منابع و پی نوشتهای متوسط
جامعیت مقاله متوسط
مقاله بدون شناسه یا دارای شناسه ضعیف است
عنوان بندی متوسط
کیفیت پژوهش متوسط است
مقاله مورد سنجش قرار گرفته است

ابن ادریس حلی: تفاوت بین نسخه‌ها

از دانشنامه‌ی اسلامی
پرش به ناوبری پرش به جستجو
 
(یک نسخهٔ میانیِ همین کاربر نمایش داده نشده است)
سطر ۱: سطر ۱:
{{خوب}}'''«محمد بن ادريس حلى»''' (۵۹۸-543 ق)، از فقها و مجتهدین بزرگ [[شيعه]] در قرن 6 هجری است. او به شکستن سنت تقلید از آرای [[شیخ طوسی]] و احیای باب [[اجتهاد]] در [[فقه]] مشهور است. کتاب «[[السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی (کتاب)|السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی]]» او یکی از مهم‌ترین منابع فقهی شیعه است.
+
{{خوب}}'''«محمد بن ادریس حلى»''' (۵۹۸-۵۴۳ ق)، از فقها و مجتهدین بزرگ [[شیعه]] در قرن ۶ هجری است. ابن ادریس به استفاده فراوان از دلایل عقلی در استنباط [[احکام]] و شکستن سنت تقلید از آرای [[شیخ طوسی]] و احیای باب [[اجتهاد]] در [[فقه]] مشهور است. کتاب «[[السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی (کتاب)|السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی]]» او از مهم‌ترین منابع فقهی شیعه است.
 +
{{شناسنامه عالم
 +
||نام کامل = محمد بن ادریس حلى
 +
||تصویر=
 +
||زادروز = ۵۴۳ قمری
 +
|زادگاه = [[حله]]
 +
|وفات =  ۵۹۸ قمری
 +
|مدفن =  حله
 +
|اساتید =  [[ابن زهره|سید ابوالمکارم بن زهره]]، [[عمادالدین طبری|عمادالدین محمد طبری]]، حسین بن هبةالله سوراوی، [[ابن شهر آشوب|ابن شهرآشوب مازندرانى]]، عبدالله بن جعفر دوریستی،...
 +
|شاگردان = [[محمد بن جعفر بن نما حلی]]، [[فخار بن معد موسوی]]، علی بن یحیی خیاط، حسن بن یحیی حلّی، جعفر بن احمد قمرویه حائری،...
 +
|آثار = [[السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی (کتاب)|السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی]]، [[مستطرفات السرائر (کتاب)|مستطرفات السرائر]]، [[المنتخب من تفسیر القرآن (کتاب)|المنتخب من تفسیر القرآن]]، رسالة فی معنی الناصب، خلاصة الاستدلال فی المواسعة و المضایقة، حاشیة الصحیفة السجادیة،...
 +
}}
 +
==ولادت==
  
==ولادت==
+
ابوعبدالله محمد بن احمد بن ادریس عِجلی حِلّی، بنابر روایت مشهور در سال ۵۴۳ هجرى در شهر [[حله]] به دنیا آمد. برخی [[شیخ طوسى]] را جد مادرى او (البته با واسطه)، به شمار آورده اند.
  
ابوعبدالله محمد بن ادریس عِجلی حِلّی بنابر روايت مشهور در سال 543 هجرى در شهر [[حله]] به دنيا آمد. برخی [[شيخ طوسى]] را جد مادرى او (البته با واسطه)، به شمار آورده اند.
+
==اساتید و مشایخ==
  
==اساتيد و مشایخ==
+
از [[مشایخ]] و استادان ابن ادریس چنانکه از اسناد روایات و [[اجازه (علم الحدیث)|اجازات]] برمی‌آید، می‌توان این افراد را نام برد:
  
