[https://hawzah.net/fa/Article/View/61903/، سایت حوزه] بازیابی:18 فروردین 97،
+
*مصطفی بروجردی، نگاهی به شرح های نهج البلاغه، مجله قبسات، شماره 19،در دسترس در[https://hawzah.net/fa/Article/View/61903/، سایت حوزه] بازیابی: 18 فروردین 97.
−
*فهرست شرح های نهج البلاغه، در دسترس در [http://fa.wikishia.net/view/%D9%81%D9%87%D8%B1%D8%B3%D8%AA_%D8%B4%D8%B1%D8%AD%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D9%86%D9%87%D8%AC%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D8%A8%D9%84%D8%A7%D8%BA%D9%87، ویکی شیعه] بازیابی:20فروردین97
+
*فهرست شرح های نهج البلاغه، [http://fa.wikishia.net/view/%D9%81%D9%87%D8%B1%D8%B3%D8%AA_%D8%B4%D8%B1%D8%AD%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D9%86%D9%87%D8%AC%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D8%A8%D9%84%D8%A7%D8%BA%D9%87، ویکی شیعه] بازیابی: 20 فروردین 97.
−
*[https://wikinoor.ir/ ویکی نور] بازیابی:17اسفند96
+
*[https://wikinoor.ir/ ویکی نور].
 
*سید محمد باقر کتابی، کلید گشایش نهج البلاغه، اصفهان، کانون پژوهش، چاپ اول، 1394.
 
*سید محمد باقر کتابی، کلید گشایش نهج البلاغه، اصفهان، کانون پژوهش، چاپ اول، 1394.
−
*حسین شفیعی، سخن آشنا (شرح عرفانی ، اخلافی نهج البلاغه)، اصفهان،کانون پژوهش،چاپ اول،1390
+
*حسین شفیعی، سخن آشنا (شرح عرفانی ، اخلافی نهج البلاغه)، اصفهان، کانون پژوهش، چاپ اول، 1390.
−
*شرح روغنی قزوینی ،در دسترس در[http://www.farsi.balaghah.net/content/ مرکز جهانی اطلاع رسانی ال البیت]بازیابی:28فروردین97
+
*شرح روغنی قزوینی ،در دسترس در[http://www.farsi.balaghah.net/content/ مرکز جهانی اطلاع رسانی ال البیت]بازیابی: 28 فروردین 97.
−
*ارشاد المومنین الی معرفة نهج البلاغة المبین و تنبیه الغافلین، در دسترس در[http://wiki.ahlolbait.com/ ، دانشنامه اسلامی]بازیابی:23فروردین97
+
*ارشاد المومنین الی معرفة نهج البلاغة المبین و تنبیه الغافلین، در دسترس در[http://wiki.ahlolbait.com/ ، دانشنامه اسلامی]بازیابی: 23 فروردین 97.
−
*[ www.hamshahrionline.ir همشهری آنلاین] سه شنبه،22 اسفند 91
+
*سعدالدین مسعود بن عمر بن عبدالله تفتازانی شافعی، در دسترس در [https://fa.wikipedia.org/، ویکی پدیا]،بازیابی:26 فروردین 97.
−
*سعدالدین مسعود بن عمر بن عبدالله تفتازانی شافعی، در دسترس در [https://fa.wikipedia.org/، ویکی پدیا]،بازیابی:26فروردین97
+
*نرم افزار منهج النور.
−
 
+
*محمد رصافی، ابن میثم و شرح نهج البلاغه، ،میثاق امین فصلنامه پژوهشی اقوام و مذاهب، پائیز86، شماره4، ازصفحه 129 تا 163،در دسترس در [http://www.ensani.ir/fa/content/272719/default.aspx پرتال جامع علوم انسانی]:، بازیابی: 30 اردیبهشت 97.<br />
 +
{{نهج البلاغه}}
  
−
{{نهج البلاغه}}
+
[[رده:شروح نهج البلاغه]]

نسخهٔ کنونی تا ‏۴ ژوئیهٔ ۲۰۲۰، ساعت ۰۶:۱۷

شرح های نهج البلاغه به ترتیب قرن تالیف

قرن ششم
شرح نهج البلاغه (راوندی) (فضل الله بن علی راوندی)

