فهرست شرح های نهج البلاغه: تفاوت بین نسخه‌ها

از دانشنامه‌ی اسلامی
پرش به ناوبری پرش به جستجو
 
(۲ نسخهٔ میانیِ همین کاربر نمایش داده نشده است)
سطر ۱: سطر ۱:
−
==شرح های نهج البلاغه به ترتیب قرن تالیف==
+
__فهرست__
−
+
==شرح‌های نهج‌البلاغه به ترتیب تاریخ تألیف==
−
{| class="wikitable" align="center" border="1" cellpadding="4" cellspacing="0" style=" width: 100%;"
+
{| border="1" cellpadding="3" cellspacing="0"
−
|-
+
|-style="background: rgb(181, 221, 232)"
−
|style="background: rgb(220, 245, 220);text-align: center;" | قرن ششم
 
−
|-
 
−
|'''[[شرح نهج البلاغه (راوندی)]] (فضل الله بن علی راوندی)'''
 
  
−
راوندی در سفر خود به [[نجف]]، نسخه اصل [[نهج البلاغة (کتاب)|نهج البلاغه]] را ملاحظه نموده و از روی آن نسخه ای برای خود نوشته و در ربیع الاول 511 به پایان رسانیده و پس از اتمام نسخه آن را قرائت، مقابله و تعلیقاتی بر آن نوشته و کلمات و جملات دشوار آن را شرح کرده، که به عنوان اولین شرح بر نهج البلاغه قلمداد شده است.
+
|'''نام کتاب'''
−
نسخه ای از نهج البلاغه در دست است که محمدصادق بن محمد شفیع یزدی در 1132 از روی ابوالفتوح احمدبن ابی عبدالله بلکوبن ابی طالب آوی از روی نسخه سیدفضل الله راوندی تحریر نموده و حواشی راوندی در آن نقل شده است.<ref>مصطفی بروجردی، نگاهی به شرحهای نهج البلاغه، سایت حوزه</ref>
+
|'''نام مؤلف'''
 +
|'''قرن'''
 +
|'''توضیحات'''
 
|-
 
|-
−
|'''[[معارج نهج البلاغة (کتاب)|معارج نهج البلاغه]] (على بن زيد البيهقى فريد خراسانى)'''
+
|[[شرح نهج البلاغه (راوندی) (کتاب)|شرح نهج البلاغه]]
−
 
+
|[[سید فضل الله راوندى]]
−
اين اثر يكى از شرح‌هاى اوليه بر نهج‌البلاغه است كه به رشته تحرير در آمده و در سه جلد توسط حجه الاسلام محمود مرعشی انتشار یافته است.<ref>معارج نهج البلاغه، ویکی نور</ref>
+
|قرن ششم
−
 
+
|راوندی در سفر خود به [[نجف]]، نسخه اصل [[نهج البلاغة (کتاب)|نهج البلاغه]] را ملاحظه نموده و از روی آن نسخه ای برای خود نوشته و در [[ربیع الاول]] ۵۱۱ ق. به پایان رسانیده و پس از اتمام نسخه آن را قرائت، مقابله و تعلیقاتی بر آن نوشته و کلمات و جملات دشوار آن را شرح کرده، که به عنوان اولین شرح بر نهج البلاغه قلمداد شده است.
 +
نسخه ای از نهج البلاغه در دست است که محمدصادق بن محمدشفیع یزدی در ۱۱۳۲ ق. از روی ابوالفتوح احمدبن ابی عبدالله بلکوبن ابی طالب آوی از روی نسخه سید فضل الله راوندی تحریر نموده و حواشی راوندی در آن نقل شده است.<ref>مصطفی بروجردی، نگاهی به شرحهای نهج البلاغه، سایت حوزه</ref>
 
|-
 
|-
−
|'''[[اعلام نهج البلاغه (سرخسی) (کتاب)|اعلام نهج البلاغه]] (سید سند علی بن ناصر حسینی سرخسی)'''
+
|'''[[معارج نهج البلاغة (کتاب)|معارج نهج البلاغه]]'''
−
شاید از عنوان کتاب در بادی امر چنین به نظر برسد که مولف در این کتاب به معرفی و شرح حال اعلام و شخصیت هایی که در نهج البلاغه از آن ها نام برده شده می پردازد در حالی که این گونه نیست بلکه این کتاب به شرح و توضیح برخی کلمات و فرمایشات که نیاز به تفسیر و توضیح داشته می پردازد.<ref>مصطفی بروجردی، نگاهی به شرحهای نهج البلاغه، سایت حوزه</ref>
+
|على بن زيد بيهقى خراسانى
 +
|قرن ششم
 +
|اين اثر يكى از شرح‌هاى اوليه بر نهج‌البلاغه است كه به رشته تحرير در آمده و در سه جلد توسط حجةالاسلام محمود مرعشی تحقیق و انتشار یافته است.<ref>معارج نهج البلاغه، ویکی نور</ref>
  
 
|-
 
|-
−
|'''[[ شرح نهج البلاغه وبری]] (احمد بن محمد وبری خوارزمی)'''
+
|'''[[ شرح نهج البلاغه وبری]]'''
−
نویسنده نظرش فقط شرح مشکلات نهج البلاغه بوده است. از این شرح، بیهقی در معارج نهج البلاغه و قطب الدین کیدری در حدائق الحقائق و ابن عتایقی در شرح خود بر نهج البلاغه، نقل نموده اند. ولی اصل این شرح در حوادث ایام از بین رفته و به دست ما نرسیده است.<ref>همان</ref>
+
|احمد بن محمد وبری خوارزمی
 +
|قرن ششم
 +
|نویسنده نظرش فقط شرح مشکلات نهج البلاغه بوده است. از این شرح، بیهقی در [[معارج نهج البلاغة (کتاب)|معارج نهج البلاغه]] و قطب الدین کیدری در حدائق الحقائق و ابن عتایقی در شرح خود بر نهج البلاغه، نقل نموده اند. ولی اصل این شرح در حوادث ایام از بین رفته و به دست ما نرسیده است.<ref>همان</ref>
  
 
|-
 
|-
−
|'''[[ منهاج البراعة في شرح نهج‌البلاغة (راوندی) (کتاب)|منهاج البراعه فی شرح نهج البلاغه]] ([[قطب راوندى|قطب‌الدين راوندى]])'''
+
|'''[[اعلام نهج البلاغه (سرخسی) (کتاب)|أعلام نهج البلاغه]]'''
−
تأليف اين كتاب در اواخر شعبان 556ق، پايان پذيرفته است.<ref>منهاج البراعه فی شرح نهج البلاغه، ویکی نور</ref>
+
|سید سند علی بن ناصر حسینی سرخسی
 +
|قرن ششم
 +
|شاید از عنوان کتاب در بادی امر چنین به نظر برسد که مولف در این کتاب به معرفی و شرح حال اَعلام و شخصیت هایی که در نهج البلاغه از آنها نام برده شده می پردازد، در حالی که این گونه نیست؛ بلکه این کتاب به شرح و توضیح برخی کلمات و فرمایشات [[امام علی]] علیه السلام که نیاز به تفسیر و توضیح داشته می پردازد.<ref>مصطفی بروجردی، نگاهی به شرحهای نهج البلاغه، سایت حوزه</ref>
  
 
|-
 
|-
−
| '''[[حدايق الحقايق فى تفسیر دقايق احسن الخلايق (کتاب)|حدايق الحقايق فى شرح نهج البلاغه]] (قطب‌الدين كيدرى بيهقى)'''
+
|'''[[ منهاج البراعة في شرح نهج‌البلاغة (راوندی) (کتاب)|منهاج البراعه فی شرح نهج البلاغه]]'''
−
این اثر كه در آخر شعبان سال 576 ه.ق نوشته شده است.<ref>حدایق الحقایق فی تفسیر دقایق احسن الخلایق، ویکی نور</ref>
+
|[[قطب راوندى|قطب‌الدين راوندى]]
 +
|قرن ششم
 +
|تأليف اين كتاب در اواخر [[شعبان]] ۵۵۶ ق، پايان پذيرفته است.<ref>منهاج البراعه فی شرح نهج البلاغه، ویکی نور</ref>
  
 
|-
 
|-
−
|style="background: rgb(220, 245, 220);text-align: center;" | قرن هفتم
+
| '''[[حدايق الحقايق فى تفسیر دقايق احسن الخلايق (کتاب)|حدايق الحقايق فى شرح نهج البلاغه]]'''
 +
|قطب‌الدين كيدرى بيهقى
 +
|قرن ششم
 +
|این اثر در آخر شعبان سال ۵۷۶ ه.ق نوشته شده است.<ref>حدایق الحقایق فی تفسیر دقایق احسن الخلایق، ویکی نور</ref>
  
 
|-
 
|-
−
|'''[[شرح نهج البلاغه ابن میثم (مصباح السالکین)|مصباح السالکین یا شرح نهج‌البلاغه]] ([[ابن میثم بحرانی|ابن ميثم بحرانى]])'''
 
−
این شرح جنبه [[فلسفه|فلسفى]] - [[عرفان|عرفانى]] دارد كه در پنج جلد و با مقدمه‌اى مفصل تنظيم گشته است. لازم به تذکر است که وی پس از نگارش این شرح، آن را تلخیص نموده و آن را اختیار مصباح السالکین نامیده است.<ref>مصطفی بروجردی، نگاهی به شرحهای نهج البلاغه، سایت حوزه؛ مصباح السالکین یا شرح نهج‌البلاغة، ویکی نور</ref>
 
  
−
|-
+
|'''[[شرح نهج البلاغه ابن میثم (مصباح السالکین)|مصباح السالکین یا شرح نهج‌البلاغه]]'''
−
|'''[[شرح المائة کلمة یا منهاج العارفین]] (ابن ميثم بحرانى)'''
+
|[[ابن میثم بحرانی|ابن ميثم بحرانى]]
−
این کتاب به شرح صد کلمه (حکمت) از سخنان [[امیرالمومنین]] علیه السلام اختصاص دارد و در آن از امیر المومنین شخصیت عارفانه کامل ارائه کرده است.<ref>محمد رصافی، ابن میثم و شرح نهج البلاغه، میثاق امین فصلنامه پژوهشی اقوام و مذاهب، پائیز86، شماره4، ازصفحه 129 تا 163</ref>
+
|قرن هفتم
 +
|این شرح جنبه [[فلسفه|فلسفى]] - [[عرفان|عرفانى]] دارد كه در پنج جلد و با مقدمه‌اى مفصل تنظيم گشته است.<ref>مصطفی بروجردی، نگاهی به شرحهای نهج البلاغه، سایت حوزه؛ مصباح السالکین یا شرح نهج‌البلاغة، ویکی نور</ref>
  
 
|-
 
|-
−
|'''[[اختيار مصباح السالكين|اختیار مصباح السالکین]] (ابن ميثم بحرانى)'''
+
|'''[[اختيار مصباح السالكين|اختیار مصباح السالکین]]'''
−
این شرح خلاصه شرح بزرگ ابن میثم است که به اشاره عطاءالملک جوینی برای فرزندانش نظام الدین محمد و مظفرالدین علی تالیف گردیده است.<ref>همان</ref>
+
|[[ابن میثم بحرانی|ابن ميثم بحرانى]]
 +
|قرن هفتم
 +
|این شرح خلاصه شرح بزرگ ابن میثم (مصباح السالکین) است که به اشاره عطاءالملک جوینی برای فرزندانش نظام الدین محمد و مظفرالدین علی تالیف گردیده است.<ref>محمد رصافی، ابن میثم و شرح نهج البلاغه، میثاق امین فصلنامه پژوهشی اقوام و مذاهب، پائیز ۸۶، شماره۴</ref>
  
 
|-
 
|-
−
|'''شرح نهج البلاغه (سید رضی الدین بن طاووس)'''
+
|'''[[شرح المأة الکلمة المرتضویة]]'''
−
متاسفانه این شرح از بین رفته و در دسترس نیست.<ref>فهرست شرح های نهج البلاغه، ویکی شیعه</ref>
+
|[[ابن میثم بحرانی|ابن ميثم بحرانى]]
−
 