ابن ادریس خود می‌نویسد كه از [[ابن زهره|سید ابوالمكارم بن زهره]] حضوراً و مكاتبتاً استفاده كرده است.<ref>نك‍ ‍: مجلسی، بحارالانوار، ۱۰۴ / ۷۹.</ref> گرچه برخی گفته اند از تعبيراتى كه ابن إدريس در كتاب وديعه «[[السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی (کتاب)|سرائر]]» از ابن زهره دارد، چنين برمى آيد كه صرفاً معاصر وى بوده و او را ملاقات كرده است و در برخى مسائل فقهى ميان آنها مكاتباتى رد و بدل شده است.
+
* [[ابن زهره|سید ابوالمکارم بن زهره]]، وی خود می‌نویسد که از ابن زهره حضوراً و مکاتبتاً استفاده کرده است.<ref>نک‍ ‍: مجلسی، بحارالانوار، ۱۰۴ / ۷۹.</ref>  
 +
* [[عمادالدین طبری|عمادالدین محمد طبری]]  
 +
* عربی بن مسافر عبادی
 +
* حسین بن هبةالله بن رطبة سوراوی
 +
* [[ابن شهر آشوب|ابن شهرآشوب مازندرانى]]
 +
* عبدالله بن [[جعفر بن محمد دوریستی]].<ref>شهید اول، الاربعون حدیثاً، ۲۲؛ حُر عاملی، امل الآمل، ۲ / ۸۰.</ref>
  
از دیگر [[مشایخ]] وی چنانكه از اسناد روایات و [[اجازه (علم الحدیث)|اجازات]] برمی‌آید، می‌توان [[عمادالدین طبری|عمادالدین محمد طبری]]، عربی بن مسافر عبادی، حسین بن هبةالله بن رطبة سوراوی، [[ابن شهر آشوب|ابن شهرآشوب مازندرانى]] و عبدالله بن جعفر دوریستی را نام برد.<ref>شهید اول، الاربعون حدیثاً، ۲۲؛ حُر عاملی، امل الآمل، ۲ / ۸۰.</ref> به گفتۀ ذهبی، ابن ادریس از راشد بن ابراهیم بحرانی و شریف شرفشاه نیز بهره برده است.
 
 
==شاگردان و راویان==
 
==شاگردان و راویان==
  
 
بعضى از شاگردان و راویان او عبارتند از:
 
بعضى از شاگردان و راویان او عبارتند از:
  
#شيخ نجيب الدين [[ابن نما حلی|محمد بن نما حلی]]
+
*[[محمد بن جعفر بن نما حلی|نجیب‌الدین محمد بن جعفر بن نما حلی]] (م، ۶۴۵ ق)
#شمس الدين [[فخار بن معد موسوی|فخار بن معد موسوى]]
+
*[[فخار بن معد موسوی|سید فخار بن معد موسوى]]
#محمد بن عبدالله بن علی بن زهره حلبى
+
*محمد بن عبدالله بن علی بن زهره حلبى
#شيخ طومان بن احمد عاملى
+
*شیخ طومان بن احمد عاملى
#علی بن یحیی خیاط
+
*علی بن یحیی خیاط
#حسن بن یحیی حلّی، پدر [[محقق حلی]]
+
*حسن بن یحیی حلّی، پدر [[محقق حلی]]
#احمد بن مسعود اسدی
+
*ابوالحسن سالم بن بردان مازنی
#جعفر بن احمد قمرویه حائری
+
*علی بن ابراهیم علوی عریضی
#علی بن ابراهیم علوی عریضی
+
*جعفر بن احمد قمرویه حائری، که بخش عمده ای از نظرات فقهی ابن ادریس را در قالب کتاب مسائل ابن ادریس گرد آوری و منتشر کرد.
 
 
==تأليفات==
 
  
از جمله تأليفات ابن ادريس عبارتند از:
+
==آثار و تألیفات==
  
#[[السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی (کتاب)|السرائر الحاوي لتحرير الفتاوى]]، این كتاب از آثار بدیع فقهی است كه ارزش و اعتبار آن پس از قرنها هنوز به قوت خود باقی است. سرائر افزون‌ بر ارزش فقهی آن، به واسطۀ آخرین بابش كه او خود آن را «باب النوادر» نامیده و شامل گزیده‌ای از كتب مشیخه و روات است، ارزش حدیثی قابل توجهی دارد.
+
از جمله تألیفات ابن ادریس حلی عبارتند از:
#[[مستطرفات السرائر (کتاب)|مستطرفات السرائر]]
 
