فرقههای اسلامی: تفاوت بین نسخهها
مهدی موسوی (بحث | مشارکتها) |
|||
| (۳ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۲ کاربر نشان داده نشده) | |||
| سطر ۱: | سطر ۱: | ||
| − | پس از رحلت | + | {{خوب}} |
| + | پس از [[رحلت پیامبر اسلام]] صلی الله علیه وآله، مسلمانان در امور بسیارى از جمله مسائل [[کلام|کلامی]] و [[فقه|فقهی]] با هم اختلاف پیدا کردند که موجب تفرقه و از هم گسستگى وحدت آنان شد. در اثر آن اختلافات، هر [[فرقه|فرقهاى]] طرف مقابل را گمراه به شمار آورده و از دائره [[اسلام]] خارج دانستند و از یکدیگر برائت جستند. مهمترین مطلبى که موجب اختلاف بیش از حد گردید، مسأله [[امامت]] و [[خلافت]] بود. دامنه این اختلافات آنقدر بالا گرفت که به قولى به هفتاد و دو فرقه منشعب گردیدند. مذاهب اسلامى را مىتوان بر اساس بخشهاى معرفتى [[دین]] یعنی [[عقاید]]، [[احکام]] و [[اخلاق]]، به سه دسته تقسیم کرد، که از هر یک از این سه بخش، فرقهها و مذاهب متعددى بیرون آمده است؛ از بخش اعتقادات، فرقههاى [[کلام|کلامى]] و از بخش احکام، مذاهب [[فقه|فقهى]] و از بخش اخلاق، فرقههاى [[تصوف|صوفى]] میباشند. | ||
| − | در | + | == مذاهب فقهى در اسلام == |
| − | + | === مذاهب فقهى شیعه === | |
| − | + | در [[شیعه]] دو مکتب [[فقه|فقهى]] وجود دارد: فقه جعفرى و فقه [[زیدیه|زیدى]]. [[اسماعیلیه|اسماعیلیان]] و [[اثنا عشریه|اثناعشریه]] پیرو فقه جعفرى بوده که البته اختلافاتى با هم دارند. فقه زیدى، فقهى است میان فقه جعفرى و فقه [[حنفی|حنفى]] که تأثیرپذیرى آن از فقه حنفى زیاد است. | |
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| + | === مذاهب فقهى اهلسنت === | ||
| + | '''۱. حنفى:''' | ||
| − | + | فقه [[حنفی|حنفى]] حدود چهارصد و پنجاه میلیون پیرو دارد. شبه قاره هند، آسیاى میانه و [[ترکیه]] بیشتر حنفى اند. در [[ایران]]، [[اهل سنت|اهل سنتى]] که در شرق کشور زندگى مى کنند، پیرو فقه حنفى هستند. | |
| − | + | '''۲. شافعى:''' | |
| − | |||
| − | [[رده:اسلام]] | + | فقه [[شافعی|شافعى]] حدود سیصد و پنجاه میلیون پیرو دارد. بیشتر [[مصر|مصریان]] و [[فلسطین]] بر این مذهب اند. در ایران نیز، استانهاى گیلان، اردبیل، آذربایجان، کردستان، هرمزگان شافعى مذهب اند. |
| + | |||
| + | '''۳. مالکى:''' | ||
| + | |||
| + | فقه [[مالکی|مالکى]]، حدود صد و پنجاه میلیون پیرو دارد. شمال آفریقا، [[الجزایر]]، [[لیبی|لیبى]]، [[مراکش|مغرب]] و... مالکى مذهب هستند. در فقه مالکى تکتُّف (بستن دستها در [[نماز]]) [[استحباب|استحبابى]] ندارد؛ لذا مانند شیعیان با دست باز نماز مى خوانند. | ||
| + | |||
| + | '''۴. حنبلى:''' | ||
| + | |||
| + | فقه [[حنبلی|حنبلى]]، حدود پنجاه میلیون پیرو دارد. در [[عربستان]] وهابیان، حنبلى اند و در [[سوریه]]، [[لبنان]]، [[اردن]] و کرانه باخترى نیز، حنبلیان به گونه پراکنده وجود دارند. | ||
