ایران: تفاوت بین نسخه‌ها
مهدی موسوی (بحث | مشارکتها) |
|||
| (۳ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۲ کاربر نشان داده نشده) | |||
| سطر ۱: | سطر ۱: | ||
{{خوب}} | {{خوب}} | ||
[[پرونده:Iran.jpg|left|thumb|ایران در جهان]] | [[پرونده:Iran.jpg|left|thumb|ایران در جهان]] | ||
| − | + | '''«ایران»''' کشور پهناوری در جنوب غربی آسیا است که نزدیک ۱۶۴۸۰۰۰ کیلومتر مربع وسعت دارد. این کشور پس از انقلاب سال ۱۳۵۷ شمسی (۱۹۷۹ میلادی) به نام «جمهوری اسلامی ایران» خوانده می‌شود. اکثریت جمعیت ایران مسلمان و اغلب [[شیعه اثناعشری]] هستند. | |
| − | == | + | ==موقعیت جغرافیایی== |
ایران با ۱۵ کشور همسایه خود، مرزی حدود ۸۷۵۵ کیلومتری (زمینی و دریایی) دارد: | ایران با ۱۵ کشور همسایه خود، مرزی حدود ۸۷۵۵ کیلومتری (زمینی و دریایی) دارد: | ||
| − | *'''از شمال''' | + | *'''از شمال''': [[ترکمنستان]]، [[آذربایجان]]، ارمنستان، از طریق دریای خزر: [[قزاقستان]] و روسیه؛ |
| − | *'''از شرق''': | + | *'''از شرق''': دو کشور [[افغانستان]] و [[پاکستان]]؛ |
| − | *'''از جنوب''': | + | *'''از جنوب''': شش کشور از طریق خلیج فارس: [[عمان]]، [[امارات متحده عربی]]، [[قطر]]، [[بحرین]]، [[عربستان سعودی]] و [[کویت]]؛ |
| − | *'''از غرب''': | + | *'''از غرب''': دو کشور [[عراق]] و [[ترکیه]].<ref>[http://fa.wikishia.net/view/%D۸%A۷%DB%۸C%D۸%B۱%D۸%A۷%D۹%۸۶ ویکی شیعه، مدخل ایران]</ref> |
| − | مرزهای | + | مرزهای ایران طی تاریخ طولانی این کشور، بارها تغییر یافته است. ایران در زمان امپراتوری پارس‌ها (هخامنشیان) از رود سند در پاکستان تا نیل در [[مصر]] و بخش‌هایی از [[لیبی]] در شمال آفریقا و همچنین بخش‌هایی از ترکیه و دیگر سرزمین‌های ساحل شرقی مدیترانه را در بر می‌گرفت. در دوره‌های پس از هخامنشیان نیز گاه بر پهناوری امپراتوری ایران افزوده می‌شد و گاه بخشی از آن بدست دیگران می افتاد. اکنون بسیاری از آن سرزمین‌ها، خود کشوری شده‌اند و همسایگان کنونی ایران به شمار می‌آیند و عبارتند از: ترکمنستان، آذربایجان و ارمنستان در شمال؛ افغانستان و پاکستان در شرق؛ ترکیه و عراق در غرب. |
| − | + | ایران کنونی از جنوب به خلیج فارس و دریای عمان می‌رسد و جزیره‌های خارک، کیش، لاوان، هندورابی، ابوموسی، سیری، قشم، هرمز، لارک، هنگام، تنب کوچک، تنب بزرگ و چند جزیره‌ی کوچک دیگر از خاک آن به شمار می‌آیند. | |
| − | == | + | ==تاریخ ایران== |
| − | + | تاریخ ایران به معنای سرزمین آریایی ها، با مهاجرت گروهی از اقوام آریایی (هند و ایرانی) به داخل فلات ایران آغاز می گردد.<ref>دائره المعارف بزرگ اسلامی، ج۱۰، مدخل ایران</ref> حکومتهای ایران قبل از اسلام عبارتند از : | |
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | تاریخ ایران به معنای سرزمین آریایی | ||
مادها (آغاز قرن۸ ق.م - ۵۵۰ ق.م) | مادها (آغاز قرن۸ ق.م - ۵۵۰ ق.م) | ||
هخامنشیان (۵۵۹ ق.م - ۳۳۰ ق.م) | هخامنشیان (۵۵۹ ق.م - ۳۳۰ ق.م) | ||
سلوکیان (۳۳۰ ق.م - ۱۲۹ ق.م) | سلوکیان (۳۳۰ ق.م - ۱۲۹ ق.م) | ||
اشکانیان (۲۵۶ ق.م - ۲۲۴ م) | اشکانیان (۲۵۶ ق.م - ۲۲۴ م) | ||
| − | ساسانیان (۲۲۴ م | + | ساسانیان (۲۲۴ م - ۶۵۲ م). |
| − | |||
===ورود اسلام به ایران=== | ===ورود اسلام به ایران=== | ||
