ملا عبدالصمد همدانی: تفاوت بین نسخه‌ها
مهدی موسوی (بحث | مشارکتها) (ویرایش) |
مهدی موسوی (بحث | مشارکتها) |
||
| (۲ نسخهٔ میانیِ همین کاربر نمایش داده نشده است) | |||
| سطر ۱: | سطر ۱: | ||
| − | + | «ملا عبدالصمد همدانی» (م، ۱۲۱۶ ق)، عارف، [[فقیه]]، متکلم و لغوی [[شیعه|شیعی]] در قرن سیزدهم هجری و از شاگردان [[وحید بهبهانی]] و [[سيد علی طباطبائی|سید علی طباطبایی]] بود. ملا عبدالصمد نزدیک سی سال در [[کربلا]] بر مسند [[اجتهاد]] و [[فتوا]] و تدریس نشست، و در همان سالها کتبی در علوم مختلف اسلامی نوشت. معروفترین اثر او «[[بحر المعارف (کتاب)|بحر المعارف]]» در [[تصوف]] و [[حکمت]] عملی است. | |
| − | + | {{شناسنامه عالم | |
| + | ||نام کامل = ملا عبدالصمد همدانی | ||
| + | ||تصویر= | ||
| + | ||زادروز = | ||
| + | |زادگاه = همدان | ||
| + | |وفات = ۱۲۱۶ قمری | ||
| + | |مدفن = [[کربلا]] | ||
| + | |اساتید = [[وحید بهبهانی]]، [[سيد علی طباطبائی]]، [[سید محمد مهدی بحرالعلوم|سید بحرالعلوم]]،... | ||
| + | |شاگردان = ملامحمد کوه بنانی، ملا عباس ایروانی،... | ||
| + | |آثار = [[بحر المعارف (کتاب)|بحر المعارف]]، بحر الحقائق، رساله ای در غنا، شرح معارج الاصول، فی العشق الالهی،... | ||
| + | }} | ||
==ولادت== | ==ولادت== | ||
| − | از | + | از تاریخ تولد و اوایل زندگی ملا عبدالصمد همدانی اطلاع دقیقی در دست نیست. با توجه به سال شهادت ملا عبدالصمد (۱۲۱۶ ق) و این‌که عمر وی را بیش از شصت سال ذکر کرده‌اند، احتمالا ولادتش پیش از سال ۱۱۵۶ هجری و شاید بین سالهای ۱۱۵۰ تا ۱۱۵۵ بوده است. |
| − | ==استادان و | + | ==استادان و شاگردان== |
| − | اولین و مهمترین استاد عبدالصمد در فقه و | + | اولین و مهمترین استاد عبدالصمد در [[فقه]] و [[اصول فقه|اصول]]، [[وحید بهبهانی]] (متوفی ۱۲۰۵) و دیگری [[سيد علی طباطبائی|سید علی طباطبایی]] (متوفی ۱۲۳۱)، مؤلف «[[ریاض المسائل (کتاب)|ریاض المسائل]]» بود. [[سید محمد مهدی بحرالعلوم|سید بحرالعلوم]] (متوفی ۱۲۱۲) را نیز یکی از استادان وی دانسته اند، ولی عبدالصمد در هیچ‌یک از آثار خود از وی نام نبرده است.<ref> دانشنامه جهان اسلام به نقل از ایزدگشسب، شمس التواریخ، تهران۱۳۴۵ش، ص۷۸. </ref> |
| − | اما دو تن از مشاهیر | + | اما دو تن از مشاهیر شاگردان و مریدان وی عبارت‌اند از: ملامحمد کوه بنانی (متوفی ۱۲۴۷)، از علمای کرمان، ملقب به هدایت علیشاه و ملا عباس ایروانی، معروف به حاج میرزا آقاسی (متوفی ۱۲۶۵)، که بعد‌ها صدر اعظم محمدشاه قاجار شد. |
| − | گفته شده است که عبدالصمد همدانی پیش از حمله | + | گفته شده است که عبدالصمد همدانی پیش از حمله [[وهابیت|وهابیون]]، همسر و فرزندانش را به آقاسی سپرده بود و او نیز آنان را از [[کربلا]] به همدان باز گرداند.<ref> معصوم علیشاه، طرائق الحقائق، چاپ محمدجعفر محجوب، تهران ۱۳۴۵، ج۳، ص ۲۹۹. </ref> |
| − | ==ورود | + | ==ورود به طریقت== |