| + | |||
| + | == فرقههاى اعتقادى در اسلام == | ||
| + | مسلمانان از نظر [[کلام|کلامى]] و اعتقادى به سه گروه تقسیم مى شوند: ۱. فرقه هاى [[شیعه|شیعى]] ۲. فرقه هاى [[سنی|سنى]] ۳. فرقه هایى که منشعب از [[اسلام]] هستند، ولى نه سنّى اند و نه شیعه. | ||
| + | |||
| + | === فرقههاى اعتقادی شیعه === | ||
| + | '''۱. امامیه:''' | ||
| + | |||
| + | شیعیان [[امامیه]] اثناعشریه، حدود دویست و پنجاه میلیون نفر هستد. [[ایران]]، [[عراق]]، هند، [[پاکستان]]، [[آذربایجان]]، [[افغانستان]]، [[بحرین]] و [[لبنان]] مهمترین کشورهاى شیعى امامی هستند. | ||
| + | |||
| + | '''۲. اسماعیلیه:''' | ||
| + | |||
| + | فرقه [[اسماعیلیه]] تا [[امام صادق]](ع) را قبول دارد. قائل به نصّ، علم غیب و [[عصمت]] براى [[امام]] هستند. در طول تاریخ چند دسته شده اند که دو دسته از آنان باقى مانده است: | ||
| + | |||
| + | *الف. نزاریان: از آن جا که نام یکى از امامانشان نزار بوده معروف به نزاریان شده اند. پیروان این فرقه معتقدند امامشان گفته است از روى [[تقیه]] [[نماز]] نخوانید، [[روزه]] نگیرید، [[حج]] نروید و [[تکلیف|تکالیف]] را کنار بگذارید؛ یعنى الان دوران سکولاریسم است! در ایران حدود سى هزار نفر اسماعیلى مذهب در نیشابور، بیرجند، شهر بابک کرمان و [[تهران]] هستند. جدیداً رهبر اسماعیلیان ایران، کتابى به نام هفت رکن اسلام چاپ کرده و در آن توصیه کرده که اسماعیلیان روزه بگیرند، نماز بخوانند و تکالیف دینى را انجام دهند. | ||
| + | |||
| + | *ب. طیّبیان: این فرقه معتقد است در سال ۵۲۴ هجرى قمرى امامشان -طیّب- غایب شده و سپس از دنیا رفته و فرزندانش نسل در نسل امام هستند، ولى مخفىاند و از همین نسل فردى ظهور خواهد کرد که او همان امام مهدى است. اینان به شریعت [[اسلام]] پاىبندند، نماز مى خوانند، روزه مى گیرند، [[زیارت]] امامان(ع) مى روند و با هزینه آنان [[مسجد کوفه]] تعمیر شده است... . بیشتر پیروان این فرقه در هند و [[یمن]] به سر مى برند. طیبیان در مجموع یک میلیون هستند و با نزاریان، شمار اسماعیلیان، به حدود پنج میلیون نفر مى رسد. | ||
| + | |||
| + | '''۳. زیدیه:''' | ||
| + | |||
| + | فرقه [[زیدیه]] بیشتر در یمن زندگى مى کنند. پیروان این فرقه، فقط [[امام على]](ع)، [[امام حسن]](ع) و [[امام حسین]](ع) را قبول دارند و پس از ایشان [[زید بن علی بن الحسین|زید بن على]] را امام مى دانند و چون براى امام قائل به نصّ و [[عصمت]] نیستند، معتقدند هر شخص فاطمى - فرزند [[حضرت فاطمه|فاطمه]](ع) - که قیام کند و مجتهد و عادل باشد، امام است. هم اکنون زیدى ها دو دسته شده اند: زیدى هاى حوثى و زیدى هاى سلفى. [[فقه]] زیدیه، بین فقه جعفرى و فقه [[حنفی|حنفى]] است. براى نمونه همانند حنفیان [[وضو]] مى