+
|قرن هفتم
 +
|کتاب «شرح المائة کلمة» یا «منهاج العارفین» به شرح صد کلمه (حکمت) از سخنان [[امیرالمؤمنین]] علیه السلام اختصاص دارد و در آن از حضرت امیر شخصیت عارفانه کامل ارائه کرده است.<ref>همان</ref>
 
|-
 
|-
−
|'''[[شرح نهج البلاغه ابن ابی الحدید |شرح نهج‌البلاغه لابن ابى‌الحديد]] ([[ابن ابی الحدید]])'''
+
|'''شرح نهج البلاغه (سید بن طاووس)'''
−
در بیست جلد در چاپهای مختلف انتشار یافته و می توان آن را دائرة المعارف سودمندی نامید و بسیاری از آثار تاریخی و معارف اسلامی را در آن یافت و مورد قبول مسلمين هم واقع گشته است.<ref>شرح نهج‌البلاغة ابن ابى‌الحديد، ویکی نور</ref>
+
|[[سید بن طاووس| سید رضی‌الدین بن طاووس]]
 +
|قرن هفتم
 +
|متأسفانه این شرح از بین رفته و در دسترس نیست.<ref>فهرست شرح های نهج البلاغه، ویکی شیعه</ref>
  
 
|-
 
|-
−
|'''[[شرح نهج البلاغه (فخر رازی)|شرح نهج البلاغه]] ([[فخر رازى]])'''
+
|'''[[شرح نهج البلاغه ابن ابی الحدید |شرح نهج‌البلاغه لابن ابى‌الحديد]]'''
−
<ref>فهرست شرح های نهج البلاغه، ویکی شیعه</ref>
+
|[[ابن ابی الحدید]]
 +
|قرن هفتم
 +
|این کتاب در بیست جلد در چاپهای مختلف انتشار یافته و می توان آن را دائرةالمعارف سودمندی نامید و بسیاری از آثار تاریخی و معارف اسلامی را در آن یافت و مورد قبول مسلمين هم واقع گشته است.<ref>شرح نهج‌البلاغة ابن ابى‌الحديد، ویکی نور</ref>
  
 
|-
 
|-
−
|style="background: rgb(220, 245, 220);text-align: center;" | قرن هشتم
+
|'''شرح نهج البلاغه'''
 +
|[[فخر رازى]]
 +
|قرن هفتم
 +
|شرحی ناتمام بر نهج البلاغه است.<ref>فهرست شرح های نهج البلاغه، ویکی شیعه</ref>
  
 
|-
 
|-
−
|'''شرح نهج البلاغه (شارح قرن هشتم)'''
+
|'''شرح نهج البلاغه'''
−
این شرح که مشتمل بر [[خطبه]] های 3 تا 51 می باشد توسط عزیز الله عطاردی تصحیح و به چاپ رسیده است.<ref>نرم افزار منهج النور</ref>
+
|شارح قرن هشتم هجری
 +
|قرن هشتم
 +
|این شرح که مشتمل بر [[خطبه]] های ۳ تا ۵۱ نهج البلاغه می باشد، توسط [[عزیزالله عطاردی]] تصحیح و به چاپ رسیده است.<ref>نرم افزار منهج النور</ref>
  
 
|-
 
|-
−
|'''[[الديباج الوضي في الكشف عن أسرار كلام الوصي (کتاب)|الديباج الوضي في الكشف عن أسرار كلام الوصي]] (يحيى بن حمزه)'''
+
|'''مختصر شرح نهج‌ البلاغه'''
−
اين كتاب شرحى است، سه جلدى بر كتاب نهج‌البلاغه اميرالمؤمنين.<ref>الديباج الوضي في الكشف عن أسرار كلام الوصي،ویکی نور </ref>
+
|[[علامه حلی]]
 +
|قرن هشتم
 +
|نظرات کتابشناسان در مورد این شرح متفاوت است، اما نسخه ای از آن با تحقیق شیخ عزیزالله عطاردی باعنوان "شرح نهج البلاغه شارح محقق من اعلام القرن الثامن" در سال ۱۳۷۵ ه.ش در ۵۳۰ صفحه منتشر شده است که محقق، انتساب آن را به علامه حلی یقینی نمی داند.<ref> مصطفی بروجردی، نگاهی به شرحهای نهج البلاغه، سایت حوزه؛ فهرست شرح های نهج البلاغه، ویکی شیعه</ref>
  
 
|-
 
|-
−
|'''[[ مختصر شرح نهج‌البلاغه]] ([[علامه حلی]])'''
+
|'''[[الديباج الوضي في الكشف عن أسرار كلام الوصي (کتاب)|الديباج الوضی فی الكشف عن أسرار كلام الوصی]]'''
−
نظرات کتابشناسان در مورد این شرح متفاوت است اما نسخه ای از آن با تحقیق شیخ عزیزالله عطاردی باعنوان "شرح نهج البلاغه شارح محقق من اعلام القرن الثامن" در سال 1375 ه.ش در 530 صفحه منتشر شده است که محقق، انتساب آن را به علامه حلی یقینی نمی داند.<ref> مصطفی بروجردی، نگاهی به شرحهای نهج البلاغه، سایت حوزه؛ فهرست شرح های نهج البلاغه، ویکی شیعه</ref>
+
|يحيى بن حمزه
 +
|قرن هشتم
 +
|اين كتاب شرحى است، سه جلدى بر كتاب نهج‌البلاغه اميرالمؤمنين.<ref>الديباج الوضی فی الكشف عن أسرار كلام الوصی، ویکی نور </ref>
  
 
|-
 
|-
−
|'''شرح نهج البلاغه (سعدالدین مسعود بن عمر تفتازانی)'''
+
|'''شرح نهج البلاغه'''
−
در [[دانشنامه جهان اسلام (کتاب)|دانشنامه جهان اسلام]] این کتاب را در زمره کتابهائی که به تفتازانی نسبت داده می شود، آورده است.<ref>فهرست شرح های نهج البلاغه،ویکی شیعه؛ سعدالدین مسعود بن عمر بن عبدالله تفتازانی شافعی، ویکی پدیا</ref>
+
|[[مسعود بن عمر تفتازانی]]
 +
|قرن هشتم
 +
|در [[دانشنامه جهان اسلام (کتاب)|دانشنامه جهان اسلام]] این کتاب را در زمره کتابهائی که به تفتازانی نسبت داده می شود، آورده است.<ref>فهرست شرح های نهج البلاغه، ویکی شیعه؛ سعدالدین مسعود بن عمر تفتازانی، ویکی پدیا</ref>
  
 
|-
 
|-
−
|'''[[شرح ابن عتایقی]] (ابن عتایقی)'''
+
|'''شرح نهج البلاغه'''
−
ابن عتایقی شرح خودش را در چهار جلد تالیف نموده و جلد سوم آن را در 786 ه.ق به پایان رسانیده است. او شرحش را از سه شرح [[ابن میثم بحرانی|ابن میثم]] و [[ابن ابی الحدید]] و قطب الدین کیدری گزینش نموده و در مواردی نظرات ابن ابی الحدید را نقد نموده است.<ref>مصطفی بروجردی، نگاهی به شرحهای نهج البلاغه، سایت حوزه</ref>
+
|ابن عتایقی
 +
|قرن هشتم
 +
|مؤلف شرح خودش را در چهار جلد تالیف نموده و جلد سوم آن را در ۷۸۶ ه.ق به پایان رسانیده است. او شرحش را از سه شرح [[ابن میثم بحرانی]] و [[ابن ابی الحدید]] و قطب الدین کیدری گزینش نموده و در مواردی نظرات ابن ابی الحدید را نقد نموده است.<ref>مصطفی بروجردی، نگاهی به شرحهای نهج البلاغه، سایت حوزه</ref>
  
 
|-
 
|-
−
|style="background: rgb(220, 245, 220);text-align: center;" | قرن دهم
+
|'''[[منهج الفصاحه]]'''
 +
|حسین الهی اردبیلی
 +
|قرن دهم
 +
|الهی اردبیلی چهار اثر درباره نهج البلاغه تالیف نموده که عبارتند از: ۱- شرح کبیر نهج البلاغه که آن را "منهج الفصاحه فی شرح نهج البلاغه" نامیده و به شاه اسماعیل صفوی تقدیم نموده است. تاکنون نسخه ای از این شرح شناسایی نشده است. و آن چه در فهارس به نام منهج الفصاحه الهی اردبیلی معرفی شده، تلخیص این کتاب بوده نه اصل آن. ۲- نهج الفصاحه یا منتخب منهج الفصاحة، اردبیلی بعد از نگارش شرح کبیر خود بر نهج البلاغه، چون همت مردمان را از مطالعه آن به سبب تفصیلش قاصر دید، آن را به نام شاه طهماسب صفوی تلخیص و "نهج الفصاحه" نامید. از این شرح نسخه های متعددی در دست است و در فهارس با نام "منهج الفصاحه" معرفی شده است. این شرح به پارسی است و تاکنون به چاپ نرسیده است. ۳- ترجمه نهج البلاغه، ترجمه روانی است از نهج البلاغه و گویا اولین ترجمه فارسی نهج البلاغه است. این ترجمه به صورت چاپ سنگی به چاپ رسیده است. ۴- شرح و ترجمه کنایات و استعارات منهج الفصاحه، الهی اردبیلی این رساله را به درخواست سید جلال الدین احمد مشهور به صفار مشهدی طوسی، نگاشته و در آن استعارات و تمثیلات به کار رفته در شرح کبیرش "منهج الفصاحه" را تفسیر نموده است. نسخه ای از بخش آغازین این کتاب در کتابخانه مجلس شورای اسلامی نگهداری می شود.<ref>مصطفی بروجردی، نگاهی به شرحهای نهج البلاغه، سایت حوزه.</ref>
  
 
|-
 
|-
−
|'''[[منهج الفصاحه]] (حسین الهی اردبیلی)'''
+
|'''[[تنبیه الغافلین و تذکرة العارفین (کتاب)|تنبیه الغافلین و تذکرة العارفین]]'''
−
الهی اردبیلی چهار اثر درباره نهج البلاغه تالیف نموده که عبارتند از: 1- شرح کبیر نهج البلاغه که آن را "منهج الفصاحه فی شرح نهج البلاغه" نامیده و به شاه اسماعیل صفوی تقدیم نموده است. تاکنون نسخه ای از این شرح شناسایی نشده است. و آن چه در فهارس به نام منهج الفصاحه الهی اردبیلی، معرفی شده تلخیص این کتاب بوده نه اصل آن. 2- نهج الفصاحه یا منتخب منهج الفصاحة، الهی بعد از نگارش شرح کبیر خود بر نهج البلاغه، چون همت مردمان را از مطالعه آن به سبب تفصیلش قاصر دید، آن را به نام شاه طهماسب صفوی تلخیص و "نهج الفصاحه" نامید. از این شرح نسخه های متعددی در دست است و در فهارس با نام "منهج الفصاحه" معرفی شده است. این شرح به پارسی است و تاکنون به چاپ نرسیده است. 3- ترجمه نهج البلاغه، ترجمه روانی است از نهج البلاغه و گویا اولین ترجمه فارسی نهج البلاغه است. این ترجمه به صورت چاپ سنگی به چاپ رسیده است. 4- شرح و ترجمه کنایات و استعارات منهج الفصاحه، الهی اردبیلی این رساله را به درخواست سیدجلال الدین احمد مشهور به صفار مشهدی طوسی، نگاشته و در آن استعارات و تمثیلات به کار رفته در شرح کبیرش "منهج الفصاحه" را تفسیر نموده است. نسخه ای از بخش آغازین این کتاب در کتابخانه مجلس شورای اسلامی نگهداری می شود.<ref>مصطفی بروجردی، نگاهی به شرحهای نهج البلاغه، سایت حوزه.</ref>
+
|[[ملا فتح الله کاشانی]]
 +
|قرن دهم
 +
|شرح به صورت مزجی صورت گرفته و اغلب جنبه ادبی و لغوی دارد. صاحب [[ریاض العلماء (کتاب)|ریاض]] می‌گوید: شرح نهج‌البلاغه که «تنبیه الغافلین و تذکرة العارفین» نامیده شده، فارسی و کتاب معروفی است و من در [[اصفهان]]، [[شیراز]]، هرات و جاهای دیگر دیده‌ام. پیرامون این اثر باید گفت: ملا فتح‌الله‌ با توجه به همان نیاز جامعه شیعی [[ایران]] و برای آشنایی بیشتر مردم با اندیشه‌های [[حضرت علی]] علیه‌السلام به طرح و توضیح آن در قالب شرح پرداخت و کوشید به سوالات و شبهات موجود با تکیه بر آن پاسخ دهد. این شرح شباهت زیادی با ترجمه الهی اردبیلی دارد و در موارد متعددی کلمات و الفاظ عین هم هستند.<ref>تنبیه الغافلین، دانشنامه اسلامی</ref>
  
 
|-
 
|-
−
|'''[[تنبیه الغافلین و تذکرة العارفین]] ([[ملا فتح الله کاشانی]])'''
+
|'''ترجمه و شرح نهج‌البلاغه'''
−
شرح به صورت مزجی صورت گرفته و اغلب جنبه ادبی و لغوی دارد. از این شرح نسخ متعددی در دست است و اخیرا دوبار به صورت زیبا (بار اول در سه جلد و بار دوم در دو جلد) منتشر شده است. این شرح شباهت زیادی با ترجمه الهی اردبیلی دارد و در موارد متعددی کلمات و الفاظ عین هم هستند.<ref>تنبیه الغافلین، دانشنامه اسلامی</ref>
+
|عزالدين جعفر بن شمس‌الدين آملى
 +
|قرن یازدهم
 +
|شرح و ترجمه ۱۶ خطبه اول كتاب نهج‌البلاغه است. <ref>ترجمه و شرح نهج‌البلاغه آملى، ویکی نور</ref>
  