| − | عبدالصمد پس از سالها تحصیل و تدریس فقه در [[عتبات عالیات|عتبات]]، با راهنمایی [[مجذوب علیشاه همدانی|مجذوب علیشاه]] نزد [[نور علیشاه اصفهانی|نورعلیشاه اصفهانی]] (شیخ سلسله نعمت‌اللهی) راه یافت و به واسطه وی وارد طریقت شد. احتمالا این ملاقات در ۱۲۰۷ صورت گرفته که نورعلیشاه در کربلا بوده و مجذوب علیشاه نیز در همین ایام از وی اجازه ارشاد گرفته است. | + | ملا عبدالصمد پس از سالها تحصیل و تدریس [[فقه]] در [[عتبات عالیات|عتبات]]، با راهنمایی [[مجذوب علیشاه همدانی|مجذوب علیشاه]] نزد [[نور علیشاه اصفهانی|نورعلیشاه اصفهانی]] (شیخ سلسله نعمت‌اللهی) راه یافت و به واسطه وی وارد طریقت شد. احتمالا این ملاقات در ۱۲۰۷ قمری صورت گرفته که نورعلیشاه در [[کربلا]] بوده و مجذوب علیشاه نیز در همین ایام از وی اجازه ارشاد گرفته است. |
| − | بنا بر برخی منابع، عبدالصمد به اشارۀ نورعلیشاه نزد حسین علیشاه در [[اصفهان]] رفت و اجازۀ ذکر خفی از او گرفت و هشت سال نزد وی شاگردی کرد. البته عبدالصمد در یکی از آثارش | + | بنا بر برخی منابع، عبدالصمد به اشارۀ نورعلیشاه نزد حسین علیشاه در [[اصفهان]] رفت و اجازۀ ذکر خفی از او گرفت و هشت سال نزد وی شاگردی کرد. البته عبدالصمد در یکی از آثارش تصریح کرده که دستور ذکرش را از سید علی‌رضا (قطب وقت نعمت‌اللهی ساکن دکن) گرفته و سپس سلسله نسب سید علی‌رضا را تا [[شاه نعمت الله ولی|شاه نعمت‌الله ولی]] و از وی تا [[امام رضا علیه السلام|امام رضا]] علیه‌السلام ذکر کرده و از حسین علیشاه نام نبرده است. |
| − | معصوم علیشاه در | + | معصوم علیشاه در «طرایق الحقایق» در سبب این کار چند وجه ذکر کرده است، از جمله اسقاط [[نسخه خطی]] اثر مورد نظر و دیگر این‌که شاید عبدالصمد خود نیز بدون واسطه با رضا علیشاه مرتبط بوده است. احتمال هم می‌رود که این امر به سبب احتیاط بسیار حسین علیشاه در اظهار [[تصوف]] خود بوده باشد و از این رو، عبدالصمد نیز – که به سبب تعلقش به سلسله‌های صوفیه، آزار فراوان دیده بود – نمی‌خواست مقام شیخ خود را در تصوف آشکار کند. |
| − | + | عبدالصمد، پس از هشت سال، از [[اصفهان]] به [[کربلا]] بازگشت و به تبلیغ سلسله خود پرداخت. بنا به گفته معصوم علیشاه، عبدالصمد در کربلا احتمالاً واسطۀ ملاقات [[سید محمد مهدی بحرالعلوم|سید بحرالعلوم]] با نورعلیشاه اصفهانی شده بود. اگر این مطلب درست باشد، عبدالصمد همدانی در تاریخ [[عرفان]] [[شیعه|شیعی]] اهمیت خاصی می‌یابد، زیرا به واسطه او و احتمالاً سید بحرالعلوم، طریقه‌ای عرفانی در میان فقهای شیعه، به‌خصوص در عتبات، رواج پیدا کرد که بعداً به [[ملا حسینقلی همدانی|ملاحسینقلی همدانی]] رسید و پس از آنان نیز ادامه یافت. | |
| − | |||
| − | عبدالصمد، پس از هشت سال، از [[اصفهان]] به کربلا بازگشت و به تبلیغ سلسله خود پرداخت. بنا به گفته معصوم علیشاه، عبدالصمد در کربلا احتمالاً واسطۀ ملاقات [[سید محمد مهدی بحرالعلوم|سید بحرالعلوم]] با نورعلیشاه اصفهانی شده بود. اگر این مطلب درست باشد، عبدالصمد همدانی در تاریخ [[عرفان]] شیعی اهمیت خاصی می‌یابد، زیرا به واسطه او و احتمالاً سید بحرالعلوم، طریقه‌ای عرفانی در میان فقهای | ||