راوندی در سفر خود به نجف، نسخه اصل نهج البلاغه را ملاحظه نموده و از روی آن نسخه ای برای خود نوشته و در ربیع الاول 511 به پایان رسانیده و پس از اتمام نسخه آن را قرائت، مقابله و تعلیقاتی بر آن نوشته و کلمات و جملات دشوار آن را شرح کرده، که به عنوان اولین شرح بر نهج البلاغه قلمداد شده است. نسخه ای از نهج البلاغه در دست است که محمدصادق بن محمد شفیع یزدی در 1132 از روی ابوالفتوح احمدبن ابی عبدالله بلکوبن ابی طالب آوی از روی نسخه سیدفضل الله راوندی تحریر نموده و حواشی راوندی در آن نقل شده است.[۱]

معارج نهج البلاغه (على بن زيد البيهقى فريد خراسانى)

اين اثر يكى از شرح‌هاى اوليه بر نهج‌البلاغه است كه به رشته تحرير در آمده و در سه جلد توسط حجه الاسلام محمود مرعشی انتشار یافته است.[۲]

اعلام نهج البلاغه (سید سند علی بن ناصر حسینی سرخسی)

شاید از عنوان کتاب در بادی امر چنین به نظر برسد که مولف در این کتاب به معرفی و شرح حال اعلام و شخصیت هایی که در نهج البلاغه از آن ها نام برده شده می پردازد در حالی که این گونه نیست بلکه این کتاب به شرح و توضیح برخی کلمات و فرمایشات که نیاز به تفسیر و توضیح داشته می پردازد.[۳]

شرح نهج البلاغه وبری (احمد بن محمد وبری خوارزمی)

نویسنده نظرش فقط شرح مشکلات نهج البلاغه بوده است. از این شرح، بیهقی در معارج نهج البلاغه و قطب الدین کیدری در حدائق الحقائق و ابن عتایقی در شرح خود بر نهج البلاغه، نقل نموده اند. ولی اصل این شرح در حوادث ایام از بین رفته و به دست ما نرسیده است.[۴]

منهاج البراعه فی شرح نهج البلاغه (قطب‌الدين راوندى)

تأليف اين كتاب در اواخر شعبان 556ق، پايان پذيرفته است.[۵]

حدايق الحقايق فى شرح نهج البلاغه (قطب‌الدين كيدرى بيهقى)

این اثر كه در آخر شعبان سال 576 ه.ق نوشته شده است.[۶]

قرن هفتم
مصباح السالکین یا شرح نهج‌البلاغه (ابن ميثم بحرانى)

این شرح جنبه فلسفى - عرفانى دارد كه در پنج جلد و با مقدمه‌اى مفصل تنظيم گشته است. لازم به تذکر است که وی پس از نگارش این شرح، آن را تلخیص نموده و آن را اختیار مصباح السالکین نامیده است.[۷]

شرح المائة کلمة یا منهاج العارفین (ابن ميثم بحرانى)

این کتاب به شرح صد کلمه (حکمت) از سخنان امیرالمومنین علیه السلام اختصاص دارد و در آن از امیر المومنین شخصیت عارفانه کامل ارائه کرده است.[۸]

اختیار مصباح السالکین (ابن ميثم بحرانى)

این شرح خلاصه شرح بزرگ ابن میثم است که به اشاره عطاءالملک جوینی برای فرزندانش نظام الدین محمد و مظفرالدین علی تالیف گردیده است.[۹]

شرح نهج البلاغه (سید رضی الدین بن طاووس)

متاسفانه این شرح از بین رفته و در دسترس نیست.[۱۰]

شرح نهج‌البلاغه لابن ابى‌الحديد (ابن ابی الحدید)

در بیست جلد در چاپهای مختلف انتشار یافته و می توان آن را دائرة المعارف سودمندی نامید و بسیاری از آثار تاریخی و معارف اسلامی را در آن یافت و مورد قبول مسلمين هم واقع گشته است.[۱۱]

شرح نهج البلاغه (فخر رازى)

[۱۲]

قرن هشتم
شرح نهج البلاغه (شارح قرن هشتم)

این شرح که مشتمل بر خطبه های 3 تا 51 می باشد توسط عزیز الله عطاردی تصحیح و به چاپ رسیده است.[۱۳]

