عبدالله بن جعفر حمیری: تفاوت بین نسخهها
مهدی موسوی (بحث | مشارکتها) |
مهدی موسوی (بحث | مشارکتها) |
||
| سطر ۱: | سطر ۱: | ||
| − | '''«عبدالله بن جعفر | + | '''«عبدالله بن جعفر حِمیَری»''' از [[محدثان]] و راویان [[شیعه]] در قرن سوم هجری و از اصحاب [[امام هادی علیه السلام|امام هادی]] و [[امام حسن عسکری علیه السلام|امام عسکری]] علیهماالسلام میباشد. او نزد علمای [[رجال]]، فردی موثّق و مورد اعتماد معرفی شده است. حمیری کتابهای زیادی تصنیف کرد که معروفترین آنها «[[قرب الإسناد (کتاب)|قرب الإسناد]]» است. |
{{شناسنامه عالم | {{شناسنامه عالم | ||
||نام کامل = عبدالله بن جعفر حمیری قمی | ||نام کامل = عبدالله بن جعفر حمیری قمی | ||
||تصویر= | ||تصویر= | ||
| − | ||زادروز = | + | ||زادروز = |
|زادگاه = | |زادگاه = | ||
|وفات = قرن سوم هجری | |وفات = قرن سوم هجری | ||
| − | |مدفن = قم | + | |مدفن = [[قم]] |
|اساتید = [[ابراهیم بن مهزیار اهوازی]]، [[احمد بن محمد بن خالد برقى|احمد بن خالد برقی]]، [[ابراهیم بن هاشم قمی]]، [[احمد بن محمد بن عیسی اشعری]]،... | |اساتید = [[ابراهیم بن مهزیار اهوازی]]، [[احمد بن محمد بن خالد برقى|احمد بن خالد برقی]]، [[ابراهیم بن هاشم قمی]]، [[احمد بن محمد بن عیسی اشعری]]،... | ||
|شاگردان = [[علی بن حسین بن بابویه قمی|علی بن الحسین بابویه]]، [[محمد بن حسن بن ولید|محمد بن الحسن بن الولید]]، [[محمد بن حسن صفار|محمد بن الحسن الصفار]]،... | |شاگردان = [[علی بن حسین بن بابویه قمی|علی بن الحسین بابویه]]، [[محمد بن حسن بن ولید|محمد بن الحسن بن الولید]]، [[محمد بن حسن صفار|محمد بن الحسن الصفار]]،... | ||
| − | |آثار = [[قرب | + | |آثار = [[قرب الإسناد (کتاب)|قرب الإسناد]]، کتاب الدلائل، کتاب الطلب، کتاب التوحید،... |
}} | }} | ||
==ولادت و خاندان== | ==ولادت و خاندان== | ||
| سطر ۱۵: | سطر ۱۵: | ||
از قراین این گونه استفاده میگردد که عبدالله در اوائل در اوائل قرن سوم هجری به دنیا آمده است. از جمله این قراین سال وفات [[مشایخ]] اوست. یکی از این مشایخ، محمد بن الحسین ابی الخطاب است که در سال ۲۶۲ هـ.ق از دنیا رفت.<ref> همان، ص ۲۳۶.</ref> بنابراین میتوان گفت که زمان تولد حمیری بین سالها ۲۲۰ تا ۲۴۰ هجری است. | از قراین این گونه استفاده میگردد که عبدالله در اوائل در اوائل قرن سوم هجری به دنیا آمده است. از جمله این قراین سال وفات [[مشایخ]] اوست. یکی از این مشایخ، محمد بن الحسین ابی الخطاب است که در سال ۲۶۲ هـ.ق از دنیا رفت.<ref> همان، ص ۲۳۶.</ref> بنابراین میتوان گفت که زمان تولد حمیری بین سالها ۲۲۰ تا ۲۴۰ هجری است. | ||
| − | لازم به ذکر است که «حمیری» منسوب به حمیر است و حمیر نام محلی در غرب صنعا (مرکز [[یمن]]) و نیز نام پدر قبیلهای است.<ref> قاموس اللغه، ج ۲، ص ۱۴.</ref> در [[مجمع البحرین (کتاب)|مجمع البحرین]]<ref> مجمع البحرین، ماده حَمَرَ.</ref> میخوانیم «قبیلة فی الیمن کان منهم الملوک فی الزمن القدیم»، نام قبیلهای در یمن است که در قرنهای گذشته پادشاهانی از آن ظهور کردهاند. بنابراین اجداد عبدالله بن جعفر حمیری از اهل یمن بودهاند. البته به عبدالله به این دلیل که برخاسته از [[قم]] بود، لقب «قمی» نیز داده بودند<ref> رجال نجاشی، ص | + | لازم به ذکر است که «حمیری» منسوب به حمیر است و حمیر نام محلی در غرب صنعا (مرکز [[یمن]]) و نیز نام پدر قبیلهای است.