#[[منتخب كتاب التبيان|المنتخب من تفسير التبيان]]
 
#خلاصة الاستدلال
 
  
برخی آثار دیگر منسوب به او چنین است:
+
#[[السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی (کتاب)|السرائر الحاوی لتحریر الفتاوى]]، این کتاب از آثار بدیع فقهی است که ارزش و اعتبار آن پس از قرنها هنوز به قوت خود باقی است. سرائر افزون‌ بر ارزش فقهی آن، به واسطۀ آخرین بابش که او خود آن را «باب النوادر» نامیده و شامل گزیده‌ای از کتب مشیخه و روات است، ارزش حدیثی قابل توجهی دارد.
 
+
#[[مستطرفات السرائر (کتاب)|مستطرفات السرائر]]، که مستندات و مشیخۀ او در کتاب السرائر است و به طور مستقل مورد توجه علمای [[رجال]] قرار گرفته است و در واقع تتمه و جزئی از فصول پایانی کتاب السرائر به شمار می رود.
#رساله‌ای در معنی ناصب
+
#[[المنتخب من تفسیر القرآن (کتاب)|المنتخب من تفسیر القرآن]]، این کتاب مختصر تفسیر [[التبيان]] شیخ طوسی است.
#رساله‌ای در تكلیف
+
#رسالة فی معنی الناصب
 
#خلاصة الاستدلال فی المُواسَعَة و المُضایقَة، در فقه
 
#خلاصة الاستدلال فی المُواسَعَة و المُضایقَة، در فقه
#التعلیقات علی التبیان، که حواشی و ایراداتی بر [[التبیان (کتاب)|التبیان]] شیخ طوسی است
+
#التعلیقات علی التبیان، که حواشی و ایراداتی بر «[[التبیان (کتاب)|التبیان]]» شیخ طوسی است.
#حاشية الصحيفة السجادية
+
#حاشیة الصحیفة السجادیة
#كتاب الطب و الاستشفاء
+
#کتاب الطب و الاستشفاء
 
#جوابات المسائل؛ برخی پرسش‌های فقهی را پاسخ داده و جعفر بن احمد قمرویه حائری آن را در ۵۸۸ با املای ابن ادریس نوشته است.
 
#جوابات المسائل؛ برخی پرسش‌های فقهی را پاسخ داده و جعفر بن احمد قمرویه حائری آن را در ۵۸۸ با املای ابن ادریس نوشته است.
#مناسك.
+
#مناسک حج.
  
 
==دیدگاه‌های علمی==
 
==دیدگاه‌های علمی==
ابن ادريس به حريّت فكر معروف است. شجاعت علمی ابن ادریس در شکستن سنت تقلید از آرای [[شیخ طوسی]]، تحرک بخشیدن به [[فقه]] [[امامیه]] و خارج کردن آن از رکود و جمود و تشویق ابتکار و اندیشه آزاد، بیان‌گر ارزش اوست. تا یکصد سال پس از درگذشت شیخ طوسی، همه دانشمندان [[شیعه]] از [[فتوا|فتاوای]] او پیروی کرده و چه بسا اظهار نظر در قبال فتاوای او را اهانت بدو تلقی می‌کردند، تا جایی كه می‌توان گفت باب اجتهاد تا حدودی مسدود شده بود.<ref>نك‍ ‍: شهید ثانی، امل الآمل، ۲۸.</ref> در چنین وضعی، ابن‌ادریس که به ضرورت استقلال فکری [[فقیه]] پایبند بود، پا را از دایره تقلید بیرون نهاد و به احیای [[اجتهاد]] و اظهار نظر آزاد پرداخت. کتاب [[السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی (کتاب)|السرائر]] او که یکی از مهم‌ترین منابع فقهی شیعه است، بهترین نمودار این پدیده است.<ref>تاریخ فقه و فقهاء، ابوالقاسم گرجی، ص ۱۱۳–۲۲۲.</ref> این شیوه بر فقهای ادوار بعد تأثیر گذاشت و به حرکت اجتهادی در فقه شیعه جانی دوباره بخشید.
+
ابن ادریس به حریت فکر معروف است. شجاعت علمی ابن ادریس در شکستن سنت تقلید از آرای [[شیخ طوسی]]، تحرک بخشیدن به [[فقه]] [[امامیه]] و خارج کردن آن از رکود و جمود و تشویق ابتکار و اندیشه آزاد، بیان‌گر ارزش اوست. تا یکصد سال پس از درگذشت شیخ طوسی، همه دانشمندان [[شیعه]] از [[فتوا|فتاوای]] او پیروی کرده و چه بسا اظهار نظر در قبال فتاوای او را اهانت بدو تلقی می‌کردند، تا جایی که می‌توان گفت باب اجتهاد تا حدودی مسدود شده بود.<ref>نک‍ ‍: شهید ثانی، امل الآمل، ۲۸.</ref> در چنین وضعی، ابن‌ادریس که به ضرورت استقلال فکری [[فقیه]] پایبند بود، پا را از دایره تقلید بیرون نهاد و به احیای [[اجتهاد]] و اظهار نظر آزاد پرداخت. کتاب [[السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی (کتاب)|السرائر]] او که یکی از مهم‌ترین منابع فقهی شیعه است، بهترین نمودار این پدیده است.<ref>تاریخ فقه و فقهاء، ابوالقاسم گرجی، ص ۱۱۳–۲۲۲.</ref> این شیوه بر فقهای ادوار بعد تأثیر گذاشت و به حرکت اجتهادی در فقه شیعه جانی دوباره بخشید.
  