| − | حمله اعراب به قلمرو ایران از زمان ابوبکر آغاز | + | حمله اعراب به قلمرو ایران از زمان [[ابوبکر]] آغاز شد، اما نخستین پیروزی قاطع مسلمانان در برابر ایرانیان در اوایل خلافت [[عمر بن خطاب]] در سال ۱۶ ق. در [[قادسیه]] صورت پذیرفت و دیری نگذشت که ایران با سقوط نهاوند به دست اعراب مسلمان که آن را «فتح‌الفتوح» خواندند (۲۱ ق/۶۴۲م)، بلکه شاید اندکی بعد از قتل یزدگرد سوم آخرین پادشاه ساسانی که در حال فرار کشته شد (۳۱ ق)، تقریباً به صورت رسمی جزو قلمرو خلافت [[اسلام]] درآمد و وارد دوران تاریخ اسلامی خود شد.<ref>دائره المعارف بزرگ اسلامی، ج۱۰، مدخل ایران</ref> |
| − | با فتح ایران بسیاری از خاندان های ایرانی در جوار اعراب و یا حتی در درون بافت و ساختار | + | با فتح ایران بسیاری از خاندان های ایرانی در جوار اعراب و یا حتی در درون بافت و ساختار جامعه اعراب جای گرفتند. در بیشتر موارد، خاندان های ایرانی با خاندان های عرب پیمان ولاء و دوستی (موالی موالاة) داشتند و با عنوان موالی شناخته می شدند، اما با وجود این، خاندان های ایرانی از روح تعرّب و عصبیت عربی، که هنوز از جامعه اسلامی رخت بر نبسته بود، رنج می بردند. ایرانیان نظام عادلانه اسلام را بیشتر در زمانی که از جانب [[امام علی]] (ع) اعمال گردید حس نمودند و به عقیده برخی، همین نیز موجب گرایش آنان به [[اهل بیت]] (ع) از همان ابتدا گردید. |
| − | === | + | ===امویان و عباسیان=== |
| − | دیری نپایید که معاویه حاکم مسلمانان شد و | + | دیری نپایید که [[معاویه]] حاکم مسلمانان شد و [[بنی امیه]] که بجای خلافت اسلامی شیوه سلطنت را پیشه کردند، بر سر کار آمدند و [[دمشق]] را جایگاه تخت و تاج خود نمودند. حاکمان اموی تعصب عربی داشتند و نسبت به غیر عربان خشونت و نفرت نشان داده به آنها به شکلهای مختلف ظلم می نمودند. همین موجب شد که بعدا ایرانیان مسلمان به دعوت افرادی از نسل [[عباس بن عبدالمطلب]]، عموی [[پیامبر]](صلی الله علیه وآله) که خود را به عنوان اهل بیت پیامبر اسلام به مردم به ویژه خراسانیان معرفی کردند، پاسخ مثبت بدهند و به آنها کمک کنند که سلسله بنی امیه را سرنگون کرده خود با عنوان [[بنی عباس]] حکومت را به دست بگیرند. |
| − | === | + | ===طاهریان=== |
| − | نخستین حکومت در ایران بعد از اسلام که توانست اعلام موجودیت کرده اندیشه و هویت ایرانی را دوباره مطرح | + | نخستین حکومت در ایران بعد از اسلام که توانست اعلام موجودیت کرده و اندیشه و هویت ایرانی را دوباره مطرح کند، حکومت خاندان طاهر تحت لوای خلافت عباسیان در [[بغداد]] می‌باشد. [[طاهریان]] گرچه وابسته به خلافت بودند اما در [[خراسان]] استقلال نسبی بدست آوردند. پایتخت حکومت آنان نیشابور بود. حکومت طاهریان در زمان محمد بن طاهر توسط یعقوب لیث صفاری سرکوب شد. |
| − | === | + | ===علویان=== |
| − | زمانی که طاهریان، خراسان را داشتند، طبرستان نیز تحت سیطره علویان درآمد. پایه گذار حکومت علویان حسن بن زید ملقب به داعی کبیر | + | زمانی که طاهریان، خراسان را داشتند، طبرستان نیز تحت سیطره [[علویان]] درآمد. پایه گذار حکومت علویان حسن بن زید ملقب به [[داعی کبیر]] بود که در زمان [[متوکل]] به ری فرار کرده بود، به درخواست مردم طبرستان در سال ۲۵۰ هجری از ری به طبرستان رفته و از مردم بیعت گرفت. علویان که از نسل [[امام حسن]] (ع) بودند، [[شیعه]] و رقیب اصلى عباسیان بودند. پایتخت [[علویان طبرستان]] آمل بود. محمد بن زید، ناصر کبیر و حسن بن قاسم، رهبران بعدی علویان بودند. |
| − | + | ===صفاریان=== | |
| − | محمد بن زید، ناصر کبیر و حسن بن | + | [[صفاریان]] دودمانی ایرانی بودند که بنیانگذار آن یعقوب لیث صفاری بود و بر بخش‌هایی از ایران، [[افغانستان]]، [[تاجیکستان]] و [[پاکستان]] کنونی حکومت می‌کردند. یعقوب لیث بعد از تشکیل حکومت خود، ابتدا به کرمان و [[شیراز]] حمله کرد و سپس به [[خراسان]] رفت و آنجا را فتح کرد و حکومت طاهریان را نابود ساخت. حکومت صفاریان در سال ۳۹۳ قمری زمان حکومت خلف بن احمد، آخرین امیر صفاری توسط غزنویان برچیده شد. |
