التوحید (کتاب): تفاوت بین نسخه‌ها
مهدی موسوی (بحث | مشارکتها) |
|||
| (۴ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۳ کاربر نشان داده نشده) | |||
| سطر ۷: | سطر ۷: | ||
|نویسنده= شیخ صدوق | |نویسنده= شیخ صدوق | ||
| − | |موضوع= توحید | + | |موضوع= احادیث توحید |
|زبان= عربی | |زبان= عربی | ||
| − | |تعداد جلد= | + | |تعداد جلد= ۱ |
|عنوان افزوده1= تحقیق | |عنوان افزوده1= تحقیق | ||
| سطر ۲۴: | سطر ۲۴: | ||
}} | }} | ||
| − | + | کتاب '''«التوحید»''' از تألیفات [[شیخ صدوق]] (م، ۳۸۱ ق)، مشتمل بر روایات [[اهل بیت]] علیهم‌السلام در باب مسائل اعتقادی به‌ویژه مبحث [[توحید]] و خداشناسی با دسته‌بندی موضوعی است. این اثر ارزشمند مانند دیگر کتابهای شیخ صدوق، از معتبرترین اصول روایی [[شیعه]] بشمار آمده و پیوسته مورد توجه علما قرار داشته است. | |
==مؤلف== | ==مؤلف== | ||
| − | محمد بن علی بن حسین | + | محمد بن علی بن حسین بن بابویه قمی (۳۰۵-۳۸۱ ق) معروف به [[شیخ صدوق]]، متولد شهر [[قم]]، از بزرگترین [[محدث|محدّثین]] [[شیعه]] در قرن چهارم هجری به شمار می‌آید. از اساتید وی می توان به [[محمد بن حسن بن ولید]] اشاره کرد و [[شیخ مفید]] از شاگردان مبرز اوست. |
| − | + | کتاب «[[من لایحضره الفقیه]]» از [[کتب اربعه]] شیعه اثر اوست. و از آثار دیگر وی: [[التوحید (کتاب)|التوحید]]، [[کمال الدین و تمام النعمه|کمال‌الدین و تمام النعمة]]، [[الخصال (کتاب)|الخصال]]، [[معانى الأخبار (کتاب)|معانی الأخبار]]، [[عیون اخبارالرضا (کتاب)|عیون أخبار الرضا]]، [[الأمالی شیخ صدوق (کتاب)|أمالی شیخ صدوق]]، [[المقنع (کتاب)|المقنع فی الفقه]] می باشد. | |
| − | + | شیخ صدوق -که خود یکى از بزرگترین روات شیعه به شمار مى‌آید- عمر خود را صرف شنیدن و نقل روایات [[اهل البیت|اهل بیت]] عصمت و طهارت نمود تا سخنان گهربار آن بزرگواران را به گوش دیگر انسان‌ها و آیندگان برساند. وی در سال ۳۸۱ ق. وفات نمود و در شهر ری به خاک سپرده شد. | |
| − | + | ==معرفی کتاب== | |
| − | + | کتاب «التوحید» مشهور به «توحید صدوق» شامل روایات [[رسول خدا]] صلی الله علیه وآله و [[ائمه اطهار]] علیهم السلام درباره [[توحید]]، شناخت ذات، صفات، اسماء و افعال [[خداوند]] متعال و دیگر مباحث مهم [[کلام|کلامی]] است. | |
| − | + | [[شیخ صدوق]] درباره انگیزه نگارش این کتاب می گوید: «امری که موجب گشت تا این کتاب را به رشته تحریر درآوردم، این بود که دیدم برخی از مخالفان، به علمای شیعه نسبت تشبیه و [[جبر]] می دهند. دلیل آنان روایاتی بود که در کتاب های شیعه دیده بودند و با ناآگاهی از معانی و تفسیر آنها، معانی غلط برای آنها بیان می کردند و با این کار چهره مذهب ما را در برابر مردم، زشت و ناپسند نشان می دادند. من هم به قصد قربت به درگاه الهی اقدام به نگارش این کتاب در توحید و نفی تشبیه و جبر نمودم». | |
| − | + | کتاب «التوحید» در شناخت خدا و معرفی دیدگاه [[شیعه]] درباره مباحث توحیدی اثر ارزشمندی است و مانند دیگر کتابهای [[شیخ صدوق]]، از منابع و مستندات متأخرانی مثل [[علامه حلی]]، [[علامه مجلسی]] و [[فیض کاشانی]] برای تدوین مجموعه های حدیثی و کلامی به شمار می رود. | |
| − | + | ==محتوای کتاب== | |
