فرهنگ موضوعی قرآن کریم (کتاب): تفاوت بین نسخهها
مهدی موسوی (بحث | مشارکتها) |
|||
| (۲ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۲ کاربر نشان داده نشده) | |||
| سطر ۵: | سطر ۵: | ||
|تصویر=[[پرونده:فرهنگ موضوعی قرآن.jpg|240px|وسط]] | |تصویر=[[پرونده:فرهنگ موضوعی قرآن.jpg|240px|وسط]] | ||
| − | |نویسنده= | + | |نویسنده=بهاءالدین خرمشاهی |
| − | |موضوع= | + | |موضوع=فرهنگ موضوعی قرآن |
| − | |زبان=عربی | + | |زبان=عربی-فارسی |
| − | |تعداد جلد= | + | |تعداد جلد=۱ |
| − | |عنوان افزوده1= | + | |عنوان افزوده1= تدوین |
| − | |افزوده1= | + | |افزوده1=کامران فانی |
|عنوان افزوده2= | |عنوان افزوده2= | ||
| سطر ۲۳: | سطر ۲۳: | ||
|لینک= | |لینک= | ||
| − | }} | + | }} |
| + | کتاب '''«فرهنگ موضوعی قرآن مجید»''' تألیف کامران فانی و بهاءالدین خرمشاهی، فهرست موضوعی [[قرآن|قرآن کریم]] یا «کشف المطالب» الفبایی به عربی میباشد که مانند اغلب فرهنگهای لغت به روش الفبایی ([[ابجد|ابجدی]]) تنظیم یافتهاست. | ||
| + | ==مؤلف== | ||
| + | بهاءالدین خرّمشاهی (زاده ۱۳۲۴ در قزوین) نویسنده، مترجم، روزنامهنگار، طنزپرداز، فرهنگ نویس، شاعر و استاد دانشگاه ایرانی است. وی تألیفاتی در [[حافظ]] شناسی و تفسیر اشعار او دارد. | ||
| − | + | خرمشاهی در رشتهٔ پزشکی پذیرفته شد، اما تحصیل در این رشته را در سال سوم دانشگاه نیمهکاره رها کرد (۱۳۴۳) و به همراه «کامران فانی» به تحصیل در رشتهٔ ادبیات فارسی پرداخت. سپس از دانشگاه تهران فوق لیسانس کتابداری گرفت (۱۳۵۰ تا ۱۳۵۲) و در مرکز خدمات کتابداری مشغول به کار شد. | |
| − | در | ||
| − | + | از استادان وی در رشتهٔ ادبیات فارسی می توان به ذبیح الله صفا، مهدی محقق، سید جعفر شهیدی، پرویز ناتل خانلری، سید صادق گوهرین و آیت الله [[ابوالحسن شعرانی]] اشاره کرد. او توفیق خود را در مسیر پژوهش های قرآنی، مدیون کتاب «قانون تفسیر» و مؤلفش سید علی کمالی دزفولی می داند. | |
| − | |||
| − | + | ==معرفی کتاب== | |
| + | این کتاب، فرهنگ لغت [[قرآن کریم]] همراه با توضیح و بسط معانی آنها نیست، بلکه در واقع «کشف الفبایی مطالب» یا فهرست موضوعی قرآن کریم است که مانند اکثر موارد دیکشنری ها، به ترتیب حروف [[الفبا]] است؛ و نه بر اساس سنت فرهنگهای عربی کهن، از جوهر اصلی کلمات تنظیم شده است. | ||
| − | + | این فهرست به زبان عربی است و این امری اجتناب ناپذیر و مهم بود، حتی اگر به زبان فارسی هم باشد، نمی توانیم از متن یا اصطلاحات و [[تفسیر|تفاسیر]] دقیق قرآن کریم استفاده کنیم. اما رعایت همان الفاظ و اصطلاحات قرآن کریم بسیار مهم است و همه مسلمانان در سراسر جهان یکسان هستند. | |
| − | + | ==روش تنظیم در این فرهنگ== | |
| − | + | در این فرهنگ از روشهای جدید علم کتابداری استفاده شدهاست؛ به این نحو که به جای اینکه موضوعات ذهنی از قبل تعیین شوند و کلمات [[قرآن]] در زیر آن آورده شود، خود قرآن را [[آیه]] به آیه فهرست کردهاست؛ یا به تعبیر دیگر، به آیات قرآن موضوع داده شدهاست و تقطیع موضوعی انجام شدهاست و در اکثر موارد از لفظ قرآنی استفاده شده است. | |