| − | ===[[صفاریان]] | ||
| − | |||
| − | |||
| − | حکومت صفاریان در سال ۳۹۳ قمری زمان حکومت خلف بن احمد، آخرین امیر صفاری توسط غزنویان | ||
===حکومتهای ترک=== | ===حکومتهای ترک=== | ||
| − | از سال ۳۴۴ ه.ق تا ۶۱۶ ه. ق سه سلسله ترک شامل سلسله‌های [[غزنویان]]، [[سلجوقیان]] و [[خوارزمشاهیان]] بر ایران حکومت کردند. ترکان مردمی بودند که در نواحی شرقی ایران زندگی می‌کردند.این حکومت‌ها پارسی‌سازی شده بودند و راه و رسم کشورداری آنان بسیار مشابه روش ایرانی بود. | + | از سال ۳۴۴ ه.ق تا ۶۱۶ ه.ق سه سلسله ترک شامل سلسله‌های [[غزنویان]]، [[سلجوقیان]] و [[خوارزمشاهیان]] بر ایران حکومت کردند. ترکان مردمی بودند که در نواحی شرقی ایران زندگی می‌کردند. این حکومت‌ها پارسی‌سازی شده بودند و راه و رسم کشورداری آنان بسیار مشابه روش ایرانی بود. |
| − | === | + | ===ایلخانان=== |
| − | با سقوط بغداد و قتل مستعصم در | + | با سقوط [[بغداد]] و قتل [[مستعصم]] در ۶۵۶ ق. ایران از سلطه حکومت [[عباسیان]] بیرون آمد. دولتی که به وسیلة هلاکوخان در ایران به وجود آمد و دولت [[ایلخانان]] خوانده شد، تا مدتی یاسای چنگیزی را به جای احکام [[اسلام|اسلامی]] پیروی کرد و [[یهود]] و [[مسیحیت|نصاری]] در این مدت غالباً بیش از مسلمانان مورد اعتماد بودند. سرانجام، گرایش سومین و هفتمین و هشتمین ایلخان مغول به اسلام، ایران ایلخانی را دوباره به موضع اسلامی خویش بازگرداند. بعد از سقوط ایلخانیان، بلکه در فترت سال‌های آخر ایلخانان، سلاله‌های فرمانروایی تازه در ولایات مختلف ایران داعیه استقلال پیدا کردند. در مدتی نزدیک به دو قرن (از ۷۱۶ق/۱۳۱۶ م. مرگ اولجایتو تا ۹۰۷ق/۱۵۰۱م روی کار آمدن صفویان) در هر ولایت ایران، سلسله‌ای مستقل، اما غالباً فاقد زمینه محلی، سلطنت‌های محدود کوچکی از نوع ملوک الطوایفی به وجود آوردند. |
| − | === | + | ===صفویان=== |
| − | صفویه از سال ۹۰۷ تا ۱۱۳۵ قمری در ایران سلطنت داشتند. این سلسله نام خود را از نام یکی از نیاکانشان به نام | + | [[صفویه]] از سال ۹۰۷ تا ۱۱۳۵ قمری در ایران سلطنت داشتند. این سلسله نام خود را از نام یکی از نیاکانشان به نام [[شیخ صفی الدین اردبیلی]] (م، ۷۳۵ قمری) که صوفی [[شیعه]] بود، برگرفته است. صوفیان، شیعه را مذهب رسمی ایران نمودند و دولتی متمرکز با قلمروی یکپارچه ایجاد کردند. |
| − | ===[[افشاریه]] | + | ===افشاریان=== |
| − | + | [[افشاریه]] از سال ۱۱۴۸ تا ۱۱۶۳ قمری بر ایران حکومت کرد. این سلسله توسط نادرشاه افشار و با خلع آخرین شاه صفوی از سلطنت، بنیان نهاده شد. در دوران حکومت نادرشاه، ایران به بزرگ‌ترین وسعت خود از زمان سقوط شاهنشاهی ساسانی رسید. در این دوران، کشورهای کنونی ایران، ارمنستان، گرجستان، اران، افغانستان، بحرین، ترکمنستان، ازبکستان، پاکستان، بخش‌هایی از شمال قفقاز، عراق، ترکیه، امارات متحده عربی و عمان تحت کنترل نادرشاه درآمدند. | |
| − | === | + | ===زندیان=== |