الديباج الوضي في الكشف عن أسرار كلام الوصي (يحيى بن حمزه)

اين كتاب شرحى است، سه جلدى بر كتاب نهج‌البلاغه اميرالمؤمنين.[۱۴]

مختصر شرح نهج‌البلاغه (علامه حلی)

نظرات کتابشناسان در مورد این شرح متفاوت است اما نسخه ای از آن با تحقیق شیخ عزیزالله عطاردی باعنوان "شرح نهج البلاغه شارح محقق من اعلام القرن الثامن" در سال 1375 ه.ش در 530 صفحه منتشر شده است که محقق، انتساب آن را به علامه حلی یقینی نمی داند.[۱۵]

شرح نهج البلاغه (سعدالدین مسعود بن عمر تفتازانی)

در دانشنامه جهان اسلام این کتاب را در زمره کتابهائی که به تفتازانی نسبت داده می شود، آورده است.[۱۶]

شرح ابن عتایقی (ابن عتایقی)

ابن عتایقی شرح خودش را در چهار جلد تالیف نموده و جلد سوم آن را در 786 ه.ق به پایان رسانیده است. او شرحش را از سه شرح ابن میثم و ابن ابی الحدید و قطب الدین کیدری گزینش نموده و در مواردی نظرات ابن ابی الحدید را نقد نموده است.[۱۷]

قرن دهم
منهج الفصاحه (حسین الهی اردبیلی)

الهی اردبیلی چهار اثر درباره نهج البلاغه تالیف نموده که عبارتند از: 1- شرح کبیر نهج البلاغه که آن را "منهج الفصاحه فی شرح نهج البلاغه" نامیده و به شاه اسماعیل صفوی تقدیم نموده است. تاکنون نسخه ای از این شرح شناسایی نشده است. و آن چه در فهارس به نام منهج الفصاحه الهی اردبیلی، معرفی شده تلخیص این کتاب بوده نه اصل آن. 2- نهج الفصاحه یا منتخب منهج الفصاحة، الهی بعد از نگارش شرح کبیر خود بر نهج البلاغه، چون همت مردمان را از مطالعه آن به سبب تفصیلش قاصر دید، آن را به نام شاه طهماسب صفوی تلخیص و "نهج الفصاحه" نامید. از این شرح نسخه های متعددی در دست است و در فهارس با نام "منهج الفصاحه" معرفی شده است. این شرح به پارسی است و تاکنون به چاپ نرسیده است. 3- ترجمه نهج البلاغه، ترجمه روانی است از نهج البلاغه و گویا اولین ترجمه فارسی نهج البلاغه است. این ترجمه به صورت چاپ سنگی به چاپ رسیده است. 4- شرح و ترجمه کنایات و استعارات منهج الفصاحه، الهی اردبیلی این رساله را به درخواست سیدجلال الدین احمد مشهور به صفار مشهدی طوسی، نگاشته و در آن استعارات و تمثیلات به کار رفته در شرح کبیرش "منهج الفصاحه" را تفسیر نموده است. نسخه ای از بخش آغازین این کتاب در کتابخانه مجلس شورای اسلامی نگهداری می شود.[۱۸]

تنبیه الغافلین و تذکرة العارفین (ملا فتح الله کاشانی)

شرح به صورت مزجی صورت گرفته و اغلب جنبه ادبی و لغوی دارد. از این شرح نسخ متعددی در دست است و اخیرا دوبار به صورت زیبا (بار اول در سه جلد و بار دوم در دو جلد) منتشر شده است. این شرح شباهت زیادی با ترجمه الهی اردبیلی دارد و در موارد متعددی کلمات و الفاظ عین هم هستند.[۱۹]

قرن یازدهم
ترجمه و شرح نهج‌البلاغه آملى (عزالدين جعفر بن شمس‌الدين آملى)

شرح و ترجمه 16 خطبه اول كتاب نهج‌البلاغه است. [۲۰]

شرح روغنی قزوینی (مولی محمد صالح روغنی قزوینی)

