مقتل الحسین علیه السلام (خوارزمی) (کتاب)
«مقتل الحسین علیه‌السلام» مشهور به مقتل خوارزمى، کتابی است با موضوع مقتل سید الشهداء علیه السلام، نوشته موفق بن احمد خوارزمى است؛ معروف به اخطب خوارزم (م، ۵۶۸ ق).
ساختار کتاب
این کتاب در دو جلد (یک مجلد دو جلدی) به چاپ رسیده است. جلد دوم این کتاب مربوط به شهادت امام حسین علیه السلام و برخی از مرثیه هایی است که درباره حضرت سروده شده است. همچنین مجازات قاتلین حادثه کربلا و... . خوارزمی در نگارش بخش دوم کتابش به حوادث روز عاشورا از مقتل ابومخنف هم فراوان نقل کرده است.
مطالب این کتاب بیشتر برگرفته از کتاب «الفتوح» ابن اعثم کوفی است و نویسنده بعضا به این موضوع تصریح کرده است: «قال احمد بن اعثم کوفی».
گزارش محتوا
این کتاب هر چند عنوان مقتل دارد، لیکن حدود دو سوم آن مباحث دیگر است. ثلث اول کتاب، شرح مناقب اهل‌بیت، ثلث دوم ماجراى کربلا و ثلث سوم درباره قیام مختار است. کتاب داراى ۱۵ فصل است که عناوین فصول پانزده گانه چنین است:
۱. فضائل پیامبر(ص)،
۲. فضائل خدیجه،
۳. فضائل فاطمه مادر على علیه‌السلام،
۴. فضائل امیرالمؤمنین علیه‌السلام،
۵. فضائل حضرت زهرا علیهاالسلام،
۶. فضائل امام حسن علیه السلام،
۷. فضائل خاص امام حسین علیه‌السلام،
۸. اخبار شهادت امام از زبان پیامبر(ص)،
۹. مرگ معاویه و ردّ بیعت یزید از سوى امام،
۱۰. امام حسین(ع) در مکه
۱۱. خروج امام از مکه تا شهادت او،
۱۲. عقوبت قاتلان،
۱۳. اشعار و مراثى،
۱۴. زیارت کربلا،
۱۵. قیام مختار.
آنچه با عنوان اصلى کتاب یعنى مقتل تطبیق دارد، تنها فصل یازدهم است که در چاپ رایج این کتاب از صفحه ۳۱۵ تا پایان جلد نخست (صفحه ۳۵۸) و جلد دوم از ابتدا تا صفحه ۹۱ را در بر دارد. مجموع این فصل به ۱۵۰ صفحه نمى‌رسد، در حالى که مجموع کتاب خوارزمى حدود ۶۰۰ صفحه است.
روش تألیف
خوارزمى در کتاب خود شیوه حدیثى را پى گرفته و سلسله اسناد هر روایت را بیان مى‌کند. برخى روایات او کوتاه و برخى بسیار مفصل و طولانى است، چنانکه گزارش او از ابن اعثم در واقعه کربلا اینگونه است. بخش عمده گزارش حرکت امام حسین به کربلا از ابن اعثم نقل شده، ولى حوادث روز عاشورا را به نقل از ابومخنف و سپس راویان و مورخان دیگر آورده است.
اهمیت کتاب
اهمیت مقتل خوارزمى به چند چیز است: قدمت آن که حتى بر کتبى مانند اللهوف حدود یک قرن تقدم دارد. دوم نقل آن از منبعى کهن چون کتاب الفتوح است که در تأکید خوارزمى بر روایت ابن اعثم است. موضع غیر شیعى وى، از دیگر امتیازات این اثر است. او همچنین در مواردى به نقد مطالب دیگران از جمله ابن اعثم پرداخته و گاه با تغییر در عبارت مورخان، به اصلاح یا توضیح آن کمک کرده است.
در عین حال اشکال مهم آن در مقایسه با دیگر منابع مانند روایت ابومخنف در تاریخ طبرى نشان مى‌دهد که متأسفانه ابن‌اعثم و پیرو او خوارزمى به رغم قدمتى که دارند، اشتباهاتى آشکار و جدى مرتکب شده‌اند که این اشتباهات به منابع و مقتل‌هاى بعدى نیز راه یافته است.
منابع
- ویکی نور.
- یدالله حاجی زاده، کتب مقتل، دانشنامه پژوهه، تاریخ بازیابی: 30 دی ماه 1397.