گیرند، ولى در [[اذان]] مانند شیعیان هستند. دلیل آن این است که زیدى ها از فرهنگ [[اهل بیت]] دور شدند و در دامن [[معتزله]] افتادند؛ و در طول تاریخ چون اکثر معتزله حنفى بودند، زیدیه نیز متأثر از آنان تمام افکار معتزله را پذیرفتند. حتى اصول خمسه معتزله را پذیرفته اند: [[توحید]]، [[عدل]]، منزلة بین منزلتین، [[امر به معروف و نهى از منکر]] و وعد و وعید. اما به این اصول خمسه اصل [[امامت]] را نیز افزودند. | ||
| + | |||
| + | === فرقههاى کلامى اهل سنت === | ||
| + | '''۱. ماتریدیه:''' | ||
| + | |||
| + | فرقه [[ماتریدیه]] پیروان ابومنصور ماتریدى (متوفاى ۳۳۳ هجرى و متولد سمرقند) هستند. اینان همانند شیعیان به حُسن و قُبح عقلى معتقدند. ابومنصور افکار [[ابوحنیفه]] را نظم داد. لذا بیشتر حنفى ها از نظر کلامى - اعتقادى ماتریدى هستند. شبه قاره هند و آسیاى میانه، اعتقادات این مذهب را قبول دارند و در [[ایران]] از استان گلستان تا [[خراسان]] جنوبى، ماتریدى اند. | ||
| + | |||
| + | '''۲. اشاعره:''' | ||
| + | |||
| + | [[اشاعره]] پیروان [[ابوالحسن اشعری|ابوالحسن اشعرى]] متوفاى ۳۲۴ هجرى و بزرگترین فرقه کلامى [[اهل سنت]] است. اکنون چهارصد و پنجاه میلیون اشعرى داریم. تمام شمال آفریقا و جنوب شرق آسیا - اندونزى و مالزى - کلام اشعرى دارند. هفتصد سال است که دانشگاه الازهر [[مصر]] بر تفکر کلامى اشعرى است. بیشتر شافعیان و مالکیان پیرو کلام اشعرى اند. اشاعره با [[وهابیت|وهابیان]] مخالف اند؛ زیرا افکار [[ابن تیمیه]] را نادرست مى دانند. | ||
| + | |||
| + | '''۴. معتزله:''' | ||
| + | |||
| + | مکتب [[معتزله]] در اوایل قرن دوم قمری توسط واصل بن عطا (متوفاى ۱۳۱ ق) پدید آمد. شیوع تفکرات افراطی اهل حدیث در اهل سنت و آسیب های آن، متفکران اهل سنت را به سمت مباحث عقلی و تاسیس مکتب معتزله کشاند. مذهب اعتزال تا قرن هفتم به عنوان یکى از مکاتب کلامى اهل سنت، رواج داشت؛ اما در قرن هفتم، پس از حمله مغول از بین رفت. اکنون نومعتزلیان که بیشتر از اشاعره شمال آفریقا هستند، تنها روش و عقل گرایى معتزله را دارند؛ اما باورها و افکار آنان را ندارند و به شدت از [[فلسفه]] غرب متأثرند. | ||
| + | |||
| + | '''۵. اصحاب حدیث:''' | ||
| + | |||
| + | کسانی هستند که در [[اصول دین|اصول]] و [[فروع دین|فروع]] به ظواهر عمل میکنند و [[عقل]] را در عقاید و معارف کنار میگذارند و [[سنت]] برای آنها اصل است. این گروه در طول تاریخ در اقلیت بوده اند و همواره با مخالفان خود درگیرند و برخورد افراطى دارند. از چهار رهبر فقهى اهل سنت، سه نفر، یعنى [[احمد بن حنبل]]، [[محمد بن ادریس شافعی]] و [[مالک بن انس]] در گروه اصحاب [[حدیث]] قرار دارند. در طول تاریخ، اصحاب حدیث اعتقادنامه هایى نوشته اند که الان موجود است. تا این که [[ابن تیمیه]] (متوفاى ۷۲۸ ق) که از اصحاب حدیث است، مکتب جدیدى به نام سلفیه تأسیس کرد. | ||