| − | زندیان یا زندیه (۱۱۲۹–۱۱۷۴ ه.ش) پس از فروپاشی افشاریان تا برآمدن قاجار به درازای ۴۵ سال در ایران حکومت کردند. این سلسله به سردمداری کریم‌خان زند در سال ۱۱۶۳ | + | زندیان یا [[زندیه]] (۱۱۲۹–۱۱۷۴ ه.ش) پس از فروپاشی افشاریان تا برآمدن قاجار به درازای ۴۵ سال در ایران حکومت کردند. این سلسله به سردمداری کریم‌خان زند در سال ۱۱۶۳ قمری در ایران به قدرت رسید. او خود راوکیل الرعایا نامید و از لقب شاه پرهیز کرد. وکیل الرعایا (۱۱۹۳-۱۱۶۳ ه.ق) توانست پس از فروپاشی حکومت نادرشاه افشار، تمام بخش‌های مرکزی، شمالی، غربی و جنوبی ایران را تحت حکومت خود درآورد. همچنین برادر وی، صادق‌خان زند، نیز موفق شد در سال ۱۱۸۹ ق. [[بصره]] را از امپراتوری عثمانی جدا کرده و به ایران پیوست نماید و از این طریق، نفوذ ایران را بر سراسر اروندرود، بحرین و جزایر جنوبی خلیج فارس مسلم گرداند. |
| − | === | + | ===قاجاریان=== |
| − | قاجار (قَجَر)، قاجاریه یا قاجاریان نام دودمانی است که از حدود سال ۱۱۷۴ تا ۱۳۰۴ بر ایران به مدت | + | قاجار (قَجَر)، [[قاجاریه]] یا قاجاریان نام دودمانی است که از حدود سال ۱۱۷۴ تا ۱۳۰۴ بر ایران به مدت ۱۳۰ سال فرمان راندند. بنیانگذار این سلسله آغامحمدخان قاجار است. |
| − | === | + | ===حکومت پهلوی=== |
| − | پایه‌گذار این سلسله رضا شاه بود که با کودتای به قدرت رسید. رضاشاه پهلوی و فرزندش محمدرضا | + | پایه‌گذار این سلسله رضا شاه بود که با کودتای انگلیسی به قدرت رسید. رضاشاه پهلوی و فرزندش محمدرضا از سال ۱۳۰۴ تا ۱۳۵۷ شمسی پس از برچینش دودمان قاجار، در ایران پادشاهی کردند. پایان کار حکومت پهلوی مصادف با انقلاب اسلامی ایران در سال ۱۳۵۷ شمسی بود که پس از ۲۵۰۰ سال حکومت پادشاهی سقوط کرد و به جمهوری اسلامی تبدیل شد. |
| − | + | ===جمهوری اسلامی ایران=== | |
| + | مردم ایران در ۲۲ بهمن سال ۱۳۵۷ شمسی به رهبری [[امام خمینی]] علیه سلطنت پهلوی قیام کردند و نظام سیاسی جدیدی با قالب جمهوری اسلامی جایگزین نظام سلطنتی کردند. در همه‌پرسی ۱۲ فروردین ۱۳۵۸، با شرکت ۹۸.۲% کل واجدین شرایط رأی دادن، که بیش از ۹۷% آنان به جمهوری اسلامی رأی دادند، رسمیت یافت. | ||
| − | == | + | ==جمعیت و زبان== |
| − | + | جمعیت ایران مطابق با سرشماری سال ۱۳۹۵ شمسی در حدود ۸۰,۰۰۰,۰۰۰ نفر بوده است؛ که حدود ۴۰ میلیون و پانصد هزار نفر از این جمعیت مرد و حدود ۳۹ میلیون و ۴۰۰ هزار نفر زن هستند. از این جمعیت حدود ۵۹ میلیون نفر در نقاط شهری و حدود ۲۰ میلیون نفر در نقاط روستائی ساکن هستند.<ref>[https://www.amar.org.ir/سرشماری-عمومی-نفوس-و-مسکن/نتایج-سرشماری مرکز آمار ایران]</ref> | |
| − | + | مطابق با سرشماری سال ۱۳۹۵ در حدود ۹۹.۶ درصد مردم ایران [[اسلام|مسلمان]] هستند.<ref>[https://www.amar.org.ir/سرشماری-عمومی-نفوس-و-مسکن/نتایج-سرشماری مرکز آمار ایران]</ref> که بیش از ۹۰ درصد آنان پیرو مذهب [[شیعه | شیعه دوازده امامی]] هستند. مسلمانان [[اهل سنت|سنی مذهب]] بیشتر در استان‌های کردستان، گلستان، خراسان جنوبی و سیستان و بلوچستان ساکن هستند. اقلیت‌های [[مسیحیت|مسیحی]]، [[یهود|یهودی]] و [[زردشت|زردشتی]] نیز با آرامش کنار هم میهنان مسلمان خود زندگی می‌کنند و نمایندگانی در مجلس شورای اسلامی دارند. | |
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | مطابق با سرشماری سال | ||
| + | بیشترین ساکنان فلات ایران به زبان فارسی سخن می گویند که زبان رسمی کشور ایران است، اما زبان‌ها و لهجه های متعددی مانند ترکی، کردی، بلوچی، عربی، لری، گیلکی و جز آنها نیز وجود دارد.<ref>دائره المعارف بزرگ اسلامی، ج۱۰، مدخل ایران</ref> | ||
==شهرهای ایران== | ==شهرهای ایران== | ||
| − | تهران | + | [[تهران]] پایتخت کشور ایران است که در دامنه‌ی جنوبی رشته کوه البرز و در ۱۲۰ کیلومتری دریای خزر جای دارد. بیشتر مرکزهای اقتصادی، علمی و فرهنگی ایران در این شهر جای گرفته‌اند و شاهراه‌های اصلی کشور از این شهر به مرکز استان‌ها کشیده شده‌اند. |