| − | + | مؤلف در این کتاب به دسته بندی و تنظیم روایات [[اهل بیت]] علیهم السلام در زمینۀ ابعاد [[توحید]] خداوند پرداخته است. او کتاب «التوحید» را در یک مقدمه و ۶۷ باب مرتب کرده و در ذیل هر باب از یک تا ۳۷ [[حدیث]] را گرد آورده است. او در مجموع حدود ۶۰۰ [[حدیث مسند]] را در این ابواب آورده و در لابلای آنها حدود ۲۰ [[حدیث مرسل]] را نیز گنجانده است. البته اعتبار و ارزش احادیث مرسل آن با توجه به استناد خود مؤلف به سایر کتابهایش مثل «[[معانى الأخبار (کتاب)|معانی الأخبار]]»، قابل اثبات است و در واقع به عنوان احادیث مسند تلقی می شود. | |
| − | |||
| − | |||
| − | + | از مهمترین ابواب کتاب «التوحید» که مباحث بسیار مهم عقاید [[تشیع]] در زمینه مسائل اصل اساسی [[اسلام]] یعنی [[توحید]] پیش کشیده و پاسخ شبهات و تبلیغات نادرست دشمنان [[اهل بیت]] علیهم السلام بر ضد مکتب تشیع را داده است می توان به این مسائل اشاره کرد: ۱ـ توحید و نفی تشبیه؛ ۲ـ معنای واحد، توحید و موحّد؛ ۳ـ معنای توحید و عدل؛ ۴ـ خداوند جسم و جسمانی نیست؛ ۵ـ احادیث مربوط به رؤیت خداوند؛ ۶ـ بابهای مربوط به تأویل صفات تشبیهی مانند یدالله، وجه الله، نورالله، نسبت نسیان و آمدن به خداوند و سایر صفاتی که در قرآن آمده است؛ ۷ـ رد ثنویت، [[تثلیث]]، مجوس و مادّه پرستی؛ ۸ـ معانی [[تسبیح]] و تکبیر خداوند؛ ۹ـ احادیث [[جبر]] و [[تفویض]]؛ ۱۰ـ [[بداء]]؛ ۱۱ـ [[قضا و قدر]]؛ ۱۲ـ کلمات توحیدی [[امام رضا]] علیه السلام. | |
| − | + | نویسنده در لابلای احادیث برخی از بابها، به توضیح مطالب مربوطه پرداخته و با عنوان «قال مصنف هذا الکتاب» نکاتی را از جهات مختلف تاریخی، لغوی و عقیدتی یادآور شده است که برای بازشناسی و تصنیف نظرات خود او شایان توجه می باشد. | |
| + | ==منابع کتاب== | ||
| + | مهمترین منابع [[شیخ صدوق]] برای گردآوری مجموعه نفیس و گرانسنگی مثل کتاب «التوحید» عبارتند از: ۱ـ «التوحید» [[احمد بن محمد بن عیسی اشعری|احمد بن محمد بن عیسی اشعری قمی]]، ۲ـ «التوحید» [[ابو سهل نوبختی|ابوسهل اسماعیل بن علی نوبخت]]؛ ۳ـ «التوحید» [[مفضل بن عمر جعفی]]؛ ۴ـ «التوحید» [[هشام بن حکم]]؛ ۵ـ «التوحید» [[سهل بن زیاد آدمی]]؛ ۶ـ «التوحید» [[فضل بن شاذان|فضل بن شاذان نیشابوری]]؛ ۷ـ «التوحید» [[محمد بن ابی عمیر|محمد بن ابی عمیر ازدی]]؛ ۸ـ «التوحید» محمد بن حسین بن ابی الخطاب زیّات؛ ۹ـ «التوحید» اسماعیل بن محمد هلال مخزومی؛ ۱۰ـ «التوحید» حسین بن عبیدالله سعدی؛ ۱۱ـ «التوحید» [[علی بن ابراهیم قمی]]. | ||
| + | |||
| + | علاوه بر این [[اصول اربعمائه|اصول]] روایی، کتابهای [[احمد بن محمد بن خالد برقى|احمد بن محمد بن خالد برقی]] نقش بسزایی در شکل گیری آثار شیخ صدوق و سایر محدثان متقدم [[شیعه]] به ویژه تألیف «التوحید» داشته است. | ||
| + | |||
| + | ==شرح و ترجمه کتاب== | ||
| + | این کتاب از زمان تألیف مورد توجه دانشمندان [[حدیث]] و [[کلام]] شیعه بوده و تعالیق و حواشی متعددی بر آن نوشته شده است. برخی از شروح و ترجمه های این کتاب عبارتند از: | ||
| + | |||
| + | *شرح [[قاضی سعید قمی|قاضی محمد سعید قمی]] شاگرد [[فیض کاشانی]]؛ این کتاب مفصل ترین تصنیف قاضى سعید و در چند مجلد است و در سال ۱۰۷۹ ق. تألیف آن آغاز گشته و تا سال ۱۰۹۹ ق. تحریر آن به درازا کشیده است. | ||
| + | *شرح امیر محمدعلی نائب الصدارة | ||
| + | *شرح فارسی [[محقق سبزواری|مولا محمدباقر سبزواری]] (م، ۱۰۹۰ ق) | ||
