علوم اسلامی: تفاوت بین نسخهها
مهدی موسوی (بحث | مشارکتها) |
|||
| (۶ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۱ کاربر نشان داده نشده) | |||
| سطر ۱: | سطر ۱: | ||
| − | {{ | + | {{خوب}} |
| + | '''«علوم اسلامی»''' غالبا به علومی گفته میشود كه موضوع و مسائل آن علوم، [[اصول دین|اصول]] يا [[فروع دین|فروع]] دین [[اسلام]] است و يا چيزهایی است كه اصول و فروع اسلام به استناد آنها شناخته و اثبات میشود. [[تفسیر قرآن]]، [[علوم قرآنی]]، [[علوم حدیث]]، [[فقه]]، [[اصول فقه|اصول]]، [[کلام]] و [[اخلاق]]، شاخههایی از «علوم اسلامی» هستند. | ||
==تعریف علوم اسلامی== | ==تعریف علوم اسلامی== | ||
| − | [[ | + | [[مرتضی مطهری]] در کتاب «[[آشنایی با علوم اسلامی (کتاب)|آشنایی با علوم اسلامی]]»، علوم اسلامی را قابل تعریف به چهار گونه میداند: |
*علومی كه موضوع و مسائل آن علوم، اصول يا فروع [[اسلام]] است و يا چيزهائی است كه اصول و فروع اسلام به استناد آنها اثبات میشود، يعنی [[قرآن]] و [[سنت]]، مانند علم قرائت، علم [[تفسیر قرآن|تفسير]]، علم [[حدیث|حديث]]، علم [[علم کلام|كلام]] نقلی،<ref>كلام دو قسم است: عقلی و نقلی.</ref> علم [[فقه]]، علم [[اخلاق]] نقلی.<ref>اخلاق نیز مانند كلام دو گونه است: نقلی و عقلی.</ref> | *علومی كه موضوع و مسائل آن علوم، اصول يا فروع [[اسلام]] است و يا چيزهائی است كه اصول و فروع اسلام به استناد آنها اثبات میشود، يعنی [[قرآن]] و [[سنت]]، مانند علم قرائت، علم [[تفسیر قرآن|تفسير]]، علم [[حدیث|حديث]]، علم [[علم کلام|كلام]] نقلی،<ref>كلام دو قسم است: عقلی و نقلی.</ref> علم [[فقه]]، علم [[اخلاق]] نقلی.<ref>اخلاق نیز مانند كلام دو گونه است: نقلی و عقلی.</ref> | ||
| − | *علوم مذكور در | + | *علوم مذكور در فوق، به علاوه علومی كه مقدمه آن علوم است؛ علوم مقدمه مانند: [[ادبیات عرب|ادبيات عرب]] از [[صرف]] و [[علم نحو|نحو]] و [[علم لغت|لغت]] و [[علم معانی|معانی]] و [[علم بیان|بيان]] و [[علم بدیع|بديع]] و غيره، و مانند كلام عقلی، و اخلاق عقلی، و [[حكمت]] الهی، و [[منطق]]، و [[اصول فقه|اصول فقه]]، و [[علم رجال|رجال]] و [[درایه الحدیث|درايه]]. |
| − | *علومی كه به نحوی جزء واجبات اسلامی است، يعنی علومی كه تحصيل آن علوم ولو به نحو واجب | + | *علومی كه به نحوی جزء واجبات اسلامی است، يعنی علومی كه تحصيل آن علوم -ولو به نحو واجب كفایی- بر مسلمين [[واجب]] است و مشمول حديث نبوی معروف میگردد: «طلب العلم فريضة علی كلّ مسلم» يعنی دانش طلبی بر هر مسلمانی واجب است. |
| − | *علومی كه در حوزههای [[فرهنگ]] اسلامی رشد و نما يافته است، اعم از آنكه از نظر اسلام، آن علوم واجب و لازم بوده و يا نه، و اعم از آنكه آن علوم از نظر اسلام ممنوع بوده است يا نه، ولی به هر حال در جامعه اسلامی و در ميان مسلمانان راه خود را طی كرده است، مانند نجوم احكامی (نه نجوم | + | *علومی كه در حوزههای [[فرهنگ]] اسلامی رشد و نما يافته است، اعم از آنكه از نظر اسلام، آن علوم واجب و لازم بوده و يا نه، و اعم از آنكه آن علوم از نظر اسلام ممنوع بوده است يا نه، ولی به هر حال در جامعه اسلامی و در ميان مسلمانان راه خود را طی كرده است، مانند نجوم احكامی (نه [[علم هیئت|نجوم]] [[ریاضی]]) و بعضی علوم ديگر.<ref>مرتضی مطهری، آشنایی با علوم اسلامی، جلد اول، درس اول.</ref> |
| − | == | + | ==شاخههای علوم اسلامی== |
| − | === | + | ===تفسیر قرآن=== |