| − | شهرهای [[شیراز]]، [[اصفهان]] و | + | شهرهای [[شیراز]]، [[اصفهان]] و همدان به جهت اینکه مدتی طولانی پایتخت ایران بوده اند، از لحاظ ابنیه تاریخی جایگاه ویژه ای دارند. |
| − | [[مشهد]] و [[قم]] دو شهر مذهبی اصلی هستند. [[مشهد]] که مرکز استان [[خراسان | + | [[مشهد]] و [[قم]] دو شهر مذهبی اصلی هستند. [[مشهد]] که مرکز استان [[خراسان]] رضوی است، بارگاه مقدس [[امام رضا]] علیه السلام، هشتمین پیشوای شیعیان را در خود جای داده است. بارگاه مقدس [[حضرت معصومه]] علیهاالسلام، خواهر [[امام رضا]] علیه السلام نیز، در شهر [[قم]] قرار دارد. قم مرکز پژوهش‌های دینی نیز هست و [[حوزه علمیه قم]] یکی از دیرین‌ترین مرکزهای دینی و آموزشی ایران است. |
==پانویس== | ==پانویس== | ||
{{پانویس}} | {{پانویس}} | ||
| − | |||
==منابع== | ==منابع== | ||
| − | * | + | * تاریخ ایران در قرون نخستین اسلامى، برتولد اشپولر، شرکت انتشارات علمى فرهنگى، تهران، ۱۳۷۳. |
| − | * [http://www.jazirehdanesh.com/find.php?item=19.486.548.fa ایران، دانشنامه جزیره]، تاریخ بازیابی: | + | * [http://www.jazirehdanesh.com/find.php?item=19.486.548.fa ایران، دانشنامه جزیره]، تاریخ بازیابی: ۲۳ اسفند ۱۳۹۱. |
| − | *[http://fa.wikishia.net/view/%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86 ویکی شیعه، مدخل ایران] | + | *[http://fa.wikishia.net/view/%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86 ویکی شیعه، مدخل ایران]. |
| − | *[https://www.amar.org.ir/سرشماری-عمومی-نفوس-و-مسکن/نتایج-سرشماری مرکز آمار ایران] | + | *[https://www.amar.org.ir/سرشماری-عمومی-نفوس-و-مسکن/نتایج-سرشماری مرکز آمار ایران]. |
| − | * | + | *دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، ج۱۰، مدخل ایران. |
{{کشورهای اسلامی}} | {{کشورهای اسلامی}} | ||
| − | |||
[[رده:کشورهای اسلامی]] | [[رده:کشورهای اسلامی]] | ||
[[رده:ایران]] | [[رده:ایران]] | ||
[[رده:مقاله های مهم]] | [[رده:مقاله های مهم]] | ||
نسخهٔ کنونی تا ۱۸ ژوئیهٔ ۲۰۲۴، ساعت ۱۴:۰۷
«ایران» کشور پهناوری در جنوب غربی آسیا است که نزدیک ۱۶۴۸۰۰۰ کیلومتر مربع وسعت دارد. این کشور پس از انقلاب سال ۱۳۵۷ شمسی (۱۹۷۹ میلادی) به نام «جمهوری اسلامی ایران» خوانده می‌شود. اکثریت جمعیت ایران مسلمان و اغلب شیعه اثناعشری هستند.
محتویات
موقعیت جغرافیایی
ایران با ۱۵ کشور همسایه خود، مرزی حدود ۸۷۵۵ کیلومتری (زمینی و دریایی) دارد:
- از شمال: ترکمنستان، آذربایجان، ارمنستان، از طریق دریای خزر: قزاقستان و روسیه؛
- از شرق: دو کشور افغانستان و پاکستان؛
- از جنوب: شش کشور از طریق خلیج فارس: عمان، امارات متحده عربی، قطر، بحرین، عربستان سعودی و کویت؛
- از غرب: دو کشور عراق و ترکیه.[۱]
مرزهای ایران طی تاریخ طولانی این کشور، بارها تغییر یافته است. ایران در زمان امپراتوری پارس‌ها (هخامنشیان) از رود سند در پاکستان تا نیل در مصر و بخش‌هایی از لیبی در شمال آفریقا و همچنین بخش‌هایی از ترکیه و دیگر سرزمین‌های ساحل شرقی مدیترانه را در بر می‌گرفت. در دوره‌های پس از هخامنشیان نیز گاه بر پهناوری امپراتوری ایران افزوده می‌شد و گاه بخشی از آن بدست دیگران می افتاد. اکنون بسیاری از آن سرزمین‌ها، خود کشوری شده‌اند و همسایگان کنونی ایران به شمار می‌آیند و عبارتند از: ترکمنستان، آذربایجان و ارمنستان در شمال؛ افغانستان و پاکستان در شرق؛ ترکیه و عراق در غرب.
