فضیل بن عیاض: تفاوت بین نسخهها
(صفحهای جدید حاوی '{{مدخل دائرة المعارف|اثر آفرینان}} '''''ابوعلی فضیل شیخ الاسلام فضیل عیاض''''' قر...' ایجاد کرد) |
مهدی موسوی (بحث | مشارکتها) |
||
| (۳ نسخهٔ میانیِ همین کاربر نمایش داده نشده است) | |||
| سطر ۱: | سطر ۱: | ||
| − | {{ | + | '''«فُضَیل بن عیاض»''' (۱۰۵-۱۸۷ ق)، صوفى، عارف و محدث نامدار مسلمان در قرن دوم هجری است. فضیل در جوانى راهزنى مىکرد؛ اما در پی حادثهای [[توبه]] کرد و به فراگیرى علم و [[حدیث]] پرداخت و یکى از پیشگامان [[تصوف]] گردید. |
| + | {{شناسنامه عالم | ||
| + | ||نام کامل = '''فُضَیل بن عیاض''' | ||
| + | ||تصویر= | ||
| + | ||زادروز = ۱۰۵ قمری | ||
| + | |زادگاه = سمرقند | ||
| + | |وفات = ۱۸۷ قمری | ||
| + | |مدفن = [[مکه]]، [[قبرستان معلاة]] | ||
| + | |اساتید = [[اعمش]]، [[ابن ابی لیلی|ابن ابى لیلى]]، حمید طویل، یحیى بن سعید انصارى، [[سفیان ثوری]]،... | ||
| + | |شاگردان = ابن مبارک، یحیى بن سعید قطان، ابن عیینه، اصمعى، [[شافعی|شافعى]]، [[بشر حافی|بشر حافى]]،... | ||
| + | |آثار = حجاب الأقطار،... | ||
| + | }} | ||
| + | ==زندگینامه== | ||
| + | ابوعلی فُضیل بن عیاض تمیمی، در اصل از ولایت مرو [[خراسان]] بود. گفته شده که او در سال ۱۰۱ یا ۱۰۵ قمری در سمرقند یا ابیورد ولادت نمود و در منطقه دینور نشو و نما یافت. | ||
| − | + | فضیل در آغاز کار، راهزن خطرناکى بود که همه مردم از او وحشت داشتند. در سبب تحول او گفته شده: روزی از نزدیکى یک آبادى مى گذشت، دخترى را دید و نسبت به او علاقه مند شد، عشق سوزان دختر، «فضیل» را وادار کرد که شب هنگام از دیوار خانه او بالا رود و تصمیم داشت به هر قیمتى شده به وصال او نائل گردد. در این هنگام بود که صوت [[قرآن]] دلنشینی از خانه مجاور شنید. مردی این [[آیه]] شریفه را می خواند: {{متن قرآن|«أَلَمْ یَأْنِ لِلَّذِینَ آمَنُوا أَنْ تَخْشَعَ قُلُوبُهُمْ لِذِکْرِ اللّهِ...»}}؛<ref>[[سوره حدید]]، ۱۶.</ref> آیا هنوز وقت آن نرسیده که دلهای مردم با ایمان با یاد خدا خاشع شود؟! شنیدن این آیه، چنان تحولی در درون فضیل به وجود آورد که بی اختیار گفت: «بَلى وَاللّهِ قَدْ آنَ...»؛ به خدا سوگند وقت آن رسیده است... . پس فوراً از دیوار پایین آمد و از گناهی که در نظر داشت چشم پوشید. همین تذکر سبب شد که فضیل از تمام آلودگی ها، خود را نجات دهد و دست از دزدی و [[گناه]] بشوید.<ref>آقابزرگ تهرانی، الذریعه، ج۲۴، ص۱۵۱.</ref> | |