| − | تفسیر بيان معانى آيات | + | [[علامه طباطبایی]] در تعریف [[تفسیر]] می گوید: «هو بيان معاني الآيات القرآنية و الكشف عن مقاصدها و مداليلها»؛ تفسیر، بيان معانى آيات [[قرآن]] و كشف مقصود آیات قرآن و مسائلی که آیه بر آن دلالت دارد می باشد.<ref>الميزان فی تفسير القرآن، ج۱، ص۴.</ref> قرآنپژوهان، برخی علوم و دانسته ها را به عنوان علوم مقدماتی برای تفسیر قرآن می دانند، از جمله: [[علم لغت]]، [[نحو]] و [[صرف]]، دانش [[قراءات قرآن|قرائات قرآن]]، علم [[اسباب نزول]] آيات، علم [[حديث]]، علم به [[ناسخ و منسوخ]] آيات و... . |
| − | === | + | ===علوم قرآنی=== |
| − | + | «علوم قرآنی» به مجموعه علوم و مطالبی گفته میشود که درباره [[قرآن کریم]] بحث میکند و بهگونهای در شناخت این کتاب آسمانی مؤثر است. این علم به موضوعاتی همچون [[نزول قرآن]]، [[جمع قرآن]]، [[اعجاز قرآن]]، [[دلالت الفاظ قرآن]]، [[قصه های قرآن|قصههای قرآنی]] [[اسامی و صفات قرآن]]، [[تاریخ قرآن]]، [[ترجمه قرآن]]، [[تقسیمات قرآن]]، [[قراءات قرآن|قرائات قرآن]]، [[تجوید]] و… می پردازد. | |
| − | |||
| − | علم | ||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | ===[[ | + | ===علوم حدیث=== |
| − | علم | + | علم الحدیث -یا [[علوم حدیث]]- علمی است که با آن، اقوال و افعال و تقریرهای [[پیامبر اسلام]] صلی الله علیه وآله و [[ائمه اطهار]] علیهم السلام شناخته میشود.<ref> درایة الحدیث، کاظم مدیرشانهچی، ص۵. </ref> در علوم حدیث به بررسی [[سند حدیث|سند]] و محتوای [[حدیث|احادیث]] می پردازند. [[درایه الحدیث|درایة الحدیث]]، [[علم رجال]] و [[فقه الحدیث]] سه شاخه از علوم حدیث هستند. |
| + | ===فقه و اصول=== | ||
| + | [[فقه]] دانش بهدستآوردن [[احکام شرعی]] عملی یا [[تکلیف|تکالیف]] دینی مسلمانان است. احکام فقهی از طریق استدلال و تحقیق در [[منابع اجتهاد در فقه شیعه]] بهدست میآید که عبارتند از [[قرآن]]، [[سنت]]، [[اجماع]] و [[عقل]]. | ||
| + | |||
| + | فقیهان در استنباط خود از این منابع چهارگانه، اصولی را رعایت می نمایند که به آنها [[اصول فقه]] می گویند. این اصول در کتابهایی تدوین شده و در مدارس علمیه آموزش داده می شود. | ||
| + | |||
| + | ===کلام اسلامی=== | ||
| + | [[علم کلام]] علمی است که درباره [[عقاید]] اسلامی بحث و از آنها دفاع میکند. کلام برای اثبات مسائل خود و قانعکردن مخاطب، از روشهای مختلف [[منطق|منطقی]] همچون قیاس و تمثیل و جدل استفاده میکند. مسائل علم کلام منحصر در [[اصول دین]] یا اصول عقاید نیست، بلکه متکلم وظیفه دارد هرگونه اشکالی را که درباره مجموعه تعالیم و [[احکام شرعی|احکام دینی]] مطرح میشود، پاسخ دهد و برای این کار گاهی صرفا از [[عقل]] و گاهی متناسب با موضوع از هم از عقل و هم از نقل (یعنی [[قرآن]] و روایات) بهره می گیرد. | ||
| + | ===اخلاق اسلامی=== | ||
| + | علم [[اخلاق]]، علمی است که با شناساندن صفات نیک و بد و اعمال درست و نادرست اخلاقی، انسان ها را به کسب صفات نیک و انجام اعمال درست توصیه می کند و راهکارهای عملی این مهم را بیان می نماید. در کتابهای اخلاقی مسلمانان، غالبا از روایات [[پیامبر اکرم]] صلی الله علیه وآله و [[ائمه]] علیهم السلام برای ترغیب به اخلاق حسنه و دوری از اخلاق ناشایست بهره گرفته می شود. | ||
==پانویس== | ==پانویس== | ||
{{پانویس}} | {{پانویس}} | ||
نسخهٔ کنونی تا ۲۹ دسامبر ۲۰۲۵، ساعت ۱۶:۳۸
«علوم اسلامی» غالبا به علومی گفته میشود كه موضوع و مسائل آن علوم، اصول يا فروع دین اسلام است و يا چيزهایی است كه اصول و فروع اسلام به استناد آنها شناخته و اثبات میشود. تفسیر قرآن، علوم قرآنی، علوم حدیث، فقه، اصول، کلام و اخلاق، شاخههایی از «علوم اسلامی» هستند.