شرح مزجی است بر نهج البلاغه که به جهت مزجی بودن آن گاهی از آن با نام ترجمه نهج البلاغه نیز یاد می شود.این شرح یکی از بهترین شروح فارسی است شارح در شرح جمله ها و عبارت ها، پژوهشی ژرف و شایسته داشته و آیات و اخبار و اشعار بزرگان عرب و عجم را استشهاد آورده است. [۲۱]

منهاج‌الولايه فى شرح نهج‌البلاغه (ملا عبدالباقى صوفى تبريزى)

اين كتاب به دوازده موضوع مهم در نهج‌البلاغه با نثر فارسى روان و آميخته به عربى پرداخته كه در دو جلد ارائه شده است. این شرح ترکیبی است: عرفان، ادب، اخبار، روایات، حکمت، و کلام و اخلاق به وفور در این شرح دیده می شوداو بر حسب مورد از اقوال بزرگان اهل معرفت بهره می جوید. از شرح عبدالباقی به شدت بوی عرفان شیعی استشمام می شود.[۲۲]

قرن دوازدهم
بهجة الحدائق (سید علاءالدین محمد گلستانه اصفهانی)

بهجة الحدائق، شرحی مختصر - اما کامل - بر نهج البلاغه بوده و دربردارنده توضیحاتی پیرامون عبارات دشوار نهج البلاغه است. گلستانه شرح دیگری بر نهج البلاغه دارد به نام حدائق الحقائق فی شرح کلمات کلام الله الناطق: شرحی مفصل - اما ناتمام - بوده که تنها تا خطبه 13 نهج البلاغه را شرح داده، از این شرح سه مجلد باقی مانده و سرنوشت باقی مجلدات نامعلوم است. گلستانه شرح سومی نیز بر نهج البلاغه نگاشته که آن شرح مفصل خطبه همام است. او تمامی این شرح را در فصل بیست ونهم کتابش «روضة العرفاء فی شرح الاسماءالحسنی» درج نموده است. هیچکدام از شروح گلستانه به چاپ نرسیده و نسخ متعددی از آنها در دست است.[۲۳]

شرح نهج‌البلاغة المقتطف من بحارالأنوار للعلامة المجلسی (به اهتمام على انصاريان)

حاوى شرح احاديث «نهج‌البلاغة» در «بحارالانوار» است.[۲۴]

ارشاد المومنین الی معرفة نهج البلاغة المبین (سید یحیی بن ابراهیم حجاف)

این شرح بر اساس نسخه ابن ابی الحدید نوشته شده است. مولف که از بزرگان شیعه زیدیه است با استفاده از منابع و مصادر کلامی و تاريخى زيديه حاشيه و نقدى بر شرح نهج‌البلاغه ابن ابى‌الحديد نوشته و برخى از آراء و ديدگاه‌هاى وى را نقد و رد كرده است. و لذا اين شرح را مى‌توان همان شرح ابن ابى‌الحديد دانست با اضافاتى كه مؤلف از خود و ديگران در ذيل سخنان امام نقل كرده است.[۲۵]

قرن سیزدهم
شرح نهج البلاغه (نواب لاهيجى) (ميرزا محمدباقر لاهيجى)

شرح و ترجمه مفصلی است (به زبان فارسی - عربی) که مولف جلد اول آن را در سال 1225 و جلد دوم را در سال 1226 به پایان رسانیده است.[۲۶]

قرن چهاردهم
الدرة النجفية فی شرح نهج البلاغه الحیدریه (آیت الله شهید میرزا ابراهيم دنبلی خويى)

جلد اول اين شرح در سال 1273ق. در دهه دوم صفر و جلد دوم آن را در جمادى‌الاول 1291ق. به پايان رسيده است. شرح وی گزیده ای از شرح ابن میثم بحرانی است.[۲۷]

آداب الملوک (میرزا محمد رفیع تبریزی)

شرح فرمان نامه امیرالمومنین علی علیه السلام به مالک اشتر که به هنگام واگذاری حکومت مصر به وی صادر شد. این شرح به زبان فارسی است.[۲۸]

مفتاح السعادة فى شرح نهج‌البلاغه (محمدتقى نقوى قائنى خراسانى)

شرحى ادبى بر كتاب نهج‌البلاغه است.[۲۹]

منهاج البراعة فی شرح نهج‌البلاغة (ميرزا حبيب الله هاشم خويى)