| + | *شرح [[سید نعمت الله جزائری|سید نعمت الله جزایری]]، با عنوان «انس الفرید فی شرح التوحید» | ||
| + | *ترجمه فارسى توحید صدوق، به قلم محمدعلى سلطانى. | ||
==منابع== | ==منابع== | ||
| − | * | + | *[https://makarem.ir/maaref/fa/article/index/249270/%d8%a7%d9%84%d8%aa%d9%88%d8%ad%db%8c%d8%af "معرفی کتاب التوحید صدوق"، آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی، دفتر آیت‌الله مکارم شیرازی]. |
| − | + | *کتابشناسی تفصیلی مذاهب اسلامی، محمدرضا ضمیری، ص ۲۵۷-۲۵۸. | |
| − | + | [[رده:منابع حدیثی]][[رده:منابع اعتقادی]][[رده:منابع اعتقادی شیعه]] | |
| − | + | [[رده:کتابهای اعتقادی]][[رده:کتابهای کلامی]] | |
| − | |||
| − | [[رده:منابع حدیثی]] | ||
| − | [[رده:کتابهای اعتقادی]] | ||
[[رده:آثار شیخ صدوق]] | [[رده:آثار شیخ صدوق]] | ||
{{حدیث}} | {{حدیث}} | ||
نسخهٔ کنونی تا ۷ فوریهٔ ۲۰۲۴، ساعت ۱۴:۱۸
 | |
| نویسنده | شیخ صدوق |
| موضوع | احادیث توحید |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | ۱ |
| تحقیق | سید هاشم حسینی تهرانی |
|
| |
کتاب «التوحید» از تألیفات شیخ صدوق (م، ۳۸۱ ق)، مشتمل بر روایات اهل بیت علیهم‌السلام در باب مسائل اعتقادی به‌ویژه مبحث توحید و خداشناسی با دسته‌بندی موضوعی است. این اثر ارزشمند مانند دیگر کتابهای شیخ صدوق، از معتبرترین اصول روایی شیعه بشمار آمده و پیوسته مورد توجه علما قرار داشته است.
مؤلف
محمد بن علی بن حسین بن بابویه قمی (۳۰۵-۳۸۱ ق) معروف به شیخ صدوق، متولد شهر قم، از بزرگترین محدّثین شیعه در قرن چهارم هجری به شمار می‌آید. از اساتید وی می توان به محمد بن حسن بن ولید اشاره کرد و شیخ مفید از شاگردان مبرز اوست.
کتاب «من لایحضره الفقیه» از کتب اربعه شیعه اثر اوست. و از آثار دیگر وی: التوحید، کمال‌الدین و تمام النعمة، الخصال، معانی الأخبار، عیون أخبار الرضا، أمالی شیخ صدوق، المقنع فی الفقه می باشد.
شیخ صدوق -که خود یکى از بزرگترین روات شیعه به شمار مى‌آید- عمر خود را صرف شنیدن و نقل روایات اهل بیت عصمت و طهارت نمود تا سخنان گهربار آن بزرگواران را به گوش دیگر انسان‌ها و آیندگان برساند. وی در سال ۳۸۱ ق. وفات نمود و در شهر ری به خاک سپرده شد.
معرفی کتاب
کتاب «التوحید» مشهور به «توحید صدوق» شامل روایات رسول خدا صلی الله علیه وآله و ائمه اطهار علیهم السلام درباره توحید، شناخت ذات، صفات، اسماء و افعال خداوند متعال و دیگر مباحث مهم کلامی است.
شیخ صدوق درباره انگیزه نگارش این کتاب می گوید: «امری که موجب گشت تا این کتاب را به رشته تحریر درآوردم، این بود که دیدم برخی از مخالفان، به علمای شیعه نسبت تشبیه و جبر می دهند. دلیل آنان روایاتی بود که در کتاب های شیعه دیده بودند و با ناآگاهی از معانی و تفسیر آنها، معانی غلط برای آنها بیان می کردند و با این کار چهره مذهب ما را در برابر مردم، زشت و ناپسند نشان می دادند. من هم به قصد قربت به درگاه الهی اقدام به نگارش این کتاب در توحید و نفی تشبیه و جبر نمودم».
کتاب «التوحید» در شناخت خدا و معرفی دیدگاه شیعه درباره مباحث توحیدی اثر ارزشمندی است و مانند دیگر کتابهای شیخ صدوق، از منابع و مستندات متأخرانی مثل علامه حلی، علامه مجلسی و فیض کاشانی برای تدوین مجموعه های حدیثی و کلامی به شمار می رود.