| + | |||
| + | === فرقههاى منتسب به اسلام === | ||
| + | چند فرقه اند که نمى توان گفت [[سنی]]، یا [[شیعه]] اند؛ به خاطر افکار باطلى که دارند از [[اسلام]] خارج اند، ولى [[ارتداد|مرتد]] به حساب نمى آیند. مانند فرقه هایى که صفات ربوبى را به [[ائمه|امامان]] نسبت مى دهند. مثلاً مى گویند: [[امام على]] خدا است، یا کارهاى خدایى مى کند. بر اساس آمار سال ۲۰۰۷ م. کل مسلمانان ۱/۳۷۲/۰۰۰/۰۰۰ نفرند؛ یک میلیارد پیروان مذاهب اهل سنت و سیصد میلیون شیعه اند. بقیه پیروان این چند فرقه اى هستند که نه سنى اند و نه شیعه، بلکه منسوب به اسلام هستند. این فرقه ها که مذاهب انشعابى از اسلام هستند، عبارتند از: | ||
| + | |||
| + | '''۱. شیخیه:''' | ||
| + | |||
| + | فرقه [[شیخیه]] طرفداران شیخ احمد احسایى هستند و معتقدند خداوند امامان را آفرید و امامان تمام عالم را آفریدند؛ پس علت فاعلى عالم امامان هستند. از آن روى که اینان براى عقیده باطل خود به برخى روایات استناد مى کنند -که البته آن روایات یا ضعیف اند یا تفسیرهاى مختلفى دارند-، نمى توانیم بگوییم به کلى از اسلام خارج اند و احکام غیرمسلمان بر آنان بار مى شود. این فرقه حدود دویست هزار پیرو دارد که پنجاه هزار از آنان در [[بصره]] و پنجاه هزار در کرمان هستند. جمعى در [[مشهد]] اند و در آن جا مدرسه اى به نام باقریه دارند. | ||
| + | |||
| + | '''۲. اهل حق:''' | ||
| + | |||
| + | پیروان [[فرقه اهل حق]] معتقدند حضرت على [[خدا]] نیست، اما از خدا جدا نیست. و برآنند که [[روح]] خداوند در على علیه السلام حلول کرده است و پس از او بر اشخاص متعدد دیگرى نیز حلول کرده است. قائل به [[تناسخ]] هستند. به معناى عرفى اینان على اللهى اند. این فرقه حدود یک میلیون نفرند و در [[ترکیه]]، هند و [[عراق]] وجود دارند و در [[ایران]] در شهرهایى مانند: کرمانشاه، همدان، تویسرکان، بابل و... به سر مى برند. این فرقه نیز ملحق به مسلمانان هستند. | ||
| + | |||
| + | '''۳. نُصَیریه:''' | ||
| + | |||
| + | فرقه [[نصیریه]] طرفداران محمد بن نُمیر نُصیرى هستند. او ادعا کرد که در دوره [[غیبت کبری|غیبت کبرى]]، من باب [[امام حسن عسکری|امام حسن عسکرى]] هستم. اینان در [[سوریه]] حدود یک میلیون نفرند. حافظ اسد و بشار اسد از این فرقه اند. اینان تمام امامان را قبول دارند، ولى همراه با عقایدى [[غلو]]<nowiki/>آمیز و به حضرت على(ع) نگاه خدایى دارند. | ||
| + | |||
| + | '''۴. علویان ترکیه:''' | ||
| + | |||
| + | فرقه [[علویان]] بیشتر در [[ترکیه]] زندگى مى کنند و حدود چهارده تا بیست میلیون نفرند. عقیده غلوآمیز به حضرت على(ع) دارند؛ معتقدند همه چیز در دست على(ع) است. با این حال، برخى از آنان بر اساس فقه [[حنفی|حنفى]] نماز مى خوانند و بعضى از آنها [[نماز]] نمى خوانند، با این باور که امام على براى آنان نماز گزارده است و نیز بعضى از آنان [[مسجد]] نمى روند، چون على در آنجا شهید شده است. | ||