اين شرح از گستره معلومات ادبى، روايى، قرآنى، تاريخى نويسنده حكايت مى‌كند. به علت ناتمام ماندن شرح مرحوم خويى، به دلیل وفات ايشان در سال 1324ق، استاد حسن حسن‌زاده آملى، با نگارش تكلمه‌اى در پنج مجلد و مرحوم استاد محقق محمدباقر كمره‌اى نيز با نگارش دو مجلد ديگر به همان سبك و سياق اين شرح ناتمام را به اتمام رسانده‌اند؛ در نتيجه، دوره كامل شرح، داراى بيست و يك جلد بوده كه محصول تلاش اين سه عالم فرزانه است.[۳۰]

شرح حكم نهج‌البلاغه (شيخ عباس قمى)

شرحى است بر حكمت‌هاى نهج‌البلاغه اميرالمومنين (ع).[۳۱]

بهج‌الصباغة فی شرح نهج‌البلاغة (شيخ محمدتقى تسترى (شوشترى))

این شرح نخستین شرح موضوعی مفصل بر نهج البلاغه است که در 60 فصل طراحی و تدوین شده است. هریک از این موضوعات دارای زیر موضوعات متعدد می باشد. از ویژگی های برجسته این کتاب معرفی نسخه های گوناگون نهج البلاغه و اشاره به اشتباهات، تصحیف ها و تنظیم های مختلف این نسخه ها و بالاخره داوری درباره میزان اعتبار این نسخه ها است. این کتاب در 14 جلد به چاپ رسیده است.[۳۲]

قرن پانزدهم
شرح نهج‌البلاغه (مدرس وحيد) (احمد مدرس وحيد)

يكى از شروح مفصل خطبه‌هاى نهج‌البلاغه به زبان عربى و فارسی است. مؤلف در گزارش خطبه‌هاى نهج‌البلاغه به طور كامل از لحاظ اسانيد حديثى و روايى، لغات، اعراب و معانى هر خطبه را مورد بررسى و شرح قرار داده است.[۳۳]

نهج‌البلاغه منظوم (محمدعلى انصارى)

كتاب در ده جلد تالیف شده است كه جلد اول آن مقدمه كتاب محسوب مى‌شود. مؤلف در بيان مطالب كتاب، بعد از آوردن متن عربى و ترجمه فارسى آن به نظم مطالب هر بخش را ذكر كرده است. [۳۴]

فى ظلال نهج‌البلاغه (محمدجواد مغنيه)

شرح كتاب شريف نهج‌البلاغه است كه در 4 جلد براى نخستين بار در سال (1972 م) به سرمايه دارالعلم للملايين بيروت چاپ شده است و با زبانى ساده و شيوه‌اى كارآمد مى‌باشد.[۳۵]

ترجمه و شرح نهج‌البلاغه (مصطفى زمانى)

این شرح به زبان فارسی است.[۳۶]

شرح نهج البلاغه (محمد عبده) (محمد عبده)

شارح از علمای معاصر اهل سنت و مفتی اسبق مصر و از شاگردان سید جمال الدین اسدآبادی است در پی آشنائی با نهج البلاغه توسط سید و ترغیب او، به تامل در مضامین و معارف آن کوشید این کتاب را به جامعه مصر معرفی کند. این شرح به زبان فارسی از شرح های نسبتا مختصر و بسیار مفید است.[۳۷]

ترجمه و شرح نهج‌البلاغه امام على(ع) (على اكبر ميرزايى)

ترجمه كتاب شريف نهج‌البلاغه به همراه شرحى مختصر به زبان فارسی است.[۳۸]

صفوة شروح نهج‌البلاغة (اركان التميمى)

مجموعه‌اى از سه شرح برگزيده نهج‌البلاغه: «شرح نهج‌البلاغه ابن ابي الحديد»، «شرح نهج‌البلاغه شيخ محمد عبده» و «تعليقات صبحى صالح» است. [۳۹]

پرتوی از نهج‌البلاغه (محمود طالقانى)

مترجم، متن اصلى را در بالاى صفحه و ترجمه را در ذيل آن قرار داده است. این شرح فارسی فقط قسمت هائی از خطبه های نهج البلاغه را در بر دارد.[۴۰]

