مقاله مورد سنجش قرار گرفته است

سید ابوالقاسم خویی: تفاوت بین نسخه‌ها

از دانشنامه‌ی اسلامی
پرش به ناوبری پرش به جستجو
(←‏آرشیو عکس و تصویر)
 
(۲۹ نسخه‌ٔ میانی ویرایش شده توسط ۵ کاربر نشان داده نشده)
سطر ۱: سطر ۱:
−
{{الگو:منبع الکترونیکی پایگاه معتبر}}
+
{{خوب}}{{الگو:منبع الکترونیکی پایگاه معتبر}}
−
آیـه اللّه الـعـظـمی حاج سید ابوالقاسم خوئی(1317 ه ق) فقیه و مرجع تقلید بزرگ شیعه و از اساتید سرشناس حوزه علمیه قم و نجف  است. از ایشان آثار علمی فراوانی از جمله مجموعه ۲۳ جلدی [[معجم رجال الحدیث]]، و تفسیری البیان فی تفسیر القرآن به یادگار مانده است. او در طول 50 سال تدریس، شاگردان برجسته ای از جمله سید محمدباقر صدر، میرزا جواد تبریزی، سید علی سیستانی، حسین وحید خراسانی، سید موسی صدر و سید عبدالکریم موسوی اردبیلی را به جامعه شیعه معرفی نموده و اقدامات فراوانی در جهت گسترش اسلام در سطح جهان انجام داده و دهها مركز مهم اسلامی و تبلیغی در نقاط مـختلف جهان به وجود آورده اند.
+
'''آیت اللّه سید ابوالقاسم موسوی خوئی''' (۱۳۱۷-۱۴۱۳ ق)، [[فقیه]]، [[علم رجال|رجالی]] و [[مرجعیت|مرجع]] تقلید بزرگ [[شیعه]] و از شاگردان [[میرزا محمدحسین نائینی|میرزای نائینی]] بود. او از اساتید سرشناس حوزه علمیه [[نجف]] بود و شاگردان برجسته ای از جمله [[شهید سید محمدباقر صدر|سید محمدباقر صدر]] و [[میرزا جواد تبریزی]] را تربیت نمود و خدمات ارزشمندی در جهت گسترش [[اسلام]] و احداث مراکز مهم اسلامی و تبلیغی در نقاط مختلف جهان در کارنامه خود داشت. از ایشان آثار علمی ارزشمندی از جمله مجموعه ۲۳ جلدی [[معجم رجال الحدیث]] و [[البیان فی تفسیر القرآن]] به یادگار مانده است.
  
 +
{{شناسنامه عالم
 +
||نام کامل = سید ابوالقاسم موسوی خوئی
 +
||تصویر= [[پرونده:خویی.jpg|230px]]
 +
||زادروز =  ۱۳۱۷ قمری
 +
|زادگاه = خوی، آذربایجان غربی
 +
|وفات =  ۱۴۱۳ قمری
 +
|مدفن = [[نجف]]، [[حرم امیرالمؤمنین علیه السلام|حرم امام علی علیه‌السلام]]
 +
|اساتید =  [[شیخ الشریعه اصفهانی]]، [[آقا ضیاءالدین عراقی]]، [[میرزا محمدحسین نائینی|شیخ محمدحسین نائینی]]، [[محمدجواد بلاغی|شیخ محمدجواد بلاغی]]،...
 +
|شاگردان = [[شهید سید محمدباقر صدر|سید محمدباقر صدر]]، [[میرزا جواد تبریزی]]، [[سید علی حسینی سیستانی|سید علی سیستانی]]، [[سید محمد تقی حکیم|سید محمدتقی حکیم]]، [[غلامرضا عرفانیان یزدی|غلامرضا عرفانیان]]،...
 +
|آثار = [[البیان فی تفسیر القرآن]]، [[معجم رجال الحدیث]]، [[اجود التقریرات (کتاب)|اجود التقریرات]]، [[مستند العروة الوثقى]]، [[مصباح الاصول]]،...
 +
}}
  
−
== ولادت ==
+
==ولادت==
  
−
آیـه اللّه الـعـظـمی حاج سید ابوالقاسم خوئی، در شب نیمه رجب 1317 ه ق درشهرستان خوی از تـوابـع آذربـایـجان غربی، در یك خانواده علمی و مذهبی دیده به جهان گشود والد بزرگوار او، مـرحوم آیه اللّه سید علی اكبر خوئی، از شاگردان مبرزآیه اللّه شیخ عبداللّه مامقانی بود كه پس از فـراغت از تحصیل به زادگاه خود مراجعت نموده و به وظایف روحانی خود اشتغال می ورزید پس از مطرح شدن مشروطیت درایران و موضع گیریهایی كه دو طرف موافق و مخالف داشتند، او در سـال 1328 هـ ق شـهـرسـتان خوی را به قصد سكونت در نجف اشرف ترك گفت سید ابوالقاسم جوان نیز در سن 13 سالگی، همراه برادرش سید عبداللّه خوئی در سال 1330 به پدر خودپیوستند و در نـجف شروع به فراگرفتن ادبیات عرب، منطق و سطوح عالیه نمودند درحدود 21 سالگی بود كه شایستگی آن را پیدا نمود تا در درس خارج بزرگترین مدرس حوزه علمیه نجف، یعنی مرحوم آیـه اللّه العظمی شیخ الشریعه اصفهانی حاضر شود و خوشه چین علوم و معارف او گردد البته جز آن استاد بزرگ، اساتیددیگری هم در رشته های مختلف و در مقاطع تحصیلی متفاوت داشته است كه خودآن مرحوم در كتاب معجم رجال الحدیث به اسامی برخی از آن اعاظم تصریح دارد.
+
سید ابوالقاسم موسوی خوئی، در شب نیمه [[ماه رجب|رجب]] ۱۳۱۷ ه.ق در شهرستان خوی از توابع آذربایجان غربی، در یک خانواده علمی و مذهبی دیده به جهان گشود. والد بزرگوار او، مرحوم آیت اللّه [[سید علی اکبر خویی|سید علی اکبر خوئی]]، از شاگردان مبرز آیت اللّه [[عبدالله مامقانی|شیخ عبداللّه مامقانی]] بود که پس از فراغت از تحصیل به زادگاه خود مراجعت نموده و به وظایف روحانی خود اشتغال می ورزید.  
  
−
== اساتید ==
+
==تحصیلات و اساتید==
  
−
اساتید او در مراحل مختلف تحصیلی، بزرگان و استوانه های فقاهتی زیربوده اند:
+
آیت اللّه [[سید علی اکبر خویی|سید علی اکبر خوئی]]، پدر سید ابوالقاسم، پس از مطرح شدن [[مشروطیت]] در [[ایران]] و موضع گیریهایی که دو طرف موافق و مخالف داشتند، در سال ۱۳۲۸ ه ق شهرستان خوی را به قصد سکونت در [[نجف]] اشرف ترک گفت. سید ابوالقاسم جوان نیز در سن ۱۳ سالگی، همراه برادرش سید عبداللّه خوئی در سال ۱۳۳۰ به پدر خود پیوستند و در نجف شروع به فراگرفتن [[ادبیات عرب]]، [[منطق]] و سطوح عالیه نمودند. در حدود ۲۱ سالگی بود که شایستگی آن را پیدا نمود تا در درس خارج بزرگترین مدرس حوزه علمیه نجف، یعنی مرحوم آیت اللّه [[شیخ الشریعه اصفهانی]] حاضر شود و خوشه چین علوم و معارف او گردد. البته جز آن استاد بزرگ، اساتید دیگری هم در رشته های مختلف و در مقاطع تحصیلی متفاوت داشته است که خود آن مرحوم در کتاب [[معجم رجال الحدیث و تفصیل طبقات الرواة (کتاب)|معجم رجال الحدیث]] به اسامی برخی از آن اعاظم تصریح دارد.
  
−
1 ـ آیه اللّه العظمی شیخ الشریعه اصفهانی (1289 ـ 1361 ه ق).
+
اساتید او در [[فقه]] و [[اصول فقه‌‌‌‌|اصول]] در مراحل مختلف تحصیلی، بزرگان فقاهتی زیر بوده اند:
  
−
2 ـ آیه اللّه العظمی شیخ مهدی مازندرانی (متوفی 1342 ه ق).
+
۱. آیت اللّه [[شیخ الشریعه اصفهانی]] (۱۲۸۹  ۱۳۶۱ ه ق).
  
−
3 ـ آیه اللّه العظمی شیخ ضیا الدین عراقی (1289 ـ 1361 ه ق).
+
۲. آیت اللّه شیخ مهدی مازندرانی (متوفی ۱۳۴۲ ه ق).
  
−
4 ـ آیه اللّه العظمی شیخ محمد حسین اصفهانی كمپانی (1296 ـ 1361 ه ق).
+
۳. آیت اللّه [[آقا ضیاءالدین عراقی|شیخ ضیاءالدین عراقی]] (۱۲۸۹  ۱۳۶۱ ه ق).
  
−
5 ـ آیه اللّه العظمی شیخ محمد حسین نائینی (1273 ـ 1355 ه ق).
+
۴. آیت اللّه [[محمدحسین غروی اصفهانی|شیخ محمدحسین اصفهانی کمپانی]] (۱۲۹۶  ۱۳۶۱ ه ق).
  
