مقتل الحسین علیه السلام (مقرم) (کتاب)
 | |
| نویسنده | سید عبدالرزاق مقرم |
| موضوع | مقتل امام حسین علیه‌السلام |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | ۱ |
|
| |
«مقتل الحسین علیه‌السلام» نوشته سید عبدالرزاق موسوى مقرّم (م، ۱۳۹۱ ق) از عالمان شیعه، کتابی است در شرح حوادث قبل و بعد از عاشورا. در این کتاب به نقل داستان کربلا و حرکت امام حسین علیه‌السلام از مدینه به سمت مکه، سپس کوفه و جریان شهادت ایشان و اسارت اهل‌بیت گرامی آن حضرت و حوادث دیگر پس از آن پرداخته است.
محتویات
معرفی کتاب
کتاب «مقتل الحسین» یا «مقتل مقرم» در زمان هاى اخیر محل مراجعه و استناد نویسندگان و گویندگان واقع شده و جایگاه خود را یافته است، هر چند بخشى از منقولات آن با نگاه تحقیقى قابل خدشه است. در مجموع به دلیل پیوسته بودن مطالب کتاب و چینش منطقى حوادث و پرداختن به مباحث لازم در زمینه قیام حسینى، اثرى درخور توجه است.
در میان مقاتلی که پیرامون ماجرای کربلا نوشته شده، کمتر مقتلی را می‌توان یافت که با نگاه نقادانه یک فقیه نوشته شده باشد؛ همین نکته این کتاب را تمایز بخشیده است. هرچند نوشتن در غیر وادی فقه و اصول در نجف قرن چهاردهم چندان معمول نبود، اما همین فضا باعث شد مرحوم مقرم مقتلی بنویسد که در جای جایش قضایا را از نگاهی فقهی تحلیل کند؛ از جمله مسئله خروج امام حسین(ع) با وجود علم به شهادت و تعارض ظاهری آن با حرمت القای نفس در هلاکت و چرایی استحباب تباکی.
محتوای کتاب
کتاب به‌صورت سیر تاریخی از واقعه کربلا مرتب شده است. مطالب این کتاب ۴۰۰ صفحه ای را مى توان به چهار قسمت اصلى تقسیم نمود:
- بخش اول با عنوان «نهضة الحسین» -که تنها بخش تحلیلی کتاب است- کلیاتى درباره گریه بر امام حسین علیه‌السلام، آراء در لعن یزید، تشریع زیارت، سجده بر تربت امام حسین، آگاهى امام به شهادتش و عدم منافات آن با «آیه تهلکه» و علت همراه بردن اهل بیت است.
- بخش دوم تحت عنوان «حدیث کربلا»، به حوادثی از جمله مرگ معاویه و بیعت‌خواهی یزید از امام حسین(ع)، خروج آن حضرت از مدینه و اقامت در مکه، اعزام مسلم بن عقیل به کوفه، خروج آن حضرت از مکه و حرکت به‌سوی کوفه و منازل و حوادث بین راه تا رسیدن به کربلا و حوادث روزهای اقامت در کربلا و نیز شب عاشورا، پرداخته شده است.
- بخش سوم کتاب به حوادث روز عاشورا و مبارزه و نبرد اصحاب امام حسین(ع) و بنی هاشم و در نهایت، مبارزه و شهادت آن حضرت و غارت لباس امام(ع) اختصاص داده شده است.
- بخش چهارم، به حوادث پس از شهادت امام اختصاص دارد؛ از جمله برخی از حوادث خارق‌العاده، غارت خیمه‌گاه، اسب تاختن بر بدن مطهر امام، فرستادن سرهای شهدا به کوفه، حرکت اسرا به‌سوی کوفه، خطبه‌های اهل‌بیت در کوفه، دفن پیکر امام، اسرا در دار‌الاماره کوفه تا رفتن اهل‌بیت به شام و حوادث بین راه، حوادث شام و دربار یزید تا بازگشت اهل‌بیت از شام و حضور آنان در اربعین شهادت امام حسین در کربلا و سرانجام بازگشت آنان به مدینه.