<ref> قاموس اللغه، ج ۲، ص ۱۴.</ref> در [[مجمع البحرین (کتاب)|مجمع البحرین]]<ref> مجمع البحرین، ماده حَمَرَ.</ref> میخوانیم «قبیلة فی الیمن کان منهم الملوک فی الزمن القدیم»، نام قبیلهای در یمن است که در قرنهای گذشته پادشاهانی از آن ظهور کردهاند. بنابراین اجداد عبدالله بن جعفر حمیری از اهل یمن بودهاند. البته به عبدالله به این دلیل که برخاسته از [[قم]] بود، لقب «قمی» نیز داده بودند<ref> رجال نجاشی، ص ۱۵۲؛ فهرست شیخ طوسی، ص ۱۰۲.</ref> و مشهورترین [[کنیه|کنیهاش]] را «ابوالعباس» دانستهاند.<ref> همان.</ref> |
| − | حمیری چهار فرزند به نامهای محمد، جعفر، حسین و احمد داشت که همه چهار نفر با [[امام هادی]]، [[امام حسن عسکری]] و [[امام زمان عجل الله فرجه الشریف|امام زمان]] علیهمالسلام مکاتبه داشتند: «کل کان له مکاتبة»؛<ref> رجال نجاشی، ص ۲۵۱.</ref> از کلام [[احمد بن علی نجاشی|نجاشی]] چنین استفاده میشود که فرزندان عبدالله بن جعفر در شمار | + | حمیری چهار فرزند به نامهای محمد، جعفر، حسین و احمد داشت که همه چهار نفر با [[امام هادی]]، [[امام حسن عسکری]] و [[امام زمان عجل الله فرجه الشریف|امام زمان]] علیهمالسلام مکاتبه داشتند: «کل کان له مکاتبة»؛<ref> رجال نجاشی، ص ۲۵۱.</ref> از کلام [[احمد بن علی نجاشی|نجاشی]] چنین استفاده میشود که فرزندان عبدالله بن جعفر در شمار عالمان بودند. البته در میان این چهار برادر فقط [[محمد بن عبدالله بن جعفر حمیری قمی|محمد بن عبدالله بن جعفر]] توثیق شده است<ref> همان، ص ۲۵۱.</ref> و گاهی در کتب روایی مانند پدر بزرگوارش با عنوان «حمیری» از او یاد میشود. |
| − | == | + | ==حمیری، صحابی معصومین == |
| − | عبدالله حمیری این افتخار بزرگ را داشت که در جرگه یاران [[امام هادی]] و [[امام حسن عسکری]] علیهماالسلام وارد شود. در بعضی از اخبار میخوانیم عبدالله به خدمت امام هادی علیهالسلام نامه نوشت و از حضرت با عنوان | + | عبدالله حمیری این افتخار بزرگ را داشت که در جرگه یاران [[امام هادی]] و [[امام حسن عسکری]] علیهماالسلام وارد شود. در بعضی از اخبار میخوانیم عبدالله به خدمت امام هادی علیهالسلام نامه نوشت و از حضرت با عنوان «الرجل» نام برد.<ref> «الرجل» اصطلاح محدثین شیعه به امام هادی علیهالسلام اطلاق میشود.</ref> البته در موارد زیادی نیز با عنوان «ابی محمد»<ref> رجال محقق اردبیلی، ج ۱، ص ۴۷۹.</ref> نامه مینوشت و به خدمت امام حسن عسکری علیهالسلام میفرستاد. |
| − | [[شیخ طوسی|شیخ طوسی]] در رجال ایشان را از اصحاب حضرت هادی و امام عسکری علیهماالسلام میداند.<ref> رجال شیخ طوسی، ص ۴۳۲.</ref> همچنین همه عالمانی که در [[علم رجال]] تألیف دارند، این نکته را تأیید کردهاند. | + | [[شیخ طوسی|شیخ طوسی]] در «[[رجال شیخ طوسی (کتاب)|رجال]]» خود، ایشان را از اصحاب حضرت هادی و امام عسکری علیهماالسلام میداند.<ref> رجال شیخ طوسی، ص ۴۳۲.</ref> همچنین همه عالمانی که در [[علم رجال]] تألیف دارند، این نکته را تأیید کردهاند. |
==حمیری از منظر عالمان== | ==حمیری از منظر عالمان== | ||