ابن ادریس [[خبر واحد]] را حجت نمی دانست. در ميان فقهاى شیعه تنها ابن إدريس نيست كه خبر واحد را حجت و معتبر نمى داند و آن را نمى پذيرد، بلكه جز او نيز بر اين عقيده بوده اند، با اين فرق كه ابن إدريس به واسطه مزاج تندى كه داشته، بيش از ديگران آن را دنبال كرده و براى قبولاندن آن پافشارى نموده است تا جايى كه نظريه او در اين باره مورد گفتگوى بسيار واقع شده است. جمعى از او سخت انتقاد نموده و گروهى به دفاع و توضيح هدف وى برخاسته اند و بر مخالفان او اعتراض كرده و گفته هاى ديگران را بى انصافى در حق ابن إدريس دانسته اند.
+
ابن ادریس [[خبر واحد]] را حجت نمی دانست. در میان فقهاى شیعه تنها ابن إدریس نیست که خبر واحد را حجت و معتبر نمى داند و آن را نمى پذیرد، بلکه جز او نیز بر این عقیده بوده اند، با این فرق که ابن إدریس به واسطه مزاج تندى که داشته، بیش از دیگران آن را دنبال کرده و براى قبولاندن آن پافشارى نموده است تا جایى که نظریه او در این باره مورد گفتگوى بسیار واقع شده است. جمعى از او سخت انتقاد نموده و گروهى به دفاع و توضیح هدف وى برخاسته اند و بر مخالفان او اعتراض کرده و گفته هاى دیگران را بى انصافى در حق ابن إدریس دانسته اند.
  