 
|-
 
|-
−
|style="background: rgb(220, 245, 220);text-align: center;" | قرن یازدهم
+
|'''شرح نهج البلاغه'''
 +
|مولی محمدصالح روغنی قزوینی
 +
|قرن یازدهم
 +
|شرح مزجی است بر نهج البلاغه که به جهت مزجی بودن آن، گاهی از آن با نام «ترجمه نهج البلاغه» نیز یاد می شود. این شرح یکی از بهترین شروح فارسی است. شارح در  شرح جمله ها و عبارت ها، پژوهشی ژرف و شایسته داشته و به [[آیات]] و اخبار و اشعار بزرگان عرب و عجم استشهاد کرده است.<ref>شرح روغنی قزوینی، ویکی نور؛ شرح روغنی قزوینی، سایت مرکز جهانی اطلاع رسانی آل البیت</ref>
  
 
|-
 
|-
−
|'''[[ترجمه و شرح نهج‌البلاغه آملى]] (عزالدين جعفر بن شمس‌الدين آملى)'''
+
|'''[[منهاج الولاية في شرح نهج‌البلاغة (کتاب)|منهاج‌الولايه فى شرح نهج‌البلاغه]]'''
−
شرح و ترجمه 16 خطبه اول كتاب نهج‌البلاغه است. <ref>ترجمه و شرح نهج‌البلاغه آملى، ویکی نور</ref>
+
|ملا عبدالباقى صوفى تبريزى
 +
|قرن یازدهم
 +
|اين كتاب به دوازده موضوع مهم در نهج‌البلاغه با نثر فارسى روان و آميخته به عربى پرداخته كه در دو جلد ارائه شده است. این شرح ترکیبی است و [[عرفان]]، ادب، اخبار، روایات، [[حکمت]]، و [[علم کلام|کلام]] و [[اخلاق]] به وفور در آن دیده می شود. او بر حسب مورد از اقوال بزرگان اهل معرفت بهره می جوید. از شرح عبدالباقی به شدت بوی عرفان [[شیعه|شیعی]] استشمام می شود.<ref>مصطفی بروجردی، نگاهی به شرحهای نهج البلاغه، سایت حوزه</ref>
  
 
|-
 
|-
−
|'''[[شرح روغنی قزوینی]] (مولی محمد صالح روغنی قزوینی)'''
+
|'''[[بهجة الحدائق (کتاب)|بهجة الحدائق]]'''
−
شرح مزجی است بر نهج البلاغه که به جهت مزجی بودن آن گاهی از آن با نام ترجمه نهج البلاغه نیز یاد می شود.این شرح یکی از بهترین شروح فارسی است شارح در شرح جمله ها و عبارت ها، پژوهشی ژرف و شایسته داشته و آیات و اخبار و اشعار بزرگان عرب و عجم را استشهاد آورده است. <ref>شرح روغنی قزوینی، ویکی نور؛ شرح روغنی قزوینی، سایت مرکز جهانی اطلاع رسانی آل البیت</ref>
+
|[[سید علاءالدین گلستانه]]
 +
|قرن دوازدهم
 +
|بهجة الحدائق، شرحی مختصر - اما کامل - بر نهج البلاغه بوده و دربردارنده توضیحاتی پیرامون عبارات دشوار نهج البلاغه است. گلستانه شرح دیگری بر نهج البلاغه دارد به نام «حدائق الحقائق فی شرح کلمات کلام الله الناطق» شرحی مفصل - اما ناتمام - بوده که تنها تا خطبه ۱۳ نهج البلاغه را شرح داده، از این شرح سه مجلد باقی مانده و سرنوشت باقی مجلدات نامعلوم است. گلستانه شرح سومی نیز بر نهج البلاغه نگاشته که آن شرح مفصل «خطبه همام» است. او تمامی این شرح را در فصل بیست و نهم کتابش «روضة العرفاء فی شرح الاسماءالحسنی» درج نموده است. هیچکدام از شروح گلستانه به چاپ نرسیده و نسخ متعددی از آنها در دست است.<ref>مصطفی بروجردی، نگاهی به شرحهای نهج البلاغه، سایت حوزه</ref>
  
 
|-
 
|-
−
|'''[[منهاج الولاية في شرح نهج‌البلاغة (کتاب)|منهاج‌الولايه فى شرح نهج‌البلاغه]] (ملا عبدالباقى صوفى تبريزى)'''
+
|'''[[شرح نهج‌البلاغة المقتطف من بحارالأنوار]]'''
−
اين كتاب به دوازده موضوع مهم در نهج‌البلاغه با نثر فارسى روان و آميخته به عربى پرداخته كه در دو جلد ارائه شده است. این شرح ترکیبی است: [[عرفان]]، ادب، اخبار، روایات، [[حکمت]]، و [[علم کلام|کلام]] و [[اخلاق]] به وفور در این شرح دیده می شوداو بر حسب مورد از اقوال بزرگان اهل معرفت بهره می جوید. از شرح عبدالباقی به شدت بوی عرفان [[شیعه|شیعی]] استشمام می شود.<ref>مصطفی بروجردی، نگاهی به شرحهای نهج البلاغه، سایت حوزه</ref>
+
|به اهتمام على انصاريان
 +
|قرن دوازدهم
 +
|این کتاب حاوى شرح احاديث «نهج‌البلاغة» در «[[بحارالانوار]]» [[علامه مجلسی]] است.<ref>شرح نهج‌البلاغة المقتطف من بحارالأنوار للعلامة المجلسی، ویکی نور</ref>
  
 
|-
 
|-
−
|style="background: rgb(220, 245, 220);text-align: center;" | قرن دوازدهم
+
|'''[[إرشاد المؤمنين إلی معرفة نهج‌البلاغة المبين|ارشاد المومنین الی معرفة نهج البلاغة المبین]]'''
 +
|سید یحیی بن ابراهیم حجاف
 +
|قرن دوازدهم
 +
|این شرح بر اساس نسخه [[ابن ابی الحدید]] نوشته شده است. مولف که از بزرگان شیعه [[زیدیه]] است، با استفاده از منابع و مصادر [[علم کلام|کلامی]] و تاريخى زيديه، [[حاشیه]] و نقدى بر شرح نهج‌البلاغه ابن ابى‌الحديد نوشته و برخى از آراء و ديدگاه‌هاى وى را نقد و رد كرده است. و لذا اين شرح را مى‌توان همان شرح ابن ابى‌الحديد دانست، با اضافاتى كه مؤلف از خود و ديگران در ذيل سخنان امام نقل كرده است.<ref>ارشاد المومنین الی معرفة نهج البلاغة المبین، دانشنامه اسلامی</ref>
  
 
|-
 
|-
−
|'''[[بهجة الحدائق]] (سید علاءالدین محمد گلستانه اصفهانی)'''
+
|'''شرح نهج البلاغه'''
−
بهجة الحدائق، شرحی مختصر - اما کامل - بر نهج البلاغه بوده و دربردارنده توضیحاتی پیرامون عبارات دشوار نهج البلاغه است. گلستانه شرح دیگری بر نهج البلاغه دارد به نام حدائق الحقائق فی شرح کلمات کلام الله الناطق: شرحی مفصل - اما ناتمام - بوده که تنها تا خطبه 13 نهج البلاغه را شرح داده، از این شرح سه مجلد باقی مانده و سرنوشت باقی مجلدات نامعلوم است. گلستانه شرح سومی نیز بر نهج البلاغه نگاشته که آن شرح مفصل خطبه همام است. او تمامی این شرح را در فصل بیست ونهم کتابش «روضة العرفاء فی شرح الاسماءالحسنی» درج نموده است. هیچکدام از شروح گلستانه به چاپ نرسیده و نسخ متعددی از آنها در دست است.<ref>مصطفی بروجردی، نگاهی به شرحهای نهج البلاغه، سایت حوزه</ref>
+
|ميرزا محمدباقر نواب لاهيجى
 +
|قرن سیزدهم
 +
|شرح و ترجمه مفصلی است (به زبان فارسی - عربی) که مولف جلد اول آن را در سال ۱۲۲۵ ق. و جلد دوم را در سال ۱۲۲۶ ق. به پایان رسانیده است.<ref>مصطفی بروجردی، نگاهی به شرحهای نهج البلاغه، سایت حوزه</ref>
  
 
|-
 
|-
−
|'''[[شرح نهج‌البلاغة المقتطف من بحارالأنوار للعلامة المجلسی]] (به اهتمام على انصاريان)'''
+
|'''[[الدرة النجفية فی شرح نهج البلاغه الحیدریة (کتاب)|الدرة النجفية فی شرح نهج البلاغه الحیدریة]]'''
−
حاوى شرح احاديث «نهج‌البلاغة» در «[[بحارالانوار]]» است.<ref>شرح نهج‌البلاغة المقتطف من بحارالأنوار للعلامة المجلسي، ویکی نور</ref>
+
|[[میرزا ابراهیم دنبلی خویی]]
 +
|قرن چهاردهم
 +
|این کتاب در دو قسمت تنظیم و نگارش یافته؛ قسمت اوّل، شرح حال و فضائل و امامت [[امیرالمؤمنین]] (علیه‌السّلام) و قسمت دوم، شرح مختصر «نهج البلاغه» است. میرزا ابراهیم در مقدمه کتاب خود، در علّت نامگذاری این اثر می‌نویسد: چون آن را در نجف نوشتم لذا نامش را الدُرّة النّجفیه گذاشتم. و در علّت نگارش آن می‌گوید: دیدم اکثر شرح‌ها، یا مبسوط است و یا جامع نیستند، لذا اراده کردم شرحی مختصر، برای فهم خودم، بر نهج البلاغه بنویسم. جلد اول اين شرح در سال ۱۲۷۳ ق. در دهه دوم [[صفر]] و جلد دوم آن را در [[جمادى الاول]] ۱۲۹۱ ق. به پايان رسيده است. شرح وی گزیده ای از شرح [[ابن میثم بحرانی]] است.<ref>همان</ref>
  
 
|-
 
|-
−
|'''[[إرشاد المؤمنين إلی معرفة نهج‌البلاغة المبين|ارشاد المومنین الی معرفة نهج البلاغة المبین]] (سید یحیی بن ابراهیم حجاف)'''
+
|'''[[آداب الملوک (کتاب)|آداب الملوک]]'''
−
این شرح بر اساس نسخه [[ابن ابی الحدید]] نوشته شده است. مولف که از بزرگان شیعه [[زیدیه]] است با استفاده از منابع و مصادر [[علم کلام|کلامی]] و تاريخى زيديه حاشيه و نقدى بر شرح نهج‌البلاغه ابن ابى‌الحديد نوشته و برخى از آراء و ديدگاه‌هاى وى را نقد و رد كرده است. و لذا اين شرح را مى‌توان همان شرح ابن ابى‌الحديد دانست با اضافاتى كه مؤلف از خود و ديگران در ذيل سخنان امام نقل كرده است.<ref>ارشاد المومنین الی معرفة نهج البلاغة المبین، دانشنامه اسلامی</ref>
+
|میرزا محمد رفیع تبریزی
 +
|قرن چهاردهم
 +
|شرح فرمان نامه [[امام علی]] علیه السلام به [[مالک اشتر نخعی|مالک اشتر]] که به هنگام واگذاری حکومت [[مصر]] به وی صادر شد. این شرح به زبان فارسی است.<ref>آداب الملوک، سایت مرکز جهانی اطلاع رسانی آل البیت، فهرست شرح های نهج البلاغه، ویکی شیعه.</ref>
  
 
|-
 
|-
−
|style="background: rgb(220, 245, 220);text-align: center;" | قرن سیزدهم
+
|'''[[مفتاح السعادة في شرح نهج‌البلاغة (کتاب)|مفتاح السعادة فى شرح نهج‌البلاغه]]'''
−
 
+
|محمدتقى نقوى قائنى خراسانى
−
|-
+
|قرن چهاردهم
−
|'''[[شرح نهج البلاغه (نواب لاهيجى)]] (ميرزا محمدباقر لاهيجى)'''
+
|شرحى ادبى بر كتاب نهج‌البلاغه است.<ref>مفتاح السعادة فى شرح نهج‌البلاغه، ویکی نور</ref>
−
شرح و ترجمه مفصلی است (به زبان فارسی - عربی) که مولف جلد اول آن را در سال 1225 و جلد دوم را در سال 1226 به پایان رسانیده است.<ref>مصطفی بروجردی، نگاهی به شرحهای نهج البلاغه، سایت حوزه</ref>
 
−
 
 
−
|-
 
−
|style="background: rgb(220, 245, 220);text-align: center;" | قرن چهاردهم
 
−
 
 
−
|-
 
−
|'''[[الدرة النجفية فی شرح نهج البلاغه الحیدریه]] (آیت الله شهید میرزا ابراهيم دنبلی خويى)'''
 
−
جلد اول اين شرح در سال 1273ق. در دهه دوم صفر و جلد دوم آن را در جمادى‌الاول 1291ق. به پايان رسيده است. شرح وی گزیده ای از شرح [[ابن میثم بحرانی]] است.<ref>همان</ref>
 
−
 
 
−
|-
 
−
|'''[[آداب الملوک]] (میرزا محمد رفیع تبریزی)'''
 