ایران کنونی از جنوب به خلیج فارس و دریای عمان می‌رسد و جزیره‌های خارک، کیش، لاوان، هندورابی، ابوموسی، سیری، قشم، هرمز، لارک، هنگام، تنب کوچک، تنب بزرگ و چند جزیره‌ی کوچک دیگر از خاک آن به شمار می‌آیند.
تاریخ ایران
تاریخ ایران به معنای سرزمین آریایی ها، با مهاجرت گروهی از اقوام آریایی (هند و ایرانی) به داخل فلات ایران آغاز می گردد.[۲] حکومتهای ایران قبل از اسلام عبارتند از : مادها (آغاز قرن۸ ق.م - ۵۵۰ ق.م) هخامنشیان (۵۵۹ ق.م - ۳۳۰ ق.م) سلوکیان (۳۳۰ ق.م - ۱۲۹ ق.م) اشکانیان (۲۵۶ ق.م - ۲۲۴ م) ساسانیان (۲۲۴ م - ۶۵۲ م).
ورود اسلام به ایران
حمله اعراب به قلمرو ایران از زمان ابوبکر آغاز شد، اما نخستین پیروزی قاطع مسلمانان در برابر ایرانیان در اوایل خلافت عمر بن خطاب در سال ۱۶ ق. در قادسیه صورت پذیرفت و دیری نگذشت که ایران با سقوط نهاوند به دست اعراب مسلمان که آن را «فتح‌الفتوح» خواندند (۲۱ ق/۶۴۲م)، بلکه شاید اندکی بعد از قتل یزدگرد سوم آخرین پادشاه ساسانی که در حال فرار کشته شد (۳۱ ق)، تقریباً به صورت رسمی جزو قلمرو خلافت اسلام درآمد و وارد دوران تاریخ اسلامی خود شد.[۳]
با فتح ایران بسیاری از خاندان های ایرانی در جوار اعراب و یا حتی در درون بافت و ساختار جامعه اعراب جای گرفتند. در بیشتر موارد، خاندان های ایرانی با خاندان های عرب پیمان ولاء و دوستی (موالی موالاة) داشتند و با عنوان موالی شناخته می شدند، اما با وجود این، خاندان های ایرانی از روح تعرّب و عصبیت عربی، که هنوز از جامعه اسلامی رخت بر نبسته بود، رنج می بردند. ایرانیان نظام عادلانه اسلام را بیشتر در زمانی که از جانب امام علی (ع) اعمال گردید حس نمودند و به عقیده برخی، همین نیز موجب گرایش آنان به اهل بیت (ع) از همان ابتدا گردید.
امویان و عباسیان
دیری نپایید که معاویه حاکم مسلمانان شد و بنی امیه که بجای خلافت اسلامی شیوه سلطنت را پیشه کردند، بر سر کار آمدند و دمشق را جایگاه تخت و تاج خود نمودند. حاکمان اموی تعصب عربی داشتند و نسبت به غیر عربان خشونت و نفرت نشان داده به آنها به شکلهای مختلف ظلم می نمودند. همین موجب شد که بعدا ایرانیان مسلمان به دعوت افرادی از نسل عباس بن عبدالمطلب، عموی پیامبر(صلی الله علیه وآله) که خود را به عنوان اهل بیت پیامبر اسلام به مردم به ویژه خراسانیان معرفی کردند، پاسخ مثبت بدهند و به آنها کمک کنند که سلسله بنی امیه را سرنگون کرده خود با عنوان بنی عباس حکومت را به دست بگیرند.
طاهریان
نخستین حکومت در ایران بعد از اسلام که توانست اعلام موجودیت کرده و اندیشه و هویت ایرانی را دوباره مطرح کند، حکومت خاندان طاهر تحت لوای خلافت عباسیان در بغداد می‌باشد. طاهریان گرچه وابسته به خلافت بودند اما در خراسان استقلال نسبی بدست آوردند. پایتخت حکومت آنان نیشابور بود. حکومت طاهریان در زمان محمد بن طاهر توسط یعقوب لیث صفاری سرکوب شد.
علویان
زمانی که طاهریان، خراسان را داشتند، طبرستان نیز تحت سیطره علویان درآمد. پایه گذار حکومت علویان حسن بن زید ملقب به داعی کبیر بود که در زمان متوکل به ری فرار کرده بود، به درخواست مردم طبرستان در سال ۲۵۰ هجری از ری به طبرستان رفته و از مردم بیعت گرفت. علویان که از نسل امام حسن (ع) بودند، شیعه و رقیب اصلى عباسیان بودند. پایتخت علویان طبرستان آمل بود. محمد بن زید، ناصر کبیر و حسن بن قاسم، رهبران بعدی علویان بودند.
صفاریان
صفاریان دودمانی ایرانی بودند که بنیانگذار آن یعقوب لیث صفاری بود و بر بخش‌هایی از ایران، افغانستان، تاجیکستان و پاکستان کنونی حکومت می‌کردند. یعقوب لیث بعد از تشکیل حکومت خود، ابتدا به کرمان و شیراز حمله کرد و سپس به خراسان رفت و آنجا را فتح کرد و حکومت طاهریان را نابود ساخت. حکومت صفاریان در سال ۳۹۳ قمری زمان حکومت خلف بن احمد، آخرین امیر صفاری توسط غزنویان برچیده شد.
