النکت الاعتقادیة (کتاب)

«النُکَت الاعتقادیة» از آثار منسوب به شیخ مفید (م، ۴۱۳ ق)، کتابی است ارزشمند و معتبر در زمینه کلام و عقاید شیعه. مؤلف در این کتاب، به بررسی مباحث اعتقادی و اصولی مانند توحید، نبوت، معاد، عدل و امامت پرداخته است.

نویسنده	شیخ مفید
موضوع	کلام و عقاید شیعه
زبان	عربی
تعداد جلد	۱
تحقیق‌	رضا مختاری
النكت الإعتقادية

مؤلف

محمد بن محمد بن نعمان معروف به «شیخ مفید» (۴۱۳-۳۳۶ ق)، فقیه اصولی و متکلم برجسته شیعه در قرن پنجم هجری است. او از شاگردان شیخ صدوق، جعفر بن محمد قولویه و ابن جنید اسکافى بوده و عالمان بزرگی چون سید مرتضى، سید رضى و شیخ طوسى نیز از شاگردان او هستند.

شیخ مفید از جمله کسانی است که مفتخر به دریافت سه توقیع از ناحیه امام زمان (عجل الله تعالی فرجه) شده است. او از پیشگامان در تدوین علم کلام و اصول فقه شیعه امامیه می‌باشد.

برخی از تألیفات ارزشمند او عبارتند از: الفصول العشرة فی الغیبة، تفضیل امیرالمؤمنین علیه‌السلام، مسار الشیعه، تصحیح الاعتقاد، الارشاد، کتاب الجمل، الأمالی، اوائل المقالات، المزار، المقنعة.

معرفی کتاب

کتاب «النکت الاعتقادیه» جایگاه ارزشمند و والایی را در میان تألیفات شیعه به خود اختصاص داده است. این کتاب حاوی اصول اسلامی و فنون کلامی در معرفت خداوند و اصول دین می باشد و شیخ مفید در آن با دلایل عقلی و براهین قطعی به طرح مباحث می پردازد.

كتاب ديگرى هم با نام «النكت الإعتقادية» منتشر شده كه به سبک سؤال و جواب مى‌باشد و به شيخ مفيد نسبت داده شده است. اما بنابر تحقيق، اين كتاب نوشته شيخ مفيد نيست و از تأليفات فخرالمحققین، فرزند علامه حلی مى‌باشد؛ زيرا در بعضى نسخه‌هاى قديمى آن را منسوب به فخرالمحققين دانسته‌اند و سبک و شيوۀ نگارش آن كتاب نيز به تأليفات شيخ مفيد شباهتى ندارد. اين در حالى است كه كتاب حاضر، بسيار به ديگر تأليفات شيخ مفيد شبيه بوده و با آنها هماهنگ است.

آیت الله سید هبة الدین شهرستانی از جمله کسانی است که بر این کتاب حاشیه نوشته و به شرح و بسط مطالب آن پرداخته است.

محتوای کتاب

سبک کتاب «النکت الاعتقادیه» به صورت پرسش و پاسخ و مبتنی بر استدلال های عقلی است. مؤلف با دید باز و روشن با مسائل برخورد کرده و اجازه طرح هر نوع سؤالی را داده و با استدلال و برهان محکم و منظم، به پاسخ گویی پرداخته است. از ویژگی های منحصر به فرد این کتاب، به خدمت گرفتن عقل و استدلال و فلسفه در جواب ها می باشد، چرا که در این دوره دشمنان دین و اسلام، فلسفه و استدلال های عقلی را وسیله ای برای تهاجم به اسلام قرار داده بودند و شیخ مفید با اصول و مبانی خود آنها، بر علیه آنها استفاده کرده است. شیخ در هر باب بعد از استدلال های عقلی و فلسفی، در هر مناسبت و موضوعی، آیات و روایات مربوط به آن موضوع را آورده است.

کتاب «النکت» در پنج فصل تنظیم شده که هر فصل در یکی از اصول دین بحث کرده و هر فصل به چند باب تقسیم شده است:

• فصل اول: در شناسایی خداوند و صفات ثبوتیه و سلبیه؛ از جمله مسائلی که در این فصل طرح و بحث می شود:- تعریف حادث و قدیم چیست؟- چه دلیل است که هر ممکن الوجودی حادث است؟- چه دلیل است که ایجاد کننده حوادث قادر و مختار است؟- تعریف حی چیست؟ خداوند بینا و شنواست یا نه؟
• فصل دوم: در عدل؛ از جمله مسائلی که در فصل دوم طرح و بحث می شود:- خداوند عادل و حکیم است یا نه؟- قبیح چیست و تعریف واجب کدام است؟
• فصل سوم: در نبوت؛ از جمله مسائلی که در فصل سوم طرح و بحث می شود:- تعریف لطف چیست؟- پیغمبر این امت کیست؟

- تعریف معجزه چیست؟

• فصل چهارم: در امامت؛ از جمله مسائلی که در فصل چهارم طرح و بحث می شود: - تعریف و شناسایی امام چیست؟- چه دلیل است که نصب امام در حکمت واجب است؟- دلیل وجوب عصمت امام در چیست؟- امام بعد از علی بن ابیطالب کیست؟ و چه دلیلی بر امامت هر یک از آنها مذکور شده است؟
• فصل پنجم: در معاد؛ از جمله مسائلی که در فصل پنجم طرح و بحث می شود:- چه دلیلی بر زنده شدن دوباره مردگان وجود دارد؟- چه دلیل است که آنچه پیغمبر از جانب خدا آورده و بیان کرده حق است؟

منابع

• "النکت الاعتقادیه"، دایرةالمعارف طهور، (24 اردیبهشت 1403).
• "النکت الاعتقادیه"، ویکی نور.
• "النکت الاعتقادیه شیخ مفید یا فخریة فی الاعتقاد فخرالمحققین؟"، ابوالفضل حافظیان، پایگاه کتابشناسی شیعه، (12 مرداد 1389).