−
شرح فرمان نامه [[امام علی علیه السلام|امیرالمومنین علی]] علیه السلام به [[مالک اشتر نخعی|مالک اشتر]] که به هنگام واگذاری حکومت [[مصر]] به وی صادر شد. این شرح به زبان فارسی است.<ref>آداب الملوک، سایت مرکز جهانی اطلاع رسانی ال البیت، فهرست شرح های نهج البلاغه، ویکی شیعه.</ref>
 
−
 
 
−
|-
 
−
|'''[[مفتاح السعادة في شرح نهج‌البلاغة (کتاب)|مفتاح السعادة فى شرح نهج‌البلاغه]] (محمدتقى نقوى قائنى خراسانى)'''
 
−
شرحى ادبى بر كتاب نهج‌البلاغه است.<ref>مفتاح السعادة فى شرح نهج‌البلاغه، ویکی نور</ref>
 
 
   
 
   
 
|-
 
|-
−
|'''[[ منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغة(خوئی) (کتاب)| منهاج البراعة فی شرح نهج‌البلاغة]] ([[میرزا حبیب الله هاشم خویی|ميرزا حبيب الله هاشم خويى]])'''
+
|'''[[ منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغة(خوئی) (کتاب)| منهاج البراعة فی شرح نهج‌البلاغة]]'''
−
اين شرح از گستره معلومات ادبى، روايى، قرآنى، تاريخى نويسنده حكايت مى‌كند. به علت ناتمام ماندن شرح مرحوم خويى، به دلیل وفات ايشان در سال 1324ق، استاد [[علامه حسن زاده آملی|حسن حسن‌زاده آملى]]، با نگارش تكلمه‌اى در پنج مجلد و مرحوم استاد محقق محمدباقر كمره‌اى نيز با نگارش دو مجلد ديگر به همان سبك و سياق اين شرح ناتمام را به اتمام رسانده‌اند؛ در نتيجه، دوره كامل شرح، داراى بيست و يك جلد بوده كه محصول تلاش اين سه عالم فرزانه است.<ref>منهاج البراعة في شرح نهج‌البلاغة، ویکی نور</ref>
+
|[[میرزا حبیب الله هاشم خویی|ميرزا حبيب الله هاشم خويى]]
 +
|قرن چهاردهم
 +
|اين شرح از گستره معلومات ادبى، روايى، [[قرآن|قرآنى]] و تاريخى نويسنده حكايت مى‌كند. به علت ناتمام ماندن شرح مرحوم خويى و به دلیل وفات ايشان در سال ۱۳۲۴ ق، [[علامه حسن زاده آملی]] با نگارش تكلمه‌اى در پنج مجلد و نیز محمدباقر كمره‌اى نيز با نگارش دو مجلد ديگر به همان سبك و سياق اين شرح ناتمام را به اتمام رسانده‌اند؛ در نتيجه، دوره كامل شرح، داراى بيست و يك جلد بوده كه محصول تلاش اين سه عالم فرزانه است.<ref>منهاج البراعة في شرح نهج‌البلاغة، ویکی نور</ref>
  
 
|-
 
|-
−
|'''[[شرح حكم نهج‌البلاغة (کتاب)|شرح حكم نهج‌البلاغه]] ([[حاج شیخ عباس قمی|شيخ عباس قمى]])'''
+
|'''[[شرح حكم نهج‌البلاغة (کتاب)|شرح حكم نهج‌البلاغه]]'''
−
شرحى است بر حكمت‌هاى نهج‌البلاغه اميرالمومنين (ع).<ref>شرح حكم نهج‌البلاغه، ویکی نور</ref>
+
|[[حاج شیخ عباس قمی|شيخ عباس قمى]]
 +
|قرن چهاردهم
 +
|شرحى بر حكمت‌هاى نهج‌البلاغه اميرالمومنين (ع) است.<ref>شرح حكم نهج‌البلاغه، ویکی نور</ref>
  
 
|-
 
|-
−
|'''[[بهج الصباغة في شرح نهج‌البلاغة (کتاب)|بهج‌الصباغة فی شرح نهج‌البلاغة]] ([[محمدتقی شوشتری|شيخ محمدتقى تسترى (شوشترى)]])'''
+
|'''[[بهج الصباغة في شرح نهج‌البلاغة (کتاب)|بهج‌الصباغة فی شرح نهج‌البلاغة]]'''
−
این شرح نخستین شرح موضوعی مفصل بر نهج البلاغه است که در 60 فصل طراحی و تدوین شده است. هریک از این موضوعات دارای زیر موضوعات متعدد می باشد. از ویژگی های برجسته این کتاب معرفی نسخه های گوناگون نهج البلاغه و اشاره به اشتباهات، تصحیف ها و تنظیم های مختلف این نسخه ها و بالاخره داوری درباره میزان اعتبار این نسخه ها است. این کتاب در 14 جلد به چاپ رسیده است.<ref>مصطفی بروجردی، نگاهی به شرحهای نهج البلاغه، سایت حوزه؛بهج‌الصباغة في شرح نهج‌البلاغة، ویکی نور</ref>
+
|[[محمدتقی شوشتری|شيخ محمدتقى شوشترى]]
 +
|قرن چهاردهم
 +
|این شرح نخستین شرح موضوعی مفصل بر نهج البلاغه است که در ۶۰ فصل و در ۱۴ جلد طراحی و تدوین شده است. هریک از این موضوعات دارای زیر موضوعات متعدد می باشد. از ویژگی های برجسته این کتاب، معرفی نسخه های گوناگون نهج البلاغه و اشاره به اشتباهات، تصحیف ها و تنظیم های مختلف این نسخه ها و بالاخره داوری درباره میزان اعتبار این نسخه ها است.<ref>مصطفی بروجردی، نگاهی به شرحهای نهج البلاغه، سایت حوزه؛بهج‌الصباغة في شرح نهج‌البلاغة، ویکی نور</ref>
  
 
|-
 
|-
−
|style="background: rgb(220, 245, 220);text-align: center;" | قرن پانزدهم
+
|'''شرح نهج‌البلاغه'''
 +
|احمد مدرس وحيد
 +
|قرن پانزدهم
 +
|يكى از شروح مفصل خطبه‌هاى نهج‌البلاغه به زبان عربى و فارسی است. مؤلف در گزارش خطبه‌هاى نهج‌البلاغه به طور كامل از لحاظ اسانيد [[حدیث|حديثى]] و روايى، لغات، اِعراب و معانى هر خطبه را مورد بررسى و شرح قرار داده است.<ref>شرح نهج‌البلاغة، ویکی نور</ref>
  
 
|-
 
|-
−
|'''[[شرح نهج‌البلاغه (مدرس وحيد)]] (احمد مدرس وحيد)'''
+
|'''نهج‌البلاغه منظوم'''
−
يكى از شروح مفصل خطبه‌هاى نهج‌البلاغه به زبان عربى و فارسی است. مؤلف در گزارش خطبه‌هاى نهج‌البلاغه به طور كامل از لحاظ اسانيد حديثى و روايى، لغات، اعراب و معانى هر خطبه را مورد بررسى و شرح قرار داده است.<ref>شرح نهج‌البلاغة، ویکی نور</ref>
+
|محمدعلى انصارى
 +
|قرن پانزدهم
 +
|كتاب در ده جلد تالیف شده است كه جلد اول آن، مقدمه كتاب محسوب مى‌شود. مؤلف در بيان مطالب كتاب، بعد از آوردن متن عربى و ترجمه فارسى آن به نظم مطالب هر بخش را ذكر كرده است.<ref>نهج‌البلاغه منظوم، ویکی نور</ref>
  
 
|-
 
|-
−
|'''[[نهج‌البلاغه منظوم]] (محمدعلى انصارى)'''
+
|'''[[فی ظلال نهج البلاغه (کتاب)|فى ظلال نهج‌البلاغه]]'''
−
كتاب در ده جلد تالیف شده است كه جلد اول آن مقدمه كتاب محسوب مى‌شود. مؤلف در بيان مطالب كتاب، بعد از آوردن متن عربى و ترجمه فارسى آن به نظم مطالب هر بخش را ذكر كرده است. <ref>نهج‌البلاغه منظوم، ویکی نور</ref>
+
|[[شيخ محمد جواد مغنيه|محمدجواد مغنيه]]
 +
|قرن پانزدهم
 +
|شرح كتاب شريف نهج‌البلاغه است كه در ۴ جلد براى نخستين بار در سال (۱۹۷۲ م) به سرمايه دارالعلم للملايين بيروت چاپ شده است و با زبانى ساده و شيوه‌اى كارآمد مى‌باشد.<ref>فى ظلال نهج‌البلاغه، ویکی نور</ref>
  
 
|-
 
|-
−
|'''[[فى ظلال نهج‌البلاغه]] ([[شيخ محمد جواد مغنيه|محمدجواد مغنيه]])'''
+
|'''ترجمه و شرح نهج‌البلاغه'''
−
شرح كتاب شريف نهج‌البلاغه است كه در 4 جلد براى نخستين بار در سال (1972 م) به سرمايه دارالعلم للملايين بيروت چاپ شده است و با زبانى ساده و شيوه‌اى كارآمد مى‌باشد.<ref>فى ظلال نهج‌البلاغه، ویکی نور</ref>
+
|مصطفى زمانى
 +
|قرن پانزدهم
 +
|این شرح به زبان فارسی است.<ref>ترجمه و شرح نهج‌البلاغه، همان</ref>
  
 
|-
 
|-
−
|'''[[ترجمه و شرح نهج‌البلاغه]] (مصطفى زمانى)'''
+
|'''[[شرح نهج البلاغه (محمد عبده) (کتاب)|شرح نهج البلاغه]]'''
−
این شرح به زبان فارسی است.<ref>ترجمه و شرح نهج‌البلاغه، همان</ref>
+
|[[محمد عبده]]
 +
|قرن پانزدهم
 +
|شارح از علمای معاصر [[اهل سنت]] و مفتی اسبق [[مصر]] و از شاگردان [[سید جمال الدین اسد آبادی|سید جمال الدین اسدآبادی]] است در پی آشنائی با نهج البلاغه توسط سید و ترغیب او، به تأمل در مضامین و معارف آن کوشید این کتاب را به جامعه مصر معرفی کند. این شرح به زبان فارسی از شرح های نسبتا مختصر و بسیار مفید است.<ref>مصطفی بروجردی، نگاهی به شرحهای نهج البلاغه، سایت حوزه؛ سید محمدباقر کتابی، کلید گشایش نهج البلاغه.</ref>
  
 
|-
 
|-
−
|'''[[شرح نهج البلاغه عبده(کتاب)|شرح نهج البلاغه (محمد عبده)]] ([[محمد عبده]])'''
+
|'''ترجمه و شرح نهج‌البلاغه امام على(ع)'''
−
شارح از علمای معاصر [[اهل سنت]] و مفتی اسبق [[مصر]] و از شاگردان [[سید جمال الدین اسد آبادی|سید جمال الدین اسدآبادی]] است در پی آشنائی با نهج البلاغه توسط سید و ترغیب او، به تامل در مضامین و معارف آن کوشید این کتاب را به جامعه مصر معرفی کند. این شرح به زبان فارسی از شرح های نسبتا مختصر و بسیار مفید است.<ref>مصطفی بروجردی، نگاهی به شرحهای نهج البلاغه، سایت حوزه؛ سید محمد باقر کتابی، کلید گشایش نهج البلاغه.</ref>
+
|على اكبر ميرزايى
 +
|قرن پانزدهم
 +
|ترجمه كتاب شريف نهج‌البلاغه به همراه شرحى مختصر به زبان فارسی است.<ref>ترجمه و شرح نهج‌البلاغه امام على(ع)، ویکی نور</ref>
  
 
|-
 
|-
−
|'''[[ترجمه و شرح نهج‌البلاغه امام على(ع)]] (على اكبر ميرزايى)'''
+
|'''[[صفوة شروح نهج البلاغة (کتاب)|صفوة شروح نهج‌البلاغة]]'''
−
ترجمه كتاب شريف نهج‌البلاغه به همراه شرحى مختصر به زبان فارسی است.<ref>ترجمه و شرح نهج‌البلاغه امام على(ع)، ویکی نور</ref>
+
|اركان التميمى
 +
|قرن پانزدهم
 +
|مجموعه‌اى از سه شرح برگزيده نهج‌البلاغه: «شرح نهج‌البلاغه ابن ابی الحديد»، «شرح نهج‌البلاغه شيخ محمد عبده» و «تعليقات صبحى صالح» است. <ref>صفوة شروح نهج‌البلاغة، ویکی نور</ref>
  