محتوای کتاب
مؤلف در این کتاب به دسته بندی و تنظیم روایات اهل بیت علیهم السلام در زمینۀ ابعاد توحید خداوند پرداخته است. او کتاب «التوحید» را در یک مقدمه و ۶۷ باب مرتب کرده و در ذیل هر باب از یک تا ۳۷ حدیث را گرد آورده است. او در مجموع حدود ۶۰۰ حدیث مسند را در این ابواب آورده و در لابلای آنها حدود ۲۰ حدیث مرسل را نیز گنجانده است. البته اعتبار و ارزش احادیث مرسل آن با توجه به استناد خود مؤلف به سایر کتابهایش مثل «معانی الأخبار»، قابل اثبات است و در واقع به عنوان احادیث مسند تلقی می شود.
از مهمترین ابواب کتاب «التوحید» که مباحث بسیار مهم عقاید تشیع در زمینه مسائل اصل اساسی اسلام یعنی توحید پیش کشیده و پاسخ شبهات و تبلیغات نادرست دشمنان اهل بیت علیهم السلام بر ضد مکتب تشیع را داده است می توان به این مسائل اشاره کرد: ۱ـ توحید و نفی تشبیه؛ ۲ـ معنای واحد، توحید و موحّد؛ ۳ـ معنای توحید و عدل؛ ۴ـ خداوند جسم و جسمانی نیست؛ ۵ـ احادیث مربوط به رؤیت خداوند؛ ۶ـ بابهای مربوط به تأویل صفات تشبیهی مانند یدالله، وجه الله، نورالله، نسبت نسیان و آمدن به خداوند و سایر صفاتی که در قرآن آمده است؛ ۷ـ رد ثنویت، تثلیث، مجوس و مادّه پرستی؛ ۸ـ معانی تسبیح و تکبیر خداوند؛ ۹ـ احادیث جبر و تفویض؛ ۱۰ـ بداء؛ ۱۱ـ قضا و قدر؛ ۱۲ـ کلمات توحیدی امام رضا علیه السلام.
نویسنده در لابلای احادیث برخی از بابها، به توضیح مطالب مربوطه پرداخته و با عنوان «قال مصنف هذا الکتاب» نکاتی را از جهات مختلف تاریخی، لغوی و عقیدتی یادآور شده است که برای بازشناسی و تصنیف نظرات خود او شایان توجه می باشد.
منابع کتاب
مهمترین منابع شیخ صدوق برای گردآوری مجموعه نفیس و گرانسنگی مثل کتاب «التوحید» عبارتند از: ۱ـ «التوحید» احمد بن محمد بن عیسی اشعری قمی، ۲ـ «التوحید» ابوسهل اسماعیل بن علی نوبخت؛ ۳ـ «التوحید» مفضل بن عمر جعفی؛ ۴ـ «التوحید» هشام بن حکم؛ ۵ـ «التوحید» سهل بن زیاد آدمی؛ ۶ـ «التوحید» فضل بن شاذان نیشابوری؛ ۷ـ «التوحید» محمد بن ابی عمیر ازدی؛ ۸ـ «التوحید» محمد بن حسین بن ابی الخطاب زیّات؛ ۹ـ «التوحید» اسماعیل بن محمد هلال مخزومی؛ ۱۰ـ «التوحید» حسین بن عبیدالله سعدی؛ ۱۱ـ «التوحید» علی بن ابراهیم قمی.
علاوه بر این اصول روایی، کتابهای احمد بن محمد بن خالد برقی نقش بسزایی در شکل گیری آثار شیخ صدوق و سایر محدثان متقدم شیعه به ویژه تألیف «التوحید» داشته است.
شرح و ترجمه کتاب
این کتاب از زمان تألیف مورد توجه دانشمندان حدیث و کلام شیعه بوده و تعالیق و حواشی متعددی بر آن نوشته شده است. برخی از شروح و ترجمه های این کتاب عبارتند از:
- شرح قاضی محمد سعید قمی شاگرد فیض کاشانی؛ این کتاب مفصل ترین تصنیف قاضى سعید و در چند مجلد است و در سال ۱۰۷۹ ق. تألیف آن آغاز گشته و تا سال ۱۰۹۹ ق. تحریر آن به درازا کشیده است.
- شرح امیر محمدعلی نائب الصدارة
- شرح فارسی مولا محمدباقر سبزواری (م، ۱۰۹۰ ق)
- شرح سید نعمت الله جزایری، با عنوان «انس الفرید فی شرح التوحید»
- ترجمه فارسى توحید صدوق، به قلم محمدعلى سلطانى.
منابع
- "معرفی کتاب التوحید صدوق"، آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی، دفتر آیت‌الله مکارم شیرازی.
- کتابشناسی تفصیلی مذاهب اسلامی، محمدرضا ضمیری، ص ۲۵۷-۲۵۸.