| + | |||
| + | '''۵. اباضیه''': | ||
| + | |||
| + | فرقه [[اباضیه]] معتدلترین فرقه باقىمانده از [[خوارج]] اند. [[عمان|عمانى]] ها، تقریباً تمامشان، اباضیه مسلک هستند. در [[لیبی]] و [[الجزایر]] نیز زندگى مى کنند. حدود چهار تا پنج میلیون نفرند. [[فقه]] مستقلى دارند اما از نظر فقهى به حنفیان نزدیک اند؛ و در عقاید به [[معتزله]] نزدیک اند؛ اما از [[اشاعره]] هم تأثیر پذیرفته اند. | ||
| + | |||
| + | == فرقههاى صوفى == | ||
| + | چنانکه گفته شد، از بخش [[اخلاق]] نیز، فرقهها و مذاهب متعدد [[تصوف|صوفى]] بیرون آمده است؛ اکنون در جهان اسلام، یکصد فرقه [[تصوف|صوفى]] با حدود چهارصد تا پانصد میلیون پیرو وجود دارد که بیشتر از [[اهل سنت]] بوده مانند قادریه، نقشبندیه؛ و شمارى اندک حدود بیست میلیون صوفى [[شیعه]]، از جمله: گنابادیه، شاهنعمتاللهی، نوربخشیه هستند. | ||
| + | |||
| + | ==منابع== | ||
| + | |||
| + | *"فرق و مذاهب فعال در جهان اسلام"، مهدی فرمانیان کاشانی، شماره ۱۵۷، مهر ۱۳۸۹، [https://jh.isca.ac.ir/article_654.html پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی]. | ||
| + | *"فرقههای مسلمین"، سایت اندیشه قم. | ||
| + | *فرق الشیعة، حسن بن موسی نوبختى، ۲-۳. | ||
| + | [[رده:ادیان و فرق]][[رده:اسلام]] | ||
نسخهٔ کنونی تا ۲۳ اوت ۲۰۲۵، ساعت ۱۳:۲۹
پس از رحلت پیامبر اسلام صلی الله علیه وآله، مسلمانان در امور بسیارى از جمله مسائل کلامی و فقهی با هم اختلاف پیدا کردند که موجب تفرقه و از هم گسستگى وحدت آنان شد. در اثر آن اختلافات، هر فرقهاى طرف مقابل را گمراه به شمار آورده و از دائره اسلام خارج دانستند و از یکدیگر برائت جستند. مهمترین مطلبى که موجب اختلاف بیش از حد گردید، مسأله امامت و خلافت بود. دامنه این اختلافات آنقدر بالا گرفت که به قولى به هفتاد و دو فرقه منشعب گردیدند. مذاهب اسلامى را مىتوان بر اساس بخشهاى معرفتى دین یعنی عقاید، احکام و اخلاق، به سه دسته تقسیم کرد، که از هر یک از این سه بخش، فرقهها و مذاهب متعددى بیرون آمده است؛ از بخش اعتقادات، فرقههاى کلامى و از بخش احکام، مذاهب فقهى و از بخش اخلاق، فرقههاى صوفى میباشند.
محتویات
مذاهب فقهى در اسلام
مذاهب فقهى شیعه
در شیعه دو مکتب فقهى وجود دارد: فقه جعفرى و فقه زیدى. اسماعیلیان و اثناعشریه پیرو فقه جعفرى بوده که البته اختلافاتى با هم دارند. فقه زیدى، فقهى است میان فقه جعفرى و فقه حنفى که تأثیرپذیرى آن از فقه حنفى زیاد است.
مذاهب فقهى اهلسنت
۱. حنفى:
فقه حنفى حدود چهارصد و پنجاه میلیون پیرو دارد. شبه قاره هند، آسیاى میانه و ترکیه بیشتر حنفى اند. در ایران، اهل سنتى که در شرق کشور زندگى مى کنند، پیرو فقه حنفى هستند.