−
خـود آن مـرحـوم تـصریح دارد كه: من از دو استاد اخیر الذكر (آیه اللّه نائینی وآیه اللّه كمپانی) بـیشترین بهره را برده ام و نزد هر كدام از بزرگان فوق الذكر، دوره كاملی از اصول و خارج فقه، یا كـتابهای متعددی از فقه را حاضر شده ام مرحوم نائینی آخرین استاد من بود كه تا آخر عمر ملازم مـحـضر او بودم و از او اجازه روایتی گرفته ام او به من اجازه داد كه كتب اربعه را از ایشان روایت كـنـم و ایـشان نیز از شیخ و استادخود محدث نوری (1254 ـ 1320 ه ق) و او از استاد خود، شیخ مـرتضی انصاری (م1281 ه ق) روایت می نمود و طریقه شیخ انصاری نیز تا ائمه اطهار (ع)، بسیار روشن و واضح است.
+
۵. آیت اللّه [[میرزا محمدحسین نائینی|شیخ محمدحسین نائینی]] (۱۲۷۳  ۱۳۵۵ ه ق).
  
−
== آثار و تالیفات ==
+
خود آن مرحوم تصریح دارد که: «من از دو استاد اخیر الذکر (آیت اللّه نائینی و آیت اللّه کمپانی) بیشترین بهره را برده ام و نزد هر کدام از بزرگان فوق الذکر، دوره کاملی از اصول و خارج فقه، یا کتابهای متعددی از فقه را حاضر شده ام. مرحوم نائینی آخرین استاد من بود که تا آخر عمر ملازم محضر او بودم و از او [[اجازه (علم الحدیث)|اجازه]] روایتی گرفته ام. او به من اجازه داد که [[کتب اربعه|کتب اربعه]] را از ایشان روایت کنم و ایشان نیز از شیخ و استاد خود [[محدث نوری]] (۱۲۵۴  ۱۳۲۰ ه ق) و او از استاد خود، [[شیخ مرتضی انصاری|شیخ مرتضی انصاری]] (م۱۲۸۱ ه ق) روایت می نمود و طریقه شیخ انصاری نیز تا [[ائمه اطهار]] (ع)، بسیار روشن و واضح است».
  
−
معظم له شاید یكی از موفق ترین مراجع عصر اخیر از نظر تالیف و تصنیف وتقریر بوده باشند، چون عـلاوه بـر تـالیفات گران سنگ و پرمحتوایی كه خود انجام داده اند، به همان مقدار یا بیشتر از آن شاگردان و فارغ التحصیلان مكتب فقهی، اصولی و تفسیری او تقریرات او را نگاشته و نشر داده اند در دو جدول زیر ستون تالیفات وتقریرات او با استفاده از منبع پیشین اجمالا مشخص می گردد:.
+
اساتید آیت اللّه خوئی در علوم دیگر، علاوه بر عالمان مذکور، عبارتند از:
  
−
1 ـ [[البیان فی تفسیر القرآن]] 1 ج (تفسیر).
+
۱. [[محمدجواد بلاغی|شیخ محمد جواد بلاغی]] (۱۲۸۲  ۱۳۵۲): مرحوم آیت اللّه خوئی [[علم کلام|کلام]] و [[تفسیر قرآن|تفسیر]] را نزد او فرا گرفته و از او نیز در آثار خود یاد می کند.
  
−
2 ـ نفحات الاعجاز در دفاع از كرامت و عظمت قرآن1 ج (علوم قرآن).
+
۲. [[سید ابوتراب خوانساری]]: آیت اللّه خوئی [[علم رجال|رجال]] و [[درایه]] را نزد او فرا گرفته و او حق عظیمی بر غالب رجالیون پس از خود دارد.
  
−
3 ـ اجود التقریرات 2 ج (اصول).
+
۳. سید ابوالقاسم خوانساری: حضرت آیت اللّه خوئی [[ریاضی|ریاضیات]] عالی را نزد او فرا گرفته است.
  
−
4 ـ تكمله منهاج الصالحین1 ج (فقه).
+
۴. [[سید حسین بادکوبه ای|سید حسین بادکوبه ای]] (۱۲۹۳  ۱۳۵۸): وی استاد [[فلسفه]] آیت اللّه خوئی بوده است.
  
−
5 ـ مبانی تكمله منهاج الصالحین2 ج (فقه).
+
۵. [[سید علی آقا قاضی|سید علی قاضی]]: عارف و سالک عصر خود که گروهی را در [[اخلاق]] و [[عرفان]] پرورش داده و مرحوم خویی مدتها در مکتب او به [[سیر و سلوک]] پرداخته است.
  
−
6 ـ تهذیب و تتمیم منهاج الصالحین2 ج (فقه).
+
==تدریس و شاگردان==
 +
آیت اللّه خویی از دوران جوانی به تدریس و بحث و گفتگوهای علمی علاقه فراوانی داشت. با اینکه بار [[مرجعیت]] در سنین اخیر بر دوش او سنگینی می کرد، ولی از تدریس و تحقیق و نگارش دست برنداشت. حتی در سفرهای خود به مشاهد مشرفه، کار علمی را ترک نمی کرد و کارهای موقتی که یک محقق می تواند در سفر انجام دهد، جزء برنامه خود قرار می داد و چه بسا در مجلسی که گروهی به دیدن او می آمدند، او از کار مقابله و غیره استفاده می کرد. در شیوه آموزشی، راه سقراط را می پیمود و با طرح سؤالها و شنیدن جوابها از طرف، چه بسا او را نسبت به رای و اندیشه خود قانع می ساخت، همچنان که سقراط نیز به این روش معروف بود و می گفت: معلم بیش از آن که آموزنده باشد، پرورش دهنده فکر است.
  
−
7 ـ المسائل المنتخبه1 ج (فقه).
+
در طول شصت و هفت سال تدریس، انبوهی از علما و فضلا از محضر درس این [[فقیه]] بزرگوار بهره گرفته اند. در اینجا به اسامی برخی از برجستگان و اصحاب [[فتوا|فتوای]] ایشان اشاره می شود:
  
−
8 ـ مستحدثات المسائل1 ج (فقه).
+
۱. آیت اللّه حاج شیخ صدرا بادکوبه ای.
  
−
9 ـ تعلیقه علی العروه الوثقی1 ج (فقه).
+
۲. آیت اللّه شهید [[شهید سید محمدباقر صدر|سید محمدباقر صدر]].
  
−
10 ـ رساله فی اللباس المشكوك 1 ج (فقه).
+
۳. آیت اللّه حاج شیخ مجتبی لنکرانی.
  
−
11 ـ منتخب الرسائل1 ج (فقه).
+
۴. آیت اللّه حاج [[میرزا جواد تبریزی]].
  
−
12 ـ تعلیقه علی المسائل الفقهیه1 ج (فقه).
+
۵. آیت اللّه حاج میرزا کاظم تبریزی.
  
−
13 ـ منتخب توضیح المسائل1 ج (فقه).
+
۶. آیت اللّه حاج سید جعفر مرعشی.
  
−
14 ـ تعلیقه علی توضیح المسائل1 ج (فقه).
+
۷. آیت اللّه [[سید علی حسینی سیستانی|سید علی سیستانی]].
  
−
15 ـ تلخیص المنتخب 1 ج (فقه).
+
۸. آیت اللّه حاج سید علی بهشتی.
  
−
16 ـ مناسك الحج (عربی) 1 ج (فقه).
+
۹. آیت اللّه حاج شیخ محمود فیاض.
  
−
17 ـ مناسك حج (فارسی) 1 ج (فقه).
+
۱۰. آیت اللّه حاج شیخ مرتضی خلخالی.
  
−
18 ـ تعلیقه المنهج لاحكام الحج1 ج (فقه).
+
۱۱. آیت اللّه حاج شیخ علی اصغر احمدی شاهرودی.
  
−
19 ـ [[معجم رجال الحدیث]] 23 ج (رجال).
+
۱۲. آیت اللّه حاج شیخ جعفر نائینی.
  
−
20- [[محاضرات فى اصول الفقه]]
+
۱۳. آیت اللّه حاج میرزا علی غروی تبریزی، مؤلف التنقیح.
  
−
21- [[مصباح الاصول]]
+
۱۴. آیت اللّه شیخ مرتضی بروجردی، مؤلف [[مستند العروة الوثقى (کتاب)|مستند العروة الوثقی]] (باب صلوه).
  
−
22- [[التنقيح فى شرح العروة الوثقى ]]
+
۱۵. آیت اللّه سید رضا خلخالی، مقرر معتمد العروة الوثقی.
  
−
به این ترتیب مجموع آثار چاپ شده ایشان 43 جلد می باشد البته جز این آثارمطبوع، آثار مخطوط و چـاپ نـشـده و نـوارهای پیاده نشده بسیاری دارند كه هنوز به مرحله استفاده همگانی نرسیده است.
+
۱۶. آیت اللّه سید محمدتقی خوئی، مؤلف مستند العروة الوثقی (نکاح ۲ جلد).
  
−
== مشایخ ==
+
۱۷. آیت اللّه سید مهدی خلخالی، مؤلف فقه الشیعه (اجتهاد و تقلید ۵ جلد).
  
−
آیه اللّه العظمی خوئی نزد مشایخ و اساتید مختلفی علم و دانش فراگرفته است اساتید او را در فقه و اصول در آغاز مقاله از خود او شنیدیم، اكنون به برخی از اساتیداو در علوم دیگر اشاره می كنیم:
+
۱۸. آیت اللّه شیخ محمداسحاق فیاض، مؤلف محاضرات فی اصول الفقه (۵ ج).
  