از مهمترین نکات در این مقتل، بخش نخست آن است؛ مرحوم مقرم به عادت دیگر مقتل‌نویسان، دو بخش از کتاب خود را به حوادث کربلا و مقدمات پیش از آن و حوادث پس از واقعه شهادت اختصاص داده، اما در بخش نخستین کتاب به‌تفصیل به بیان مطالبی پرداخته که هرچند در قالب رسمی ماجرای کربلا و سنت مقتل‌نویسی جا نمی‌گیرند، اما با وجود اهمیتشان، در دیگر کتاب‌ها کمتر مورد توجه قرار گرفته بودند؛ مسائلی تاریخی، کلامی و معرفتی مانند: نگاه اهل سنت به یزید و ماجرای کربلا، خاستگاه و آثار قیام سیدالشهدا، فضیلت زیارت، گریه و تربت کربلا و... . مؤلف در این بخش و انتهای کتاب، اشعاری نیز در رثای امام حسین(ع) نقل کرده تا ازاین‌رو اثر خود را فراتر از مقتلی ساده، به‌مثابه فرهنگ فشرده‌ای در باب واقعه کربلا درآورد.
در دو بخش روایی کتاب، داستان از جانشینی یزید و خروج امام(ع) از مدینه شروع و به ورود اسرا به مدینه پایان می‌پذیرد. مؤلف در تمام این روایت، روند داستانی را حفظ کرده و در پاورقی‌های بسیاری که بر کتاب نوشته به منابع گسترده مورد رجوع خود اشاره کرده و بسیاری از نقل‌ها را در همان پاورقی‌ها به نقد کشیده است؛ البته نقد برخی گفته‌ها را به‌خاطر اهمیتشان در متن آورده است.
مؤلف در این کتاب به بسیاری از مقولات بی‌اساس اشاره می‌کند و با تطبیق و تفحص، آنها را ابطال می‌کند؛ درحالی‌که زمان‌های طولانی است که این مطالب دهان به دهان نقل می‌شوند. همچنین این کتاب در پاورقی‌های خود دربردارنده یک سری بحث‌های فقهی و لغوی و ادبی است و تحقیقات متعددی راجع به الفاظ رایج بر زبان راویان ارائه می‌کند و خواننده از مصادری که مؤلف در تحقیقات و مباحث خود از آنها استفاده کرده مستفیض می‌شود. در روایت کربلا، شخصیت‌های متعددی اعم از زن و مرد و بچه وجود دارند که گاهی اوقات اسامی و مسمّیات با یکدیگر مشتبه می‌شوند، مؤلف همه پرده‌ها را کنار زده است.
منابع کتاب
سید عبدالرزاق مقرّم به شیوه امروزى منابع خود را در پاورقى ذکر کرده و از منابع و مطالعات و کتب فراوانى نام برده است. به نظر نمى رسد این استخراج منابع، از محقق یا مصححى صورت گرفته باشد. بدون شک کثرت و اعتبار منابعی که مورد رجوع مؤلف بوده، به اعتبار روایت نهایی وی از واقعه کربلا کمک بسیاری می‌کند؛ خاصه اینکه تمام موارد رجوع به منابع را به‌تفصیل در پاورقی‌ها آورده است؛ بااین‌حال در پاره‌ای موارد می‌توان گفت در ارزش‌گذاری منابع چندان دقیق عمل نکرده و گاه روایتی معتبرتر را وانهاده است.
مؤلف در بخش اصلى که مقتل است، مطالب خود را از کتب و مقتل‌هاى مختلفى چون مقتل خوارزمى، مُثیر الاحزان، نفس المهموم، تذکرة الخواص، تاریخ طبرى، الارشاد، اللهوف و امالى صدوق جمع آورى کرده و گاه مطالب ضعیف را از کتبى چون اسرار الشهادة نقل مى‌کند.
منابع
- روز واقعه یا مقتل مقرم، محمدمهدی عزیزاللهی کرمانی (مترجم)، نوید اسلام، ۱۳۸۱ش.
- تاریخ قیام و مقتل جامع سیدالشهداء(ع)، مهدی پیشوایی، انتشارات مؤسسه امام خمینی، قم، ۱۳۹۵ش.
- "کتب مقتل"، یدالله حاجی‌زاده، دانشنامه پژوهه، بازیابی: ۳۰ دی ۱۳۹۷.
- نرم افزار مقتل الحسین علیه‌السلام، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