 
==در نظر عالمان==
 
==در نظر عالمان==
  
* [[ابن داوود حلی|ابن داود حلی]] در کتاب [[رجال ابن داود (کتاب)|رجال]] خود آورده است: «ابن إدريس شیخ الفقها، متقن در علوم و داراى تصنيفات بسيار است».<ref>رجال ابن داوود، ص ۴۲۸.</ref>
+
*[[ابن داوود حلی|ابن داود حلی]] در کتاب [[رجال ابن داود (کتاب)|رجال]] خود آورده است: «ابن إدریس شیخ الفقها، متقن در علوم و داراى تصنیفات بسیار است».<ref>رجال ابن داوود، ص ۴۲۸.</ref>
* محمد بن مكى عاملى ([[شهيد اول]]) از ابن إدريس به «امام علامه» و «شيخ العلماء» و «رهبر المذهب» ياد مى‌كند.
+
*محمد بن مکى عاملى ([[شهید اول]]) از ابن إدریس به «امام علامه» و «شیخ العلماء» و «رهبر المذهب» یاد مى‌کند.
* [[قاضی نورالله شوشتری|سيد نورالله شوشترى]] او را به اين وصف مى‌ستايد: «شيخِ عالمِ دقيق‌نگر، فخرالدين ابوعبدالله محمد بن ادريس عجلى ربعى حلى، كه در فهم عميق و همه‌جانبه و بلندپروازى انديشه، از [[فخر رازى]] پيش افتاده و در علم فقه و نوآورى‌ها و نكته‌يابى‌ها [[شافعی|محمد بن ادريس شافعى]] را پشت سر نهاده است. يكى از تأليفات ارزشمند او كه دليل روشن بر دقت فهم و درك بالاى اوست، كتاب «السرائر» است. در اين كتاب بحث‌هاى فقهى‌اى مطرح شده كه در نوشته‌هاى شيخ اجل ابوجعفر طوسى وجود نداشته و مؤلف بر بسيارى از مسائل فقهى اعتراض و اشكال، و از آنها رفع خطا و توهم كرده است».<ref>قاضى نورالله شوشترى، مجالس المؤمنين، ج ١، ص ۵۶٩.</ref>
+
*[[قاضی نورالله شوشتری|سید نورالله شوشترى]] او را به این وصف مى‌ستاید: «شیخِ عالمِ دقیق‌نگر، فخرالدین ابوعبدالله محمد بن ادریس عجلى ربعى حلى، که در فهم عمیق و همه‌جانبه و بلندپروازى اندیشه، از [[فخر رازى]] پیش افتاده و در علم فقه و نوآورى‌ها و نکته‌یابى‌ها [[شافعی|محمد بن ادریس شافعى]] را پشت سر نهاده است. یکى از تألیفات ارزشمند او که دلیل روشن بر دقت فهم و درک بالاى اوست، کتاب «السرائر» است. در این کتاب بحث‌هاى فقهى‌اى مطرح شده که در نوشته‌هاى شیخ اجل ابوجعفر طوسى وجود نداشته و مؤلف بر بسیارى از مسائل فقهى اعتراض و اشکال، و از آنها رفع خطا و توهم کرده است».<ref>قاضى نورالله شوشترى، مجالس المؤمنین، ج ١، ص ۵۶٩.</ref>
* [[شيخ حر عاملى]] در كتاب «[[امل الآمل]]» مى نويسد: «دانشمندان متأخر ما، ابن إدريس را بسيار ستوده اند و كتاب «[[السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی (کتاب)|سرائر]]» او را با آنچه در آخر آن از كتاب و اصول متقدمين نقل كرده است، مورد اعتماد قرار داده اند».
+
*[[شیخ حر عاملى]] در کتاب «[[امل الآمل]]» مى نویسد: «دانشمندان متأخر ما، ابن إدریس را بسیار ستوده اند و کتاب «[[السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی (کتاب)|سرائر]]» او را با آنچه در آخر آن از کتاب و اصول متقدمین نقل کرده است، مورد اعتماد قرار داده اند».
* [[محدث نورى]] در فائده سوم از خاتمه «[[مستدرک الوسائل (کتاب)|مستدرك]]» مى نويسد: «ابوعبدالله محمد بن احمد بن ادريس عجلى حلى، عالم بزرگوار و معروفى است كه بزرگان فقها در اجازات خود به عظمت مقام علمى، فهم و دقت او اعتراف كرده و او را ستوده اند».
+
*[[محدث نورى]] در فائده سوم از خاتمه «[[مستدرک الوسائل (کتاب)|مستدرک]]» مى نویسد: «ابوعبدالله محمد بن احمد بن ادریس عجلى حلى، عالم بزرگوار و معروفى است که بزرگان فقها در اجازات خود به عظمت مقام علمى، فهم و دقت او اعتراف کرده و او را ستوده اند».
* [[ابن حجر عسقلانى]] عالم [[اهل سنت]] گويد: «محمد بن ادريس عجلى حلّى، فقيه و عالم شيعى كه در فقه اماميه تأليفاتى دارد و در اين زمان عالمى مانند او در شيعه نيست».<ref>ابن‌حجر عسقلانى، لسان الميزان، ج ۵، ص ٧۵.</ref>
+
*[[ابن حجر عسقلانى]] عالم [[اهل سنت]] گوید: «محمد بن ادریس عجلى حلّى، فقیه و عالم شیعى که در فقه امامیه تألیفاتى دارد و در این زمان عالمى مانند او در شیعه نیست».<ref>ابن‌حجر عسقلانى، لسان المیزان، ج ۵، ص ٧۵.</ref>
 