−
1 ـ آیـه اللّه شـیخ محمد جواد بلاغی (1282 ـ 1352) وی استاد كلام و عقائد و تفسیرعصر خود در نجف اشرف بود مبارزات قلمی او با مسیحیان و یهودیان و مادیون مشهور و آثار او در این باره برای اهل تحقیق روشن است مرحوم آیه اللّه العظمی خوئی كلام و تفسیر را نزد او فرا گرفته و از او نیز در آثار خود یاد می كند.
+
۱۹. آیت اللّه سید سرور بهسودی، مؤلف [[مصباح الاصول (کتاب)|مصباح الاصول]] (۲ ج).
  
−
2 ـ سید ابوتراب خوانساری: رجالی عصر خویش در نجف اشرف، آیه اللّه خوئی رجال و درایه را نزد او فرا گرفته و او حق عظیمی بر غالب رجالیون پس از خود دارد.
+
۲۰. آیت اللّه سید ابوالقاسم کوکبی تبریزی، مؤلف مبانی الاستنباط (۴ ج).
  
−
3 ـ سید ابوالقاسم خوانساری: ریاضی دان عصر خویش، حضرت آیه اللّه خوئی ریاضیات عالی را نزد او فرا گرفته است.
+
۲۱. آیت اللّه سید علاءالدین بحرالعلوم، مؤلف مصابیح الاصول (۱ ج).
  
−
4 ـ سـیـد حسین بادكوبه ای: استاد بلامنازع فلسفه و عرفان (1293 ـ 1358) وی استاد فلسفه آیه اللّه خوئی بوده است.
+
۲۲. آیت اللّه سید علی شاهرودی، مؤلف دراسات فی الاصول العملیه (۱ ج).
  
−
5 ـ حاج سید علی قاضی: عارف و سالك عصر خود كه گروهی را در اخلاق وعرفان پرورش داده و مترجم ما مدتها در مكتب او به سیر و سلوك پرداخته است.
+
۲۳. آیت اللّه شیخ محمدعلی توحیدی تبریزی، مؤلف مصباح الفقاهه (۷ ج).
  
−
== ویژگی ها ==
+
۲۴. آیت اللّه [[سید محمدحسین فضل الله|سید محمدحسین فضل اللّه]]، مؤلف من وحی القرآن، ۲۴ مجلد.
  
−
كـسانی که مدتی در محضر این عالم جلیل القدر به كسب فیض پرداخته اند، بر این ویژگیها اتفاق نظر و تاكید دارند:
+
۲۵. الشیخ اسد حیدر، مؤلف الامام الصادق و المذاهب الاربعه.
  
−
1 ـ عـلاقه به تدریس: آن مرد بزرگ از دوران جوانی به تدریس و بحث وگفتگوهای علمی علاقه فـراوانـی داشت با اینكه بار مرجعیت در سنین اخیر بر دوش او سنگینی می كرد، ولی از تدریس و تـحـقـیـق و نـگـارش دست برنداشت حتی درسفرهای خود به مشاهد مشرفه، كار علمی را ترك نمی كرد و كارهای موقتی كه یك محقق می تواند در سفر انجام دهد، جز برنامه خود قرار می داد و چـه بـسا در مجلسی كه گروهی به دیدن او می آمدند، او از كار مقابله و غیره استفاده می كرد در عـلاقـه او بـه بـحـث و گـفـتـگـو هـمـیـن بـس كـه چـه بسا ساعاتی با طرف مقابل به بحث و گفتگومی پرداخت و احساس خستگی نمی كرد.
+
۲۶. الشیخ عبداللّه الخنیزی، مؤلف ابوطالب مؤمن قریش.
  
−
در شـیوه آموزشی، راه سقراط را می پیمود و با طرح سؤالها و شنیدن جوابها ازطرف، چه بسا او را نـسـبـت به رای و اندیشه خود قانع می ساخت، همچنان كه سقراطنیز به این روش معروف بود و می گفت: معلم بیش از آن كه آموزنده باشد، پرورش دهنده فكر است.
+
۲۷. السید عبدالرزاق المقرم، مؤلف الصدیقه الزهرا، مقتل الحسین.
  
−
2 ـ تواضع و فروتنی فزون از حد: او از دوران جوانی تا سنین بالا كه مرجعیت عظیمی پیدا كرد، به یـك حـالـت زیست و زندگی طلبگی را از دست نداد و پیوسته باكمال ابهت و عظمت مانند یك دانـشـجـوی دیـنی سخن می گفت و سخن می شنید و ازدوستان و بزرگان و كوچكان پذیرایی مـی كـرد عجب و خودبینی در او راه نداشت،ولی در عین حال از آرا و اندیشه های خود تا حد توان دفاع می كرد.
+
۲۸. الشیخ [[شیخ محمدجواد مغنیه|محمدجواد مغنیه]]، مؤلف الفقه علی مذاهب الخمسه و الکاشف.
  
−
3 ـ احـتـرام بـه بـزرگـان: او بـزرگـان را بیش از حد تكریم می كرد، به خاطر دارم روزی كه در مـسجدی درس می گفت، حضرت آیه اللّه حكیم پس از درس او در همان جایگاه تدریس می كرد، اسـتـاد پـس از فـراغـت از تـدریس به خاطر مذاكره تلامیذ، كمی درجایگاه تدریس باقی ماند كه نـاگـهـان آیه اللّه حكیم وارد مسجد شد وقتی چشم آیه اللّه خوئی به وی افتاد، با یك دستپاچگی خاصی كفش و لوازم دیگر خود را برداشت ودست به سینه ایستاد و معذرت خواست.
+
۲۹. الشیخ محمدباقر شریف القرشی، مؤلف النظام التربوی فی الاسلام.
  
−
== شاگردان ==
+
۳۰. [[سید محمد تقی حکیم|سید محمدتقی حکیم]]، مؤلف [[الاصول العامه للفقه المقارن (کتاب)|الاصول العامه للفقه المقارن]].
  
−
حـقیقتا نمی توان شاگردان و خوشه چینان حوزه درسی این فقید بزرگوار وبزرگ مدرس حوزه عـلـمیه نجف را به شمار آورد چون در طول شصت و هفت سال تدریس، انبوهی از علما و فضلا از مـحـضـر درس ایـشـان بهره گرفته اند و همانندستارگان درخشان در افق آسمان جهان اسلام پـراكـنـده و مـنتشر گشته اند فقط می توان به اسامی برخی از برجستگان و اصحاب فتوای ایشان اشاره نمود.
+
۳۱. الشیخ محمدتقی الجواهری، مؤلف غایه المامول من علم الاصول.
  
−
ایشان در دو مقطع خاص، دو نوع اصحاب استفتا و فتوی داشته اند:
+
۳۲. الشیخ عبداللّه نعمه، مؤلف دلیل القضا الجعفری.
  
−
'''دور نخستین'''
+
۳۳. الشیخ مهدی، مؤلف دراسات فی قواعد اللغه العربیه (۲ ج).
  
−
1 ـ آیه اللّه حاج شیخ صدرا بادكوبه ای.
+
۳۴. الشیخ عبدالهادی الفضلی، مؤلف فی علم العروض، نقد اقتراح.
  
−
2 ـ آیه اللّه شهید سید محمد باقر صدر.
+
۳۵. الشیخ محمد الخاقانی، مؤلف نقد المذهب التجربی.
  
−
3 ـ آیه اللّه حاج شیخ مجتبی لنكرانی.
+
۳۶. السید محمود الهاشمی، مؤلف تعارض الادله الشرعیه.
  
−
4 ـ آیه اللّه حاج میرزا جواد آقا تبریزی.
+
۳۷. السید مرتضی الحکمی، مؤلف نظریه الحرکه الجوهریه عند صدرالمتالهین.
  
−
5 ـ آیه اللّه حاج میرزا كاظم تبریزی.
+
۳۸. الشیخ محمدعلی البهاولی، مؤلف فی ضلال الصحیفه السجادیه.
  
−
6 ـ آیه اللّه حاج سید جعفر مرعشی.
+
۳۹. الشیخ محمدامین زین الدین، مؤلف الاسلام ینابیعه، غایاته، اهدافه.
  
−
'''دور دوم'''
+
۴۰. الشیخ محمدمهدی شمس الدین، مؤلف فی الاحتجاج السیاسی الاسلامی.
  
−
كـه پـس از اخـراج ایـرانیان از حوزه علمیه نجف، تركیب هیات فتوی به هم خورد و این حضرات به عنوان اعضای شورای فتوای ایشان برگزیده شدند:.
+
۴۱. [[سید هاشم معروف الحسنی]]، مؤلف المبادی العامه للفقه الجعفری.
  
−
7 ـ آیه اللّه حاج سید علی سیستانی.
+
۴۲. الشیخ محمدمهدی الاصفی، مؤلف النظام المالی و تداول الثروة فی الاسلام.
  
−
8 ـ آیه اللّه حاج سید علی بهشتی.
+
۴۳. آیت اللّه شیخ قربانعلی کابلی، مؤلف تحریر العروة الوثقی.
  
−
9 ـ آیه اللّه حاج شیخ محمود فیاض.
+
۴۴. آیت اللّه سید محمدتقی حسینی جلالی، مؤلف فقه العتره فی زکاه الفطره.
  
−
10 ـ آیه اللّه حاج شیخ مرتضی خلخالی.
+
۴۵. آیت اللّه سید علی شاهرودی، مؤلف محاضرات فی الفقه الجعفری (۳ ج).
  
−
11 ـ آیه اللّه حاج شیخ علی اصغر احمدی شاهرودی.
+
۴۶. آیت اللّه شیخ رضا لطفی، مؤلف الدرر الغوالی فی فروع العلم الاجمالی.
  