 
|-
 
|-
−
|'''[[صفوة شروح نهج البلاغة (کتاب)|صفوة شروح نهج‌البلاغة]] (اركان التميمى)'''
+
|'''[[پرتوی از نهج البلاغه]]'''
−
مجموعه‌اى از سه شرح برگزيده نهج‌البلاغه: «شرح نهج‌البلاغه ابن ابي الحديد»، «شرح نهج‌البلاغه شيخ محمد عبده» و «تعليقات صبحى صالح» است. <ref>صفوة شروح نهج‌البلاغة، ویکی نور</ref>
+
|[[سید محمود طالقانی]]
 +
|قرن پانزدهم
 +
|مترجم، متن اصلى را در بالاى صفحه و ترجمه را در ذيل آن قرار داده است. این شرح فارسی فقط قسمت هایی از خطبه های نهج البلاغه را در بر دارد.<ref>ترجمه و شرح نهج‌البلاغه، ویکی نور</ref>
  
 
|-
 
|-
−
|'''[[پرتوی از نهج‌البلاغه]] (محمود طالقانى)'''
+
|'''[[شرح نهج البلاغه ابن میثم (مصباح السالکین)|ترجمه شرح نهج‌البلاغه ابن‌ميثم]]'''
−
مترجم، متن اصلى را در بالاى صفحه و ترجمه را در ذيل آن قرار داده است. این شرح فارسی فقط قسمت هائی از خطبه های نهج البلاغه را در بر دارد.<ref>ترجمه و شرح نهج‌البلاغه، ویکی نور</ref>
+
|قربانعلى محمدى مقدم و على‌اصغر نوايى يحيى‌زاده
 +
|قرن پانزدهم
 +
|این شرح به زبان فارسی در پنج مجلد منتشر شده است.<ref>ترجمه شرح نهج‌البلاغه ابن‌ميثم، ویکی نور</ref>
  
 
|-
 
|-
−
|'''[[شرح نهج البلاغه ابن میثم (مصباح السالکین)|ترجمه شرح نهج‌البلاغه ابن‌ميثم]] (قربانعلى محمدى مقدم و على‌اصغر نوايى يحيى‌زاده)'''
+
|'''[[ترجمه و تفسیر نهج‌البلاغه (کتاب)|ترجمه و تفسیر نهج‌البلاغه]]'''
−
این شرح به زبان فارسی در پنج مجلد منتشر شده است.<ref>ترجمه شرح نهج‌البلاغه ابن‌ميثم، ویکی نور</ref>
+
|[[علامه محمدتقی جعفری]]
 +
|قرن پانزدهم
 +
|اين اثر در ميان شرح‌هاى متعددى كه در عصر حاضر بر نهج‌البلاغه نگاشته شده، يكى از مهم‌ترين شروح به شمار مى‌رود. استاد جعفری به علت نوع بینش عمیق و همه جانبه ای که داشت کوشید در این شرح ابعاد مختلف [[فلسفه|فلسفی]]، [[علم کلام|کلامی]]، [[عرفان|عرفانی]]، [[فقه|فقهی]]، جامعه شناسی، فلسفه سیاسی، فلسفه حقوقی و روان شناختی کلام مولی امیرالمومنین را دریابد. توجه به همین ابعاد است که شرح استاد را از سایر شروح گذشته و معاصر متمایز می گرداند.<ref>مصطفی بروجردی، نگاهی به شرحهای نهج البلاغه، سایت حوزه</ref>
  
 
|-
 
|-
−
|'''[[ترجمه و تفسير نهج‌البلاغه]] ([[علامه محمدتقی جعفری|علامه جعفرى]])'''
+
|'''[[ترجمه وشرح نهج البلاغه(فیض الاسلام)(کتاب)|ترجمه و شرح نهج‌البلاغة فيض‌الاسلام]]'''
−
اين اثر در ميان شرح‌هاى متعددى كه در عصر حاضر بر نهج‌البلاغه نگاشته شده، يكى از مهم‌ترين شروح به شمار مى‌رود. استاد جعفری به علت نوع بینش عمیق و همه جانبه ای که داشت کوشید در این تفسیر ابعاد مختلف [[فلسفه|فلسفی]]، [[علم کلام|کلامی]]، [[عرفان|عرفانی]]، [[فقه|فقهی]]، جامعه شناسی، فلسفه سیاسی، فلسفه حقوقی و روان شناختی کلام مولی امیر المومنین را دریابد. توجه به همین ابعاد است که شرح استاد را از سایر شروح گذشته و معاصر متمایز می گرداند.<ref>مصطفی بروجردی، نگاهی به شرحهای نهج البلاغه، سایت حوزه</ref>
+
|[[علی نقی فیض الاسلام|سيد على‌نقى فيض‌الاسلام]]
 +
|قرن پانزدهم
 +
|این اثر ترجمه همراه با شرح مختصری به زبان فارسی از بیانات امیرالمؤمنین (ع) است.<ref>ترجمه و شرح نهج‌البلاغة فيض‌الاسلام، ویکی نور</ref>
  
 
|-
 
|-
−
|'''[[ترجمه وشرح نهج البلاغه(فیض الاسلام)(کتاب)|ترجمه و شرح نهج‌البلاغة فيض‌الاسلام]] ([[علی نقی فیض الاسلام|سيد على نقى فيض‌الاسلام]])'''
+
|'''[[توضيح نهج‌البلاغة (کتاب)|توضيح نهج‌البلاغه]]'''
−
این اثر ترجمه همراه با شرح مختصری به زبان فارسی از بیانات امیرالمومنین (ع) است.<ref>ترجمه و شرح نهج‌البلاغة فيض‌الاسلام ، ویکی نور</ref>
+
|سيد محمد حسینى شيرازى
 +
|قرن پانزدهم
 +
|توضيح و شرح كتاب شريف نهج‌البلاغه است كه در [[کربلا|كربلا]] به رشته تألیف در آمده است.<ref>توضيح نهج‌البلاغه، ویکی نور</ref>
  
 
|-
 
|-
−
|'''[[توضيح نهج‌البلاغة (کتاب)|توضيح نهج‌البلاغه]] (سيد محمدحسینى شيرازى)'''
+
|'''سخنان على(ع) از نهج البلاغه'''
−
توضيح و شرح كتاب شريف نهج‌البلاغه كه در [[کربلا|كربلا]] به رشته تألیف در آمده است.<ref>توضيح نهج‌البلاغه ،ویکی نور</ref>
+
|فضل الله كمپانى
 +
|قرن پانزدهم
 +
|ترجمه و توضيح مختصرى به زبان فارسی از كتاب نهج البلاغه است.<ref>سخنان على(ع)از نهج البلاغه، ویکی نور</ref>
  
 
|-
 
|-
−
| '''[[سخنان على(ع) از نهج البلاغه]] (فضل الله كمپانى)'''
+
|'''شرح نهج‌البلاغه'''
−
ترجمه و توضيح مختصرى به زبان فارسی از كتاب نهج البلاغه است. <ref>سخنان على(ع)از نهج البلاغه ،ویکی نور</ref>
+
|سيد عباس على موسوى
 +
|قرن پانزدهم
 +
|کتابی است در پنج جلد که توسط یکی از نويسندگان معاصر [[لبنان|لبنانى]] به رشته تحرير در آمده است.<ref>شرح نهج‌البلاغة، ویکی نور</ref>
  
 
|-
 
|-
−
|'''[[ شرح نهج‌البلاغه (موسوى)]] (سيد عباس على موسوى)'''
+
|'''شرح نهج‌ البلاغه'''
−
کتابی است در پنج جلد که توسط یکی از نويسندگان معاصر [[لبنان|لبنانى]] به رشته تحرير در آمده است.<ref>شرح نهج‌البلاغة، ویکی نور</ref>
+
|[[سید محمدکاظم قزوینی|سيد محمدكاظم قزوينى حائری]]
 +
|قرن پانزدهم
 +
|در دو مجلد در سال ۱۳۳۹ توسط مطبعة النعمان در [[نجف]] اشرف به چاپ رسیده و جلد اول شامل خطبه های ۱ تا ۱۳ و جلد دوم شامل ادامه خطبه ۱۳ تا خطبه ۳۵ می باشد.<ref>شرح نهج‌البلاغة، ویکی نور؛ نرم افزار منهج النور</ref>
  
 
|-
 
|-
−
|'''[[شرح نهج‌البلاغه]] (سيد محمدكاظم قزوينى حائری)'''
+
|'''شرح نهج‌ البلاغه'''
−
در دو مجلد در سال 1337و1339 توسط مطبعة النعمان در [[نجف]] اشرف به چاپ رسیده و جلد اول شامل خطبه های 1 تا 13 و جلد دوم شامل ادامه خطبه 13 تا خطبه 35 می باشد.<ref>شرح نهج‌البلاغة ،ویکی نور؛ نرم افزار منهج النور</ref>
+
|على‌محمد على‌دخيل
 +
|قرن پانزدهم
 +
|اين اثر در سى و هشت حلقه و سه جلد تدوين شده است و يكى از شروح مفصل بر كتاب شريف نهج‌البلاغه مى‌باشد كه به چاپ رسيده است.<ref>شرح نهج‌البلاغة، ویکی نور</ref>
  
 
|-
 
|-
−
|'''[[شرح نهج‌البلاغه (دخیل)]] (على محمد على دخيل)'''
+
|'''[[سخن آشنا(شرح عرفانی اخلاقی نهج البلاغه)(کتاب)|سخن آشنا شرح عرفانی اخلاقی نهج البلاغه]]'''
−
اين اثر در سى و هشت حلقه و سه جلد تدوين شده است و يكى از شروح مفصل بر كتاب شريف نهج‌البلاغه مى‌باشد كه به چاپ رسيده است.<ref>شرح نهج‌البلاغة، ویکی نور</ref>
+
|[[حسین شفیعی|حسین شفیعی]]
 +
|قرن پانزدهم
 +
|درسهای عارف حکیم استاد حسین شفیعی که توسط شاگردان ایشان جمع آوری شده و در چهار جلد منتشر شده است. این شرح فارسی آمیخته با آیات [[قرآن|قرآن کریم]]، احادیث [[ائمه اطهار]]، اشعار بزرگان [[شعر]] و ادب، حکایت ها و داستانهای آموزنده بوده و بیشتر به شرح بخش هایی از نهج البلاغه که جنبه اخلاقی و تربیتی دارد پرداخته است.<ref>سید محمدباقر کتابی، کلید گشایش نهج البلاغه، اصفهان، کانون پژوهش، ص ۲۲</ref>
  
 
|-
 
|-
−
|'''[[سخن آشنا(شرح عرفانی اخلاقی نهج البلاغه)(کتاب)|سخن آشنا شرح عرفانی اخلاقی نهج البلاغه]] ([[حسین شفیعی|استاد حسین شفیعی]])'''
+
|'''درسهایی از نهج البلاغه'''
−
درسهای عارف حکیم استاد حسین شفیعی که توسط شاگردان ایشان جمع آوری شده و در چهار جلد منتشر شده است. این شرح فارسی آمیخته با آیات [[قرآن|قرآن کریم]]، احادیث [[ائمه اطهار]]، اشعار بزرگان شعر و ادب، حکایت ها و داستانهای آموزنده بوده و بیشتر به شرح بخش هایی از نهج البلاغه که جنبه اخلاقی و تربیتی دارد پرداخته است.<ref>سید محمد باقر کتابی، کلید گشایش نهج البلاغه، اصفهان، کانون پژوهش، اول،1394،ص بیست و دو. مقدمه جلد سوم کتاب سخن آشنا</ref>
+
|[[حسینعلی منتظری نجف آبادی]]
 +
|قرن پانزدهم
 +
|این شرح در اصل به صورت درس برای طالبان نهج البلاغه بیان می شد و سرانجام در ده مجلد چاپ شده و شرحی است از هر جهت جامع و قابل استفاده.<ref>سید محمدباقر کتابی، کلید گشایش نهج البلاغه</ref>
  
 
|-
 
|-
−
|'''[[درسهایی از نهج البلاغه]] ([[حسینعلی منتظری نجف آبادی|آیت الله منتظری]])'''
+
|'''شرح گزیده‌ای از خطبه‌های نهج البلاغه'''
−
این شرح در اصل به صورت درس برای طالبان نهج البلاغه بیان می شد و سرانجام در ده مجلد چاپ شده و شرحی است از هر جهت جامع و قابل استفاده.<ref>سید محمد باقر کتابی، کلید گشایش نهج البلاغه، اصفهان، کانون پژوهش.</ref>
+
|محمد فولادگر
 +
|قرن پانزدهم
 +
|مرحوم استاد فولادگر در خانه خود نهج البلاغه تفسیر می نمود، که بعدا نگارش یافته و چاپ شده است.<ref>سید محمد باقر کتابی، کلید گشایش نهج البلاغه، اصفهان، کانون پژوهش.</ref>
  
 
|-
 
|-
−
|'''[[شرح گزیده ای از خطبه های نهج البلاغه]] (محمد فولادگر)'''
+
|'''نهج‌البلاغه همراه با شرح شيخ محمد عبده'''
−
استاد بزرگوار در خانه خود نهج البلاغه تفسیر می نمایند که نگارش یافته و چاپ شده است.<ref>سید محمد باقر کتابی، کلید گشایش نهج البلاغه، اصفهان، کانون پژوهش.</ref>
+
|على‌اصغر فقيهى
 +
|قرن پانزدهم
 +
|اين كتاب ترجمه فارسى نهج‌البلاغه محمد عبده است.<ref>نهج‌البلاغة همراه با شرح شيخ محمد عبده، ویکی نور.</ref>
  
