سید احمد خوانساری

آیت الله العظمی سید احمد موسوی خوانساری (۱۳۰۹ - ۱۴۰۵ ق)، فقیه مجاهد شیعه در قرن چهاردهم هجری و از شاگردان آیت الله آخوند خراسانی بود. وى در نهضت اسلامی به رهبری امام خمینی، نقش مؤثری داشت و از ایشان اعلامیه های متعددی درباره انقلاب صادر شده است. سید موسی صدر و شهید مطهری از شاگردان مبرز او هستند.

نام کامل	سید احمد موسوی خوانساری
زادروز	۱۳۰۹ قمری
زادگاه	خوانسار
وفات	۱۴۰۵ قمری
مدفن	قم، حرم حضرت معصومه
اساتید	آخوند خراسانی، سید محمدکاظم یزدی، شیخ عبدالکریم حائری،...
شاگردان	سید موسی صدر، شهید مطهری، حسینعلی منتظری، سید رضا صدر،...
آثار	جامع المدارک فی شرح المختصر النافع، العقائد الحقه، حاشیه بر عروة الوثقی، مناسک حج،...

ولادت و خاندان

سید احمد خوانسارى فرزند سید یوسف امام جمعه خوانسار، در سال ۱۳۰۹ قمری در یک خانواده روحانی دیده به جهان گشود. او با سی تبار، نسب به حضرت موسی بن جعفر (علیه السلام) می رساند.

تحصیلات و استادان

سید احمد علوم مقدماتی را در زادگاه خود از محضر علمای آن سامان، به ویژه مرحوم آیت الله حاج سید محمدحسن خوانساری (متوفی ۱۳۳۷ ه.ق) و دامادش، مرحوم آیت الله حاج سید علی‌اکبر خوانساری فراگرفت. سپس به حوزه اصفهان مهاجرت نمود و از محضر آیات عظام: مرحوم حاج میر محمدصادق مدرس، آخوند ملا عبدالکریم جزی و میرزا محمدعلی تویسرکانی فراگرفت.

خوانسارى آنگاه جهت تکمیل معلومات به دارالعلم نجف اشرف عزیمت نمود و در آن حوزه هزار ساله، دو سال در درس آیت الله آخوند خراسانی و چندین سال هم در درس مرحوم صاحب العروه و مرحوم آیت الله آقا ضیاء عراقی و اساتید دیگر فقه و اصول شرکت جست تا به مدارج عالیه علمی در بخش فقه، اصول، فلسفه و ریاضیات نائل آمد.

آیت الله خوانسارى سپس در سال ۱۳۳۵ ه.ق به ایران بازگشت و در اراک اقامت گزید و از محضر پرفیض آیت الله العظمی شیخ عبدالکریم حائری در اراک استفاده شایانی برد.

تدریس و شاگردان

آیت الله سید احمد خوانساری ابتدا به تدریس سطوح و آنگاه خارج فقه و اصول پرداخت. علاوه بر آن از اساتید خط و ریاضیات نیز به شمار می رفت و در تهران طالبان دانش دین در محضرش دروس خارج فقه را می آموختند. یکی از معاصران وی می نویسد: «در مسجد سید عزیزالله به اقامه جماعت و تدریس فقه استدلالی مشغول بودند و اکثر علماء تهران به مباحثه ایشان حاضر شده و استفاده می نمایند». او همواره به مطالب مهم می پرداخت و جزئیات را به دانش طلبان وامی گذارد. او در بحث به مبانی عالمان گذشته توجه ویژه داشت و نظریات آنان را به نقد می کشید. از جمله در مباحث او بارها سخنان آقا ضیاء و مرحوم نایینی مورد بحث و کنکاش قرار می گرفت.

از حوزه تدریس آیت الله خوانساری شاگردانی توانمند و مجتهدینی ارزشمند به جامعه علمی حوزه تقدیم شد. برخی از شاگردان او در قم و تهران عبارتند از:

1. سید موسی صدر
2. شهید مرتضی مطهری
3. حسینعلی منتظری
4. سید رضا صدر
5. سید محمدباقر ابطحی
6. سید عبدالله شبستری
7. سید رضی شیرازی
8. محمدتقی شریعتمداری
9. حسن خسروشاهی
10. شیخ علی پناه اشتهاردی
11. سید محمدباقر سلطانی.