−
12 ـ آیه اللّه حاج شیخ جعفر نائینی.
+
۴۷. آیت اللّه سید عباس مدرسی یزدی، مؤلف نموذج فی الفقه الجعفری و بلغه الطالب فی شرح المکاسب (۲ جلد).
  
−
== دیگر شاگردان ==
+
۴۸. آیت اللّه سید محمدتقی طباطبائی، مؤلف شرح الناسک فی شرح المناسک و مبانی منهاج الصالحین.
  
−
13 ـ آیه اللّه حاج میرزا علی غروی تبریزی، مؤلف التنقیح.
+
۴۹. آیت اللّه [[علامه محمدتقی جعفری|شیخ محمدتقی جعفری]]، مؤلف الامر بین الامرین (جبر و تفویض).
  
−
14 ـ آیه اللّه شیخ مرتضی بروجردی، مؤلف [[مستند العروه الوثقی]] (باب صلوه).
+
۵۰. آیت اللّه [[غلامرضا عرفانیان یزدی|غلامرضا عرفانیان]]، مؤلف الرای السدید فی الاجتهاد و التقلید.
  
−
15 ـ آیه اللّه سید رضا خلخالی، مقرر معتمد العروه الوثقی.
+
==آثار و تألیفات==
  
−
16 ـ آیه اللّه سید محمد تقی خوئی، مؤلف مستند العروه الوثقی (نكاح 2 جلد).
+
آیت اللّه خویی شاید یکی از موفق ترین مراجع عصر اخیر از نظر تألیف و تصنیف و تقریر بوده باشند، چون علاوه بر تألیفات گران سنگ و پرمحتوایی که خود انجام داده اند، به همان مقدار یا بیشتر از آن، شاگردان و فارغ التحصیلان مکتب فقهی، اصولی و تفسیری او، تقریرات او را نگاشته و نشر داده اند. برخی از تألیفات و تقریرات او در اینجا ذکر می گردد:
 +
[[پرونده:Nafahat.jpg|thumb|left|نفحات الاعجاز در دفاع از کرامت و عظمت قرآن - یکی از آثار آیت الله العظمی خویی]]
  
−
17 ـ آیه اللّه سید مهدی خلخالی، مؤلف فقه الشیعه (اجتهاد و تقلید 5 جلد).
+
۱. [[البیان فی تفسیر القرآن]]، ۱ ج ([[تفسیر قرآن|تفسیر]]).
  
−
18 ـ آیه اللّه شیخ محمد اسحاق فیاض، مؤلف محاضرات فی اصول الفقه (5ج).
+
۲. نفحات الاعجاز در دفاع از کرامت و عظمت قرآن، ۱ ج ([[علوم قرآن]]).
  
−
19 ـ آیه اللّه سید سرور بهسودی، مؤلف مصباح الاصول (2 ج).
+
۳. [[اجود التقریرات (کتاب)|اجود التقریرات]]، ۲ ج ([[اصول فقه‌‌‌‌|اصول]]).
  
−
20 ـ آیه اللّه سید ابوالقاسم كوكبی تبریزی، مؤلف مبانی الاستنباط (4 ج).
+
۴. تکمله [[منهاج الصالحین (کتاب)|منهاج الصالحین]]، ۱ ج ([[فقه]]).
  
−
21 ـ آیه اللّه سید علا الدین بحر العلوم، مؤلف مصابیح الاصول (1 ج).
+
۵. مبانی تکمله منهاج الصالحین، ۲ ج (فقه).
  
−
22 ـ آیه اللّه سید علی شاهرودی، مؤلف دراسات فی الاصول العملیه (1 ج).
+
۶. تهذیب و تتمیم منهاج الصالحین، ۲ ج (فقه).
  
−
23 ـ آیه اللّه شیخ محمد علی توحیدی تبریزی، مؤلف مصباح الفقاهه (7 ج).
+
۷. المسائل المنتخبه، ۱ ج (فقه).
  
−
به عنوان اعضا شورای فتوای ایشان برگزیده شدند.
+
۸. مستحدثات المسائل، ۱ ج (فقه).
  
−
24 ـ آیه اللّه سید محمد حسین فضل اللّه، مؤلف من وحی القرآن، 24 مجلد.
+
۹. تعلیقه علی [[العروة الوثقی (کتاب)|العروة الوثقی]]، ۱ ج (فقه).
  
−
25 ـ الشیخ اسد حیدر، مؤلف الامام الصادق و المذاهب الاربعه.
+
۱۰. رساله فی اللباس المشکوک، ۱ ج (فقه).
  
−
26 ـ الشیخ عبداللّه الخنیزی، مؤلف ابوطالب مؤمن قریش.
+
۱۱. منتخب الرسائل، ۱ ج (فقه).
  
−
27 ـ السید عبدالرزاق المقرم، مؤلف الصدیقه الزهرا، مقتل الحسین.
+
۱۲. تعلیقه علی المسائل الفقهیه، ۱ ج (فقه).
  
−
28 ـ الشیخ محمد جواد مغنیه، مؤلف الفقه علی مذاهب الخمسه و الكاشف.
+
۱۳. منتخب توضیح المسائل، ۱ ج (فقه).
  
−
29 ـ الشیخ محمد باقر شریف القرشی، مؤلف النظام التربوی فی الاسلام.
+
۱۴. تعلیقه علی توضیح المسائل، ۱ ج (فقه).
  
−
30 ـ السید محمد تقی الحكیم، مؤلف الاصول العامه للفقه المقارن.
+
۱۵. تلخیص المنتخب، ۱ ج (فقه).
  
−
31 ـ الشیخ محمد تقی الجواهری، مؤلف غایه المامول من علم الاصول.
+
۱۶. مناسک الحج (عربی)، ۱ ج (فقه).
  
−
32 ـ الشیخ عبداللّه نعمه، مؤلف دلیل القضا الجعفری.
+
۱۷. مناسک حج (فارسی)، ۱ ج (فقه).
  
−
33 ـ الشیخ مهدی، مؤلف دراسات فی قواعد اللغه العربیه (2 ج).
+
۱۸. تعلیقه المنهج لاحکام الحج، ۱ ج (فقه).
  
−
34 ـ الشیخ عبدالهادی الفضلی، مؤلف فی علم العروض، نقد اقتراح.
+
۱۹. [[معجم رجال الحدیث]]، ۲۳ ج (رجال).
  
−
35 ـ الشیخ محمد الخاقانی، مؤلف نقد المذهب التجربی.
+
۲۰. [[محاضرات فى اصول الفقه]]، یک دوره تقریر درس اصول.
  
−
36 ـ السید محمود الهاشمی، مؤلف تعارض الادله الشرعیه.
+
۲۱. [[مصباح الاصول]]، تقريرات درس خارج اصول.
  
−
37 ـ السید مرتضی الحكمی، مؤلف نظریه الحركه الجوهریه عند صدرالمتالهین.
+
۲۲. [[التنقیح فی شرح العروة الوثقی (کتاب)|التنقیح فى شرح العروة الوثقى]].
  
−
38 ـ الشیخ محمد علی البهاولی، مؤلف فی ضلال الصحیفه السجادیه.
+
۲۳. [[مستند العروة الوثقى]] (محاضرات آیت الله خویی).
  
−
39 ـ الشیخ محمد امین زین الدین، مؤلف الاسلام ینابیعه، غایاته، اهدافه.
+
==خدمات اجتماعی و فرهنگی==
  
−
40 ـ الشیخ محمد مهدی شمس الدین، مؤلف فی الاحتجاج السیاسی الاسلامی.
+
آیت اللّه العظمی خوئی (ره)، فرد شاخص و چهره بسیار ممتازی بود که دهها اثر ماندنی و بنای خیر جاودان از او به یادگار مانده است. علاقه ایشان به گسترش [[اسلام]] در سطح جهان، انگیزه ای شده بود که دهها مرکز مهم اسلامی و تبلیغی در نقاط مختلف جهان به وجود آورند. این مؤسسات مراکز نشر اسلام و معاهد نشر مکتب [[شیعه|تشیع]] هستند. این مراکز در شهرهای مذهبی [[قم]] و [[مشهد]] مقدس، [[اصفهان]] و دیگر شهرهای [[ایران]] به وجود آمده اند، آنچنان که در کشورهای هندوستان، [[پاکستان|پاکستان]]، [[عراق]]، [[لبنان]] و مخصوصا در انگلستان و آمریکا دو مرکز بسیار باشکوه و آبرومندی به وجود آورده اند و مبلغانی که آشنا به زبانهای زنده جهان بوده اند، به مناطق مختلف اعزام نموده اند. اینک فهرست اجمالی برخی از خدمات اجتماعی و اسلامی آن فقیه نامور در اینجا ذکر می شود:
  
−
41 ـ السید هاشم معروف الحسنی، مؤلف المبادی العامه للفقه الجعفری.
+
۱. مدینة العلم [[حوزه علمیه قم|حوزه علمیه قم]]، با امکانات وسیع و منازل مسکونی طلاب، و کتابخانه جهت طلاب علوم دینی، به صورت شهرک علم و دانش.
  
−
42 ـ الشیخ محمد مهدی الاصفی، مؤلف النظام المالی و تداول الثروه فی الاسلام.
+
۲. مدرسه علوم دینی در ۷ طبقه و کتابخانه معظم [[مشهد]] جهت طلاب و محصلین [[علوم اسلامی]].
  