==آثار و تألیفات== | ==آثار و تألیفات== | ||
| − | عبدالصمد همدانی آثاری در [[تصوف]] و [[فقه]] و [[اصول فقه|اصول]] و لغت و [[علم کلام|کلام]] دارد، که غالباً چاپ نشده‌اند. در صحت انتساب بعضی از آن‌ها به وی تردید وجود دارد. برخی از این آثار را متعلق به شخص دیگری به نام | + | عبدالصمد همدانی آثاری در [[تصوف]] و [[فقه]] و [[اصول فقه|اصول]] و [[علم لغت|لغت]] و [[علم کلام|کلام]] دارد، که غالباً چاپ نشده‌اند. در صحت انتساب بعضی از آن‌ها به وی تردید وجود دارد. برخی از این آثار را متعلق به شخص دیگری به نام عبدالصمد بن محمد حسین همدانی، از علمای اواخر قرن سیزدهم و اوایل قرن چهاردهم و از پیروان [[شیخ احمد احسائی]]، دانسته و گفته‌اند که به اشتباه ازآن عبدالصمد همدانی دانسته شده است. |
| − | برخی از آثار | + | برخی از آثار عبدالصمد در فقه عبارت‌اند از: |
| − | + | * «[[بحر الحقائق (کتاب)|بحر الحقائق]]»، در شرح «[[مختصر النافع]]» [[محقق حلی]]، که ناتمام مانده و [[نسخه خطی]] آن موجود است. | |
| + | * رساله ای در غنا، که در آن، دلایل رد غنا و موسیقی از نظر فقهی بررسی شده است. | ||
| + | * شرح «[[معارج الاصول]]» محقق حلی. | ||
| − | + | از آثار وی در تصوف: | |
| − | + | * «[[بحر المعارف (کتاب)|بحر المعارف]]»، مهمترین کتاب ملا عبدالصمد در تصوف و [[حکمت]] عملی است. این کتاب، که به فارسی مخلوط به عربی است، بازگو کنندۀ ایام سلوک معنوی مؤلف است و وی آن را در اواخر عمر، در کربلا تألیف کرده است. عبدالصمد در تألیف این کتاب علاوه بر استفاده از بسیاری کتابهای [[عرفان]] عملی و نظری، مطالب خود را به [[آیه|آیات]] و [[احادیث]] نیز مستند کرده است. | |
| + | * «فی العشق الالهی»، رساله کوچکی است دربارۀ عشق، به زبان فارسی آمیخته با عربی. این کتاب با نام «محبت نامه»، به کوشش حسین جعفری زنجانی، در ۱۳۸۲ش در قم به چاپ رسیده است. | ||
| − | گفته شده است که عبدالصمد کتابی حجیم در لغت نیز داشته است. همچنین عبدالصمد به زبان فارسی و عربی شعر می‌سرود | + | گفته شده است که ملا عبدالصمد کتابی حجیم در [[علم لغت|لغت]] نیز داشته است. همچنین عبدالصمد به زبان فارسی و عربی [[شعر]] می‌سرود که بعضی از اشعار وی در بحرالمعارف آمده است. به نوشته [[آقا بزرگ طهرانی]] نیز وی [[دیوان (شعر)|دیوانی]] داشته است. |
| − | ==شهادت ملاعبدالصمد == | + | ==شهادت ملاعبدالصمد== |
| − | [[علامه امینی|علامه امینی]] در کتاب [[شهداء | + | [[علامه امینی|علامه امینی]] در کتاب [[شهداء الفضيلة (کتاب)|شهدای راه فضیلت]] می نویسد: «همدانی از پرچم داران علم، فقیهی محقق، [[محدث|محدثی]] حکیم و عقیده شناسی لغت دان بود. به همه رشته های علمی زبردست بود. دانشمندی خوش مشرب، عارفی زاهد و نیکو طریقه، از شاگردان [[وحید بهبهانی|وحید بهبهانی]] و [[سيد علی طباطبائی|سید علی (صاحب ریاض)]] بود... ملا عبدالصمد همدانی در روز ۱۸ [[ماه ذی الحجه|ذیحجه]] ([[عید غدیر]]) سال ۱۲۱۶ هجری، در حمله ناگهانی [[وهابیت|وهابیها]] به [[کربلا]]، مظلومانه به [[شهادت در راه خدا|شهادت]] رسید». |