| − | + | در همان شب که این دگرگونی در درون فضیل پدید آمده و او را سرگردان و منقلب ساخته بود، گذرش به کاروانسرایی افتاد که کاروانی در آن فرود آمده و بار انداخته بود. فضیل در گوشه ای خزید و سر به گریبان، بر گذشته پر گناه خود افسوس می خورد. در آن حال شنید که کاروانیان درباره ساعت حرکت سخن می گویند. یکی از کاروانیان می گفت: امشب حرکت نکنید و بگذارید هوا روشن شود، زیرا فضیل بر سر راه است و خطر او قافله را تهدید می کند. سخن اضطراب آمیز کاروانیان، آتشی در دل فضیل برافروخت و از اینکه جنایات او، این چنین مردم را مضطرب و پریشان ساخته به شدت متأثر شد و از جا برخاست و گفت: مردم بدانید من فضیل بن عیاضم و آسوده خاطر باشید که دیگر فضیل دزدی نمی کند و سر راه را بر کاروانیان نمی بندد. او به درگاه خدا بازگشته و از گناه خود [[توبه]] کرده است. | |
| − | + | برخی نام فضیل را در ردیف راویان [[اهل سنت]] ثبت کردهاند،<ref>احمد نجاشی، رجال النجاشی، ص۳۱۰.</ref> اما برخی دیگر برآناند که وی [[شیعه]] بوده و [[تقیه]] میکرده است.<ref>عبدالله مامقانی، تنقیح المقال، ج۲، ص۱۴.</ref> | |
| − | + | گفته شده فضیل بنا بر توصیه [[امام جعفرصادق|امام صادق]] علیه السلام از سیاست دوری گزید و به انزوا رفت و تا آخر عمرش مجاور [[مکه]] شد.<ref>فضیل عیاض از رهزنی تا رهروی، فریدالدین رادمهر، ص۳۴.</ref> فضیل بن عیاض سرانجام، در مکه در ماه [[ماه محرم|محرم]] سال ۱۸۷ قمری در سن ۸۲ سالگی درگذشت و در [[قبرستان معلاة]] (قبرستان [[ابوطالب]]) به خاک سپرده شد. | |
| − | از استادان | + | ==جایگاه علمی== |
| + | برخی از استادان فضیل بن عیاض عبارتند از: [[اعمش]]، [[ابن ابی لیلی|ابن ابى لیلى]]، حمید طویل، یحیى بن سعید انصارى. او مدتى در [[کوفه]] تحت تربیت [[سفیان ثوری]] نیز قرار گرفت. برخی علمای [[شیعه]] مانند [[شیخ طوسی]]، فضیل را از اصحاب و راویان موثق [[امام جعفرصادق|امام صادق]] علیه السلام برشمرده اند. فضیل دارای دست نوشتهای از امام صادق علیهالسلام بود که سلیمان بن داود آن را روایت کرده است.<ref>علامه حلی، خلاصة الاقوال، ص۳۸۷؛ آقابزرگ تهرانی، الذریعه، ج۲۴، ص۱۵۱.</ref> | ||
| − | + | همچنین ابن مبارک، یحیى بن سعید قطان، ابن مهدى، ابن عیینه، اصمعى، [[شافعی|شافعى]]، [[بشر حافی|بشر حافى]]، عبدالصمد ابن مردویه، عبدوه مروزى و حسین بن داوود بلخى از وى [[حدیث]] روایت کردهاند. [[محمد بن اسماعیل بخاری|بخارى]]، [[مسلم بن حجاج نیشابوری|مسلم]]، [[ابو داوود سجستانی|ابو داوود]]، [[احمد بن شعیب نسائی|نسائى]] و [[محمد بن عیسی ترمذی|ترمذى]] نیز در کتب خود به نقل حدیث از وى پرداختهاند. | |