−
43 ـ آیه اللّه شیخ قربانعلی كابلی، مؤلف تحریر العروه الوثقی.
+
۳. دارالعلم اصفهان جهت طلاب و عاشقان معارف اسلامی.
  
−
44 ـ آیه اللّه سید محمد تقی حسینی جلالی، مؤلف فقه العتره فی زكاه الفطره.
+
۴. مجتمع امام زمان (عج) در [[اصفهان]].
  
−
45 ـ آیه اللّه سید علی شاهرودی، مؤلف محاضرات فی الفقه الجعفری (3 ج).
+
۵. مرکز تبلیغی و آموزشی لندن ساختمان کامل و مجهزی که تمام نیازمندیهای مسلمانان را در نظر دارد.
  
−
46 ـ آیه اللّه شیخ رضا لطفی، مؤلف الدرر الغوالی فی فروع العلم الاجمالی.
+
۶. المجتمع الثقافی الخیری بمبئی  هندوستان.
  
−
47 ـ آیـه اللّه سـید عباس مدرسی یزدی، مؤلف نموذج فی الفقه الجعفری و بلغه الطالب فی شرح المكاسب (2 جلد).
+
۷. مبره الامام الخوئی [[لبنان]].
  
−
48 ـ آیـه اللّه سـیـد مـحمد تقی طباطبائی، مؤلف شرح الناسك فی شرح المناسك و مبانی منهاج الصالحین.
+
۸. مدرسه دارالعلم نجف اشرف  عراق.
  
−
49 ـ آیه اللّه شیخ محمد تقی جعفری، مؤلف الامر بین الامرین (جبر وتفویض).
+
۹. مدارس دینی بانکوک (تایلند) و داکار ([[بنگلادش]]).
  
−
50 ـ آیه اللّه غلامرضا عرفانیان، مؤلف الرای السدید فی الاجتهاد و التقلید.
+
۱۰. مکتبه الثقافه و النشر للطباعه و الترجمه و التوزیع (انتشاراتی پاکستان).
  
−
== خدمات اجتماعی و آثار باقیه و جاودانی ==
+
۱۱. مکتبه الامام الخوئی الاسلامی نیویورک  آمریکا.
  
−
شـادروان آیـه اللّه الـعظمی خوئی (ره) در سلسله نور و رحمت فقاهت، فردشاخص و چهره بسیار مـمـتـازی بـود كه دهها اثر ماندنی و بنای خیر جاودان از او به یادگار مانده است علاقه ایشان به گسترش اسلام در سطح جهان، انگیزه ای شده بودكه دهها مركز مهم اسلامی و تبلیغی در نقاط مـختلف جهان به وجود آورند این مؤسسات مراكز نشر اسلام و معاهد نشر مكتب تشیع هستند این مـراكـز در شـهرهای مذهبی قم و مشهد مقدس، اصفهان و دیگر شهرهای ایران به وجود آمده اند، آنـچـنـان كه در كشورهای هندوستان، پاكستان، عراق، لبنان و مخصوصا در انگلستان و آمریكادو مـركـز بـسـیـار بـاشكوه و آبرومندی به وجود آورده اند و مبلغانی كه آشنا به زبانهای زنده جهان بـوده انـد، بـه مـناطق مختلف اعزام نموده اند اینك فهرست اجمالی برخی ازخدمات اجتماعی و اسلامی آن فقیه فقید نامور در اینجا به ثبت می رسد:.
+
۱۲. مرکز الامام الخوئی (سوانزی).
  
−
1 ـ مـدیـنه العلم حوزه علمیه قم، با امكانات وسیع و خانه ها و منازل مسكونی طلا ب، و كتابخانه جهت طلا ب علوم دینی، به صورت شهرك علم و دانش.
+
۱۳. مدرسه دارالعلم بانکوک (تایلند).
  
−
2 ـ مدرسه علوم دینی در 7 طبقه و كتابخانه معظم مشهد جهت طلا ب ومحصلین علوم اسلامی.
+
۱۴. مکتبه الامام الخوئی (کتابخانه بزرگ نجف اشرف  عراق).
  
−
3 ـ دارالعلم اصفهان جهت طلا ب و عاشقان معارف اسلامی.
+
۱۵. مدرسه الامام الصادق (پسرانه) لندن  انگلستان.
  
−
4 ـ مجتمع امام زمان (عج) در اصفهان.
+
۱۶. مدرسه الزهرا (دخترانه) لندن  انگلستان.
  
−
5 ـ مـركز تبلیغی و آموزشی لندن ساختمان كامل و مجهزی كه تمام نیازمندیهای مسلمانان را در نظر دارد.
+
۱۷. مرکز اسلامی امام خوئی در فرانسه.
  
−
6 ـ المجتمع الثقافی الخیری بمبئی ـ هندوستان.
+
۱۸. مسجد و مرکز اسلامی در شهر لوس آنجلس  آمریکا.
  
−
7 ـ مبره الامام الخوئی لبنان.
+
۱۹. مسجد و مرکز اسلامی در شهر دیترویت ایالت میشیگان آمریکا.
  
−
8 ـ مدرسه دارالعلم نجف اشرف ـ عراق.
+
۲۰. ده‌ها بنای خیر و مرکز تعلیم و تربیت در کشورهای عربی حوزه خلیج فارس.
  
−
9 ـ مدارس دینی بانكوك (تایلند) و داكار (بنگلادش).
+
==وفات==
 +
مرحوم آیت اللّه العظمی خوئی سرانجام پس از یک عمر بابرکت، روز هشتم ماه [[ماه صفر|صفر]] ۱۴۱۳ قمری (مطابق با ۱۳۷۱ ش) جان به جان آفرین سپرد. پیکر مطهرش در [[حرم امیرالمؤمنین علیه السلام|صحن شریف علوی]] در مدخل [[مسجد خضراء|مسجد الخضراء]] که جایگاه تدریس او بود به خاک سپرده شد.
  
−
10 ـ مكتبه الثقافه و النشر للطباعه و الترجمه و التوزیع (انتشاراتی پاكستان).
+
==منابع==
  
−
11 ـ مكتبه الامام الخوئی الاسلامی نیویورك ـ آمریكا.
+
*سایت اندیشه قم.
  
−
12 ـ مركز الامام الخوئی (سوانزی).
+
==پيوندها==
  
−
13 ـ مدرسه دارالعلم بانكوك (تایلند).
+
*'''[http://lib.ahlolbait.ir/parvan/resource.do?action=resource&id=38372&scope=nBIWgj8Xfbrz-Zp00Y6GAiLA7LeUSrc1&flowLastAction=view&from=search&query=%D8%B1%D8%B3%D8%A7%D9%84%D9%87&field=&collectionPID=0&lang=&count=20&execute=true توضيح المسائل (سید ابوالقاسم الموسوی الخوئی)]'''
−
 
 
−
14 ـ مكتبه الامام الخوئی (كتابخانه بزرگ نجف اشرف ـ عراق).
 
−
 
 
−
15 ـ مدرسه الامام الصادق (پسرانه) لندن ـ انگلستان.
 
−
 
 
−
16 ـ مدرسه الزهرا (دخترانه) لندن ـ انگلستان.
 
−
 
 
−
17 ـ مركز اسلامی امام خوئی در فرانسه.
 
−
 
 
−
18 ـ مسجد و مركز اسلامی در شهر لوس آنجلس ـ آمریكا.
 
−
 
 
−
19 ـ مسجد و مركز اسلامی در شهر دیترویت ایالت میشیگان آمریكا.
 
−
 
 
−
20 ـ دهها بنای خیر و مركز تعلیم و تربیت در كشورهای عربی حوزه خلیج فارس.
 
−
 
 
−
== وفات ==
 
−
 
 
−
آیـه اللّه الـعـظمی خوئی در مدت زعامت خود با مصائب و مشكلات فراوانی روبرو شد، زیرا پس از تسلط عبدالكریم قاسم بر عراق و كودتاهای مكرر، وضع روحانیت و مردم نجف، دچار مشكل شد.
 
−
 
 
−
كمونیستهای وطنی از یك سو و بعثیهای بی رحم از طرف دیگر، عرصه را برروحانیت تنگ كردند خـصـوصـا از سال 1389 كه بعثیها روی كار آمدند، مصائب فراوانی آفریده و آیه اللّه حكیم و پس از وی آیـه اللّه خوئی را با مشكلات انبوهی روبرو نمودند در شهامت و استقامت این مرد بزرگ همین بس كه از دوران تسلطبعثیها تا به امروز كه ربع قرن از آن می گذرد، آنان نتوانستند از این مرجع بـزرگ، برگی به نفع خود دریافت كنند، یا در جنگ تحمیلی علیه ایران، دست خطی از او بگیرند واو پـیـوسـته با حفظ مرجعیت و حوزه علمیه نجف، كوچكترین باجی به آنان نداد و درعین حال نـاملایمات را تحمل می كرد، تا آنجا كه متجاوز از ده سال است كه گروهی ازنردیك ترین یاران او به جرم خدمت و دیانت به زندان افتاده اند و از سرنوشت آنان خبری نیست، حتی یكی از فرزندان او یـعـنـی آقای سید ابراهیم خوئی به وسیله بعثیان ربوده شده و هیچ نوع نام و نشانی از او در دست نیست.
 