۲. شافعى:
فقه شافعى حدود سیصد و پنجاه میلیون پیرو دارد. بیشتر مصریان و فلسطین بر این مذهب اند. در ایران نیز، استانهاى گیلان، اردبیل، آذربایجان، کردستان، هرمزگان شافعى مذهب اند.
۳. مالکى:
فقه مالکى، حدود صد و پنجاه میلیون پیرو دارد. شمال آفریقا، الجزایر، لیبى، مغرب و... مالکى مذهب هستند. در فقه مالکى تکتُّف (بستن دستها در نماز) استحبابى ندارد؛ لذا مانند شیعیان با دست باز نماز مى خوانند.
۴. حنبلى:
فقه حنبلى، حدود پنجاه میلیون پیرو دارد. در عربستان وهابیان، حنبلى اند و در سوریه، لبنان، اردن و کرانه باخترى نیز، حنبلیان به گونه پراکنده وجود دارند.
فرقههاى اعتقادى در اسلام
مسلمانان از نظر کلامى و اعتقادى به سه گروه تقسیم مى شوند: ۱. فرقه هاى شیعى ۲. فرقه هاى سنى ۳. فرقه هایى که منشعب از اسلام هستند، ولى نه سنّى اند و نه شیعه.
فرقههاى اعتقادی شیعه
۱. امامیه:
شیعیان امامیه اثناعشریه، حدود دویست و پنجاه میلیون نفر هستد. ایران، عراق، هند، پاکستان، آذربایجان، افغانستان، بحرین و لبنان مهمترین کشورهاى شیعى امامی هستند.
۲. اسماعیلیه:
فرقه اسماعیلیه تا امام صادق(ع) را قبول دارد. قائل به نصّ، علم غیب و عصمت براى امام هستند. در طول تاریخ چند دسته شده اند که دو دسته از آنان باقى مانده است:
- الف. نزاریان: از آن جا که نام یکى از امامانشان نزار بوده معروف به نزاریان شده اند. پیروان این فرقه معتقدند امامشان گفته است از روى تقیه نماز نخوانید، روزه نگیرید، حج نروید و تکالیف را کنار بگذارید؛ یعنى الان دوران سکولاریسم است! در ایران حدود سى هزار نفر اسماعیلى مذهب در نیشابور، بیرجند، شهر بابک کرمان و تهران هستند. جدیداً رهبر اسماعیلیان ایران، کتابى به نام هفت رکن اسلام چاپ کرده و در آن توصیه کرده که اسماعیلیان روزه بگیرند، نماز بخوانند و تکالیف دینى را انجام دهند.
- ب. طیّبیان: این فرقه معتقد است در سال ۵۲۴ هجرى قمرى امامشان -طیّب- غایب شده و سپس از دنیا رفته و فرزندانش نسل در نسل امام هستند، ولى مخفىاند و از همین نسل فردى ظهور خواهد کرد که او همان امام مهدى است. اینان به شریعت اسلام پاىبندند، نماز مى خوانند، روزه مى گیرند، زیارت امامان(ع) مى روند و با هزینه آنان مسجد کوفه تعمیر شده است... . بیشتر پیروان این فرقه در هند و یمن به سر مى برند. طیبیان در مجموع یک میلیون هستند و با نزاریان، شمار اسماعیلیان، به حدود پنج میلیون نفر مى رسد.
۳. زیدیه:
فرقه زیدیه بیشتر در یمن زندگى مى کنند. پیروان این فرقه، فقط امام على(ع)، امام حسن(ع) و امام حسین(ع) را قبول دارند و پس از ایشان زید بن على را امام مى دانند و چون براى امام قائل به نصّ و عصمت نیستند، معتقدند هر شخص فاطمى - فرزند فاطمه(ع) - که قیام کند و مجتهد و عادل باشد، امام است. هم اکنون زیدى ها دو دسته شده اند: زیدى هاى حوثى و زیدى هاى سلفى. فقه زیدیه، بین فقه جعفرى و فقه حنفى است. براى نمونه همانند حنفیان وضو مى گیرند، ولى در اذان مانند شیعیان هستند. دلیل آن این است که زیدى ها از فرهنگ اهل بیت دور شدند و در دامن معتزله افتادند؛ و در طول تاریخ چون اکثر معتزله حنفى بودند، زیدیه نیز متأثر از آنان تمام افکار معتزله را پذیرفتند. حتى اصول خمسه معتزله را پذیرفته اند: توحید، عدل، منزلة بین منزلتین، امر به معروف و نهى از منکر و وعد و وعید. اما به این اصول خمسه اصل امامت را نیز افزودند.