| − | |||
==پانویس== | ==پانویس== | ||
{{پانویس}} | {{پانویس}} | ||
| − | |||
==منابع== | ==منابع== | ||
| − | + | *پایگاه شعائر. | |
| − | *پایگاه شعائر | + | *[[دانشنامه جهان اسلام]]، مدخل "همدانی، عبدالصمد" از شهرام پازوکی. |
| − | |||
| − | * دانشنامه جهان | ||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
[[رده:علمای قرن دوازدهم]] | [[رده:علمای قرن دوازدهم]] | ||
[[رده:علمای قرن سیزدهم]] | [[رده:علمای قرن سیزدهم]] | ||
نسخهٔ کنونی تا ۱۹ ژوئیهٔ ۲۰۲۲، ساعت ۰۹:۴۲
«ملا عبدالصمد همدانی» (م، ۱۲۱۶ ق)، عارف، فقیه، متکلم و لغوی شیعی در قرن سیزدهم هجری و از شاگردان وحید بهبهانی و سید علی طباطبایی بود. ملا عبدالصمد نزدیک سی سال در کربلا بر مسند اجتهاد و فتوا و تدریس نشست، و در همان سالها کتبی در علوم مختلف اسلامی نوشت. معروفترین اثر او «بحر المعارف» در تصوف و حکمت عملی است.
| نام کامل | ملا عبدالصمد همدانی |
| زادگاه | همدان |
| وفات | ۱۲۱۶ قمری |
| مدفن | کربلا |
|
| |
| اساتید | |
| شاگردان |
ملامحمد کوه بنانی، ملا عباس ایروانی،... |
| آثار |
بحر المعارف، بحر الحقائق، رساله ای در غنا، شرح معارج الاصول، فی العشق الالهی،... |
محتویات
ولادت
از تاریخ تولد و اوایل زندگی ملا عبدالصمد همدانی اطلاع دقیقی در دست نیست. با توجه به سال شهادت ملا عبدالصمد (۱۲۱۶ ق) و این‌که عمر وی را بیش از شصت سال ذکر کرده‌اند، احتمالا ولادتش پیش از سال ۱۱۵۶ هجری و شاید بین سالهای ۱۱۵۰ تا ۱۱۵۵ بوده است.
استادان و شاگردان
اولین و مهمترین استاد عبدالصمد در فقه و اصول، وحید بهبهانی (متوفی ۱۲۰۵) و دیگری سید علی طباطبایی (متوفی ۱۲۳۱)، مؤلف «ریاض المسائل» بود. سید بحرالعلوم (متوفی ۱۲۱۲) را نیز یکی از استادان وی دانسته اند، ولی عبدالصمد در هیچ‌یک از آثار خود از وی نام نبرده است.[۱]
اما دو تن از مشاهیر شاگردان و مریدان وی عبارت‌اند از: ملامحمد کوه بنانی (متوفی ۱۲۴۷)، از علمای کرمان، ملقب به هدایت علیشاه و ملا عباس ایروانی، معروف به حاج میرزا آقاسی (متوفی ۱۲۶۵)، که بعد‌ها صدر اعظم محمدشاه قاجار شد.
گفته شده است که عبدالصمد همدانی پیش از حمله وهابیون، همسر و فرزندانش را به آقاسی سپرده بود و او نیز آنان را از کربلا به همدان باز گرداند.[۲]
ورود به طریقت
ملا عبدالصمد پس از سالها تحصیل و تدریس فقه در عتبات، با راهنمایی مجذوب علیشاه نزد نورعلیشاه اصفهانی (شیخ سلسله نعمت‌اللهی) راه یافت و به واسطه وی وارد طریقت شد. احتمالا این ملاقات در ۱۲۰۷ قمری صورت گرفته که نورعلیشاه در کربلا بوده و مجذوب علیشاه نیز در همین ایام از وی اجازه ارشاد گرفته است.
بنا بر برخی منابع، عبدالصمد به اشارۀ نورعلیشاه نزد حسین علیشاه در اصفهان رفت و اجازۀ ذکر خفی از او گرفت و هشت سال نزد وی شاگردی کرد. البته عبدالصمد در یکی از آثارش تصریح کرده که دستور ذکرش را از سید علی‌رضا (قطب وقت نعمت‌اللهی ساکن دکن) گرفته و سپس سلسله نسب سید علی‌رضا را تا شاه نعمت‌الله ولی و از وی تا امام رضا علیه‌السلام ذکر کرده و از حسین علیشاه نام نبرده است.