−
 
 
−
او بـه خـاطـر نـاملایمات از یك طرف و كبر سن از طرف دیگر، دچار بیماری سختی شد و هر چه علاقمندان و بزرگان تلاش كردند كه برای او پزشكی از خارج بیاورند، یا او را به خارج ببرند، حزب بـعـث با آن موافقت نكرد و سرانجام به بیمارستان بغداد منتقل گشت و با یك مداوای مرموز او را مـرخـص كـردند و هیچ روشن نیست كه چگونه و به چه علتی از جهان رفت و در تاریخ مرجعیت شـیـعـه ایـن مـسـالـه بـه تـجـربـه ثـابـت شـده است هر مرجعی كه به بیمارستان بغداد منتقل گشت،مرموزانه درگذشت و شما می توانید این مساله را در تاریخ زندگی حاج شیخ احمدكاشف الغطا (م 1344) و حاج آقا حسین قمی (م 1366) و آیه اللّه حكیم (م 1390) وغیره به روشنی بیابید.
 
−
 
 
−
سرانجام این مرد بزرگ پس از یك عمر بابركت، طرف عصر روز هشتم ماه صفر 1413 جان به جان آفرین سپرد و خبر درگذشت او ساعتها مكتوم ماند وسرانجام رادیو بغداد مجبور به بازگویی آن شـد انتشار خبر درگذشت او موجی ازاندوه در میان شیعیان پدید آورد شیعیان مظلوم عراق كه در خوف و رعب عظیمی به سر می برند، خود را آماده تشییع نمودند، ولی متاسفانه حكومت بعث، حـتـی در خـودنـجـف اجازه تشییع نداد و آن مرحوم در یك حكومت نظامی محلی در نیمه شب درصحن شریف در مدخل مسجد الخضرا كه جایگاه تدریس او بود به خاك سپرده شدو در تشییع او جز چند نفر از شاگردان او و فرزند عزیزش سید محمد تقی خوئی كسی حضور نداشت.
 
−
 
 
−
== منبع ==
 
−
اندیشه قم
 
−
 
 
−
'''پيوند ها'''
 
−
 
 
−
* '''[http://lib.ahlolbait.ir/parvan/resource.do?action=resource&id=38372&scope=nBIWgj8Xfbrz-Zp00Y6GAiLA7LeUSrc1&flowLastAction=view&from=search&query=%D8%B1%D8%B3%D8%A7%D9%84%D9%87&field=&collectionPID=0&lang=&count=20&execute=true توضيح المسائل(ابو القاسم الموسوي الخوئي )]'''
 
  
 
{{سنجش کیفی
 
{{سنجش کیفی
سطر ۲۹۰: سطر ۲۷۳:
 
}}
 
}}
  
−
[[رده:علمای قرن چهاردهم]]
+
==آرشیو عکس و تصویر==
 +
<gallery mode="packed" heights="170">
 +
پرونده:خویی (4).jpg|سید ابوالقاسم موسوی خویی در جوانی
 +
پرونده:سید علی حسینی سیستانی (2).jpg|از راست: ناشناس، [[سید محمدهادی میلانی|سید محمدهادی حسینی میلانی]]، سید ابوالقاسم موسوی خویی و سید علی حسینی سیستانی
 +
پرونده:خویی (11).jpg|alt=آیت الله العظمی خویی و پدرشان|سید علی اکبر موسوی خویی و سید ابوالقاسم موسوی خویی
 +
پرونده:خویی (08).jpg|از راست ردیف جلو: [[سید علی اکبر خویی|سید علی اکبر موسوی خویی]]، سید ابوالقاسم موسوی خویی، [[سید حسین فقیه سبزواری|سید حسین حسینی فقیه سبزواری]]، سید حسن طباطبایی قمی و ناشناسان در فرودگاه مشهد
 +
پرونده:خویی (7).jpg|سید ابوالقاسم موسوی خویی
 +
پرونده:خویی (5).jpg|از راست: شهید محمدتقی جواهری، سید علی حسینی سیستانی، شهید [[شهید سید محمدباقر صدر|سید محمدباقر موسوی صدر]]، شهید سید نصرالله مستنبط، سید عبدالرزاق حبوبی ( مقام استاندار شهر نجف اشرف) و سید ابوالقاسم موسوی خویی
 +
پرونده:ح شاهرودی (7).jpg|alt=آیت الله خویی، سیستانی و شاهرودی|از راست: سید علی حسینی سیستانی، سید ابوالقاسم موسوی خویی، ناشناس و [[محمد حسینی شاهرودی|سید محمد حسینی شاهرودی]]
 +
پرونده:سید علی حسینی سیستانی (7).jpg|[[سید علی حسینی سیستانی]]، شهید سید محمدباقر موسوی صدر، سید یوسف طباطبایی حکیم و سید ابوالقاسم موسوی خویی
 +
پرونده:خویی (3).jpg|جلسه درس سید ابوالقاسم موسوی خویی در مسجد الخضراء حرم امام علی علیه السلام
 +
پرونده:خویی (6).jpg|alt=امام موسی صدر و آت الله شیرازی و آیت الله خویی|از راست: سید جعفر موسوی خوئي، [[امام موسی صدر|سید موسی موسوی صدر]]، [[آیت الله سید عبدالله شیرازی|سید عبدالله موسوی شیرازی]]، سید ابوالقاسم موسوی خوئی، آیت الله سید هادی خسروشاهی و سید مرتضی حکمی
 +
پرونده:سید علی حسینی سیستانی (211).jpg|از راست: بحرالعلوم، سید علی حسینی سیستانی، سید ابوالقاسم موسوی خویی، شهید سید محمدرضا خلخالی، سید محمدعلی شیرازی و احمدی شاهرودی
 +
پرونده:خویی (9).jpg|سید ابوالقاسم موسوی خویی
 +
پرونده:خویی (10).jpg|سید ابوالقاسم موسوی خویی در پیاده روی اربعین
 +
پرونده:خویی (2).jpg|سید ابوالقاسم موسوی خویی در ببیمارستان
 +
پرونده:سید علی حسینی سیستانی (14).jpg|اقامه نماز میت سید ابوالقاسم موسوی خویی توسط سید علی حسینی سیستانی در [[حرم امیرالمؤمنین علیه السلام|حرم امام علی علیه السلام]]
 +
پرونده:خویی (1).jpg|مرقد سید ابوالقاسم موسوی خویی در حرم امام علی علیه السلام
 +
پرونده:علی (01).jpg|قبر سید ابوالقاسم موسوی خویی
 +
</gallery>
 +
 
 +
[[رده:علمای معاصر|خویی،سید ابوالقاسم]]
 
[[رده:فقیهان]]
 
[[رده:فقیهان]]
 
[[رده:مفسرین قرآن]]
 
[[رده:مفسرین قرآن]]
سطر ۲۹۶: سطر ۳۰۰:
 
[[رده:مجتهدین]]
 
[[رده:مجتهدین]]
 
[[رده:مراجع تقلید]]
 
[[رده:مراجع تقلید]]
 +
[[رده:مدفونین در حرم امام علی علیه السلام]]
 +
[[رده: مقاله های مهم]]

نسخهٔ کنونی تا ‏۳ مهٔ ۲۰۲۳، ساعت ۰۸:۲۸

Confirm3.jpg

این مدخل از دانشنامه هنوز نوشته نشده است.

Icon-computer.png
محتوای فعلی مقاله یکی از پایگاه های معتبر متناسب با عنوان است.

(احتمالا تصرف اندکی صورت گرفته است)

آیت اللّه سید ابوالقاسم موسوی خوئی (۱۳۱۷-۱۴۱۳ ق)، فقیه، رجالی و مرجع تقلید بزرگ شیعه و از شاگردان میرزای نائینی بود. او از اساتید سرشناس حوزه علمیه نجف بود و شاگردان برجسته ای از جمله سید محمدباقر صدر و میرزا جواد تبریزی را تربیت نمود و خدمات ارزشمندی در جهت گسترش اسلام و احداث مراکز مهم اسلامی و تبلیغی در نقاط مختلف جهان در کارنامه خود داشت. از ایشان آثار علمی ارزشمندی از جمله مجموعه ۲۳ جلدی معجم رجال الحدیث و البیان فی تفسیر القرآن به یادگار مانده است.

خویی.jpg
نام کامل سید ابوالقاسم موسوی خوئی
زادروز ۱۳۱۷ قمری
زادگاه خوی، آذربایجان غربی
وفات ۱۴۱۳ قمری
مدفن نجف، حرم امام علی علیه‌السلام

Line.png

اساتید

شیخ الشریعه اصفهانی، آقا ضیاءالدین عراقی، شیخ محمدحسین نائینی، شیخ محمدجواد بلاغی،...

شاگردان

سید محمدباقر صدر، میرزا جواد تبریزی، سید علی سیستانی، سید محمدتقی حکیم، غلامرضا عرفانیان،...

آثار

البیان فی تفسیر القرآن، معجم رجال الحدیث، اجود التقریرات، مستند العروة الوثقى، مصباح الاصول،...


ولادت

سید ابوالقاسم موسوی خوئی، در شب نیمه رجب ۱۳۱۷ ه.ق در شهرستان خوی از توابع آذربایجان غربی، در یک خانواده علمی و مذهبی دیده به جهان گشود. والد بزرگوار او، مرحوم آیت اللّه سید علی اکبر خوئی، از شاگردان مبرز آیت اللّه شیخ عبداللّه مامقانی بود که پس از فراغت از تحصیل به زادگاه خود مراجعت نموده و به وظایف روحانی خود اشتغال می ورزید.