| − | == | ||
| − | |||
| − | + | بر این اساس، فرهنگ موضوعی حاضر، حدود هفت هزار موضوع یا مدخل اصلی همراه با توابعش که در زیر هر موضوع آمده، و سه هزار مدخل ارجاعی (اعم از اصلی و کمکی) را در بردارد و میتوان گفت که موضوعاتی که در قرآن آمده است، دیگر محدود به تعدادی خاص مانند فهرستهای قبلی نیست. | |
| − | + | ==ویژگیهای این فرهنگ== | |
| − | + | ۱. کلماتی که با علامت {-} متصل شدهاند، موضوع فرعی میباشد. | |
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | + | ۲. املا و ضبط کلمات عربی بر اساس [[رسم الخط قرآن|رسم الخط]] عربی معاصر میباشد. | |
| − | == | + | ۳. نداشتن معادل فارسی لغات عربی جز به ندرت برای تشخیص کلمات؛ مثلاً: الرجال (=پیادگان)، الرجال (=مردان). |
| − | |||
| − | + | ۴. استفاده از مدخلهای ارجاعی (کلمات فارسی و مترادفات عربی) به مدخل اصلی به منظور افزایش کارایی؛ برای مثال، از زن به المرأه؛ الامرءه؛ النساء و از این سه نیز به یکدیگر ارجاع داده شدهاست. | |
| − | + | ارجاع اخیر، یکی از ویژگیهای مهم این فرهنگ است که طی آن موضوعهای هم معنی یا مربوط به هم ارجاع داده شدهاند. این ارجاعات به صورت نیز {یعنی نیز رجوع کنید به} آمدهاست. برای مثال، زیر کلمه «[[گناه]]» و ترکیبات آن چنین آمدهاست: الاخلاق الرذیله؛ الاثم؛ المعصیه الصلیه؛ الاثقال؛ الخطیئه؛ الذنب؛ الجناح؛ الفاحشه؛ اللمم؛ الجرم. | |
| + | گناه پوشی، تکفیر السیئات. | ||
| + | گناه صغیره، الصغیره؛ | ||
| + | گناه کبیره، الکبائر؛ | ||
| + | گناهکار، الآثم. | ||
| − | + | یعنی اگر بخواهید تصویر کلی از مسئله «گناه» در [[قرآن]] به دست آورید، باید به تمام این موضوعات رجوع کنید. ولی اگر بخواهید یکی از مباحث گناه، مثلاً «گناه صغیره» را مورد بررسی قرار دهید فقط کافی است به کلمه «الصغیره» رجوع کنید که در زیر آن فقط آیات مربوط به آن آمدهاست. ارتباط موضوعها و مدخلها با یکدیگر از طریق ارجاع اصلی و کمکی در واقع نوعی شبکهٔ ارتباطی میان موضوعات قرآنی ایجاد میکند که کار تحقیق را هم آسان تر میکند و هم به آن جامعیت میبخشد. | |
| − | + | ==روش استفاده== | |
| + | استفاده از این فرهنگ برخلاف دیگر فرهنگها بسیار آسان میباشد. برای این منظور کافی است کلمه یا موضوع مورد نظر خود را در جای الفبایی آن جستجو کنید. برای مثال: میخواهید بدانید قرآن در مورد «صبر» چه گفته و چه آیاتی در این باره نازل شدهاست؛ مانند یک فرهنگ معمولی به حرف «ص» رجوع کنید، پس از یافتن کلمه «صبر» چنین میخوانید: الصبر: [[سوره بقره|بقره]]، ۴۵،۱۵۷،۱۷۶،۲۵۰؛ [[آل عمران]]، ۱۲۰،۱۳۹، ۱۸۶ [[سوره نساء|نساء]]، ۲۵۰ ... . | ||
| − | و این چنین شما باز به کلمه صبر ارجاع داده میشوید و به موضوع مورد نظر خود میرسید. به کلمه «الصبر» که با حروف سیاه به چاپ | + | حال اگر به جای صبر کلمه «شکیبایی» به ذهن شما رسیده و بخواهید بدانید در مورد آن چه آمدهاست، به حرف «ش» رجوع کرده و پس از یافتن کلمه شکیبایی این چنین میخوانید: شکیبایی، الصبر. و اینچنین شما باز به کلمه صبر ارجاع داده میشوید و به موضوع مورد نظر خود میرسید. به کلمه «الصبر» که با حروف سیاه به چاپ رسیده، مدخل اصلی و به کلمه «شکیبایی» که با حروف نازک به چاپ رسیده، مدخل ارجاعی یا ارجاع گفته میشود. |