ترجمه شرح نهج‌البلاغه ابن‌ميثم (قربانعلى محمدى مقدم و على‌اصغر نوايى يحيى‌زاده)

این شرح به زبان فارسی در پنج مجلد منتشر شده است.[۴۱]

ترجمه و تفسير نهج‌البلاغه (علامه جعفرى)

اين اثر در ميان شرح‌هاى متعددى كه در عصر حاضر بر نهج‌البلاغه نگاشته شده، يكى از مهم‌ترين شروح به شمار مى‌رود. استاد جعفری به علت نوع بینش عمیق و همه جانبه ای که داشت کوشید در این تفسیر ابعاد مختلف فلسفی، کلامی، عرفانی، فقهی، جامعه شناسی، فلسفه سیاسی، فلسفه حقوقی و روان شناختی کلام مولی امیر المومنین را دریابد. توجه به همین ابعاد است که شرح استاد را از سایر شروح گذشته و معاصر متمایز می گرداند.[۴۲]

ترجمه و شرح نهج‌البلاغة فيض‌الاسلام (سيد على نقى فيض‌الاسلام)

این اثر ترجمه همراه با شرح مختصری به زبان فارسی از بیانات امیرالمومنین (ع) است.[۴۳]

توضيح نهج‌البلاغه (سيد محمدحسینى شيرازى)

توضيح و شرح كتاب شريف نهج‌البلاغه كه در كربلا به رشته تألیف در آمده است.[۴۴]

سخنان على(ع) از نهج البلاغه (فضل الله كمپانى)

ترجمه و توضيح مختصرى به زبان فارسی از كتاب نهج البلاغه است. [۴۵]

شرح نهج‌البلاغه (موسوى) (سيد عباس على موسوى)

کتابی است در پنج جلد که توسط یکی از نويسندگان معاصر لبنانى به رشته تحرير در آمده است.[۴۶]

شرح نهج‌البلاغه (سيد محمدكاظم قزوينى حائری)

در دو مجلد در سال 1337و1339 توسط مطبعة النعمان در نجف اشرف به چاپ رسیده و جلد اول شامل خطبه های 1 تا 13 و جلد دوم شامل ادامه خطبه 13 تا خطبه 35 می باشد.[۴۷]

شرح نهج‌البلاغه (دخیل) (على محمد على دخيل)

اين اثر در سى و هشت حلقه و سه جلد تدوين شده است و يكى از شروح مفصل بر كتاب شريف نهج‌البلاغه مى‌باشد كه به چاپ رسيده است.[۴۸]

سخن آشنا شرح عرفانی اخلاقی نهج البلاغه (استاد حسین شفیعی)

درسهای عارف حکیم استاد حسین شفیعی که توسط شاگردان ایشان جمع آوری شده و در چهار جلد منتشر شده است. این شرح فارسی آمیخته با آیات قرآن کریم، احادیث ائمه اطهار، اشعار بزرگان شعر و ادب، حکایت ها و داستانهای آموزنده بوده و بیشتر به شرح بخش هایی از نهج البلاغه که جنبه اخلاقی و تربیتی دارد پرداخته است.[۴۹]

درسهایی از نهج البلاغه (آیت الله منتظری)

این شرح در اصل به صورت درس برای طالبان نهج البلاغه بیان می شد و سرانجام در ده مجلد چاپ شده و شرحی است از هر جهت جامع و قابل استفاده.[۵۰]

شرح گزیده ای از خطبه های نهج البلاغه (محمد فولادگر)

استاد بزرگوار در خانه خود نهج البلاغه تفسیر می نمایند که نگارش یافته و چاپ شده است.[۵۱]

نهج‌البلاغه همراه با شرح شيخ محمد عبده (على‌اصغر فقيهى)

اين كتاب ترجمه فارسى نهج‌البلاغه عبده است.[۵۲]

پیام امام امیرالمؤمنین علیه‌السلام (آیت الله مکارم شیرازی)

نكات بارزى كه در كتاب لحاظ شده است: ترجمه و تفسير تمام جمله‌ها با بيان روان. تفسير تمام واژه‌ها و ريشه‌يابى واژه‌ها. بيان شأن ورودها و مسائل تاريخى مربوط به خطبه‌ها و نامه‌ها. تحليلهاى لازم روى بحثهاى مختلف عقيدتى، اخلاقى، اجتماعى، سياسى و.... نكات اضافى كه مى‌تواند مكمّل بحث‌ها بوده باشد و خوانندگان را از مراجعه به كتب ديگر بى‌نياز سازد.[۵۳]