حکومتهای ترک
از سال ۳۴۴ ه.ق تا ۶۱۶ ه.ق سه سلسله ترک شامل سلسله‌های غزنویان، سلجوقیان و خوارزمشاهیان بر ایران حکومت کردند. ترکان مردمی بودند که در نواحی شرقی ایران زندگی می‌کردند. این حکومت‌ها پارسی‌سازی شده بودند و راه و رسم کشورداری آنان بسیار مشابه روش ایرانی بود.
ایلخانان
با سقوط بغداد و قتل مستعصم در ۶۵۶ ق. ایران از سلطه حکومت عباسیان بیرون آمد. دولتی که به وسیلة هلاکوخان در ایران به وجود آمد و دولت ایلخانان خوانده شد، تا مدتی یاسای چنگیزی را به جای احکام اسلامی پیروی کرد و یهود و نصاری در این مدت غالباً بیش از مسلمانان مورد اعتماد بودند. سرانجام، گرایش سومین و هفتمین و هشتمین ایلخان مغول به اسلام، ایران ایلخانی را دوباره به موضع اسلامی خویش بازگرداند. بعد از سقوط ایلخانیان، بلکه در فترت سال‌های آخر ایلخانان، سلاله‌های فرمانروایی تازه در ولایات مختلف ایران داعیه استقلال پیدا کردند. در مدتی نزدیک به دو قرن (از ۷۱۶ق/۱۳۱۶ م. مرگ اولجایتو تا ۹۰۷ق/۱۵۰۱م روی کار آمدن صفویان) در هر ولایت ایران، سلسله‌ای مستقل، اما غالباً فاقد زمینه محلی، سلطنت‌های محدود کوچکی از نوع ملوک الطوایفی به وجود آوردند.
صفویان
صفویه از سال ۹۰۷ تا ۱۱۳۵ قمری در ایران سلطنت داشتند. این سلسله نام خود را از نام یکی از نیاکانشان به نام شیخ صفی الدین اردبیلی (م، ۷۳۵ قمری) که صوفی شیعه بود، برگرفته است. صوفیان، شیعه را مذهب رسمی ایران نمودند و دولتی متمرکز با قلمروی یکپارچه ایجاد کردند.
افشاریان
افشاریه از سال ۱۱۴۸ تا ۱۱۶۳ قمری بر ایران حکومت کرد. این سلسله توسط نادرشاه افشار و با خلع آخرین شاه صفوی از سلطنت، بنیان نهاده شد. در دوران حکومت نادرشاه، ایران به بزرگ‌ترین وسعت خود از زمان سقوط شاهنشاهی ساسانی رسید. در این دوران، کشورهای کنونی ایران، ارمنستان، گرجستان، اران، افغانستان، بحرین، ترکمنستان، ازبکستان، پاکستان، بخش‌هایی از شمال قفقاز، عراق، ترکیه، امارات متحده عربی و عمان تحت کنترل نادرشاه درآمدند.
زندیان
زندیان یا زندیه (۱۱۲۹–۱۱۷۴ ه.ش) پس از فروپاشی افشاریان تا برآمدن قاجار به درازای ۴۵ سال در ایران حکومت کردند. این سلسله به سردمداری کریم‌خان زند در سال ۱۱۶۳ قمری در ایران به قدرت رسید. او خود راوکیل الرعایا نامید و از لقب شاه پرهیز کرد. وکیل الرعایا (۱۱۹۳-۱۱۶۳ ه.ق) توانست پس از فروپاشی حکومت نادرشاه افشار، تمام بخش‌های مرکزی، شمالی، غربی و جنوبی ایران را تحت حکومت خود درآورد. همچنین برادر وی، صادق‌خان زند، نیز موفق شد در سال ۱۱۸۹ ق. بصره را از امپراتوری عثمانی جدا کرده و به ایران پیوست نماید و از این طریق، نفوذ ایران را بر سراسر اروندرود، بحرین و جزایر جنوبی خلیج فارس مسلم گرداند.
قاجاریان
قاجار (قَجَر)، قاجاریه یا قاجاریان نام دودمانی است که از حدود سال ۱۱۷۴ تا ۱۳۰۴ بر ایران به مدت ۱۳۰ سال فرمان راندند. بنیانگذار این سلسله آغامحمدخان قاجار است.
حکومت پهلوی
پایه‌گذار این سلسله رضا شاه بود که با کودتای انگلیسی به قدرت رسید. رضاشاه پهلوی و فرزندش محمدرضا از سال ۱۳۰۴ تا ۱۳۵۷ شمسی پس از برچینش دودمان قاجار، در ایران پادشاهی کردند. پایان کار حکومت پهلوی مصادف با انقلاب اسلامی ایران در سال ۱۳۵۷ شمسی بود که پس از ۲۵۰۰ سال حکومت پادشاهی سقوط کرد و به جمهوری اسلامی تبدیل شد.