اولین بار از حمیری در [[رجال کشی (کتاب)|رجال کشی]] (یکی از بزرگترین منابع شناخت بزرگان و اصحاب [[ائمه اطهار]]) یاد شده است. در این کتاب میخوانیم: «قال نصر بن الصباح ابوالعباس الحمیری عبدالله بن جعفر کان استاد ابی الحسن...» (از قول استاد خود نقل میکند که حمیری استاد ابوالحسن است)<ref> رجال کشی، ج ۲، ص ۸۶۴.</ref> و ظاهرا مراد از «ابوالحسن» در این جا پدر بزرگوار [[شیخ صدوق]] به نام [[علی بن حسین بن بابویه قمی|علی بن الحسین بن بابویه]] است که یکی از شاگردان راویان «حمیری» بود. | اولین بار از حمیری در [[رجال کشی (کتاب)|رجال کشی]] (یکی از بزرگترین منابع شناخت بزرگان و اصحاب [[ائمه اطهار]]) یاد شده است. در این کتاب میخوانیم: «قال نصر بن الصباح ابوالعباس الحمیری عبدالله بن جعفر کان استاد ابی الحسن...» (از قول استاد خود نقل میکند که حمیری استاد ابوالحسن است)<ref> رجال کشی، ج ۲، ص ۸۶۴.</ref> و ظاهرا مراد از «ابوالحسن» در این جا پدر بزرگوار [[شیخ صدوق]] به نام [[علی بن حسین بن بابویه قمی|علی بن الحسین بن بابویه]] است که یکی از شاگردان راویان «حمیری» بود. | ||
| − | [[شیخ طوسی]] (۳۸۵-۴۶۰ هـ.ق) مینویسد: «عبدالله بن جعفر حمیری قمی | + | [[شیخ طوسی]] (۳۸۵-۴۶۰ هـ.ق) مینویسد: «عبدالله بن جعفر حمیری قمی مکنّی به ابوالعباس و شخص ثقه و مورد اطمینانی است».<ref> فهرست شیخ طوسی، ص ۱۰۲.</ref> |
| + | |||
| + | [[احمد بن علی نجاشی|نجاشی]] درباره این [[محدث]] و [[فقیه]] [[شیعه]] میگوید: عبدالله بن جعفر حمیری، بزرگِ علمای [[قم]] و شخصیت برجسته آنها بود در حدود سال ۲۹۰ قمری از [[قم]] به شهر [[کوفه]] رفت و بزرگان و علمای کوفه در پای منبر [[حدیث]] حمیری جمع میشدند و از او اخبار و روایات [[ائمه اطهار|ائمه]] را زیاد میشنیدند، در حالی که کوفه خود از مرکز اصلی معارف احادیث [[اهل البیت|اهل بیت]] بود. او کتابهای زیادی تصنیف کرد.<ref> رجال نجاشی، ص ۱۵۲.</ref> | ||
| − | |||
==مشایخ و استادان== | ==مشایخ و استادان== | ||
عبدالله حمیری در طول عمر خود از مکتب بزرگانی استفاده کرد و از آنها [[حدیث|روایت]] نقل نمود. این اساتید عبارتند از: | عبدالله حمیری در طول عمر خود از مکتب بزرگانی استفاده کرد و از آنها [[حدیث|روایت]] نقل نمود. این اساتید عبارتند از: | ||
| − | *۱- [[ابراهیم بن مهزیار اهوازی]]، برادر جناب [[علی بن مهزیار اهوازی|علی بن مهزیار]]، که از | + | *۱- [[ابراهیم بن مهزیار اهوازی]]، برادر جناب [[علی بن مهزیار اهوازی|علی بن مهزیار]]، که از بزرگان یاران [[ائمه اطهار|امامان]] علیهمالسلام بود.<ref> تنقیح المقال، مامقانی، ج ۱، ص ۱۳۶؛ جامع الروات، ج ۱، ص ۴۷۹.</ref> |
| − | *۲- حسین بن مالک (شیخ در رجال او را ثقه از اصحاب امام هادی علیهالسلام میداند).<ref> رجال | + | *۲- حسین بن مالک (شیخ در رجال او را ثقه از اصحاب امام هادی علیهالسلام میداند).<ref> رجال شیخ طوسی، ص ۴۱۳.</ref> |
*۳- محمد بن جزک (از یاران امام هادی علیهالسلام و مورد وثوق است).<ref> همان، ص ۴۲۳.</ref> | *۳- محمد بن جزک (از یاران امام هادی علیهالسلام و مورد وثوق است).<ref> همان، ص ۴۲۳.</ref> | ||
| − | *۴- حسن بن علی بن کیان.<ref> جامع الروات، ج ۱، ص | + | *۴- حسن بن علی بن کیان.<ref> جامع الروات، ج ۱، ص ۴۷۹؛ تنقیح المقال، ج ۱، ص ۳۰۰.</ref> |
*۵- ایوب بن نوح.<ref> تنقیح المقال، ج ۱، ص ۱۶۰.</ref> | *۵- ایوب بن نوح.<ref> تنقیح المقال، ج ۱، ص ۱۶۰.</ref> | ||
| سطر ۶۰: | سطر ۶۱: | ||
==شاگردان و راویان== | ==شاگردان و راویان== | ||