| − | == منابع == | + | ==منابع== |
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| + | *فرهنگ موضوعی قرآن، کامران فانی و بهاءالدین خرمشاهی. | ||
| + | *دانشنامه کتابداری واطلاعرسانی، پوری سلطانی و فروردین راستین. | ||
| + | *مرجع شناسی اسلامی، افشین موسوی چلک. | ||
| + | *"معرفی کتاب فرهنگ موضوعی قرآن مجید"، سایت ایران کتاب. | ||
| + | {{قرآن}} | ||
[[رده:منابع واژه شناسی قرآن]] | [[رده:منابع واژه شناسی قرآن]] | ||
[[رده:فرهنگ نامه ها]] | [[رده:فرهنگ نامه ها]] | ||
نسخهٔ کنونی تا ۲۶ اوت ۲۰۲۵، ساعت ۰۸:۲۸
 | |
| نویسنده | بهاءالدین خرمشاهی |
| موضوع | فرهنگ موضوعی قرآن |
| زبان | عربی-فارسی |
| تعداد جلد | ۱ |
| تدوین | کامران فانی |
|
| |
کتاب «فرهنگ موضوعی قرآن مجید» تألیف کامران فانی و بهاءالدین خرمشاهی، فهرست موضوعی قرآن کریم یا «کشف المطالب» الفبایی به عربی میباشد که مانند اغلب فرهنگهای لغت به روش الفبایی (ابجدی) تنظیم یافتهاست.
مؤلف
بهاءالدین خرّمشاهی (زاده ۱۳۲۴ در قزوین) نویسنده، مترجم، روزنامهنگار، طنزپرداز، فرهنگ نویس، شاعر و استاد دانشگاه ایرانی است. وی تألیفاتی در حافظ شناسی و تفسیر اشعار او دارد.
خرمشاهی در رشتهٔ پزشکی پذیرفته شد، اما تحصیل در این رشته را در سال سوم دانشگاه نیمهکاره رها کرد (۱۳۴۳) و به همراه «کامران فانی» به تحصیل در رشتهٔ ادبیات فارسی پرداخت. سپس از دانشگاه تهران فوق لیسانس کتابداری گرفت (۱۳۵۰ تا ۱۳۵۲) و در مرکز خدمات کتابداری مشغول به کار شد.
از استادان وی در رشتهٔ ادبیات فارسی می توان به ذبیح الله صفا، مهدی محقق، سید جعفر شهیدی، پرویز ناتل خانلری، سید صادق گوهرین و آیت الله ابوالحسن شعرانی اشاره کرد. او توفیق خود را در مسیر پژوهش های قرآنی، مدیون کتاب «قانون تفسیر» و مؤلفش سید علی کمالی دزفولی می داند.
معرفی کتاب
این کتاب، فرهنگ لغت قرآن کریم همراه با توضیح و بسط معانی آنها نیست، بلکه در واقع «کشف الفبایی مطالب» یا فهرست موضوعی قرآن کریم است که مانند اکثر موارد دیکشنری ها، به ترتیب حروف الفبا است؛ و نه بر اساس سنت فرهنگهای عربی کهن، از جوهر اصلی کلمات تنظیم شده است.
این فهرست به زبان عربی است و این امری اجتناب ناپذیر و مهم بود، حتی اگر به زبان فارسی هم باشد، نمی توانیم از متن یا اصطلاحات و تفاسیر دقیق قرآن کریم استفاده کنیم. اما رعایت همان الفاظ و اصطلاحات قرآن کریم بسیار مهم است و همه مسلمانان در سراسر جهان یکسان هستند.
روش تنظیم در این فرهنگ
در این فرهنگ از روشهای جدید علم کتابداری استفاده شدهاست؛ به این نحو که به جای اینکه موضوعات ذهنی از قبل تعیین شوند و کلمات قرآن در زیر آن آورده شود، خود قرآن را آیه به آیه فهرست کردهاست؛ یا به تعبیر دیگر، به آیات قرآن موضوع داده شدهاست و تقطیع موضوعی انجام شدهاست و در اکثر موارد از لفظ قرآنی استفاده شده است.