آثار و تألیفات

از تألیفات این فقیه نامدار و زاهد پارسا، کتاب های زیر قابل ذکرند:

جامع المدارک فی شرح المختصر النافع - یکی از آثار آیت الله العظمی خوانساری

1. جامع المدارک فی شرح المختصر النافع محقق حلی (م، ۶۷۶) در ۷ مجلد، یک دوره فقه استدلالی با دقت و گستردگی مطالب می باشد.
2. العقائد الحقه، در علم کلام، پیرامون معتقدات شیعه و دفاع از مبانی کلامی آن به زبان عربی است.
3. حاشیه بر العروة الوثقی، که افکار فقهی آیت الله خوانساری را مطرح می سازد.
4. رساله عملیه توضیح المسائل
5. رساله مناسک حج
6. کتاب طهارت
7. کتاب صلوة.

فعالیت‌های اجتماعی و سیاسی

اقامه جماعت و تبلیغ:

پس از آن که آیت الله حائری در سال ۱۳۴۰ ه.ق بنا به دعوت حوزه علمیه قم، در آن شهر اقامت گزید، مردم اراک از محضر ایشان درخواست نمودند که مرحوم خوانساری به جای ایشان اقامه جماعت و رفع مراجعات مردم را بنماید؛ مرحوم حائری با این امر موافقت کردند. پس از مدتی اقامت در اراک در یکی از جلسات از آیت الله مؤسس شنیده شد که فرموده بودند که ما می خواستیم آقای سید احمد خوانساری، اعلم علمای شیعه باشد، ولکن ایشان قناعت کردند که اعلم علمای اراک باشند. محض شنیدن این سخن که حاکی از رضایت ضمنی آیت الله حائری در مورد حضور ایشان در قم بود، به قم مهاجرت کرد و در این شهر اقامت می گزینند. پس از دو ماه از ورود ایشان، آیت الله حائری محل اقامت نماز جماعت خود را در مدرسه فیضیه به ایشان تفویض نموده و نماز خود را به ایشان اقتدا می کنند. به این ترتیب عدالت و شایستگی معنوی ایشان را تایید می فرمایند.

پس از درگذشت آیت الله حاج آقا یحیی سجادی، امام جماعت مسجد سید عزیزالله در محرم ۱۳۷۰ ه.ق، جمعی از اهالی تهران از مرجع بزرگ آیت الله بروجردی تقاضا می کنند که شخصیت بزرگی را به تهران اعزام نمایند تا در مسجد حاج سید عزیز الله اقامه جماعت نموده و به امور دینی مردم و حل و فصل مسائل مباشرت نماید. مرحوم آیت الله بروجردی شخص باکفایت آیت الله خوانساری را که از نظر زهد، تقوا و مبارزه با هوای نفس مشهور عام و خاص بودند، به تهران اعزام و تا آخر عمر در مسجد حاج سید عزیزالله تهران به اقامه جماعت و تدریس خارج فقه و اصول مشغول، و عمر پربرکت خود را در خدمت به اسلام و حوزه های علمیه سپری نمودند.

پس از رحلت آیت الله العظمی بروجردی، جمع کثیری از مردم ایران و برخی از کشورهای مجاور، به آیت الله خوانساری رجوع و از رساله ایشان استفاده کردند، و در اواخر، مرجعیت ایشان عظیم‌تر و فراگیرتر گردید، به حدی که اداره مالی حوزه های علمی ایران و سایر بلاد، بیشتر بر دوش مبارک ایشان قرار داشت، و آنچنان از نظر امکانات مالی نیرومند و پرتوان بود که شهریه اش چندین ماه پس از رحلت نیز استمرار داشت.

مداخله در امور سیاسی:

آیت الله خوانسارى از آغاز نهضت اسلامی به رهبری روحانیت، سهم ارزنده و مؤثری داشته اند و حق بزرگی نسبت به شکل گیری پایه های انقلاب اسلامی دارند. در آن روزهای نخستین که همراه دیگر علما در بازار تهران به حالت اعتراض نسبت به اعمال دستگاه حرکت می نمودند، مورد هجوم پلیس و ماموران امنیتی قرار گرفتند و مقداری از ناحیه پا جراحت برداشتند. از ایشان اعلامیه های متعددی درباره انقلاب صادر شده است.