| − | جمعی از افراد برجسته نیز از محضر عبدالله حمیری کسب | + | جمعی از افراد برجسته نیز از محضر عبدالله حمیری کسب علم و معرفت کردهاند که شمار آنها تقریبا به ۱۲ نفر میرسد، از جمله: |
*۱- [[علی بن حسین بن بابویه قمی|علی بن الحسین بابویه]]؛<ref> شرح مشیخه، ج ۴، ص ۱۲۲.</ref> | *۱- [[علی بن حسین بن بابویه قمی|علی بن الحسین بابویه]]؛<ref> شرح مشیخه، ج ۴، ص ۱۲۲.</ref> | ||
| − | *۲- [[محمد بن حسن بن ولید|محمد بن الحسن بن الولید]] (از مشایخ | + | *۲- [[محمد بن حسن بن ولید|محمد بن الحسن بن الولید]] (از مشایخ [[شیخ صدوق]] است).<ref> همان.</ref> |
*۳- محمد بن موسی بن متوکل (از مشایخ صدوق است).<ref> همان.</ref> | *۳- محمد بن موسی بن متوکل (از مشایخ صدوق است).<ref> همان.</ref> | ||
| − | *۴- [[محمد بن حسن صفار|محمد بن الحسن الصفار]] (متوفی سال ۲۹۰ <ref> نجاشی، ص ۲۵۱.</ref> و صاحب کتاب [[بصائرالدرجات]]).<ref> جامع الروات، ج ۱، ص ۴۷۸.</ref> | + | *۴- [[محمد بن حسن صفار|محمد بن الحسن الصفار]] (متوفی سال ۲۹۰ <ref> رجال نجاشی، ص ۲۵۱.</ref> و صاحب کتاب [[بصائرالدرجات]]).<ref> جامع الروات، ج ۱، ص ۴۷۸.</ref> |
| − | *۵- [[محمد بن یحیی عطار قمی|محمد بن یحیی العطار القمی]].<ref> نجاشی، ص | + | *۵- [[محمد بن یحیی عطار قمی|محمد بن یحیی العطار القمی]].<ref> رجال نجاشی، ص ۲۵۰؛ خلاصة الاقوال، علامه حلی، ص ۱۵۷.</ref> |
*۶- احمد بن محمد یحیی.<ref> رجال نجاشی، ص ۱۵۲.</ref> | *۶- احمد بن محمد یحیی.<ref> رجال نجاشی، ص ۱۵۲.</ref> | ||
| − | *۷- [[سعد بن عبدالله اشعری قمی]] (متوفی به سال ۳۰۱ یا ۲۹۹).<ref> رجال نجاشی، ص | + | *۷- [[سعد بن عبدالله اشعری قمی]] (متوفی به سال ۳۰۱ یا ۲۹۹).<ref> رجال نجاشی، ص ۱۲۷؛ جامع الروات، ج ۱، ص ۴۷۱.</ref> |
*۸- [[محمد بن عبدالله حمیری قمی|محمد بن عبدالله بن جعفر حمیری]] (فرزند عبدالله حمیری).<ref> جامع الروات، ج ۱، ص ۴۷۱.</ref> | *۸- [[محمد بن عبدالله حمیری قمی|محمد بن عبدالله بن جعفر حمیری]] (فرزند عبدالله حمیری).<ref> جامع الروات، ج ۱، ص ۴۷۱.</ref> | ||
| سطر ۸۰: | سطر ۸۱: | ||
==آثار و تألیفات== | ==آثار و تألیفات== | ||
| − | این [[محدث]] عظیمالشأن کتابهای زیادی تصنیف کرد. مرحوم شیخ طوسی در [[فهرست شیخ طوسی (کتاب)| | + | این [[محدث]] عظیمالشأن کتابهای زیادی تصنیف کرد. مرحوم [[شیخ طوسی]] در «[[فهرست شیخ طوسی (کتاب)|الفهرست]]»<ref> فهرست، ص ۱۰۲.</ref> پانزده کتاب برای ایشان ذکر میکند و مینویسد: له کتب، و منها «کتاب الدلائل»، «کتاب الطلب»، «کتاب التوحید...» و «[[قرب الإسناد (کتاب)|قرب الإسناد]]»؛ و [[احمد بن علی نجاشی|نجاشی]] نیز ۲۶ کتاب برای وی میشمارد.<ref> نجاشی، ص ۱۵۲.</ref> |
| − | البته این کتابها از بین رفتهاند و یا تاکنون به دست ما نرسیدهاند و تنها یک کتاب از این محدث بزرگ به یادگار مانده است و آن کتاب معروف «قرب | + | البته این کتابها از بین رفتهاند و یا تاکنون به دست ما نرسیدهاند و تنها یک کتاب از این محدث بزرگ به یادگار مانده است و آن کتاب معروف «قرب الإسناد» است که یکی از منابع و مآخذ [[کتب اربعه]] شیعه را تشکیل میدهد. [[شیخ حر عاملی]] در «[[وسائل الشیعه (کتاب)|وسائل الشیعه]]» از این کتاب بسیار نقل روایت میفرماید<ref> وسائل الشیعه، ج ۲، ص ۴۰.</ref> و نیز [[علامه مجلسی]] در مقدمه «[[بحارالانوار]]» این کتاب را مورد عنایت قرار داده است.<ref> بحارالانوار، ج ۱، ص ۶.</ref> |