تحصیلات و اساتید

آیت اللّه سید علی اکبر خوئی، پدر سید ابوالقاسم، پس از مطرح شدن مشروطیت در ایران و موضع گیریهایی که دو طرف موافق و مخالف داشتند، در سال ۱۳۲۸ ه ق شهرستان خوی را به قصد سکونت در نجف اشرف ترک گفت. سید ابوالقاسم جوان نیز در سن ۱۳ سالگی، همراه برادرش سید عبداللّه خوئی در سال ۱۳۳۰ به پدر خود پیوستند و در نجف شروع به فراگرفتن ادبیات عرب، منطق و سطوح عالیه نمودند. در حدود ۲۱ سالگی بود که شایستگی آن را پیدا نمود تا در درس خارج بزرگترین مدرس حوزه علمیه نجف، یعنی مرحوم آیت اللّه شیخ الشریعه اصفهانی حاضر شود و خوشه چین علوم و معارف او گردد. البته جز آن استاد بزرگ، اساتید دیگری هم در رشته های مختلف و در مقاطع تحصیلی متفاوت داشته است که خود آن مرحوم در کتاب معجم رجال الحدیث به اسامی برخی از آن اعاظم تصریح دارد.

اساتید او در فقه و اصول در مراحل مختلف تحصیلی، بزرگان فقاهتی زیر بوده اند:

۱. آیت اللّه شیخ الشریعه اصفهانی (۱۲۸۹ ۱۳۶۱ ه ق).

۲. آیت اللّه شیخ مهدی مازندرانی (متوفی ۱۳۴۲ ه ق).

۳. آیت اللّه شیخ ضیاءالدین عراقی (۱۲۸۹ ۱۳۶۱ ه ق).

۴. آیت اللّه شیخ محمدحسین اصفهانی کمپانی (۱۲۹۶ ۱۳۶۱ ه ق).

۵. آیت اللّه شیخ محمدحسین نائینی (۱۲۷۳ ۱۳۵۵ ه ق).

خود آن مرحوم تصریح دارد که: «من از دو استاد اخیر الذکر (آیت اللّه نائینی و آیت اللّه کمپانی) بیشترین بهره را برده ام و نزد هر کدام از بزرگان فوق الذکر، دوره کاملی از اصول و خارج فقه، یا کتابهای متعددی از فقه را حاضر شده ام. مرحوم نائینی آخرین استاد من بود که تا آخر عمر ملازم محضر او بودم و از او اجازه روایتی گرفته ام. او به من اجازه داد که کتب اربعه را از ایشان روایت کنم و ایشان نیز از شیخ و استاد خود محدث نوری (۱۲۵۴ ۱۳۲۰ ه ق) و او از استاد خود، شیخ مرتضی انصاری (م۱۲۸۱ ه ق) روایت می نمود و طریقه شیخ انصاری نیز تا ائمه اطهار (ع)، بسیار روشن و واضح است».

اساتید آیت اللّه خوئی در علوم دیگر، علاوه بر عالمان مذکور، عبارتند از:

۱. شیخ محمد جواد بلاغی (۱۲۸۲ ۱۳۵۲): مرحوم آیت اللّه خوئی کلام و تفسیر را نزد او فرا گرفته و از او نیز در آثار خود یاد می کند.

۲. سید ابوتراب خوانساری: آیت اللّه خوئی رجال و درایه را نزد او فرا گرفته و او حق عظیمی بر غالب رجالیون پس از خود دارد.

۳. سید ابوالقاسم خوانساری: حضرت آیت اللّه خوئی ریاضیات عالی را نزد او فرا گرفته است.

۴. سید حسین بادکوبه ای (۱۲۹۳ ۱۳۵۸): وی استاد فلسفه آیت اللّه خوئی بوده است.

۵. سید علی قاضی: عارف و سالک عصر خود که گروهی را در اخلاق و عرفان پرورش داده و مرحوم خویی مدتها در مکتب او به سیر و سلوک پرداخته است.

تدریس و شاگردان

آیت اللّه خویی از دوران جوانی به تدریس و بحث و گفتگوهای علمی علاقه فراوانی داشت. با اینکه بار مرجعیت در سنین اخیر بر دوش او سنگینی می کرد، ولی از تدریس و تحقیق و نگارش دست برنداشت. حتی در سفرهای خود به مشاهد مشرفه، کار علمی را ترک نمی کرد و کارهای موقتی که یک محقق می تواند در سفر انجام دهد، جزء برنامه خود قرار می داد و چه بسا در مجلسی که گروهی به دیدن او می آمدند، او از کار مقابله و غیره استفاده می کرد. در شیوه آموزشی، راه سقراط را می پیمود و با طرح سؤالها و شنیدن جوابها از طرف، چه بسا او را نسبت به رای و اندیشه خود قانع می ساخت، همچنان که سقراط نیز به این روش معروف بود و می گفت: معلم بیش از آن که آموزنده باشد، پرورش دهنده فکر است.

در طول شصت و هفت سال تدریس، انبوهی از علما و فضلا از محضر درس این فقیه بزرگوار بهره گرفته اند. در اینجا به اسامی برخی از برجستگان و اصحاب فتوای ایشان اشاره می شود:

۱. آیت اللّه حاج شیخ صدرا بادکوبه ای.

۲. آیت اللّه شهید سید محمدباقر صدر.

۳. آیت اللّه حاج شیخ مجتبی لنکرانی.

۴. آیت اللّه حاج میرزا جواد تبریزی.

۵. آیت اللّه حاج میرزا کاظم تبریزی.

۶. آیت اللّه حاج سید جعفر مرعشی.

۷. آیت اللّه سید علی سیستانی.

۸. آیت اللّه حاج سید علی بهشتی.

۹. آیت اللّه حاج شیخ محمود فیاض.

۱۰. آیت اللّه حاج شیخ مرتضی خلخالی.

۱۱. آیت اللّه حاج شیخ علی اصغر احمدی شاهرودی.

۱۲. آیت اللّه حاج شیخ جعفر نائینی.

۱۳. آیت اللّه حاج میرزا علی غروی تبریزی، مؤلف التنقیح.

۱۴. آیت اللّه شیخ مرتضی بروجردی، مؤلف مستند العروة الوثقی (باب صلوه).

۱۵. آیت اللّه سید رضا خلخالی، مقرر معتمد العروة الوثقی.

۱۶. آیت اللّه سید محمدتقی خوئی، مؤلف مستند العروة الوثقی (نکاح ۲ جلد).

۱۷. آیت اللّه سید مهدی خلخالی، مؤلف فقه الشیعه (اجتهاد و تقلید ۵ جلد).

۱۸. آیت اللّه شیخ محمداسحاق فیاض، مؤلف محاضرات فی اصول الفقه (۵ ج).

۱۹. آیت اللّه سید سرور بهسودی، مؤلف مصباح الاصول (۲ ج).

۲۰. آیت اللّه سید ابوالقاسم کوکبی تبریزی، مؤلف مبانی الاستنباط (۴ ج).

۲۱. آیت اللّه سید علاءالدین بحرالعلوم، مؤلف مصابیح الاصول (۱ ج).

۲۲. آیت اللّه سید علی شاهرودی، مؤلف دراسات فی الاصول العملیه (۱ ج).

۲۳. آیت اللّه شیخ محمدعلی توحیدی تبریزی، مؤلف مصباح الفقاهه (۷ ج).

۲۴. آیت اللّه سید محمدحسین فضل اللّه، مؤلف من وحی القرآن، ۲۴ مجلد.

۲۵. الشیخ اسد حیدر، مؤلف الامام الصادق و المذاهب الاربعه.

۲۶. الشیخ عبداللّه الخنیزی، مؤلف ابوطالب مؤمن قریش.

۲۷. السید عبدالرزاق المقرم، مؤلف الصدیقه الزهرا، مقتل الحسین.

۲۸. الشیخ محمدجواد مغنیه، مؤلف الفقه علی مذاهب الخمسه و الکاشف.

۲۹. الشیخ محمدباقر شریف القرشی، مؤلف النظام التربوی فی الاسلام.

۳۰. سید محمدتقی حکیم، مؤلف الاصول العامه للفقه المقارن.

۳۱. الشیخ محمدتقی الجواهری، مؤلف غایه المامول من علم الاصول.

۳۲. الشیخ عبداللّه نعمه، مؤلف دلیل القضا الجعفری.

۳۳. الشیخ مهدی، مؤلف دراسات فی قواعد اللغه العربیه (۲ ج).

۳۴. الشیخ عبدالهادی الفضلی، مؤلف فی علم العروض، نقد اقتراح.

۳۵. الشیخ محمد الخاقانی، مؤلف نقد المذهب التجربی.

۳۶. السید محمود الهاشمی، مؤلف تعارض الادله الشرعیه.

۳۷. السید مرتضی الحکمی، مؤلف نظریه الحرکه الجوهریه عند صدرالمتالهین.

۳۸. الشیخ محمدعلی البهاولی، مؤلف فی ضلال الصحیفه السجادیه.

۳۹. الشیخ محمدامین زین الدین، مؤلف الاسلام ینابیعه، غایاته، اهدافه.

۴۰. الشیخ محمدمهدی شمس الدین، مؤلف فی الاحتجاج السیاسی الاسلامی.

۴۱. سید هاشم معروف الحسنی، مؤلف المبادی العامه للفقه الجعفری.

۴۲. الشیخ محمدمهدی الاصفی، مؤلف النظام المالی و تداول الثروة فی الاسلام.

۴۳. آیت اللّه شیخ قربانعلی کابلی، مؤلف تحریر العروة الوثقی.

۴۴. آیت اللّه سید محمدتقی حسینی جلالی، مؤلف فقه العتره فی زکاه الفطره.

۴۵. آیت اللّه سید علی شاهرودی، مؤلف محاضرات فی الفقه الجعفری (۳ ج).

