آیه تربّص

آیه 234 سوره بقره را كه به تشریع عدّه وفات پرداخته، «آیه تَربُّص» و یا «عدّه وفات» نامیده‌اند. «تربُّص» به معناى درنگ و انتظار کشیدن، و ‌در اصطلاح مدتى است (چهارماه و ده روز) كه زن پس از وفات شوهرش باید صبر كند و از ازدواج بپرهیزد.

«وَالَّذِينَ يُتَوَفَّوْنَ مِنْكُمْ وَيَذَرُونَ أَزْوَاجًا يَتَرَبَّصْنَ بِأَنْفُسِهِنَّ أَرْبَعَةَ أَشْهُرٍ وَعَشْرًا ۖ فَإِذَا بَلَغْنَ أَجَلَهُنَّ فَلَا جُنَاحَ عَلَيْكُمْ فِيمَا فَعَلْنَ فِي أَنْفُسِهِنَّ بِالْمَعْرُوفِ ۗ وَاللَّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ خَبِيرٌ»

و کسانی از شما که می میرند و همسرانی باقی می گذارند، باید همسران چهار ماه و ده روز انتظار برند [و از شوهر کردن خودداری ورزند]؛ پس چون به پایان مدتشان رسیدند، در آنچه درباره خودشان به طور شایسته و متعارف [نسبت به ازدواج یا ترک آن] انجام دهند بر شما [حاکمان، وارثان متوفّی و اقوام زنان] گناهی نیست؛ و خدا از آنچه انجام می دهید، آگاه است.

[2–234] (مشاهده آیه در سوره)

برخی این آیه را ناسخ آیه 240 سوره بقره «وَالَّذِينَ يُتَوَفَّوْنَ مِنْكُمْ وَيَذَرُونَ أَزْوَاجًا وَصِيَّةً لِأَزْوَاجِهِمْ مَتَاعًا إِلَى الْحَوْلِ غَيْرَ إِخْرَاجٍ...» (آیه اخراج) دانسته‌اند؛ كه طبق آن، عدّۀ زنى كه شوهرش وفات یافته، یک سال مشخص شده است. روایتى از امام باقر علیه‌السلام نیز به این نسخ اشاره دارد. گرچه برخی دیگر از مفسران قائل به نسخ نیستند؛ یعنی «آيه تربص»، مقدار ضرورى و واجب را مطرح كرده كه زن فلان مدّت واجب است عدّه نگهدارد، ولى آيه 240 بقره را مى‌توان در كنار وظيفه‌ى واجب، به صورت يك عمل مستحب قلمداد كرد.

در تفسير الميزان، گزارشى از عقايد اقوام و ملل مختلف، در مورد زنانى كه شوهران خود را از دست مى‌دهند، آمده است، از جمله: برخى اقوام معتقد بودند كه بايد بعد از مرگ شوهر، زن را زنده بسوزانند. و برخى ديگر مى‌گفتند كه او را به همراه شوهر، زنده در زير خاك دفن كنند. بعضى از اقوام براى هميشه ازدواج مجدّد همسر را ممنوع مى‌دانستند. و برخى زودتر از يك سال و يا نه ماه را مجاز نمى‌دانستند... . در ميان اين عقايد انحرافى كه افراط و تفريط در آنها نمايان است، اسلام نظريه خود را مبنى بر نگاه داشتن عدّه و سپس اجازه ازدواج با مرد دلخواه را در چارچوب شايستگى و معروف بودن، ارائه داده است.

در مدّت چهار ماه و ده روز عدّه‌ى وفات که در آیه فوق مطرح شده، روشن مى‌شود كه آيا زن باردار است يا نه؛ البته اين مدّت در مورد زنانِ غير باردار است و زنان باردار بايد تا وقت وضع حمل عدّه نگهدارند.

منابع

• دائرة المعارف قرآن کریم، علی خراسانی، ج1، ص378.
• تفسیر نور، محسن قرائتی، ج1، ص366.

قرآن
متن و ترجمه قرآن
اوصاف قرآن	(اسامی و صفات قرآن، اعجاز قرآن، عدم تحریف در قرآن)
اجزاء قرآن	آیه، سوره، جزء، حزب، حروف مقطعه
ترجمه و تفسیر قرآن	تاریخ تفسیر، روشهای تفسیری قرآن، سیاق آیات، اسرائیلیات، تاویل، فهرست تفاسیر شیعه، فهرست تفاسیر اهل سنت، ترجمه های قرآن
علوم قرآنی	تاریخ قرآن: نزول قرآن، جمع قرآن، شان نزول، کاتبان وحی، قراء سبعه
	دلالت الفاظ قرآن: عام و خاص، مجمل و مبین، مطلق و مقید، محکم و متشابه، مفهوم و منطوق، نص و ظاهر، ناسخ و منسوخ
تلاوت قرآن	تجوید، آداب قرائت قرآن، تدبر در قرآن
رده ها: سوره های قرآن * آیات قرآن * واژگان قرآنی * شخصیت های قرآنی * قصه های قرآنی * علوم قرآنی * معارف قرآن