| − | ==نمونهای از روایات | + | ==نمونهای از روایات== |
'''میزان شناخت مؤمن و منافق:''' | '''میزان شناخت مؤمن و منافق:''' | ||
| − | + | حمیری به [[سند حدیث|سند]] خود از [[امام باقر]] علیهالسلام نقل میکند: «قال عبدالله بن عمر والله ما کنا نعرف المنافقین فی زمان رسول الله صلی الله علیه وآله الا ببُغضهم علیاً». [[عبدالله بن عمر]] گفت: به خدا قسم ما در زمان رسول کرم صلی الله علیه و آله افراد [[نفاق|منافق]] را نمیشناختیم مگر به وسیله دشمنی که با [[امام علی علیه السلام|علی]] علیهالسلام داشتند (که هر کس دشمن حضرت علی علیهالسلام بود منافق بود).<ref> قرب الاسناد، به تحقیق صادق اردستانی، ص ۳۹.</ref> | |
'''نشانه ریاکاران:''' | '''نشانه ریاکاران:''' | ||
| − | [[پیامبر اسلام|رسول اکرم]] صلی الله علیه | + | [[پیامبر اسلام|رسول اکرم]] صلی الله علیه وآله فرمود: «للمُرائی ثلاث علامات یکسل اذا کان وحده و ینشط اذا کان عندالناس و یحب أن یحمد جمیع اموره؛<ref> همان، ص ۴۱.</ref> ریاکار سه نشانه دارد: در تنهایی بیعلاقه به [[عبادت]] است و در حضور دیگران بانشاط است، و دوست دارد در تمام کارهایش او را ستایش کنند». |
'''نماز اول وقت:''' | '''نماز اول وقت:''' | ||
| سطر ۹۸: | سطر ۹۹: | ||
==وفات== | ==وفات== | ||
| − | زمان رحلت عبدالله حمیری نیز نامعلوم | + | زمان رحلت عبدالله حمیری نیز نامعلوم است، ولی از قرائن بدست میآید که زمان وفات ایشان نیمه دوم قرن سوم هجری بوده است. به این دلیل که یکی از شاگردانش [[سعد بن عبدالله اشعری قمی|سعد بن عبدالله اشعری]] بود که در سال ۲۹۹ یا ۳۰۱ هجری درگذشت و [[محمد بن حسن صفار]] نیز که از دیگر شاگردان وی بود، در سال ۲۹۰ هجری رحلت کرد. |
| − | درباره محل دفن عبدالله نیز هر چند به اشاره چیزی در کتابهای مربوطه ذکر نشده است، اما به نظر میرسد در [[قم]] از دنیا | + | درباره محل دفن عبدالله نیز هر چند به اشاره چیزی در کتابهای مربوطه ذکر نشده است، اما به نظر میرسد در [[قم]] از دنیا رفته و همانجا مدفون شده باشد. |
==پانویس== | ==پانویس== | ||
<references /> | <references /> | ||
==منابع== | ==منابع== | ||
| − | * | + | *"عبدالله بن جعفر حمیری"، ابوالحسن ربانی، [[ستارگان حرم (کتاب)|ستارگان حرم]]، شماره ۴. |
| − | *[http://www.rasekhoon.net/article/show-23969.aspx آشنايی با برخی از راويان حديث | + | *[http://www.rasekhoon.net/article/show-23969.aspx "آشنايی با برخی از راويان حديث شيعه"، سایت راسخون]. |
| − | |||
[[رده:اصحاب امام هادی علیه السلام]] | [[رده:اصحاب امام هادی علیه السلام]] | ||
[[رده:اصحاب امام حسن عسکری علیه السلام]] | [[رده:اصحاب امام حسن عسکری علیه السلام]] | ||
| + | [[رده:علمای قرن سوم]] | ||
[[رده:راویان حدیث]] | [[رده:راویان حدیث]] | ||
[[رده:راویان ثقه]] | [[رده:راویان ثقه]] | ||
نسخهٔ کنونی تا ۱۱ نوامبر ۲۰۲۵، ساعت ۱۱:۴۹
«عبدالله بن جعفر حِمیَری» از محدثان و راویان شیعه در قرن سوم هجری و از اصحاب امام هادی و امام عسکری علیهماالسلام میباشد. او نزد علمای رجال، فردی موثّق و مورد اعتماد معرفی شده است. حمیری کتابهای زیادی تصنیف کرد که معروفترین آنها «قرب الإسناد» است.