بر این اساس، فرهنگ موضوعی حاضر، حدود هفت هزار موضوع یا مدخل اصلی همراه با توابعش که در زیر هر موضوع آمده، و سه هزار مدخل ارجاعی (اعم از اصلی و کمکی) را در بردارد و میتوان گفت که موضوعاتی که در قرآن آمده است، دیگر محدود به تعدادی خاص مانند فهرستهای قبلی نیست.
ویژگیهای این فرهنگ
۱. کلماتی که با علامت {-} متصل شدهاند، موضوع فرعی میباشد.
۲. املا و ضبط کلمات عربی بر اساس رسم الخط عربی معاصر میباشد.
۳. نداشتن معادل فارسی لغات عربی جز به ندرت برای تشخیص کلمات؛ مثلاً: الرجال (=پیادگان)، الرجال (=مردان).
۴. استفاده از مدخلهای ارجاعی (کلمات فارسی و مترادفات عربی) به مدخل اصلی به منظور افزایش کارایی؛ برای مثال، از زن به المرأه؛ الامرءه؛ النساء و از این سه نیز به یکدیگر ارجاع داده شدهاست.
ارجاع اخیر، یکی از ویژگیهای مهم این فرهنگ است که طی آن موضوعهای هم معنی یا مربوط به هم ارجاع داده شدهاند. این ارجاعات به صورت نیز {یعنی نیز رجوع کنید به} آمدهاست. برای مثال، زیر کلمه «گناه» و ترکیبات آن چنین آمدهاست: الاخلاق الرذیله؛ الاثم؛ المعصیه الصلیه؛ الاثقال؛ الخطیئه؛ الذنب؛ الجناح؛ الفاحشه؛ اللمم؛ الجرم. گناه پوشی، تکفیر السیئات. گناه صغیره، الصغیره؛ گناه کبیره، الکبائر؛ گناهکار، الآثم.
یعنی اگر بخواهید تصویر کلی از مسئله «گناه» در قرآن به دست آورید، باید به تمام این موضوعات رجوع کنید. ولی اگر بخواهید یکی از مباحث گناه، مثلاً «گناه صغیره» را مورد بررسی قرار دهید فقط کافی است به کلمه «الصغیره» رجوع کنید که در زیر آن فقط آیات مربوط به آن آمدهاست. ارتباط موضوعها و مدخلها با یکدیگر از طریق ارجاع اصلی و کمکی در واقع نوعی شبکهٔ ارتباطی میان موضوعات قرآنی ایجاد میکند که کار تحقیق را هم آسان تر میکند و هم به آن جامعیت میبخشد.
روش استفاده
استفاده از این فرهنگ برخلاف دیگر فرهنگها بسیار آسان میباشد. برای این منظور کافی است کلمه یا موضوع مورد نظر خود را در جای الفبایی آن جستجو کنید. برای مثال: میخواهید بدانید قرآن در مورد «صبر» چه گفته و چه آیاتی در این باره نازل شدهاست؛ مانند یک فرهنگ معمولی به حرف «ص» رجوع کنید، پس از یافتن کلمه «صبر» چنین میخوانید: الصبر: بقره، ۴۵،۱۵۷،۱۷۶،۲۵۰؛ آل عمران، ۱۲۰،۱۳۹، ۱۸۶ نساء، ۲۵۰ ... .
حال اگر به جای صبر کلمه «شکیبایی» به ذهن شما رسیده و بخواهید بدانید در مورد آن چه آمدهاست، به حرف «ش» رجوع کرده و پس از یافتن کلمه شکیبایی این چنین میخوانید: شکیبایی، الصبر. و اینچنین شما باز به کلمه صبر ارجاع داده میشوید و به موضوع مورد نظر خود میرسید. به کلمه «الصبر» که با حروف سیاه به چاپ رسیده، مدخل اصلی و به کلمه «شکیبایی» که با حروف نازک به چاپ رسیده، مدخل ارجاعی یا ارجاع گفته میشود.
منابع
- فرهنگ موضوعی قرآن، کامران فانی و بهاءالدین خرمشاهی.
- دانشنامه کتابداری واطلاعرسانی، پوری سلطانی و فروردین راستین.
- مرجع شناسی اسلامی، افشین موسوی چلک.
- "معرفی کتاب فرهنگ موضوعی قرآن مجید"، سایت ایران کتاب.