شرح نهج البلاغه (آیت الله جوادی آملی)

این کتاب شامل تفسیر خطبه های حضرت علی (ع) است و به صورت خاص دسته بندی موضوعی شده و دارای جامعیتی است که بیانگر سلسه اقدامات حضرت امیر (ع) بوده و بر اساس نیاز جامعه امروز طبقه بندی و تدوین شده است.[۵۴]

پانویس

  1. ↑ مصطفی بروجردی، نگاهی به شرحهای نهج البلاغه، سایت حوزه
  2. ↑ معارج نهج البلاغه، ویکی نور
  3. ↑ مصطفی بروجردی، نگاهی به شرحهای نهج البلاغه، سایت حوزه
  4. ↑ همان
  5. ↑ منهاج البراعه فی شرح نهج البلاغه، ویکی نور
  6. ↑ حدایق الحقایق فی تفسیر دقایق احسن الخلایق، ویکی نور
  7. ↑ مصطفی بروجردی، نگاهی به شرحهای نهج البلاغه، سایت حوزه؛ مصباح السالکین یا شرح نهج‌البلاغة، ویکی نور
  8. ↑ محمد رصافی، ابن میثم و شرح نهج البلاغه، میثاق امین فصلنامه پژوهشی اقوام و مذاهب، پائیز86، شماره4، ازصفحه 129 تا 163
  9. ↑ همان
  10. ↑ فهرست شرح های نهج البلاغه، ویکی شیعه
  11. ↑ شرح نهج‌البلاغة ابن ابى‌الحديد، ویکی نور
  12. ↑ فهرست شرح های نهج البلاغه، ویکی شیعه
  13. ↑ نرم افزار منهج النور
  14. ↑ الديباج الوضي في الكشف عن أسرار كلام الوصي،ویکی نور
  15. ↑ مصطفی بروجردی، نگاهی به شرحهای نهج البلاغه، سایت حوزه؛ فهرست شرح های نهج البلاغه، ویکی شیعه
  16. ↑ فهرست شرح های نهج البلاغه،ویکی شیعه؛ سعدالدین مسعود بن عمر بن عبدالله تفتازانی شافعی، ویکی پدیا
  17. ↑ مصطفی بروجردی، نگاهی به شرحهای نهج البلاغه، سایت حوزه
  18. ↑ مصطفی بروجردی، نگاهی به شرحهای نهج البلاغه، سایت حوزه.
  19. ↑ تنبیه الغافلین، دانشنامه اسلامی
  20. ↑ ترجمه و شرح نهج‌البلاغه آملى، ویکی نور
  21. ↑ شرح روغنی قزوینی، ویکی نور؛ شرح روغنی قزوینی، سایت مرکز جهانی اطلاع رسانی آل البیت
  22. ↑ مصطفی بروجردی، نگاهی به شرحهای نهج البلاغه، سایت حوزه
  23. ↑ مصطفی بروجردی، نگاهی به شرحهای نهج البلاغه، سایت حوزه
  24. ↑ شرح نهج‌البلاغة المقتطف من بحارالأنوار للعلامة المجلسي، ویکی نور
  25. ↑ ارشاد المومنین الی معرفة نهج البلاغة المبین، دانشنامه اسلامی
  26. ↑ مصطفی بروجردی، نگاهی به شرحهای نهج البلاغه، سایت حوزه
  27. ↑ همان
  28. ↑ آداب الملوک، سایت مرکز جهانی اطلاع رسانی ال البیت، فهرست شرح های نهج البلاغه، ویکی شیعه.
  29. ↑ مفتاح السعادة فى شرح نهج‌البلاغه، ویکی نور
  30. ↑ منهاج البراعة في شرح نهج‌البلاغة، ویکی نور
  31. ↑ شرح حكم نهج‌البلاغه، ویکی نور
  32. ↑ مصطفی بروجردی، نگاهی به شرحهای نهج البلاغه، سایت حوزه؛بهج‌الصباغة في شرح نهج‌البلاغة، ویکی نور
  33. ↑ شرح نهج‌البلاغة، ویکی نور
  34. ↑ نهج‌البلاغه منظوم، ویکی نور
  35. ↑ فى ظلال نهج‌البلاغه، ویکی نور
  36. ↑ ترجمه و شرح نهج‌البلاغه، همان
  37. ↑ مصطفی بروجردی، نگاهی به شرحهای نهج البلاغه، سایت حوزه؛ سید محمد باقر کتابی، کلید گشایش نهج البلاغه.
  38. ↑ ترجمه و شرح نهج‌البلاغه امام على(ع)، ویکی نور
  39. ↑ صفوة شروح نهج‌البلاغة، ویکی نور
  40. ↑ ترجمه و شرح نهج‌البلاغه، ویکی نور
  41. ↑ ترجمه شرح نهج‌البلاغه ابن‌ميثم، ویکی نور
  42. ↑ مصطفی بروجردی، نگاهی به شرحهای نهج البلاغه، سایت حوزه
  43. ↑ ترجمه و شرح نهج‌البلاغة فيض‌الاسلام ، ویکی نور
  44. ↑ توضيح نهج‌البلاغه ،ویکی نور
  45. ↑ سخنان على(ع)از نهج البلاغه ،ویکی نور
  46. ↑ شرح نهج‌البلاغة، ویکی نور
  47. ↑ شرح نهج‌البلاغة ،ویکی نور؛ نرم افزار منهج النور
  48. ↑ شرح نهج‌البلاغة، ویکی نور
  49. ↑ سید محمد باقر کتابی، کلید گشایش نهج البلاغه، اصفهان، کانون پژوهش، اول،1394،ص بیست و دو. مقدمه جلد سوم کتاب سخن آشنا
  50. ↑ سید محمد باقر کتابی، کلید گشایش نهج البلاغه، اصفهان، کانون پژوهش.
  51. ↑ سید محمد باقر کتابی، کلید گشایش نهج البلاغه، اصفهان، کانون پژوهش.
  52. ↑ نهج‌البلاغة همراه با شرح شيخ محمد عبده، ویکی نور.
  53. ↑ پیام امیر المومنین (ع)، دانشنامه اسلامی.
  54. ↑ فهرست شرح های نهج البلاغه، ویکی شیعه؛ همشهری آنلاین، سه شنبه، 22 اسفند 91.