| + | [[عطار نیشابوری]] در «[[تذکرة الاولیاء (کتاب)|تذکرة الاولیاء]]» در وصف احوال او می گوید: «آن مقدم تائبان، آن معظم نایبان، آن آفتاب کرم و احسان، آن دریای [[ورع]] و [[عرفان]]، آن از کون کرده اعراض، پیر وقت فضل عیاض رحمة الله علیه، از کبار مشایخ بود و عیار طریقت بود، و ستوده اقران و مرجع قوم بود و در ریاضات و کرامات شأنی رفیع داشت و در ورع و [[معرفت]] بی همتا بود...». عطار سپس سخنانی از او نقل می کند: «... وگفت: به خدای اگر [[آخرت]] از سفالی بودی باقی و [[دنیا]] از زَر فانی، سزا بودی که رغبت خلق به سفال باقی بودی، فکیف که دنیا نیست الا سفال فانی، و آخرت زَر باقی... وگفت: حقیقت [[توکل]] آن است که به غیرالله امید ندارد و از غیر الله نترسد. وگفت: متوکل آن بود که واثق بود به خدای عزوجل که نه خدایرا در هرچه کند متهم دارد و نه شکایت کند. یعنی ظاهر و باطن یک رنگ بود در تسلیم». | ||
| + | |||
| + | همچنین از سخنان اوست: «به عزت پروردگار سوگند که اگر در آتشم کند امیدم به وى از دست نرود؛ بیم برتر از امید است، مادام که انسان از صحت و سلامت برخوردار است و چون به کام [[مرگ]] افتد امید برتر خواهد بود». یک بار در [[مکه]] به [[هارون الرشید|هارونالرشید]]، خلیفه [[حکومت بنی عباس|عباسى]] اندرز داد و این کار باعث شد که در [[بغداد]] نزد [[تصوف|صوفیه]] و زهاد محبوب شود و حتى مورد احترام [[احمد بن حنبل]] نیز قرار گرفت. | ||
| + | |||
| + | «حجاب الأقطار»، مناجاتی است از فضیل که برای رفع سوء قصد و [[چشم زخم]] میخواندند. فضیل در تألیف «حجاب الأقطار» به سنت [[امام صادق]](ع) و سایر معصومین(ع) اقتدا کرده است.<ref>فضیل عیاض از رهزنی تا رهروی، فریدالدین رادمهر، ص۱۲۳.</ref> | ||
| + | ==پانویس== | ||
| + | {{پانویس}} | ||
==منابع== | ==منابع== | ||
| − | |||
| − | [[رده: | + | *[[اثرآفرینان]]، [[انجمن مفاخر فرهنگی]]، ج۴، ص۲۹۹. |
| − | [[رده:عارفان]] | + | *[https://www.porseman.com/article/%D8%AF%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86-%D8%AA%D9%88%D8%A8%D9%87-%D9%81%D8%B6%D9%8A%D9%84-%D8%B9%D9%8A%D8%A7%D8%B6/138750 "داستان توبه فضیل عیاض"، سایت پرسمان]. |
| + | *"ذکر فضیل عیاض"، تذکرة الاولیاء، عطار نیشابوری. | ||
| + | *"فضیل بصری"، دائرةالمعارف مؤلفان اسلامی، پژوهشگاه فرهنگ و معارف اسلامی، ج۱، ص۶۱۶. | ||
| + | *فضیل عیاض از رهزنی تا رهروی، فریدالدین رادمهر. | ||
| + | [[رده:علمای قرن دوم]] | ||
| + | [[رده:عارفان]][[رده:محدثان]][[رده:راویان حدیث]] | ||
نسخهٔ کنونی تا ۱۱ سپتامبر ۲۰۲۵، ساعت ۱۱:۴۸
«فُضَیل بن عیاض» (۱۰۵-۱۸۷ ق)، صوفى، عارف و محدث نامدار مسلمان در قرن دوم هجری است. فضیل در جوانى راهزنى مىکرد؛ اما در پی حادثهای توبه کرد و به فراگیرى علم و حدیث پرداخت و یکى از پیشگامان تصوف گردید.