جمهوری اسلامی ایران
مردم ایران در ۲۲ بهمن سال ۱۳۵۷ شمسی به رهبری امام خمینی علیه سلطنت پهلوی قیام کردند و نظام سیاسی جدیدی با قالب جمهوری اسلامی جایگزین نظام سلطنتی کردند. در همه‌پرسی ۱۲ فروردین ۱۳۵۸، با شرکت ۹۸.۲% کل واجدین شرایط رأی دادن، که بیش از ۹۷% آنان به جمهوری اسلامی رأی دادند، رسمیت یافت.
جمعیت و زبان
جمعیت ایران مطابق با سرشماری سال ۱۳۹۵ شمسی در حدود ۸۰,۰۰۰,۰۰۰ نفر بوده است؛ که حدود ۴۰ میلیون و پانصد هزار نفر از این جمعیت مرد و حدود ۳۹ میلیون و ۴۰۰ هزار نفر زن هستند. از این جمعیت حدود ۵۹ میلیون نفر در نقاط شهری و حدود ۲۰ میلیون نفر در نقاط روستائی ساکن هستند.[۴]
مطابق با سرشماری سال ۱۳۹۵ در حدود ۹۹.۶ درصد مردم ایران مسلمان هستند.[۵] که بیش از ۹۰ درصد آنان پیرو مذهب شیعه دوازده امامی هستند. مسلمانان سنی مذهب بیشتر در استان‌های کردستان، گلستان، خراسان جنوبی و سیستان و بلوچستان ساکن هستند. اقلیت‌های مسیحی، یهودی و زردشتی نیز با آرامش کنار هم میهنان مسلمان خود زندگی می‌کنند و نمایندگانی در مجلس شورای اسلامی دارند.
بیشترین ساکنان فلات ایران به زبان فارسی سخن می گویند که زبان رسمی کشور ایران است، اما زبان‌ها و لهجه های متعددی مانند ترکی، کردی، بلوچی، عربی، لری، گیلکی و جز آنها نیز وجود دارد.[۶]
شهرهای ایران
تهران پایتخت کشور ایران است که در دامنه‌ی جنوبی رشته کوه البرز و در ۱۲۰ کیلومتری دریای خزر جای دارد. بیشتر مرکزهای اقتصادی، علمی و فرهنگی ایران در این شهر جای گرفته‌اند و شاهراه‌های اصلی کشور از این شهر به مرکز استان‌ها کشیده شده‌اند.
شهرهای شیراز، اصفهان و همدان به جهت اینکه مدتی طولانی پایتخت ایران بوده اند، از لحاظ ابنیه تاریخی جایگاه ویژه ای دارند.
مشهد و قم دو شهر مذهبی اصلی هستند. مشهد که مرکز استان خراسان رضوی است، بارگاه مقدس امام رضا علیه السلام، هشتمین پیشوای شیعیان را در خود جای داده است. بارگاه مقدس حضرت معصومه علیهاالسلام، خواهر امام رضا علیه السلام نیز، در شهر قم قرار دارد. قم مرکز پژوهش‌های دینی نیز هست و حوزه علمیه قم یکی از دیرین‌ترین مرکزهای دینی و آموزشی ایران است.
پانویس
- ↑ ویکی شیعه، مدخل ایران
- ↑ دائره المعارف بزرگ اسلامی، ج۱۰، مدخل ایران
- ↑ دائره المعارف بزرگ اسلامی، ج۱۰، مدخل ایران
- ↑ مرکز آمار ایران
- ↑ مرکز آمار ایران
- ↑ دائره المعارف بزرگ اسلامی، ج۱۰، مدخل ایران
منابع
- تاریخ ایران در قرون نخستین اسلامى، برتولد اشپولر، شرکت انتشارات علمى فرهنگى، تهران، ۱۳۷۳.
- ایران، دانشنامه جزیره، تاریخ بازیابی: ۲۳ اسفند ۱۳۹۱.
- ویکی شیعه، مدخل ایران.
- مرکز آمار ایران.
- دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، ج۱۰، مدخل ایران.
| آسیا | * ایران * ترکیه * سوریه * عراق * عربستان * فلسطین * یمن * آذربایجان * اردن * ازبکستان * افغانستان * امارات متحده عربی * بحرین * برونئی * بنگلادش * تاجیکستان * عمان * قرقیزستان * قطر * لبنان * مالزی * پاکستان * کویت * مالدیو * قزاقستان * ترکمنستان |
| آفریقا | * تونس * اتیوپی * الجزایر * تانزانیا * ساحل عاج * سنگال * سودان * سومالی * لیبی * مالی * مصر * موریتانی * موزامبیک * نیجر * نیجریه * چاد * کامرون * گابن * گامبیا * گینه * سیرالئون * کومور * جیبوتی * بورکینافاسو * گینه بیسائو * کنگو * جمهوری غنا * جمهوری عربی صحرا * توگو |
| سایر قاره ها | * آلبانی (اروپا) * بوسنی هرزه گوین (اروپا) *سورینام (آمریکا) |