 
 
==وفات==
 
==وفات==
 
+
عالم بزرگوار جهان تشیع، ابن إدریس حلی سرانجام در هجدهم [[شوال]] سال ۵۹۸ هجرى در ۵۵ سالگی در شهر [[حله]] دیده از جهان فرو بست. مرقد او در محله «جامِعَیْن» حلّه قرار دارد.
عالم بزرگوار جهان تشيع، ابن إدريس حلي سرانجام در هجدهم [[شوال]] سال 598 هجرى در ۵۵ سالگی در شهر [[حله]] ديده از جهان فرو بست. مرقد او در محله «جامِعَیْن» حلّه قرار دارد.
+
==پانویس==
 
 
== پانویس ==
 
 
<references />
 
<references />
 
 
==منابع==
 
==منابع==
 
 
*[https://www.cgie.org.ir/fa/article/258892/%D8%A7%D8%A8%D9%86-%D8%A7%D8%AF%D8%B1%DB%8C%D8%B3-%D9%81%D8%AE%D8%B1%D8%A7%D9%84%D8%AF%DB%8C%D9%86 "ابن ادریس"، دایرةالمعارف بزرگ اسلامی].
 
*[https://www.cgie.org.ir/fa/article/258892/%D8%A7%D8%A8%D9%86-%D8%A7%D8%AF%D8%B1%DB%8C%D8%B3-%D9%81%D8%AE%D8%B1%D8%A7%D9%84%D8%AF%DB%8C%D9%86 "ابن ادریس"، دایرةالمعارف بزرگ اسلامی].
 
*[http://www.shaaer.com/nikan/gharn6/nikan34.htm "ابن ادريس"، پایگاه شعائر].
 
*[http://www.shaaer.com/nikan/gharn6/nikan34.htm "ابن ادريس"، پایگاه شعائر].
 
*تاریخ فقه و فقهاء، ابوالقاسم گرجی، ص ۱۱۳–۲۲۲.
 
*تاریخ فقه و فقهاء، ابوالقاسم گرجی، ص ۱۱۳–۲۲۲.
*"شكوه دانايى و فقاهت ابن ادريس حلى"، مجله فرهنگ زیارت، دیماه سال 1389، شماره 8.
+
*"شكوه دانايى و فقاهت ابن ادريس حلى"، مجله فرهنگ زیارت، شماره ۸، دیماه ۱۳۸۹.
 
{{سنجش کیفی
 
{{سنجش کیفی
 
|سنجش=شده
 
|سنجش=شده
سطر ۸۴: سطر ۹۰:
 
|رده=دارد
 
|رده=دارد
 
}}
 
}}
 
 
[[رده:علمای قرن ششم]]
 
[[رده:علمای قرن ششم]]
 +
[[رده:علماء شیعه]]
 
[[رده:فقیهان]]
 
[[رده:فقیهان]]
[[رده:اماکن مقدسه حله]]
+
[[رده:مجتهدین]]
 +
[[رده:اصولیون]]

نسخهٔ کنونی تا ‏۲۷ مهٔ ۲۰۲۳، ساعت ۱۱:۴۵

«محمد بن ادریس حلى» (۵۹۸-۵۴۳ ق)، از فقها و مجتهدین بزرگ شیعه در قرن ۶ هجری است. ابن ادریس به استفاده فراوان از دلایل عقلی در استنباط احکام و شکستن سنت تقلید از آرای شیخ طوسی و احیای باب اجتهاد در فقه مشهور است. کتاب «السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی» او از مهم‌ترین منابع فقهی شیعه است.

نام کامل محمد بن ادریس حلى
زادروز ۵۴۳ قمری
زادگاه حله
وفات ۵۹۸ قمری
مدفن حله

Line.png

اساتید

سید ابوالمکارم بن زهره، عمادالدین محمد طبری، حسین بن هبةالله سوراوی، ابن شهرآشوب مازندرانى، عبدالله بن جعفر دوریستی،...