| نام کامل | فُضَیل بن عیاض |
| زادروز | ۱۰۵ قمری |
| زادگاه | سمرقند |
| وفات | ۱۸۷ قمری |
| مدفن | مکه، قبرستان معلاة |
|
| |
| اساتید |
اعمش، ابن ابى لیلى، حمید طویل، یحیى بن سعید انصارى، سفیان ثوری،... |
| شاگردان |
ابن مبارک، یحیى بن سعید قطان، ابن عیینه، اصمعى، شافعى، بشر حافى،... |
| آثار |
حجاب الأقطار،... |
محتویات
زندگینامه
ابوعلی فُضیل بن عیاض تمیمی، در اصل از ولایت مرو خراسان بود. گفته شده که او در سال ۱۰۱ یا ۱۰۵ قمری در سمرقند یا ابیورد ولادت نمود و در منطقه دینور نشو و نما یافت.
فضیل در آغاز کار، راهزن خطرناکى بود که همه مردم از او وحشت داشتند. در سبب تحول او گفته شده: روزی از نزدیکى یک آبادى مى گذشت، دخترى را دید و نسبت به او علاقه مند شد، عشق سوزان دختر، «فضیل» را وادار کرد که شب هنگام از دیوار خانه او بالا رود و تصمیم داشت به هر قیمتى شده به وصال او نائل گردد. در این هنگام بود که صوت قرآن دلنشینی از خانه مجاور شنید. مردی این آیه شریفه را می خواند: «أَلَمْ یَأْنِ لِلَّذِینَ آمَنُوا أَنْ تَخْشَعَ قُلُوبُهُمْ لِذِکْرِ اللّهِ...»؛[۱] آیا هنوز وقت آن نرسیده که دلهای مردم با ایمان با یاد خدا خاشع شود؟! شنیدن این آیه، چنان تحولی در درون فضیل به وجود آورد که بی اختیار گفت: «بَلى وَاللّهِ قَدْ آنَ...»؛ به خدا سوگند وقت آن رسیده است... . پس فوراً از دیوار پایین آمد و از گناهی که در نظر داشت چشم پوشید. همین تذکر سبب شد که فضیل از تمام آلودگی ها، خود را نجات دهد و دست از دزدی و گناه بشوید.[۲]
در همان شب که این دگرگونی در درون فضیل پدید آمده و او را سرگردان و منقلب ساخته بود، گذرش به کاروانسرایی افتاد که کاروانی در آن فرود آمده و بار انداخته بود. فضیل در گوشه ای خزید و سر به گریبان، بر گذشته پر گناه خود افسوس می خورد. در آن حال شنید که کاروانیان درباره ساعت حرکت سخن می گویند. یکی از کاروانیان می گفت: امشب حرکت نکنید و بگذارید هوا روشن شود، زیرا فضیل بر سر راه است و خطر او قافله را تهدید می کند. سخن اضطراب آمیز کاروانیان، آتشی در دل فضیل برافروخت و از اینکه جنایات او، این چنین مردم را مضطرب و پریشان ساخته به شدت متأثر شد و از جا برخاست و گفت: مردم بدانید من فضیل بن عیاضم و آسوده خاطر باشید که دیگر فضیل دزدی نمی کند و سر راه را بر کاروانیان نمی بندد. او به درگاه خدا بازگشته و از گناه خود توبه کرده است.
برخی نام فضیل را در ردیف راویان اهل سنت ثبت کردهاند،[۳] اما برخی دیگر برآناند که وی شیعه بوده و تقیه میکرده است.[۴]
گفته شده فضیل بنا بر توصیه امام صادق علیه السلام از سیاست دوری گزید و به انزوا رفت و تا آخر عمرش مجاور مکه شد.[۵] فضیل بن عیاض سرانجام، در مکه در ماه محرم سال ۱۸۷ قمری در سن ۸۲ سالگی درگذشت و در قبرستان معلاة (قبرستان ابوطالب) به خاک سپرده شد.