 
|-
 
|-
−
|'''[[نهج‌البلاغه همراه با شرح شيخ محمد عبده]] (على‌اصغر فقيهى)'''
+
|'''[[پیام امام امیرالمؤمنین علیه‌السلام (کتاب)|پیام امام امیرالمؤمنین علیه‌السلام]]'''
−
اين كتاب ترجمه فارسى نهج‌البلاغه عبده است.<ref>نهج‌البلاغة همراه با شرح شيخ محمد عبده، ویکی نور.</ref>
+
|[[ناصر مکارم شیرازی|آیت الله مکارم شیرازی]]
 +
|قرن پانزدهم
 +
|نكات بارزى كه در این كتاب لحاظ شده است: ترجمه و تفسير تمام جمله‌ها با بيان روان؛ تفسير تمام واژه‌ها و ريشه‌يابى واژه‌ها؛ بيان شأن ورودها و مسائل تاريخى مربوط به خطبه‌ها و نامه‌ها؛ تحليلهاى لازم روى بحثهاى مختلف عقيدتى، اخلاقى، اجتماعى، سياسى و نكات اضافى كه مى‌تواند مكمّل بحث‌ها بوده باشد و خوانندگان را از مراجعه به كتب ديگر بى‌نياز سازد.<ref>پیام امیرالمومنین (ع)، دانشنامه اسلامی.</ref>
  
 
|-
 
|-
−
|'''[[پیام امام امیرالمؤمنین علیه‌السلام (کتاب)|پیام امام امیرالمؤمنین علیه‌السلام]] ([[ناصر مکارم شیرازی|آیت الله مکارم شیرازی]])'''
+
|'''شرح نهج البلاغه'''
−
نكات بارزى كه در كتاب لحاظ شده است: ترجمه و تفسير تمام جمله‌ها با بيان روان. تفسير تمام واژه‌ها و ريشه‌يابى واژه‌ها. بيان شأن ورودها و مسائل تاريخى مربوط به خطبه‌ها و نامه‌ها. تحليلهاى لازم روى بحثهاى مختلف عقيدتى، اخلاقى، اجتماعى، سياسى و.... نكات اضافى كه مى‌تواند مكمّل بحث‌ها بوده باشد و خوانندگان را از مراجعه به كتب ديگر بى‌نياز سازد.<ref>پیام امیر المومنین (ع)، دانشنامه اسلامی.</ref>
+
|[[عبدالله جوادی آملی|عبدالله جوادی آملی]]
−
 
+
|قرن پانزدهم
−
|-
+
|این کتاب شامل تفسیر خطبه های حضرت علی (ع) است و به صورت خاص، دسته بندی موضوعی شده و دارای جامعیتی است که بیانگر سلسله اقدامات حضرت امیر (ع) بوده و بر اساس نیاز جامعه امروز طبقه بندی و تدوین شده است.<ref>فهرست شرح های نهج البلاغه، ویکی شیعه؛ همشهری آنلاین، سه شنبه، ۲۲ اسفند ۹۱.</ref>
−
|'''[[شرح نهج البلاغه]] ([[عبدالله جوادی آملی|آیت الله جوادی آملی]])'''
 
−
این کتاب شامل تفسیر خطبه های حضرت علی (ع) است و به صورت خاص دسته بندی موضوعی شده و دارای جامعیتی است که بیانگر سلسه اقدامات حضرت امیر (ع) بوده و بر اساس نیاز جامعه امروز طبقه بندی و تدوین شده است.<ref>فهرست شرح های نهج البلاغه، ویکی شیعه؛ همشهری آنلاین، سه شنبه، 22 اسفند 91.</ref>
 
  
 
|}
 
|}
−
 
 
==پانویس==
 
==پانویس==
 
<references />
 
<references />
 
==منابع==
 
==منابع==
−
*مصطفی بروجردی، نگاهی به شرح های نهج البلاغه، مجله قبسات، شماره 19،در دسترس در[https://hawzah.net/fa/Article/View/61903/، سایت حوزه] بازیابی: 18 فروردین 97.
+
*نگاهی به شرحهای نهج‌البلاغه، مصطفی بروجردی، مجله قبسات، شماره ۱۹، در دسترس: [https://hawzah.net/fa/Article/View/61903/، سایت حوزه] بازیابی: ۱۸ فروردین ۹۷.
−
*فهرست شرح های نهج البلاغه، [http://fa.wikishia.net/view/%D9%81%D9%87%D8%B1%D8%B3%D8%AA_%D8%B4%D8%B1%D8%AD%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D9%86%D9%87%D8%AC%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D8%A8%D9%84%D8%A7%D8%BA%D9%87، ویکی شیعه] بازیابی: 20 فروردین 97.
+
*فهرست شرحهای نهج‌البلاغه، ویکی شیعه] بازیابی: ۲۰ فروردین ۹۷.
 
*[https://wikinoor.ir/ ویکی نور].
 
*[https://wikinoor.ir/ ویکی نور].
−
*سید محمد باقر کتابی، کلید گشایش نهج البلاغه، اصفهان، کانون پژوهش، چاپ اول، 1394.
+
*کلید گشایش نهج‌البلاغه، سید محمدباقر کتابی، اصفهان، کانون پژوهش، چاپ اول، ۱۳۹۴.
−
*حسین شفیعی، سخن آشنا (شرح عرفانی ، اخلافی نهج البلاغه)، اصفهان، کانون پژوهش، چاپ اول، 1390.
+
*سخن آشنا (شرح عرفانی اخلافی نهج البلاغه)، حسین شفیعی، اصفهان، کانون پژوهش، چاپ اول، ۱۳۹۰.
−
*شرح روغنی قزوینی ،در دسترس در[http://www.farsi.balaghah.net/content/ مرکز جهانی اطلاع رسانی ال البیت]بازیابی: 28 فروردین 97.
+
*شرح روغنی قزوینی، در دسترس در [http://www.farsi.balaghah.net/content/ مرکز جهانی اطلاع‌رسانی آل البیت]بازیابی: ۲۸ فروردین ۹۷.
−
*ارشاد المومنین الی معرفة نهج البلاغة المبین و تنبیه الغافلین، در دسترس در[http://wiki.ahlolbait.com/ ، دانشنامه اسلامی]بازیابی: 23 فروردین 97.
+
*ارشاد المؤمنین الی معرفة نهج‌البلاغة المبین و تنبیه الغافلین، در دسترس در [http://wiki.ahlolbait.com/ دانشنامه اسلامی]، بازیابی: ۲۳ فروردین ۹۷.
−
*سعدالدین مسعود بن عمر بن عبدالله تفتازانی شافعی، در دسترس در [https://fa.wikipedia.org/، ویکی پدیا]،بازیابی:26 فروردین 97.
+
*مسعود بن عمر تفتازانی، در دسترس در [https://fa.wikipedia.org/ ویکی پدیا]، بازیابی: ۲۶ فروردین ۹۷.
−
*نرم افزار منهج النور.
+
*نرم افزار منهج النور، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
−
*محمد رصافی، ابن میثم و شرح نهج البلاغه، ،میثاق امین فصلنامه پژوهشی اقوام و مذاهب، پائیز86، شماره4، ازصفحه 129 تا 163،در دسترس در [http://www.ensani.ir/fa/content/272719/default.aspx پرتال جامع علوم انسانی]:، بازیابی: 30 اردیبهشت 97.<br />
+
*ابن میثم و شرح نهج البلاغه، محمد رصافی، فصلنامه پژوهشی اقوام و مذاهب، پاییز ۸۶، شماره ۴، در دسترس در [http://www.ensani.ir/fa/content/272719/default.aspx پرتال جامع علوم انسانی]، بازیابی: ۳۰ اردیبهشت ۹۷.
 
{{نهج البلاغه}}
 
{{نهج البلاغه}}
−
 
+
[[رده:نهج البلاغه]]
 
[[رده:شروح نهج البلاغه]]
 
[[رده:شروح نهج البلاغه]]

نسخهٔ کنونی تا ‏۲۲ سپتامبر ۲۰۲۵، ساعت ۱۴:۲۰

شرح‌های نهج‌البلاغه به ترتیب تاریخ تألیف

نام کتاب نام مؤلف قرن توضیحات
شرح نهج البلاغه سید فضل الله راوندى قرن ششم راوندی در سفر خود به نجف، نسخه اصل نهج البلاغه را ملاحظه نموده و از روی آن نسخه ای برای خود نوشته و در ربیع الاول ۵۱۱ ق. به پایان رسانیده و پس از اتمام نسخه آن را قرائت، مقابله و تعلیقاتی بر آن نوشته و کلمات و جملات دشوار آن را شرح کرده، که به عنوان اولین شرح بر نهج البلاغه قلمداد شده است.

نسخه ای از نهج البلاغه در دست است که محمدصادق بن محمدشفیع یزدی در ۱۱۳۲ ق. از روی ابوالفتوح احمدبن ابی عبدالله بلکوبن ابی طالب آوی از روی نسخه سید فضل الله راوندی تحریر نموده و حواشی راوندی در آن نقل شده است.[۱]