شاگردان

محمد بن جعفر بن نما حلی، فخار بن معد موسوی، علی بن یحیی خیاط، حسن بن یحیی حلّی، جعفر بن احمد قمرویه حائری،...

آثار

السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، مستطرفات السرائر، المنتخب من تفسیر القرآن، رسالة فی معنی الناصب، خلاصة الاستدلال فی المواسعة و المضایقة، حاشیة الصحیفة السجادیة،...

ولادت

ابوعبدالله محمد بن احمد بن ادریس عِجلی حِلّی، بنابر روایت مشهور در سال ۵۴۳ هجرى در شهر حله به دنیا آمد. برخی شیخ طوسى را جد مادرى او (البته با واسطه)، به شمار آورده اند.

اساتید و مشایخ

از مشایخ و استادان ابن ادریس چنانکه از اسناد روایات و اجازات برمی‌آید، می‌توان این افراد را نام برد:

شاگردان و راویان

بعضى از شاگردان و راویان او عبارتند از:

  • نجیب‌الدین محمد بن جعفر بن نما حلی (م، ۶۴۵ ق)
  • سید فخار بن معد موسوى
  • محمد بن عبدالله بن علی بن زهره حلبى
  • شیخ طومان بن احمد عاملى
  • علی بن یحیی خیاط
  • حسن بن یحیی حلّی، پدر محقق حلی
  • ابوالحسن سالم بن بردان مازنی
  • علی بن ابراهیم علوی عریضی
  • جعفر بن احمد قمرویه حائری، که بخش عمده ای از نظرات فقهی ابن ادریس را در قالب کتاب مسائل ابن ادریس گرد آوری و منتشر کرد.

آثار و تألیفات

از جمله تألیفات ابن ادریس حلی عبارتند از:

  1. السرائر الحاوی لتحریر الفتاوى، این کتاب از آثار بدیع فقهی است که ارزش و اعتبار آن پس از قرنها هنوز به قوت خود باقی است. سرائر افزون‌ بر ارزش فقهی آن، به واسطۀ آخرین بابش که او خود آن را «باب النوادر» نامیده و شامل گزیده‌ای از کتب مشیخه و روات است، ارزش حدیثی قابل توجهی دارد.
  2. مستطرفات السرائر، که مستندات و مشیخۀ او در کتاب السرائر است و به طور مستقل مورد توجه علمای رجال قرار گرفته است و در واقع تتمه و جزئی از فصول پایانی کتاب السرائر به شمار می رود.
  3. المنتخب من تفسیر القرآن، این کتاب مختصر تفسیر التبيان شیخ طوسی است.
  4. رسالة فی معنی الناصب
  5. خلاصة الاستدلال فی المُواسَعَة و المُضایقَة، در فقه
  6. التعلیقات علی التبیان، که حواشی و ایراداتی بر «التبیان» شیخ طوسی است.
  7. حاشیة الصحیفة السجادیة
  8. کتاب الطب و الاستشفاء
  9. جوابات المسائل؛ برخی پرسش‌های فقهی را پاسخ داده و جعفر بن احمد قمرویه حائری آن را در ۵۸۸ با املای ابن ادریس نوشته است.
  10. مناسک حج.

دیدگاه‌های علمی

ابن ادریس به حریت فکر معروف است. شجاعت علمی ابن ادریس در شکستن سنت تقلید از آرای شیخ طوسی، تحرک بخشیدن به فقه امامیه و خارج کردن آن از رکود و جمود و تشویق ابتکار و اندیشه آزاد، بیان‌گر ارزش اوست. تا یکصد سال پس از درگذشت شیخ طوسی، همه دانشمندان شیعه از فتاوای او پیروی کرده و چه بسا اظهار نظر در قبال فتاوای او را اهانت بدو تلقی می‌کردند، تا جایی که می‌توان گفت باب اجتهاد تا حدودی مسدود شده بود.[۳] در چنین وضعی، ابن‌ادریس که به ضرورت استقلال فکری فقیه پایبند بود، پا را از دایره تقلید بیرون نهاد و به احیای اجتهاد و اظهار نظر آزاد پرداخت. کتاب السرائر او که یکی از مهم‌ترین منابع فقهی شیعه است، بهترین نمودار این پدیده است.[۴] این شیوه بر فقهای ادوار بعد تأثیر گذاشت و به حرکت اجتهادی در فقه شیعه جانی دوباره بخشید.