فرقههاى کلامى اهل سنت
۱. ماتریدیه:
فرقه ماتریدیه پیروان ابومنصور ماتریدى (متوفاى ۳۳۳ هجرى و متولد سمرقند) هستند. اینان همانند شیعیان به حُسن و قُبح عقلى معتقدند. ابومنصور افکار ابوحنیفه را نظم داد. لذا بیشتر حنفى ها از نظر کلامى - اعتقادى ماتریدى هستند. شبه قاره هند و آسیاى میانه، اعتقادات این مذهب را قبول دارند و در ایران از استان گلستان تا خراسان جنوبى، ماتریدى اند.
۲. اشاعره:
اشاعره پیروان ابوالحسن اشعرى متوفاى ۳۲۴ هجرى و بزرگترین فرقه کلامى اهل سنت است. اکنون چهارصد و پنجاه میلیون اشعرى داریم. تمام شمال آفریقا و جنوب شرق آسیا - اندونزى و مالزى - کلام اشعرى دارند. هفتصد سال است که دانشگاه الازهر مصر بر تفکر کلامى اشعرى است. بیشتر شافعیان و مالکیان پیرو کلام اشعرى اند. اشاعره با وهابیان مخالف اند؛ زیرا افکار ابن تیمیه را نادرست مى دانند.
۴. معتزله:
مکتب معتزله در اوایل قرن دوم قمری توسط واصل بن عطا (متوفاى ۱۳۱ ق) پدید آمد. شیوع تفکرات افراطی اهل حدیث در اهل سنت و آسیب های آن، متفکران اهل سنت را به سمت مباحث عقلی و تاسیس مکتب معتزله کشاند. مذهب اعتزال تا قرن هفتم به عنوان یکى از مکاتب کلامى اهل سنت، رواج داشت؛ اما در قرن هفتم، پس از حمله مغول از بین رفت. اکنون نومعتزلیان که بیشتر از اشاعره شمال آفریقا هستند، تنها روش و عقل گرایى معتزله را دارند؛ اما باورها و افکار آنان را ندارند و به شدت از فلسفه غرب متأثرند.
۵. اصحاب حدیث:
کسانی هستند که در اصول و فروع به ظواهر عمل میکنند و عقل را در عقاید و معارف کنار میگذارند و سنت برای آنها اصل است. این گروه در طول تاریخ در اقلیت بوده اند و همواره با مخالفان خود درگیرند و برخورد افراطى دارند. از چهار رهبر فقهى اهل سنت، سه نفر، یعنى احمد بن حنبل، محمد بن ادریس شافعی و مالک بن انس در گروه اصحاب حدیث قرار دارند. در طول تاریخ، اصحاب حدیث اعتقادنامه هایى نوشته اند که الان موجود است. تا این که ابن تیمیه (متوفاى ۷۲۸ ق) که از اصحاب حدیث است، مکتب جدیدى به نام سلفیه تأسیس کرد.