معارج نهج البلاغه على بن زيد بيهقى خراسانى قرن ششم اين اثر يكى از شرح‌هاى اوليه بر نهج‌البلاغه است كه به رشته تحرير در آمده و در سه جلد توسط حجةالاسلام محمود مرعشی تحقیق و انتشار یافته است.[۲]
شرح نهج البلاغه وبری احمد بن محمد وبری خوارزمی قرن ششم نویسنده نظرش فقط شرح مشکلات نهج البلاغه بوده است. از این شرح، بیهقی در معارج نهج البلاغه و قطب الدین کیدری در حدائق الحقائق و ابن عتایقی در شرح خود بر نهج البلاغه، نقل نموده اند. ولی اصل این شرح در حوادث ایام از بین رفته و به دست ما نرسیده است.[۳]
أعلام نهج البلاغه سید سند علی بن ناصر حسینی سرخسی قرن ششم شاید از عنوان کتاب در بادی امر چنین به نظر برسد که مولف در این کتاب به معرفی و شرح حال اَعلام و شخصیت هایی که در نهج البلاغه از آنها نام برده شده می پردازد، در حالی که این گونه نیست؛ بلکه این کتاب به شرح و توضیح برخی کلمات و فرمایشات امام علی علیه السلام که نیاز به تفسیر و توضیح داشته می پردازد.[۴]
منهاج البراعه فی شرح نهج البلاغه قطب‌الدين راوندى قرن ششم تأليف اين كتاب در اواخر شعبان ۵۵۶ ق، پايان پذيرفته است.[۵]
حدايق الحقايق فى شرح نهج البلاغه قطب‌الدين كيدرى بيهقى قرن ششم این اثر در آخر شعبان سال ۵۷۶ ه.ق نوشته شده است.[۶]
مصباح السالکین یا شرح نهج‌البلاغه ابن ميثم بحرانى قرن هفتم این شرح جنبه فلسفى - عرفانى دارد كه در پنج جلد و با مقدمه‌اى مفصل تنظيم گشته است.[۷]
اختیار مصباح السالکین ابن ميثم بحرانى قرن هفتم این شرح خلاصه شرح بزرگ ابن میثم (مصباح السالکین) است که به اشاره عطاءالملک جوینی برای فرزندانش نظام الدین محمد و مظفرالدین علی تالیف گردیده است.[۸]
شرح المأة الکلمة المرتضویة ابن ميثم بحرانى قرن هفتم کتاب «شرح المائة کلمة» یا «منهاج العارفین» به شرح صد کلمه (حکمت) از سخنان امیرالمؤمنین علیه السلام اختصاص دارد و در آن از حضرت امیر شخصیت عارفانه کامل ارائه کرده است.[۹]
شرح نهج البلاغه (سید بن طاووس) سید رضی‌الدین بن طاووس قرن هفتم متأسفانه این شرح از بین رفته و در دسترس نیست.[۱۰]
شرح نهج‌البلاغه لابن ابى‌الحديد ابن ابی الحدید قرن هفتم این کتاب در بیست جلد در چاپهای مختلف انتشار یافته و می توان آن را دائرةالمعارف سودمندی نامید و بسیاری از آثار تاریخی و معارف اسلامی را در آن یافت و مورد قبول مسلمين هم واقع گشته است.[۱۱]
شرح نهج البلاغه فخر رازى قرن هفتم شرحی ناتمام بر نهج البلاغه است.[۱۲]
شرح نهج البلاغه شارح قرن هشتم هجری قرن هشتم این شرح که مشتمل بر خطبه های ۳ تا ۵۱ نهج البلاغه می باشد، توسط عزیزالله عطاردی تصحیح و به چاپ رسیده است.[۱۳]
مختصر شرح نهج‌ البلاغه علامه حلی قرن هشتم نظرات کتابشناسان در مورد این شرح متفاوت است، اما نسخه ای از آن با تحقیق شیخ عزیزالله عطاردی باعنوان "شرح نهج البلاغه شارح محقق من اعلام القرن الثامن" در سال ۱۳۷۵ ه.ش در ۵۳۰ صفحه منتشر شده است که محقق، انتساب آن را به علامه حلی یقینی نمی داند.[۱۴]
الديباج الوضی فی الكشف عن أسرار كلام الوصی يحيى بن حمزه قرن هشتم اين كتاب شرحى است، سه جلدى بر كتاب نهج‌البلاغه اميرالمؤمنين.[۱۵]
شرح نهج البلاغه مسعود بن عمر تفتازانی قرن هشتم در دانشنامه جهان اسلام این کتاب را در زمره کتابهائی که به تفتازانی نسبت داده می شود، آورده است.[۱۶]
شرح نهج البلاغه ابن عتایقی قرن هشتم مؤلف شرح خودش را در چهار جلد تالیف نموده و جلد سوم آن را در ۷۸۶ ه.ق به پایان رسانیده است. او شرحش را از سه شرح ابن میثم بحرانی و ابن ابی الحدید و قطب الدین کیدری گزینش نموده و در مواردی نظرات ابن ابی الحدید را نقد نموده است.[۱۷]
منهج الفصاحه حسین الهی اردبیلی قرن دهم الهی اردبیلی چهار اثر درباره نهج البلاغه تالیف نموده که عبارتند از: ۱- شرح کبیر نهج البلاغه که آن را "منهج الفصاحه فی شرح نهج البلاغه" نامیده و به شاه اسماعیل صفوی تقدیم نموده است. تاکنون نسخه ای از این شرح شناسایی نشده است. و آن چه در فهارس به نام منهج الفصاحه الهی اردبیلی معرفی شده، تلخیص این کتاب بوده نه اصل آن. ۲- نهج الفصاحه یا منتخب منهج الفصاحة، اردبیلی بعد از نگارش شرح کبیر خود بر نهج البلاغه، چون همت مردمان را از مطالعه آن به سبب تفصیلش قاصر دید، آن را به نام شاه طهماسب صفوی تلخیص و "نهج الفصاحه" نامید. از این شرح نسخه های متعددی در دست است و در فهارس با نام "منهج الفصاحه" معرفی شده است. این شرح به پارسی است و تاکنون به چاپ نرسیده است. ۳- ترجمه نهج البلاغه، ترجمه روانی است از نهج البلاغه و گویا اولین ترجمه فارسی نهج البلاغه است. این ترجمه به صورت چاپ سنگی به چاپ رسیده است. ۴- شرح و ترجمه کنایات و استعارات منهج الفصاحه، الهی اردبیلی این رساله را به درخواست سید جلال الدین احمد مشهور به صفار مشهدی طوسی، نگاشته و در آن استعارات و تمثیلات به کار رفته در شرح کبیرش "منهج الفصاحه" را تفسیر نموده است. نسخه ای از بخش آغازین این کتاب در کتابخانه مجلس شورای اسلامی نگهداری می شود.[۱۸]
تنبیه الغافلین و تذکرة العارفین ملا فتح الله کاشانی قرن دهم شرح به صورت مزجی صورت گرفته و اغلب جنبه ادبی و لغوی دارد. صاحب ریاض می‌گوید: شرح نهج‌البلاغه که «تنبیه الغافلین و تذکرة العارفین» نامیده شده، فارسی و کتاب معروفی است و من در اصفهان، شیراز، هرات و جاهای دیگر دیده‌ام. پیرامون این اثر باید گفت: ملا فتح‌الله‌ با توجه به همان نیاز جامعه شیعی ایران و برای آشنایی بیشتر مردم با اندیشه‌های حضرت علی علیه‌السلام به طرح و توضیح آن در قالب شرح پرداخت و کوشید به سوالات و شبهات موجود با تکیه بر آن پاسخ دهد. این شرح شباهت زیادی با ترجمه الهی اردبیلی دارد و در موارد متعددی کلمات و الفاظ عین هم هستند.[۱۹]
ترجمه و شرح نهج‌البلاغه عزالدين جعفر بن شمس‌الدين آملى قرن یازدهم شرح و ترجمه ۱۶ خطبه اول كتاب نهج‌البلاغه است. [۲۰]
شرح نهج البلاغه مولی محمدصالح روغنی قزوینی قرن یازدهم شرح مزجی است بر نهج البلاغه که به جهت مزجی بودن آن، گاهی از آن با نام «ترجمه نهج البلاغه» نیز یاد می شود. این شرح یکی از بهترین شروح فارسی است. شارح در شرح جمله ها و عبارت ها، پژوهشی ژرف و شایسته داشته و به آیات و اخبار و اشعار بزرگان عرب و عجم استشهاد کرده است.[۲۱]
منهاج‌الولايه فى شرح نهج‌البلاغه ملا عبدالباقى صوفى تبريزى قرن یازدهم اين كتاب به دوازده موضوع مهم در نهج‌البلاغه با نثر فارسى روان و آميخته به عربى پرداخته كه در دو جلد ارائه شده است. این شرح ترکیبی است و عرفان، ادب، اخبار، روایات، حکمت، و کلام و اخلاق به وفور در آن دیده می شود. او بر حسب مورد از اقوال بزرگان اهل معرفت بهره می جوید. از شرح عبدالباقی به شدت بوی عرفان شیعی استشمام می شود.[۲۲]
بهجة الحدائق سید علاءالدین گلستانه قرن دوازدهم بهجة الحدائق، شرحی مختصر - اما کامل - بر نهج البلاغه بوده و دربردارنده توضیحاتی پیرامون عبارات دشوار نهج البلاغه است. گلستانه شرح دیگری بر نهج البلاغه دارد به نام «حدائق الحقائق فی شرح کلمات کلام الله الناطق» شرحی مفصل - اما ناتمام - بوده که تنها تا خطبه ۱۳ نهج البلاغه را شرح داده، از این شرح سه مجلد باقی مانده و سرنوشت باقی مجلدات نامعلوم است. گلستانه شرح سومی نیز بر نهج البلاغه نگاشته که آن شرح مفصل «خطبه همام» است. او تمامی این شرح را در فصل بیست و نهم کتابش «روضة العرفاء فی شرح الاسماءالحسنی» درج نموده است. هیچکدام از شروح گلستانه به چاپ نرسیده و نسخ متعددی از آنها در دست است.[۲۳]
شرح نهج‌البلاغة المقتطف من بحارالأنوار به اهتمام على انصاريان قرن دوازدهم این کتاب حاوى شرح احاديث «نهج‌البلاغة» در «بحارالانوار» علامه مجلسی است.[۲۴]
ارشاد المومنین الی معرفة نهج البلاغة المبین سید یحیی بن ابراهیم حجاف قرن دوازدهم این شرح بر اساس نسخه ابن ابی الحدید نوشته شده است. مولف که از بزرگان شیعه زیدیه است، با استفاده از منابع و مصادر کلامی و تاريخى زيديه، حاشیه و نقدى بر شرح نهج‌البلاغه ابن ابى‌الحديد نوشته و برخى از آراء و ديدگاه‌هاى وى را نقد و رد كرده است. و لذا اين شرح را مى‌توان همان شرح ابن ابى‌الحديد دانست، با اضافاتى كه مؤلف از خود و ديگران در ذيل سخنان امام نقل كرده است.[۲۵]
شرح نهج البلاغه ميرزا محمدباقر نواب لاهيجى قرن سیزدهم شرح و ترجمه مفصلی است (به زبان فارسی - عربی) که مولف جلد اول آن را در سال ۱۲۲۵ ق. و جلد دوم را در سال ۱۲۲۶ ق. به پایان رسانیده است.[۲۶]
الدرة النجفية فی شرح نهج البلاغه الحیدریة میرزا ابراهیم دنبلی خویی قرن چهاردهم این کتاب در دو قسمت تنظیم و نگارش یافته؛ قسمت اوّل، شرح حال و فضائل و امامت امیرالمؤمنین (علیه‌السّلام) و قسمت دوم، شرح مختصر «نهج البلاغه» است. میرزا ابراهیم در مقدمه کتاب خود، در علّت نامگذاری این اثر می‌نویسد: چون آن را در نجف نوشتم لذا نامش را الدُرّة النّجفیه گذاشتم. و در علّت نگارش آن می‌گوید: دیدم اکثر شرح‌ها، یا مبسوط است و یا جامع نیستند، لذا اراده کردم شرحی مختصر، برای فهم خودم، بر نهج البلاغه بنویسم. جلد اول اين شرح در سال ۱۲۷۳ ق. در دهه دوم صفر و جلد دوم آن را در جمادى الاول ۱۲۹۱ ق. به پايان رسيده است. شرح وی گزیده ای از شرح ابن میثم بحرانی است.[۲۷]
آداب الملوک میرزا محمد رفیع تبریزی قرن چهاردهم شرح فرمان نامه امام علی علیه السلام به مالک اشتر که به هنگام واگذاری حکومت مصر به وی صادر شد. این شرح به زبان فارسی است.[۲۸]
مفتاح السعادة فى شرح نهج‌البلاغه محمدتقى نقوى قائنى خراسانى قرن چهاردهم شرحى ادبى بر كتاب نهج‌البلاغه است.[۲۹]
منهاج البراعة فی شرح نهج‌البلاغة ميرزا حبيب الله هاشم خويى قرن چهاردهم اين شرح از گستره معلومات ادبى، روايى، قرآنى و تاريخى نويسنده حكايت مى‌كند. به علت ناتمام ماندن شرح مرحوم خويى و به دلیل وفات ايشان در سال ۱۳۲۴ ق، علامه حسن زاده آملی با نگارش تكلمه‌اى در پنج مجلد و نیز محمدباقر كمره‌اى نيز با نگارش دو مجلد ديگر به همان سبك و سياق اين شرح ناتمام را به اتمام رسانده‌اند؛ در نتيجه، دوره كامل شرح، داراى بيست و يك جلد بوده كه محصول تلاش اين سه عالم فرزانه است.[۳۰]
شرح حكم نهج‌البلاغه شيخ عباس قمى قرن چهاردهم شرحى بر حكمت‌هاى نهج‌البلاغه اميرالمومنين (ع) است.[۳۱]
بهج‌الصباغة فی شرح نهج‌البلاغة شيخ محمدتقى شوشترى قرن چهاردهم این شرح نخستین شرح موضوعی مفصل بر نهج البلاغه است که در ۶۰ فصل و در ۱۴ جلد طراحی و تدوین شده است. هریک از این موضوعات دارای زیر موضوعات متعدد می باشد. از ویژگی های برجسته این کتاب، معرفی نسخه های گوناگون نهج البلاغه و اشاره به اشتباهات، تصحیف ها و تنظیم های مختلف این نسخه ها و بالاخره داوری درباره میزان اعتبار این نسخه ها است.[۳۲]
شرح نهج‌البلاغه احمد مدرس وحيد قرن پانزدهم يكى از شروح مفصل خطبه‌هاى نهج‌البلاغه به زبان عربى و فارسی است. مؤلف در گزارش خطبه‌هاى نهج‌البلاغه به طور كامل از لحاظ اسانيد حديثى و روايى، لغات، اِعراب و معانى هر خطبه را مورد بررسى و شرح قرار داده است.[۳۳]
نهج‌البلاغه منظوم محمدعلى انصارى قرن پانزدهم كتاب در ده جلد تالیف شده است كه جلد اول آن، مقدمه كتاب محسوب مى‌شود. مؤلف در بيان مطالب كتاب، بعد از آوردن متن عربى و ترجمه فارسى آن به نظم مطالب هر بخش را ذكر كرده است.[۳۴]
فى ظلال نهج‌البلاغه محمدجواد مغنيه قرن پانزدهم شرح كتاب شريف نهج‌البلاغه است كه در ۴ جلد براى نخستين بار در سال (۱۹۷۲ م) به سرمايه دارالعلم للملايين بيروت چاپ شده است و با زبانى ساده و شيوه‌اى كارآمد مى‌باشد.[۳۵]
ترجمه و شرح نهج‌البلاغه مصطفى زمانى قرن پانزدهم این شرح به زبان فارسی است.[۳۶]
شرح نهج البلاغه محمد عبده قرن پانزدهم شارح از علمای معاصر اهل سنت و مفتی اسبق مصر و از شاگردان سید جمال الدین اسدآبادی است در پی آشنائی با نهج البلاغه توسط سید و ترغیب او، به تأمل در مضامین و معارف آن کوشید این کتاب را به جامعه مصر معرفی کند. این شرح به زبان فارسی از شرح های نسبتا مختصر و بسیار مفید است.[۳۷]
ترجمه و شرح نهج‌البلاغه امام على(ع) على اكبر ميرزايى قرن پانزدهم ترجمه كتاب شريف نهج‌البلاغه به همراه شرحى مختصر به زبان فارسی است.[۳۸]
صفوة شروح نهج‌البلاغة اركان التميمى قرن پانزدهم مجموعه‌اى از سه شرح برگزيده نهج‌البلاغه: «شرح نهج‌البلاغه ابن ابی الحديد»، «شرح نهج‌البلاغه شيخ محمد عبده» و «تعليقات صبحى صالح» است. [۳۹]
پرتوی از نهج البلاغه سید محمود طالقانی قرن پانزدهم مترجم، متن اصلى را در بالاى صفحه و ترجمه را در ذيل آن قرار داده است. این شرح فارسی فقط قسمت هایی از خطبه های نهج البلاغه را در بر دارد.[۴۰]
ترجمه شرح نهج‌البلاغه ابن‌ميثم قربانعلى محمدى مقدم و على‌اصغر نوايى يحيى‌زاده قرن پانزدهم این شرح به زبان فارسی در پنج مجلد منتشر شده است.[۴۱]
ترجمه و تفسیر نهج‌البلاغه علامه محمدتقی جعفری قرن پانزدهم اين اثر در ميان شرح‌هاى متعددى كه در عصر حاضر بر نهج‌البلاغه نگاشته شده، يكى از مهم‌ترين شروح به شمار مى‌رود. استاد جعفری به علت نوع بینش عمیق و همه جانبه ای که داشت کوشید در این شرح ابعاد مختلف فلسفی، کلامی، عرفانی، فقهی، جامعه شناسی، فلسفه سیاسی، فلسفه حقوقی و روان شناختی کلام مولی امیرالمومنین را دریابد. توجه به همین ابعاد است که شرح استاد را از سایر شروح گذشته و معاصر متمایز می گرداند.[۴۲]
ترجمه و شرح نهج‌البلاغة فيض‌الاسلام سيد على‌نقى فيض‌الاسلام قرن پانزدهم این اثر ترجمه همراه با شرح مختصری به زبان فارسی از بیانات امیرالمؤمنین (ع) است.[۴۳]
توضيح نهج‌البلاغه سيد محمد حسینى شيرازى قرن پانزدهم توضيح و شرح كتاب شريف نهج‌البلاغه است كه در كربلا به رشته تألیف در آمده است.[۴۴]
سخنان على(ع) از نهج البلاغه فضل الله كمپانى قرن پانزدهم ترجمه و توضيح مختصرى به زبان فارسی از كتاب نهج البلاغه است.[۴۵]
شرح نهج‌البلاغه سيد عباس على موسوى قرن پانزدهم کتابی است در پنج جلد که توسط یکی از نويسندگان معاصر لبنانى به رشته تحرير در آمده است.[۴۶]
شرح نهج‌ البلاغه سيد محمدكاظم قزوينى حائری قرن پانزدهم در دو مجلد در سال ۱۳۳۹ توسط مطبعة النعمان در نجف اشرف به چاپ رسیده و جلد اول شامل خطبه های ۱ تا ۱۳ و جلد دوم شامل ادامه خطبه ۱۳ تا خطبه ۳۵ می باشد.[۴۷]
شرح نهج‌ البلاغه على‌محمد على‌دخيل قرن پانزدهم اين اثر در سى و هشت حلقه و سه جلد تدوين شده است و يكى از شروح مفصل بر كتاب شريف نهج‌البلاغه مى‌باشد كه به چاپ رسيده است.[۴۸]
سخن آشنا شرح عرفانی اخلاقی نهج البلاغه حسین شفیعی قرن پانزدهم درسهای عارف حکیم استاد حسین شفیعی که توسط شاگردان ایشان جمع آوری شده و در چهار جلد منتشر شده است. این شرح فارسی آمیخته با آیات قرآن کریم، احادیث ائمه اطهار، اشعار بزرگان شعر و ادب، حکایت ها و داستانهای آموزنده بوده و بیشتر به شرح بخش هایی از نهج البلاغه که جنبه اخلاقی و تربیتی دارد پرداخته است.[۴۹]
درسهایی از نهج البلاغه حسینعلی منتظری نجف آبادی قرن پانزدهم این شرح در اصل به صورت درس برای طالبان نهج البلاغه بیان می شد و سرانجام در ده مجلد چاپ شده و شرحی است از هر جهت جامع و قابل استفاده.[۵۰]
شرح گزیده‌ای از خطبه‌های نهج البلاغه محمد فولادگر قرن پانزدهم مرحوم استاد فولادگر در خانه خود نهج البلاغه تفسیر می نمود، که بعدا نگارش یافته و چاپ شده است.[۵۱]
نهج‌البلاغه همراه با شرح شيخ محمد عبده على‌اصغر فقيهى قرن پانزدهم اين كتاب ترجمه فارسى نهج‌البلاغه محمد عبده است.[۵۲]
پیام امام امیرالمؤمنین علیه‌السلام آیت الله مکارم شیرازی قرن پانزدهم نكات بارزى كه در این كتاب لحاظ شده است: ترجمه و تفسير تمام جمله‌ها با بيان روان؛ تفسير تمام واژه‌ها و ريشه‌يابى واژه‌ها؛ بيان شأن ورودها و مسائل تاريخى مربوط به خطبه‌ها و نامه‌ها؛ تحليلهاى لازم روى بحثهاى مختلف عقيدتى، اخلاقى، اجتماعى، سياسى و نكات اضافى كه مى‌تواند مكمّل بحث‌ها بوده باشد و خوانندگان را از مراجعه به كتب ديگر بى‌نياز سازد.[۵۳]
شرح نهج البلاغه عبدالله جوادی آملی قرن پانزدهم این کتاب شامل تفسیر خطبه های حضرت علی (ع) است و به صورت خاص، دسته بندی موضوعی شده و دارای جامعیتی است که بیانگر سلسله اقدامات حضرت امیر (ع) بوده و بر اساس نیاز جامعه امروز طبقه بندی و تدوین شده است.[۵۴]