محتویات
تعریف علوم اسلامی
مرتضی مطهری در کتاب «آشنایی با علوم اسلامی»، علوم اسلامی را قابل تعریف به چهار گونه میداند:
- علومی كه موضوع و مسائل آن علوم، اصول يا فروع اسلام است و يا چيزهائی است كه اصول و فروع اسلام به استناد آنها اثبات میشود، يعنی قرآن و سنت، مانند علم قرائت، علم تفسير، علم حديث، علم كلام نقلی،[۱] علم فقه، علم اخلاق نقلی.[۲]
- علوم مذكور در فوق، به علاوه علومی كه مقدمه آن علوم است؛ علوم مقدمه مانند: ادبيات عرب از صرف و نحو و لغت و معانی و بيان و بديع و غيره، و مانند كلام عقلی، و اخلاق عقلی، و حكمت الهی، و منطق، و اصول فقه، و رجال و درايه.
- علومی كه به نحوی جزء واجبات اسلامی است، يعنی علومی كه تحصيل آن علوم -ولو به نحو واجب كفایی- بر مسلمين واجب است و مشمول حديث نبوی معروف میگردد: «طلب العلم فريضة علی كلّ مسلم» يعنی دانش طلبی بر هر مسلمانی واجب است.
- علومی كه در حوزههای فرهنگ اسلامی رشد و نما يافته است، اعم از آنكه از نظر اسلام، آن علوم واجب و لازم بوده و يا نه، و اعم از آنكه آن علوم از نظر اسلام ممنوع بوده است يا نه، ولی به هر حال در جامعه اسلامی و در ميان مسلمانان راه خود را طی كرده است، مانند نجوم احكامی (نه نجوم ریاضی) و بعضی علوم ديگر.[۳]
شاخههای علوم اسلامی
تفسیر قرآن
علامه طباطبایی در تعریف تفسیر می گوید: «هو بيان معاني الآيات القرآنية و الكشف عن مقاصدها و مداليلها»؛ تفسیر، بيان معانى آيات قرآن و كشف مقصود آیات قرآن و مسائلی که آیه بر آن دلالت دارد می باشد.[۴] قرآنپژوهان، برخی علوم و دانسته ها را به عنوان علوم مقدماتی برای تفسیر قرآن می دانند، از جمله: علم لغت، نحو و صرف، دانش قرائات قرآن، علم اسباب نزول آيات، علم حديث، علم به ناسخ و منسوخ آيات و... .
علوم قرآنی
«علوم قرآنی» به مجموعه علوم و مطالبی گفته میشود که درباره قرآن کریم بحث میکند و بهگونهای در شناخت این کتاب آسمانی مؤثر است. این علم به موضوعاتی همچون نزول قرآن، جمع قرآن، اعجاز قرآن، دلالت الفاظ قرآن، قصههای قرآنی اسامی و صفات قرآن، تاریخ قرآن، ترجمه قرآن، تقسیمات قرآن، قرائات قرآن، تجوید و… می پردازد.
علوم حدیث
علم الحدیث -یا علوم حدیث- علمی است که با آن، اقوال و افعال و تقریرهای پیامبر اسلام صلی الله علیه وآله و ائمه اطهار علیهم السلام شناخته میشود.[۵] در علوم حدیث به بررسی سند و محتوای احادیث می پردازند. درایة الحدیث، علم رجال و فقه الحدیث سه شاخه از علوم حدیث هستند.
فقه و اصول
فقه دانش بهدستآوردن احکام شرعی عملی یا تکالیف دینی مسلمانان است. احکام فقهی از طریق استدلال و تحقیق در منابع اجتهاد در فقه شیعه بهدست میآید که عبارتند از قرآن، سنت، اجماع و عقل.
فقیهان در استنباط خود از این منابع چهارگانه، اصولی را رعایت می نمایند که به آنها اصول فقه می گویند. این اصول در کتابهایی تدوین شده و در مدارس علمیه آموزش داده می شود.
کلام اسلامی
علم کلام علمی است که درباره عقاید اسلامی بحث و از آنها دفاع میکند. کلام برای اثبات مسائل خود و قانعکردن مخاطب، از روشهای مختلف منطقی همچون قیاس و تمثیل و جدل استفاده میکند. مسائل علم کلام منحصر در اصول دین یا اصول عقاید نیست، بلکه متکلم وظیفه دارد هرگونه اشکالی را که درباره مجموعه تعالیم و احکام دینی مطرح میشود، پاسخ دهد و برای این کار گاهی صرفا از عقل و گاهی متناسب با موضوع از هم از عقل و هم از نقل (یعنی قرآن و روایات) بهره می گیرد.
اخلاق اسلامی
علم اخلاق، علمی است که با شناساندن صفات نیک و بد و اعمال درست و نادرست اخلاقی، انسان ها را به کسب صفات نیک و انجام اعمال درست توصیه می کند و راهکارهای عملی این مهم را بیان می نماید. در کتابهای اخلاقی مسلمانان، غالبا از روایات پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله و ائمه علیهم السلام برای ترغیب به اخلاق حسنه و دوری از اخلاق ناشایست بهره گرفته می شود.
پانویس