| نام کامل | عبدالله بن جعفر حمیری قمی |
| وفات | قرن سوم هجری |
| مدفن | قم |
|
| |
| اساتید |
ابراهیم بن مهزیار اهوازی، احمد بن خالد برقی، ابراهیم بن هاشم قمی، احمد بن محمد بن عیسی اشعری،... |
| شاگردان |
علی بن الحسین بابویه، محمد بن الحسن بن الولید، محمد بن الحسن الصفار،... |
| آثار |
قرب الإسناد، کتاب الدلائل، کتاب الطلب، کتاب التوحید،... |
محتویات
ولادت و خاندان
از قراین این گونه استفاده میگردد که عبدالله در اوائل در اوائل قرن سوم هجری به دنیا آمده است. از جمله این قراین سال وفات مشایخ اوست. یکی از این مشایخ، محمد بن الحسین ابی الخطاب است که در سال ۲۶۲ هـ.ق از دنیا رفت.[۱] بنابراین میتوان گفت که زمان تولد حمیری بین سالها ۲۲۰ تا ۲۴۰ هجری است.
لازم به ذکر است که «حمیری» منسوب به حمیر است و حمیر نام محلی در غرب صنعا (مرکز یمن) و نیز نام پدر قبیلهای است.[۲] در مجمع البحرین[۳] میخوانیم «قبیلة فی الیمن کان منهم الملوک فی الزمن القدیم»، نام قبیلهای در یمن است که در قرنهای گذشته پادشاهانی از آن ظهور کردهاند. بنابراین اجداد عبدالله بن جعفر حمیری از اهل یمن بودهاند. البته به عبدالله به این دلیل که برخاسته از قم بود، لقب «قمی» نیز داده بودند[۴] و مشهورترین کنیهاش را «ابوالعباس» دانستهاند.[۵]
حمیری چهار فرزند به نامهای محمد، جعفر، حسین و احمد داشت که همه چهار نفر با امام هادی، امام حسن عسکری و امام زمان علیهمالسلام مکاتبه داشتند: «کل کان له مکاتبة»؛[۶] از کلام نجاشی چنین استفاده میشود که فرزندان عبدالله بن جعفر در شمار عالمان بودند. البته در میان این چهار برادر فقط محمد بن عبدالله بن جعفر توثیق شده است[۷] و گاهی در کتب روایی مانند پدر بزرگوارش با عنوان «حمیری» از او یاد میشود.
حمیری، صحابی معصومین
عبدالله حمیری این افتخار بزرگ را داشت که در جرگه یاران امام هادی و امام حسن عسکری علیهماالسلام وارد شود. در بعضی از اخبار میخوانیم عبدالله به خدمت امام هادی علیهالسلام نامه نوشت و از حضرت با عنوان «الرجل» نام برد.[۸] البته در موارد زیادی نیز با عنوان «ابی محمد»[۹] نامه مینوشت و به خدمت امام حسن عسکری علیهالسلام میفرستاد.
شیخ طوسی در «رجال» خود، ایشان را از اصحاب حضرت هادی و امام عسکری علیهماالسلام میداند.[۱۰] همچنین همه عالمانی که در علم رجال تألیف دارند، این نکته را تأیید کردهاند.
حمیری از منظر عالمان
اولین بار از حمیری در رجال کشی (یکی از بزرگترین منابع شناخت بزرگان و اصحاب ائمه اطهار) یاد شده است. در این کتاب میخوانیم: «قال نصر بن الصباح ابوالعباس الحمیری عبدالله بن جعفر کان استاد ابی الحسن...» (از قول استاد خود نقل میکند که حمیری استاد ابوالحسن است)[۱۱] و ظاهرا مراد از «ابوالحسن» در این جا پدر بزرگوار شیخ صدوق به نام علی بن الحسین بن بابویه است که یکی از شاگردان راویان «حمیری» بود.