پانویس

  1. ↑ مصطفی بروجردی، نگاهی به شرحهای نهج البلاغه، سایت حوزه
  2. ↑ معارج نهج البلاغه، ویکی نور
  3. ↑ همان
  4. ↑ مصطفی بروجردی، نگاهی به شرحهای نهج البلاغه، سایت حوزه
  5. ↑ منهاج البراعه فی شرح نهج البلاغه، ویکی نور
  6. ↑ حدایق الحقایق فی تفسیر دقایق احسن الخلایق، ویکی نور
  7. ↑ مصطفی بروجردی، نگاهی به شرحهای نهج البلاغه، سایت حوزه؛ مصباح السالکین یا شرح نهج‌البلاغة، ویکی نور
  8. ↑ محمد رصافی، ابن میثم و شرح نهج البلاغه، میثاق امین فصلنامه پژوهشی اقوام و مذاهب، پائیز ۸۶، شماره۴
  9. ↑ همان
  10. ↑ فهرست شرح های نهج البلاغه، ویکی شیعه
  11. ↑ شرح نهج‌البلاغة ابن ابى‌الحديد، ویکی نور
  12. ↑ فهرست شرح های نهج البلاغه، ویکی شیعه
  13. ↑ نرم افزار منهج النور
  14. ↑ مصطفی بروجردی، نگاهی به شرحهای نهج البلاغه، سایت حوزه؛ فهرست شرح های نهج البلاغه، ویکی شیعه
  15. ↑ الديباج الوضی فی الكشف عن أسرار كلام الوصی، ویکی نور
  16. ↑ فهرست شرح های نهج البلاغه، ویکی شیعه؛ سعدالدین مسعود بن عمر تفتازانی، ویکی پدیا
  17. ↑ مصطفی بروجردی، نگاهی به شرحهای نهج البلاغه، سایت حوزه
  18. ↑ مصطفی بروجردی، نگاهی به شرحهای نهج البلاغه، سایت حوزه.
  19. ↑ تنبیه الغافلین، دانشنامه اسلامی
  20. ↑ ترجمه و شرح نهج‌البلاغه آملى، ویکی نور
  21. ↑ شرح روغنی قزوینی، ویکی نور؛ شرح روغنی قزوینی، سایت مرکز جهانی اطلاع رسانی آل البیت
  22. ↑ مصطفی بروجردی، نگاهی به شرحهای نهج البلاغه، سایت حوزه
  23. ↑ مصطفی بروجردی، نگاهی به شرحهای نهج البلاغه، سایت حوزه
  24. ↑ شرح نهج‌البلاغة المقتطف من بحارالأنوار للعلامة المجلسی، ویکی نور
  25. ↑ ارشاد المومنین الی معرفة نهج البلاغة المبین، دانشنامه اسلامی
  26. ↑ مصطفی بروجردی، نگاهی به شرحهای نهج البلاغه، سایت حوزه
  27. ↑ همان
  28. ↑ آداب الملوک، سایت مرکز جهانی اطلاع رسانی آل البیت، فهرست شرح های نهج البلاغه، ویکی شیعه.
  29. ↑ مفتاح السعادة فى شرح نهج‌البلاغه، ویکی نور
  30. ↑ منهاج البراعة في شرح نهج‌البلاغة، ویکی نور
  31. ↑ شرح حكم نهج‌البلاغه، ویکی نور
  32. ↑ مصطفی بروجردی، نگاهی به شرحهای نهج البلاغه، سایت حوزه؛بهج‌الصباغة في شرح نهج‌البلاغة، ویکی نور
  33. ↑ شرح نهج‌البلاغة، ویکی نور
  34. ↑ نهج‌البلاغه منظوم، ویکی نور
  35. ↑ فى ظلال نهج‌البلاغه، ویکی نور
  36. ↑ ترجمه و شرح نهج‌البلاغه، همان
  37. ↑ مصطفی بروجردی، نگاهی به شرحهای نهج البلاغه، سایت حوزه؛ سید محمدباقر کتابی، کلید گشایش نهج البلاغه.
  38. ↑ ترجمه و شرح نهج‌البلاغه امام على(ع)، ویکی نور
  39. ↑ صفوة شروح نهج‌البلاغة، ویکی نور
  40. ↑ ترجمه و شرح نهج‌البلاغه، ویکی نور
  41. ↑ ترجمه شرح نهج‌البلاغه ابن‌ميثم، ویکی نور
  42. ↑ مصطفی بروجردی، نگاهی به شرحهای نهج البلاغه، سایت حوزه
  43. ↑ ترجمه و شرح نهج‌البلاغة فيض‌الاسلام، ویکی نور
  44. ↑ توضيح نهج‌البلاغه، ویکی نور
  45. ↑ سخنان على(ع)از نهج البلاغه، ویکی نور
  46. ↑ شرح نهج‌البلاغة، ویکی نور
  47. ↑ شرح نهج‌البلاغة، ویکی نور؛ نرم افزار منهج النور
  48. ↑ شرح نهج‌البلاغة، ویکی نور
  49. ↑ سید محمدباقر کتابی، کلید گشایش نهج البلاغه، اصفهان، کانون پژوهش، ص ۲۲
  50. ↑ سید محمدباقر کتابی، کلید گشایش نهج البلاغه
  51. ↑ سید محمد باقر کتابی، کلید گشایش نهج البلاغه، اصفهان، کانون پژوهش.
  52. ↑ نهج‌البلاغة همراه با شرح شيخ محمد عبده، ویکی نور.
  53. ↑ پیام امیرالمومنین (ع)، دانشنامه اسلامی.
  54. ↑ فهرست شرح های نهج البلاغه، ویکی شیعه؛ همشهری آنلاین، سه شنبه، ۲۲ اسفند ۹۱.

منابع

  • نگاهی به شرحهای نهج‌البلاغه، مصطفی بروجردی، مجله قبسات، شماره ۱۹، در دسترس: سایت حوزه بازیابی: ۱۸ فروردین ۹۷.
  • فهرست شرحهای نهج‌البلاغه، ویکی شیعه] بازیابی: ۲۰ فروردین ۹۷.
  • ویکی نور.
  • کلید گشایش نهج‌البلاغه، سید محمدباقر کتابی، اصفهان، کانون پژوهش، چاپ اول، ۱۳۹۴.
  • سخن آشنا (شرح عرفانی اخلافی نهج البلاغه)، حسین شفیعی، اصفهان، کانون پژوهش، چاپ اول، ۱۳۹۰.
  • شرح روغنی قزوینی، در دسترس در مرکز جهانی اطلاع‌رسانی آل البیتبازیابی: ۲۸ فروردین ۹۷.
  • ارشاد المؤمنین الی معرفة نهج‌البلاغة المبین و تنبیه الغافلین، در دسترس در دانشنامه اسلامی، بازیابی: ۲۳ فروردین ۹۷.
  • مسعود بن عمر تفتازانی، در دسترس در ویکی پدیا، بازیابی: ۲۶ فروردین ۹۷.
  • نرم افزار منهج النور، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
  • ابن میثم و شرح نهج البلاغه، محمد رصافی، فصلنامه پژوهشی اقوام و مذاهب، پاییز ۸۶، شماره ۴، در دسترس در پرتال جامع علوم انسانی، بازیابی: ۳۰ اردیبهشت ۹۷.
برگرفته از «https://wiki.ahlolbait.com/index.php?title=فهرست_شرح_های_نهج_البلاغه&oldid=159109»
آپارات موسسه اهل البیت علیهم السلام کانال عکس نوشته قرآن و حدیث در اینستاگرام تلگرام قرآن و حدیث کانال قرآن و حدیث در ایتا
مسابقه از خطبه ۱۱۱ نهج البلاغه