ابن ادریس خبر واحد را حجت نمی دانست. در میان فقهاى شیعه تنها ابن إدریس نیست که خبر واحد را حجت و معتبر نمى داند و آن را نمى پذیرد، بلکه جز او نیز بر این عقیده بوده اند، با این فرق که ابن إدریس به واسطه مزاج تندى که داشته، بیش از دیگران آن را دنبال کرده و براى قبولاندن آن پافشارى نموده است تا جایى که نظریه او در این باره مورد گفتگوى بسیار واقع شده است. جمعى از او سخت انتقاد نموده و گروهى به دفاع و توضیح هدف وى برخاسته اند و بر مخالفان او اعتراض کرده و گفته هاى دیگران را بى انصافى در حق ابن إدریس دانسته اند.

در نظر عالمان

  • ابن داود حلی در کتاب رجال خود آورده است: «ابن إدریس شیخ الفقها، متقن در علوم و داراى تصنیفات بسیار است».[۵]
  • محمد بن مکى عاملى (شهید اول) از ابن إدریس به «امام علامه» و «شیخ العلماء» و «رهبر المذهب» یاد مى‌کند.
  • سید نورالله شوشترى او را به این وصف مى‌ستاید: «شیخِ عالمِ دقیق‌نگر، فخرالدین ابوعبدالله محمد بن ادریس عجلى ربعى حلى، که در فهم عمیق و همه‌جانبه و بلندپروازى اندیشه، از فخر رازى پیش افتاده و در علم فقه و نوآورى‌ها و نکته‌یابى‌ها محمد بن ادریس شافعى را پشت سر نهاده است. یکى از تألیفات ارزشمند او که دلیل روشن بر دقت فهم و درک بالاى اوست، کتاب «السرائر» است. در این کتاب بحث‌هاى فقهى‌اى مطرح شده که در نوشته‌هاى شیخ اجل ابوجعفر طوسى وجود نداشته و مؤلف بر بسیارى از مسائل فقهى اعتراض و اشکال، و از آنها رفع خطا و توهم کرده است».[۶]
  • شیخ حر عاملى در کتاب «امل الآمل» مى نویسد: «دانشمندان متأخر ما، ابن إدریس را بسیار ستوده اند و کتاب «سرائر» او را با آنچه در آخر آن از کتاب و اصول متقدمین نقل کرده است، مورد اعتماد قرار داده اند».
  • محدث نورى در فائده سوم از خاتمه «مستدرک» مى نویسد: «ابوعبدالله محمد بن احمد بن ادریس عجلى حلى، عالم بزرگوار و معروفى است که بزرگان فقها در اجازات خود به عظمت مقام علمى، فهم و دقت او اعتراف کرده و او را ستوده اند».
  • ابن حجر عسقلانى عالم اهل سنت گوید: «محمد بن ادریس عجلى حلّى، فقیه و عالم شیعى که در فقه امامیه تألیفاتى دارد و در این زمان عالمى مانند او در شیعه نیست».[۷]

وفات

عالم بزرگوار جهان تشیع، ابن إدریس حلی سرانجام در هجدهم شوال سال ۵۹۸ هجرى در ۵۵ سالگی در شهر حله دیده از جهان فرو بست. مرقد او در محله «جامِعَیْن» حلّه قرار دارد.

پانویس

  1. نک‍ ‍: مجلسی، بحارالانوار، ۱۰۴ / ۷۹.
  2. شهید اول، الاربعون حدیثاً، ۲۲؛ حُر عاملی، امل الآمل، ۲ / ۸۰.
  3. نک‍ ‍: شهید ثانی، امل الآمل، ۲۸.
  4. تاریخ فقه و فقهاء، ابوالقاسم گرجی، ص ۱۱۳–۲۲۲.
  5. رجال ابن داوود، ص ۴۲۸.
  6. قاضى نورالله شوشترى، مجالس المؤمنین، ج ١، ص ۵۶٩.
  7. ابن‌حجر عسقلانى، لسان المیزان، ج ۵، ص ٧۵.

منابع