شیخ طوسی (۳۸۵-۴۶۰ هـ.ق) مینویسد: «عبدالله بن جعفر حمیری قمی مکنّی به ابوالعباس و شخص ثقه و مورد اطمینانی است».[۱۲]
نجاشی درباره این محدث و فقیه شیعه میگوید: عبدالله بن جعفر حمیری، بزرگِ علمای قم و شخصیت برجسته آنها بود در حدود سال ۲۹۰ قمری از قم به شهر کوفه رفت و بزرگان و علمای کوفه در پای منبر حدیث حمیری جمع میشدند و از او اخبار و روایات ائمه را زیاد میشنیدند، در حالی که کوفه خود از مرکز اصلی معارف احادیث اهل بیت بود. او کتابهای زیادی تصنیف کرد.[۱۳]
مشایخ و استادان
عبدالله حمیری در طول عمر خود از مکتب بزرگانی استفاده کرد و از آنها روایت نقل نمود. این اساتید عبارتند از:
- ۱- ابراهیم بن مهزیار اهوازی، برادر جناب علی بن مهزیار، که از بزرگان یاران امامان علیهمالسلام بود.[۱۴]
- ۲- حسین بن مالک (شیخ در رجال او را ثقه از اصحاب امام هادی علیهالسلام میداند).[۱۵]
- ۳- محمد بن جزک (از یاران امام هادی علیهالسلام و مورد وثوق است).[۱۶]
- ۴- حسن بن علی بن کیان.[۱۷]
- ۵- ایوب بن نوح.[۱۸]
- ۷- هارون بن مسلم.[۲۰]
- ۱۰- محمد بن الحسین ابی الخطاب.[۲۳]
- ۱۲- محمد بن عیسی یقطینی.[۲۵]
شاگردان و راویان
جمعی از افراد برجسته نیز از محضر عبدالله حمیری کسب علم و معرفت کردهاند که شمار آنها تقریبا به ۱۲ نفر میرسد، از جمله:
- ۲- محمد بن الحسن بن الولید (از مشایخ شیخ صدوق است).[۲۷]
- ۳- محمد بن موسی بن متوکل (از مشایخ صدوق است).[۲۸]
- ۴- محمد بن الحسن الصفار (متوفی سال ۲۹۰ [۲۹] و صاحب کتاب بصائرالدرجات).[۳۰]
- ۶- احمد بن محمد یحیی.[۳۲]
- ۷- سعد بن عبدالله اشعری قمی (متوفی به سال ۳۰۱ یا ۲۹۹).[۳۳]
- ۸- محمد بن عبدالله بن جعفر حمیری (فرزند عبدالله حمیری).[۳۴]
آثار و تألیفات
این محدث عظیمالشأن کتابهای زیادی تصنیف کرد. مرحوم شیخ طوسی در «الفهرست»[۳۵] پانزده کتاب برای ایشان ذکر میکند و مینویسد: له کتب، و منها «کتاب الدلائل»، «کتاب الطلب»، «کتاب التوحید...» و «قرب الإسناد»؛ و نجاشی نیز ۲۶ کتاب برای وی میشمارد.[۳۶]
البته این کتابها از بین رفتهاند و یا تاکنون به دست ما نرسیدهاند و تنها یک کتاب از این محدث بزرگ به یادگار مانده است و آن کتاب معروف «قرب الإسناد» است که یکی از منابع و مآخذ کتب اربعه شیعه را تشکیل میدهد. شیخ حر عاملی در «وسائل الشیعه» از این کتاب بسیار نقل روایت میفرماید[۳۷] و نیز علامه مجلسی در مقدمه «بحارالانوار» این کتاب را مورد عنایت قرار داده است.[۳۸]
نمونهای از روایات
میزان شناخت مؤمن و منافق:
حمیری به سند خود از امام باقر علیهالسلام نقل میکند: «قال عبدالله بن عمر والله ما کنا نعرف المنافقین فی زمان رسول الله صلی الله علیه وآله الا ببُغضهم علیاً». عبدالله بن عمر گفت: به خدا قسم ما در زمان رسول کرم صلی الله علیه و آله افراد منافق را نمیشناختیم مگر به وسیله دشمنی که با علی علیهالسلام داشتند (که هر کس دشمن حضرت علی علیهالسلام بود منافق بود).[۳۹]
نشانه ریاکاران:
رسول اکرم صلی الله علیه وآله فرمود: «للمُرائی ثلاث علامات یکسل اذا کان وحده و ینشط اذا کان عندالناس و یحب أن یحمد جمیع اموره؛[۴۰] ریاکار سه نشانه دارد: در تنهایی بیعلاقه به عبادت است و در حضور دیگران بانشاط است، و دوست دارد در تمام کارهایش او را ستایش کنند».