جایگاه علمی
برخی از استادان فضیل بن عیاض عبارتند از: اعمش، ابن ابى لیلى، حمید طویل، یحیى بن سعید انصارى. او مدتى در کوفه تحت تربیت سفیان ثوری نیز قرار گرفت. برخی علمای شیعه مانند شیخ طوسی، فضیل را از اصحاب و راویان موثق امام صادق علیه السلام برشمرده اند. فضیل دارای دست نوشتهای از امام صادق علیهالسلام بود که سلیمان بن داود آن را روایت کرده است.[۶]
همچنین ابن مبارک، یحیى بن سعید قطان، ابن مهدى، ابن عیینه، اصمعى، شافعى، بشر حافى، عبدالصمد ابن مردویه، عبدوه مروزى و حسین بن داوود بلخى از وى حدیث روایت کردهاند. بخارى، مسلم، ابو داوود، نسائى و ترمذى نیز در کتب خود به نقل حدیث از وى پرداختهاند.
عطار نیشابوری در «تذکرة الاولیاء» در وصف احوال او می گوید: «آن مقدم تائبان، آن معظم نایبان، آن آفتاب کرم و احسان، آن دریای ورع و عرفان، آن از کون کرده اعراض، پیر وقت فضل عیاض رحمة الله علیه، از کبار مشایخ بود و عیار طریقت بود، و ستوده اقران و مرجع قوم بود و در ریاضات و کرامات شأنی رفیع داشت و در ورع و معرفت بی همتا بود...». عطار سپس سخنانی از او نقل می کند: «... وگفت: به خدای اگر آخرت از سفالی بودی باقی و دنیا از زَر فانی، سزا بودی که رغبت خلق به سفال باقی بودی، فکیف که دنیا نیست الا سفال فانی، و آخرت زَر باقی... وگفت: حقیقت توکل آن است که به غیرالله امید ندارد و از غیر الله نترسد. وگفت: متوکل آن بود که واثق بود به خدای عزوجل که نه خدایرا در هرچه کند متهم دارد و نه شکایت کند. یعنی ظاهر و باطن یک رنگ بود در تسلیم».
همچنین از سخنان اوست: «به عزت پروردگار سوگند که اگر در آتشم کند امیدم به وى از دست نرود؛ بیم برتر از امید است، مادام که انسان از صحت و سلامت برخوردار است و چون به کام مرگ افتد امید برتر خواهد بود». یک بار در مکه به هارونالرشید، خلیفه عباسى اندرز داد و این کار باعث شد که در بغداد نزد صوفیه و زهاد محبوب شود و حتى مورد احترام احمد بن حنبل نیز قرار گرفت.
«حجاب الأقطار»، مناجاتی است از فضیل که برای رفع سوء قصد و چشم زخم میخواندند. فضیل در تألیف «حجاب الأقطار» به سنت امام صادق(ع) و سایر معصومین(ع) اقتدا کرده است.[۷]
پانویس
- ↑ سوره حدید، ۱۶.
- ↑ آقابزرگ تهرانی، الذریعه، ج۲۴، ص۱۵۱.
- ↑ احمد نجاشی، رجال النجاشی، ص۳۱۰.
- ↑ عبدالله مامقانی، تنقیح المقال، ج۲، ص۱۴.
- ↑ فضیل عیاض از رهزنی تا رهروی، فریدالدین رادمهر، ص۳۴.
- ↑ علامه حلی، خلاصة الاقوال، ص۳۸۷؛ آقابزرگ تهرانی، الذریعه، ج۲۴، ص۱۵۱.
- ↑ فضیل عیاض از رهزنی تا رهروی، فریدالدین رادمهر، ص۱۲۳.
منابع
- اثرآفرینان، انجمن مفاخر فرهنگی، ج۴، ص۲۹۹.
- "داستان توبه فضیل عیاض"، سایت پرسمان.
- "ذکر فضیل عیاض"، تذکرة الاولیاء، عطار نیشابوری.
- "فضیل بصری"، دائرةالمعارف مؤلفان اسلامی، پژوهشگاه فرهنگ و معارف اسلامی، ج۱، ص۶۱۶.
- فضیل عیاض از رهزنی تا رهروی، فریدالدین رادمهر.