۴۶. آیت اللّه شیخ رضا لطفی، مؤلف الدرر الغوالی فی فروع العلم الاجمالی.

۴۷. آیت اللّه سید عباس مدرسی یزدی، مؤلف نموذج فی الفقه الجعفری و بلغه الطالب فی شرح المکاسب (۲ جلد).

۴۸. آیت اللّه سید محمدتقی طباطبائی، مؤلف شرح الناسک فی شرح المناسک و مبانی منهاج الصالحین.

۴۹. آیت اللّه شیخ محمدتقی جعفری، مؤلف الامر بین الامرین (جبر و تفویض).

۵۰. آیت اللّه غلامرضا عرفانیان، مؤلف الرای السدید فی الاجتهاد و التقلید.

آثار و تألیفات

آیت اللّه خویی شاید یکی از موفق ترین مراجع عصر اخیر از نظر تألیف و تصنیف و تقریر بوده باشند، چون علاوه بر تألیفات گران سنگ و پرمحتوایی که خود انجام داده اند، به همان مقدار یا بیشتر از آن، شاگردان و فارغ التحصیلان مکتب فقهی، اصولی و تفسیری او، تقریرات او را نگاشته و نشر داده اند. برخی از تألیفات و تقریرات او در اینجا ذکر می گردد:

نفحات الاعجاز در دفاع از کرامت و عظمت قرآن - یکی از آثار آیت الله العظمی خویی

۱. البیان فی تفسیر القرآن، ۱ ج (تفسیر).

۲. نفحات الاعجاز در دفاع از کرامت و عظمت قرآن، ۱ ج (علوم قرآن).

۳. اجود التقریرات، ۲ ج (اصول).

۴. تکمله منهاج الصالحین، ۱ ج (فقه).

۵. مبانی تکمله منهاج الصالحین، ۲ ج (فقه).

۶. تهذیب و تتمیم منهاج الصالحین، ۲ ج (فقه).

۷. المسائل المنتخبه، ۱ ج (فقه).

۸. مستحدثات المسائل، ۱ ج (فقه).

۹. تعلیقه علی العروة الوثقی، ۱ ج (فقه).

۱۰. رساله فی اللباس المشکوک، ۱ ج (فقه).

۱۱. منتخب الرسائل، ۱ ج (فقه).

۱۲. تعلیقه علی المسائل الفقهیه، ۱ ج (فقه).

۱۳. منتخب توضیح المسائل، ۱ ج (فقه).

۱۴. تعلیقه علی توضیح المسائل، ۱ ج (فقه).

۱۵. تلخیص المنتخب، ۱ ج (فقه).

۱۶. مناسک الحج (عربی)، ۱ ج (فقه).

۱۷. مناسک حج (فارسی)، ۱ ج (فقه).

۱۸. تعلیقه المنهج لاحکام الحج، ۱ ج (فقه).

۱۹. معجم رجال الحدیث، ۲۳ ج (رجال).

۲۰. محاضرات فى اصول الفقه، یک دوره تقریر درس اصول.

۲۱. مصباح الاصول، تقريرات درس خارج اصول.

۲۲. التنقیح فى شرح العروة الوثقى.

۲۳. مستند العروة الوثقى (محاضرات آیت الله خویی).

خدمات اجتماعی و فرهنگی

آیت اللّه العظمی خوئی (ره)، فرد شاخص و چهره بسیار ممتازی بود که دهها اثر ماندنی و بنای خیر جاودان از او به یادگار مانده است. علاقه ایشان به گسترش اسلام در سطح جهان، انگیزه ای شده بود که دهها مرکز مهم اسلامی و تبلیغی در نقاط مختلف جهان به وجود آورند. این مؤسسات مراکز نشر اسلام و معاهد نشر مکتب تشیع هستند. این مراکز در شهرهای مذهبی قم و مشهد مقدس، اصفهان و دیگر شهرهای ایران به وجود آمده اند، آنچنان که در کشورهای هندوستان، پاکستان، عراق، لبنان و مخصوصا در انگلستان و آمریکا دو مرکز بسیار باشکوه و آبرومندی به وجود آورده اند و مبلغانی که آشنا به زبانهای زنده جهان بوده اند، به مناطق مختلف اعزام نموده اند. اینک فهرست اجمالی برخی از خدمات اجتماعی و اسلامی آن فقیه نامور در اینجا ذکر می شود:

۱. مدینة العلم حوزه علمیه قم، با امکانات وسیع و منازل مسکونی طلاب، و کتابخانه جهت طلاب علوم دینی، به صورت شهرک علم و دانش.

۲. مدرسه علوم دینی در ۷ طبقه و کتابخانه معظم مشهد جهت طلاب و محصلین علوم اسلامی.

۳. دارالعلم اصفهان جهت طلاب و عاشقان معارف اسلامی.

۴. مجتمع امام زمان (عج) در اصفهان.

۵. مرکز تبلیغی و آموزشی لندن ساختمان کامل و مجهزی که تمام نیازمندیهای مسلمانان را در نظر دارد.

۶. المجتمع الثقافی الخیری بمبئی هندوستان.

۷. مبره الامام الخوئی لبنان.

۸. مدرسه دارالعلم نجف اشرف عراق.

۹. مدارس دینی بانکوک (تایلند) و داکار (بنگلادش).

۱۰. مکتبه الثقافه و النشر للطباعه و الترجمه و التوزیع (انتشاراتی پاکستان).

۱۱. مکتبه الامام الخوئی الاسلامی نیویورک آمریکا.

۱۲. مرکز الامام الخوئی (سوانزی).

۱۳. مدرسه دارالعلم بانکوک (تایلند).

۱۴. مکتبه الامام الخوئی (کتابخانه بزرگ نجف اشرف عراق).

۱۵. مدرسه الامام الصادق (پسرانه) لندن انگلستان.

۱۶. مدرسه الزهرا (دخترانه) لندن انگلستان.

۱۷. مرکز اسلامی امام خوئی در فرانسه.

۱۸. مسجد و مرکز اسلامی در شهر لوس آنجلس آمریکا.

۱۹. مسجد و مرکز اسلامی در شهر دیترویت ایالت میشیگان آمریکا.

۲۰. ده‌ها بنای خیر و مرکز تعلیم و تربیت در کشورهای عربی حوزه خلیج فارس.

وفات

مرحوم آیت اللّه العظمی خوئی سرانجام پس از یک عمر بابرکت، روز هشتم ماه صفر ۱۴۱۳ قمری (مطابق با ۱۳۷۱ ش) جان به جان آفرین سپرد. پیکر مطهرش در صحن شریف علوی در مدخل مسجد الخضراء که جایگاه تدریس او بود به خاک سپرده شد.

منابع

  • سایت اندیشه قم.

پيوندها


آرشیو عکس و تصویر

  • سید ابوالقاسم موسوی خویی در جوانی

  • از راست: ناشناس، سید محمدهادی حسینی میلانی، سید ابوالقاسم موسوی خویی و سید علی حسینی سیستانی

  • آیت الله العظمی خویی و پدرشان

    سید علی اکبر موسوی خویی و سید ابوالقاسم موسوی خویی

  • از راست ردیف جلو: سید علی اکبر موسوی خویی، سید ابوالقاسم موسوی خویی، سید حسین حسینی فقیه سبزواری، سید حسن طباطبایی قمی و ناشناسان در فرودگاه مشهد

  • سید ابوالقاسم موسوی خویی

  • از راست: شهید محمدتقی جواهری، سید علی حسینی سیستانی، شهید سید محمدباقر موسوی صدر، شهید سید نصرالله مستنبط، سید عبدالرزاق حبوبی ( مقام استاندار شهر نجف اشرف) و سید ابوالقاسم موسوی خویی

  • آیت الله خویی، سیستانی و شاهرودی

    از راست: سید علی حسینی سیستانی، سید ابوالقاسم موسوی خویی، ناشناس و سید محمد حسینی شاهرودی

  • سید علی حسینی سیستانی، شهید سید محمدباقر موسوی صدر، سید یوسف طباطبایی حکیم و سید ابوالقاسم موسوی خویی

  • جلسه درس سید ابوالقاسم موسوی خویی در مسجد الخضراء حرم امام علی علیه السلام

  • امام موسی صدر و آت الله شیرازی و آیت الله خویی

    از راست: سید جعفر موسوی خوئي، سید موسی موسوی صدر، سید عبدالله موسوی شیرازی، سید ابوالقاسم موسوی خوئی، آیت الله سید هادی خسروشاهی و سید مرتضی حکمی

  • از راست: بحرالعلوم، سید علی حسینی سیستانی، سید ابوالقاسم موسوی خویی، شهید سید محمدرضا خلخالی، سید محمدعلی شیرازی و احمدی شاهرودی

  • سید ابوالقاسم موسوی خویی

  • سید ابوالقاسم موسوی خویی در پیاده روی اربعین

  • سید ابوالقاسم موسوی خویی در ببیمارستان

  • اقامه نماز میت سید ابوالقاسم موسوی خویی توسط سید علی حسینی سیستانی در حرم امام علی علیه السلام

  • مرقد سید ابوالقاسم موسوی خویی در حرم امام علی علیه السلام

  • قبر سید ابوالقاسم موسوی خویی

برگرفته از «https://wiki.ahlolbait.com/index.php?title=سید_ابوالقاسم_خویی&oldid=145887»
آپارات موسسه اهل البیت علیهم السلام کانال عکس نوشته قرآن و حدیث در اینستاگرام تلگرام قرآن و حدیث کانال قرآن و حدیث در ایتا