فرقههاى منتسب به اسلام
چند فرقه اند که نمى توان گفت سنی، یا شیعه اند؛ به خاطر افکار باطلى که دارند از اسلام خارج اند، ولى مرتد به حساب نمى آیند. مانند فرقه هایى که صفات ربوبى را به امامان نسبت مى دهند. مثلاً مى گویند: امام على خدا است، یا کارهاى خدایى مى کند. بر اساس آمار سال ۲۰۰۷ م. کل مسلمانان ۱/۳۷۲/۰۰۰/۰۰۰ نفرند؛ یک میلیارد پیروان مذاهب اهل سنت و سیصد میلیون شیعه اند. بقیه پیروان این چند فرقه اى هستند که نه سنى اند و نه شیعه، بلکه منسوب به اسلام هستند. این فرقه ها که مذاهب انشعابى از اسلام هستند، عبارتند از:
۱. شیخیه:
فرقه شیخیه طرفداران شیخ احمد احسایى هستند و معتقدند خداوند امامان را آفرید و امامان تمام عالم را آفریدند؛ پس علت فاعلى عالم امامان هستند. از آن روى که اینان براى عقیده باطل خود به برخى روایات استناد مى کنند -که البته آن روایات یا ضعیف اند یا تفسیرهاى مختلفى دارند-، نمى توانیم بگوییم به کلى از اسلام خارج اند و احکام غیرمسلمان بر آنان بار مى شود. این فرقه حدود دویست هزار پیرو دارد که پنجاه هزار از آنان در بصره و پنجاه هزار در کرمان هستند. جمعى در مشهد اند و در آن جا مدرسه اى به نام باقریه دارند.
۲. اهل حق:
پیروان فرقه اهل حق معتقدند حضرت على خدا نیست، اما از خدا جدا نیست. و برآنند که روح خداوند در على علیه السلام حلول کرده است و پس از او بر اشخاص متعدد دیگرى نیز حلول کرده است. قائل به تناسخ هستند. به معناى عرفى اینان على اللهى اند. این فرقه حدود یک میلیون نفرند و در ترکیه، هند و عراق وجود دارند و در ایران در شهرهایى مانند: کرمانشاه، همدان، تویسرکان، بابل و... به سر مى برند. این فرقه نیز ملحق به مسلمانان هستند.
۳. نُصَیریه:
فرقه نصیریه طرفداران محمد بن نُمیر نُصیرى هستند. او ادعا کرد که در دوره غیبت کبرى، من باب امام حسن عسکرى هستم. اینان در سوریه حدود یک میلیون نفرند. حافظ اسد و بشار اسد از این فرقه اند. اینان تمام امامان را قبول دارند، ولى همراه با عقایدى غلوآمیز و به حضرت على(ع) نگاه خدایى دارند.
۴. علویان ترکیه:
فرقه علویان بیشتر در ترکیه زندگى مى کنند و حدود چهارده تا بیست میلیون نفرند. عقیده غلوآمیز به حضرت على(ع) دارند؛ معتقدند همه چیز در دست على(ع) است. با این حال، برخى از آنان بر اساس فقه حنفى نماز مى خوانند و بعضى از آنها نماز نمى خوانند، با این باور که امام على براى آنان نماز گزارده است و نیز بعضى از آنان مسجد نمى روند، چون على در آنجا شهید شده است.
۵. اباضیه:
فرقه اباضیه معتدلترین فرقه باقىمانده از خوارج اند. عمانى ها، تقریباً تمامشان، اباضیه مسلک هستند. در لیبی و الجزایر نیز زندگى مى کنند. حدود چهار تا پنج میلیون نفرند. فقه مستقلى دارند اما از نظر فقهى به حنفیان نزدیک اند؛ و در عقاید به معتزله نزدیک اند؛ اما از اشاعره هم تأثیر پذیرفته اند.
فرقههاى صوفى
چنانکه گفته شد، از بخش اخلاق نیز، فرقهها و مذاهب متعدد صوفى بیرون آمده است؛ اکنون در جهان اسلام، یکصد فرقه صوفى با حدود چهارصد تا پانصد میلیون پیرو وجود دارد که بیشتر از اهل سنت بوده مانند قادریه، نقشبندیه؛ و شمارى اندک حدود بیست میلیون صوفى شیعه، از جمله: گنابادیه، شاهنعمتاللهی، نوربخشیه هستند.
منابع
- "فرق و مذاهب فعال در جهان اسلام"، مهدی فرمانیان کاشانی، شماره ۱۵۷، مهر ۱۳۸۹، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
- "فرقههای مسلمین"، سایت اندیشه قم.
- فرق الشیعة، حسن بن موسی نوبختى، ۲-۳.