ایشان به مناسبت تبعید حضرت امام به ترکیه و توقیف برخی دیگر از بزرگان، اعلامیه زیر را صادر نمودند: «بسم اللّه الرحمن الرحیم الحمدللّه رب العالمین والصلوه والسلام علی خیرخلقه محمد و آله الطاهرین ولا حول ولا قوه الا باللّه العلی العظیم. حوادث اسف آور یکی دو روز اخیر که منجر به قتل و جرح یک عده مردم بی گناه و توقیف حضرت آیت الله خمینی و آیت الله قمی و دیگر آقایان عظام شده است، موجب کمال تاثر و تاسف حقیر گردید. با کمال تعجب مشاهده می شود مسئولین امنیت کشور با نهایت گستاخی حضرات آقایان مراجع عظام و علمای اعلام دامت برکاتهم را موافق اموری که مبانیت آنها با شرع مطهر محرز و مکرر تذکر داده شده است، جلوه می دهند. حقیر در این موقع حساس، لازم می دانم اولیاء امور را متذکر سازم انجام این گونه اعمال ضدانسانی نسبت به حضرات علمای اعلام و قتل و جرح مردم بی پناه، نه تنها موجب رفع غائله نخواهد بود بلکه جز تشدید امور و ایجاد تفرقه و وخامت اوضاع، اثر دیگری نخواهد داشت موجب کمال تاسف است که باید حریم مقدس اسلام و روحانیت از طرف اولیای امور این چنین مورد تجاوز قرار گیرد. انا للّه و انا الیه راجعون. از خداوند متعال عز اسمه مسالت دارم که اسلام و مسلمین را در کنف عنایات خود از همه حوادث، مصون و محروس بدارد و ما توفیقی الا بالله، علیه توکلت والیه انیب الاحقر احمد الموسوی الخوانساری، ۱۳ محرم ۱۳۸۳ هـ.ق».

ویژگی‌های اخلاقی

زهد و ساده زیستی:

آیت الله سید احمد خوانسارى الگوی اخلاق برای نسل دیروز و امروز بود. با داشتن مقام علمی والا هیچگاه اصول اخلاقی را فراموش نمی کرد. چنان مهر اهل بیت در جانش نفوذ کرده بود که کردارش نیز بوی علوی می داد. بعد از گذشت سالها، خوشه چینان مکتب سید از زهد و ساده زیستی او به عنوان مشخصه اصلی زندگیش یاد می کنند.

با این که وی پرداخت شهریه هنگفت طلاب تهران، مشهد، قم و نجف را بر عهده داشت، هرگز در آنها تصرف نکرد و تا آخرین لحظه ای که در قید حیات بود، خانه ای هر چند محقر تهیه نکرد و عمرش را در منزل استیجاری گذراند.

احتیاط:

حضرت آیت الله خوانساری، احتیاط را اصل مسلم زندگی خود قرار داده بود. آیت الله ابوطالب تجلیل می گوید: احتیاط او در امور شرعی زبانزد عام و خاص بود تا آنجا که وجوهات شرعیه را هرگز در منزل نگاه نمی داشت و آن را نزد یکی از تجار امین می گذاشت و به نیازمندان حواله می داد تا به این طریق احتمال هر نوع تصرف در آن پولها از بین برود. در امور سیاسی نیز همین شیوه را پیش گرفت.

عدالت:

عظمت شخصیت او تا آن حد است که آیت الله العظمی حائری درباره اش می گفت: «اجتهاد را به هر معنی تفسیر کنیم، آیت الله خوانساری مجتهد بود و عدالت را به هر گونه معنی کنیم، او عادل بود». امام خمینی رحمة الله علیه نیز آنجا که به جامع المدارک استناد می کند، به مقام علمی و تقوا و احتیاط آیت الله سید احمد خوانساری اشاره کرده و از او به بزرگی نام می برد.

تواضع:

هر تازه وارد ابتدا ورود با قامت ایستاده او مواجه می شد. به احترام همه می ایستاد و مخصوصاً برای سادات احترامی بیشتر قایل بود. به دید و بازدید تمام علما می رفت، هیچگاه در مجلس تکیه نزد و چهار زانو ننشست و کمال ادب و تواضع را مبذول داشت و آنگاه که امام خمینی به ایران آمد، با وجود کهنسالی به دیدارش شتافت و پیروزی نور بر سپاه جهل را به ایشان تبریک گفت.