منابع

  • مصطفی بروجردی، نگاهی به شرح های نهج البلاغه، مجله قبسات، شماره 19،در دسترس درسایت حوزه بازیابی: 18 فروردین 97.
  • فهرست شرح های نهج البلاغه، ویکی شیعه بازیابی: 20 فروردین 97.
  • ویکی نور.
  • سید محمد باقر کتابی، کلید گشایش نهج البلاغه، اصفهان، کانون پژوهش، چاپ اول، 1394.
  • حسین شفیعی، سخن آشنا (شرح عرفانی ، اخلافی نهج البلاغه)، اصفهان، کانون پژوهش، چاپ اول، 1390.
  • شرح روغنی قزوینی ،در دسترس درمرکز جهانی اطلاع رسانی ال البیتبازیابی: 28 فروردین 97.
  • ارشاد المومنین الی معرفة نهج البلاغة المبین و تنبیه الغافلین، در دسترس در، دانشنامه اسلامیبازیابی: 23 فروردین 97.
  • سعدالدین مسعود بن عمر بن عبدالله تفتازانی شافعی، در دسترس در ویکی پدیا،بازیابی:26 فروردین 97.
  • نرم افزار منهج النور.
  • محمد رصافی، ابن میثم و شرح نهج البلاغه، ،میثاق امین فصلنامه پژوهشی اقوام و مذاهب، پائیز86، شماره4، ازصفحه 129 تا 163،در دسترس در پرتال جامع علوم انسانی:، بازیابی: 30 اردیبهشت 97.
برگرفته از «https://wiki.ahlolbait.com/index.php?title=فهرست_شرح_های_نهج_البلاغه&oldid=125506»
آپارات موسسه اهل البیت علیهم السلام کانال عکس نوشته قرآن و حدیث در اینستاگرام تلگرام قرآن و حدیث کانال قرآن و حدیث در ایتا