معصوم علیشاه در «طرایق الحقایق» در سبب این کار چند وجه ذکر کرده است، از جمله اسقاط نسخه خطی اثر مورد نظر و دیگر این‌که شاید عبدالصمد خود نیز بدون واسطه با رضا علیشاه مرتبط بوده است. احتمال هم می‌رود که این امر به سبب احتیاط بسیار حسین علیشاه در اظهار تصوف خود بوده باشد و از این رو، عبدالصمد نیز – که به سبب تعلقش به سلسله‌های صوفیه، آزار فراوان دیده بود – نمی‌خواست مقام شیخ خود را در تصوف آشکار کند.
عبدالصمد، پس از هشت سال، از اصفهان به کربلا بازگشت و به تبلیغ سلسله خود پرداخت. بنا به گفته معصوم علیشاه، عبدالصمد در کربلا احتمالاً واسطۀ ملاقات سید بحرالعلوم با نورعلیشاه اصفهانی شده بود. اگر این مطلب درست باشد، عبدالصمد همدانی در تاریخ عرفان شیعی اهمیت خاصی می‌یابد، زیرا به واسطه او و احتمالاً سید بحرالعلوم، طریقه‌ای عرفانی در میان فقهای شیعه، به‌خصوص در عتبات، رواج پیدا کرد که بعداً به ملاحسینقلی همدانی رسید و پس از آنان نیز ادامه یافت.
آثار و تألیفات
عبدالصمد همدانی آثاری در تصوف و فقه و اصول و لغت و کلام دارد، که غالباً چاپ نشده‌اند. در صحت انتساب بعضی از آن‌ها به وی تردید وجود دارد. برخی از این آثار را متعلق به شخص دیگری به نام عبدالصمد بن محمد حسین همدانی، از علمای اواخر قرن سیزدهم و اوایل قرن چهاردهم و از پیروان شیخ احمد احسائی، دانسته و گفته‌اند که به اشتباه ازآن عبدالصمد همدانی دانسته شده است.
برخی از آثار عبدالصمد در فقه عبارت‌اند از:
- «بحر الحقائق»، در شرح «مختصر النافع» محقق حلی، که ناتمام مانده و نسخه خطی آن موجود است.
- رساله ای در غنا، که در آن، دلایل رد غنا و موسیقی از نظر فقهی بررسی شده است.
- شرح «معارج الاصول» محقق حلی.
از آثار وی در تصوف:
- «بحر المعارف»، مهمترین کتاب ملا عبدالصمد در تصوف و حکمت عملی است. این کتاب، که به فارسی مخلوط به عربی است، بازگو کنندۀ ایام سلوک معنوی مؤلف است و وی آن را در اواخر عمر، در کربلا تألیف کرده است. عبدالصمد در تألیف این کتاب علاوه بر استفاده از بسیاری کتابهای عرفان عملی و نظری، مطالب خود را به آیات و احادیث نیز مستند کرده است.
- «فی العشق الالهی»، رساله کوچکی است دربارۀ عشق، به زبان فارسی آمیخته با عربی. این کتاب با نام «محبت نامه»، به کوشش حسین جعفری زنجانی، در ۱۳۸۲ش در قم به چاپ رسیده است.
گفته شده است که ملا عبدالصمد کتابی حجیم در لغت نیز داشته است. همچنین عبدالصمد به زبان فارسی و عربی شعر می‌سرود که بعضی از اشعار وی در بحرالمعارف آمده است. به نوشته آقا بزرگ طهرانی نیز وی دیوانی داشته است.
شهادت ملاعبدالصمد
علامه امینی در کتاب شهدای راه فضیلت می نویسد: «همدانی از پرچم داران علم، فقیهی محقق، محدثی حکیم و عقیده شناسی لغت دان بود. به همه رشته های علمی زبردست بود. دانشمندی خوش مشرب، عارفی زاهد و نیکو طریقه، از شاگردان وحید بهبهانی و سید علی (صاحب ریاض) بود... ملا عبدالصمد همدانی در روز ۱۸ ذیحجه (عید غدیر) سال ۱۲۱۶ هجری، در حمله ناگهانی وهابیها به کربلا، مظلومانه به شهادت رسید».
پانویس
منابع
- پایگاه شعائر.
- دانشنامه جهان اسلام، مدخل "همدانی، عبدالصمد" از شهرام پازوکی.