عرفان و کرامات:

محمد شریف رازی نویسنده محقق، از قول یکی از معتمدین درباره مقام عرفان و اتصال به ماوراء عالم امکان سید می نویسد: «او صاحب بینش و بصیرت خاص خویش بود... یکی از بازرگانان مورد اعتماد تهران می گفت: روزی در خدمت ایشان بودم و هیچکس دیگر نبود. آقا ناگاه فرمود: فردی در خانه است و خواسته ای دارد. عرض کردم: آقا کسی زنگ نمی زند. فرمود: چرا کسی هست این پاکت را به او بدهید تا برود. پاکت را گرفتم و جلو در آمدم، شخص محترمی را دیدم که قدم می زند. او را صدا کردم و گفتم شما زنگ زدید؟ گفت خیر. پرسیدم کاری دارید؟ گفت: آری، همسرم بیمار است و برای بستری شدن هشت هزار تومان کسری دارم... پاکت را به او دادم. او همانجا باز کرد و پولها را شمرد. درست هشت هزار تومان بود».

وفات

مرحوم آیت الله سید احمد خوانسارى، سرانجام پس از ۹۶ سال عمر پربرکت، در روز شنبه 30 دی ماه سال ۶۳ (مطابق ۲۷ ربیع الثانی ۱۴۰۵ هـ.ق) دار فانی را وداع گفت و به دیار جاودان شتافت. پیکر مطهر ایشان به قم انتقال یافته و در جوار استاد بزرگوار خود، در حرم کریمه اهل بیت حضرت معصومه (علیهاالسلام) مدفون گردید.

منابع

• عقیقی بخشایشی، تلخیص از کتاب فقهای نامدار شیعه، صفحه ۵۱۰.
• محمد عابدی میانجی، آیت الله سید احمد خوانساری تندیس پارسایی، مجله فرهنگ کوثر، آذر ۱۳۷۶، شماره۹، تاریخ۱۳۸۶/۶/۳۱، صفحه۴۴، در دسترس پایگاه اطلاع رسانی حوزه، بازیابی: ۲۴ اسفند ۱۳۹۲.
• مجله فرهنگ کوثر، آذر ۱۳۷۶، شماره ۹، "آیت الله سید احمد خوانساری، تندیس پارسایی".

آرشیو عکس و تصویر

• 

  از راست: سید علی ناظم، سید احمد موسوی خوانساری و سید علی‌اکبر برقعی در جوانی

• 

  سید احمد موسوی خوانساری در جوانی

• 

  سید احمد موسوی خوانساری

• 

  سید احمد موسوی خوانساری

• 

  سید احمد موسوی خوانساری

• 

  سید احمد موسوی خوانساری

• 

  سید احمد موسوی خوانساری

• 

  ردیف پایین از راست: سید مرتضی مرتضوی لنگرودى، محمدرضا تنکابنی، سید احمد موسوی خوانساری، سید محمد موسوی شیرازی (سلطان الواعظین) و محمود حلبی

• 

  سید احمد موسوی خوانساری و سید محمدحسن مرتضوی حسینی لنگرودی

• 

  سید احمد موسوی خوانساری در هیئت محبان الحسین علیه السلام تهران

• 

  سید محمدرضا موسوی گلپایگانی و سید احمد موسوی خوانساری

• 

  از راست: ابوالقاسم فلسفی، سید احمد موسوی خوانساری و ابوالفضل خوانساری

• 

  از راست: احمد مجتهدی تهرانی، سید احمد موسوی خوانساری و ناشناس

• 

  ردیف جلو از راست: ناشناس، حسن سعید تهرانی، سید احمد موسوی خوانساری، مصطفی مسجد جامعی و نصرالله شاه آبادی

• 

  از راست: غروی، سید احمد موسوی خوانساری، انصاری

• 

  سید عبدالله موسوی شیرازی و سید احمد موسوی خوانساری

• 

  سید احمد موسوی خوانساری و سید محمدرضا موسوی گلپایگانی در تشییع پیکر سید حسین احمدی طباطبائی بروجردی

• 

  از راست: سید ابراهیم ایروانی، سید محمد موسوی احمدآبادی (محقق داماد)، سید احمد موسوی خوانساری، سید ابوالقاسم موسوی خویی، سید نصرالله مستنبط، نصرالله صدقی حسنی (خلخالی) و سید محمدحسین میرسجادی

• 

  سید احمد موسوی خوانساری

• 

  سید احمد موسوی خوانساری، ناشناس، ناشناس و سید علی نقی تهرانی

• 

  از راست: ناشناس، سید احمد موسوی خوانساری، ناشناس، ناشناس، سید رضا بهاءالدینی و ناشناس

• 

  تشییع پیکر سید احمد موسوی خوانساری

• 

  قبر سید احمد موسوی خوانساری در حرم حضرت معصومه سلام الله علیها در کنار قبر سید محمدحسین طباطبایی