نماز اول وقت:
امام صادق علیهالسلام فرمود: «لَفضل الوقت الاول علی الاخیر خیرٌ للمؤمن من ولده و ماله؛[۴۱] فضیلت نماز اول وقت در مقابل آخر وقت، برای مؤمن از فرزند و مال و ثروت بهتر است».
وفات
زمان رحلت عبدالله حمیری نیز نامعلوم است، ولی از قرائن بدست میآید که زمان وفات ایشان نیمه دوم قرن سوم هجری بوده است. به این دلیل که یکی از شاگردانش سعد بن عبدالله اشعری بود که در سال ۲۹۹ یا ۳۰۱ هجری درگذشت و محمد بن حسن صفار نیز که از دیگر شاگردان وی بود، در سال ۲۹۰ هجری رحلت کرد.
درباره محل دفن عبدالله نیز هر چند به اشاره چیزی در کتابهای مربوطه ذکر نشده است، اما به نظر میرسد در قم از دنیا رفته و همانجا مدفون شده باشد.
پانویس
- ↑ همان، ص ۲۳۶.
- ↑ قاموس اللغه، ج ۲، ص ۱۴.
- ↑ مجمع البحرین، ماده حَمَرَ.
- ↑ رجال نجاشی، ص ۱۵۲؛ فهرست شیخ طوسی، ص ۱۰۲.
- ↑ همان.
- ↑ رجال نجاشی، ص ۲۵۱.
- ↑ همان، ص ۲۵۱.
- ↑ «الرجل» اصطلاح محدثین شیعه به امام هادی علیهالسلام اطلاق میشود.
- ↑ رجال محقق اردبیلی، ج ۱، ص ۴۷۹.
- ↑ رجال شیخ طوسی، ص ۴۳۲.
- ↑ رجال کشی، ج ۲، ص ۸۶۴.
- ↑ فهرست شیخ طوسی، ص ۱۰۲.
- ↑ رجال نجاشی، ص ۱۵۲.
- ↑ تنقیح المقال، مامقانی، ج ۱، ص ۱۳۶؛ جامع الروات، ج ۱، ص ۴۷۹.
- ↑ رجال شیخ طوسی، ص ۴۱۳.
- ↑ همان، ص ۴۲۳.
- ↑ جامع الروات، ج ۱، ص ۴۷۹؛ تنقیح المقال، ج ۱، ص ۳۰۰.
- ↑ تنقیح المقال، ج ۱، ص ۱۶۰.
- ↑ امالی صدوق، مجلس ۱۰، ص ۴۱.
- ↑ همان، ۳۶، ص ۱۱۶.
- ↑ همان، ۳۷، ص ۱۷۱.
- ↑ همان، ۳۸، ص ۱۷۸.
- ↑ همان، ۳۹، ص ۱۸۱.
- ↑ همان، ۴۸، ص ۲۳۸.
- ↑ امالی صدوق، مجلس ۴۸، ص ۲۳۸.
- ↑ شرح مشیخه، ج ۴، ص ۱۲۲.
- ↑ همان.
- ↑ همان.
- ↑ رجال نجاشی، ص ۲۵۱.
- ↑ جامع الروات، ج ۱، ص ۴۷۸.
- ↑ رجال نجاشی، ص ۲۵۰؛ خلاصة الاقوال، علامه حلی، ص ۱۵۷.
- ↑ رجال نجاشی، ص ۱۵۲.
- ↑ رجال نجاشی، ص ۱۲۷؛ جامع الروات، ج ۱، ص ۴۷۱.
- ↑ جامع الروات، ج ۱، ص ۴۷۱.
- ↑ فهرست، ص ۱۰۲.
- ↑ نجاشی، ص ۱۵۲.
- ↑ وسائل الشیعه، ج ۲، ص ۴۰.
- ↑ بحارالانوار، ج ۱، ص ۶.
- ↑ قرب الاسناد، به تحقیق صادق اردستانی، ص ۳۹.
- ↑ همان، ص ۴۱.
- ↑ همان، ص ۵۱.
منابع
- "عبدالله بن جعفر حمیری"، ابوالحسن ربانی، ستارگان حرم، شماره ۴.
- "آشنايی با برخی از راويان حديث شيعه"، سایت راسخون.
