منابع و پی نوشتهای متوسط
مقاله مورد سنجش قرار گرفته است

تفسیر شاهی (کتاب): تفاوت بین نسخه‌ها

از دانشنامه‌ی اسلامی
پرش به ناوبری پرش به جستجو
(متن کتاب آيات الأحكام(جرجانى))
جز (مهدی موسوی صفحهٔ آيات الأحكام (جرجانى) (کتاب) را به تفسیر شاهی (کتاب) منتقل کرد)
 
(۵ نسخه‌ٔ میانی ویرایش شده توسط ۴ کاربر نشان داده نشده)
سطر ۱: سطر ۱:
تفسير شاهى يا آيات الاحكام تاليف علامه محقق و فقيه اصولى سيد امير ابو الفتح حسينى جرجانى متوفاى سنه 976 هجرى قمرى است. وى فاضل، متكلم، فقيه، اصولى و مفسرى شيعى است. صاحب تحقيق و تصنيف و معاصر شاه اسماعيل صفوى و شاه طهماسب موسوى حسينى صفوى اول است. اين تفسير مهمترين تفسير فقهى قرآن مجيد است كه به زبان فارسى به رشته تحرير در آمده است. آيت الله مرعشى نجفى در باره اين تفسير چنين مى‌نگارد:« يكى از بهترين كتابهاى تفسير فقهى دانشمندان شيعى كتاب تفسير شاهى است، به جان خودم سوگند كه مولف آن مطالب مفيد و مباحث جالب تفسيرى و فقهى را آن چنان در اين كتاب به رشته قلم در آورده كه بالاتر از آن هرگز متصور نمى‌باشد. وى در اين كتاب آيات احكام قرآن را با بيانى سليس و روان و عبارتى زيبا و شيرين به زبان فارسى به رشته تحرير در آورده است كه گمان نمى‌رود مانند آن يافت شود.»
+
{{خوب}}
  
دانشمند محقق ميرزا ولى الله اشراقى اين اثر را چنين توصيف مى‌نمايد:« تفسير شاهى جامع مطالب مهم و داراى نكات و دقايق كنز العرفان( فاضل سيورى) و زبدة البيان( محقق اردبيلى) است مانند قلائد الدرر در موضوع تطبيق فروع با اصول به بيان شيرين و شيوه شگفت انگيز، گوى سبقت را از ساير كتب تفسير فقهى ربوده و آن را به جامعه علم اهداء كرده است. تفسير شاهى حاوى استنباط احكام فرعى از آيات قرآنى و متعرض شرح معانى مفردات و اعراب آيات و نشان دهنده احاديث مروى با آيات نازل شده است. اين تفسير كتابى بى‌نظير است و خواننده را از تفاسير و ساير آيات الاحكام بى‌نياز مى‌كند. در اين كتاب كليه آيات احكام مورد بررسى و تفسير قرار گرفته. به همين سبب حايز اهميت است و از آغاز تاليف مورد توجه دانشمندان بوده است.»تفسير شاهى جلد 1 صفحه 6 مقدمه
+
{{مشخصات کتاب
  
==معرفى تفسير== 
+
|عنوان=
   
 
نام اين اثر همانگونه كه مولف در مقدمه آن تصريح نموده« تفسير شاهى» است- اما به لحاظ موضوع كتاب كه عهده‌دار تفسير آيات احكام فقهى قرآن ميباشد، آيات الاحكام هم ناميده ميشود.
 
در وجه تسميه كتاب به تفسير شاهى گويند: چون شاه طهماسب حسينى موسوى صفوى مفسر را مأمور به تاليف چنين اثرى مى‌نمايد، نام آنرا به شاه منسوب مى‌نمايد.
 
  
انگيزه تاليف اين اثر را مفسر چنين گزارش ميدهد:« شاه طهماسب صفوى بنده ابو الفتح حسينى را مأمور گردانيد كه آيات احكام را به لغت فارسى تفسير نمايد و در تحقيق و تدقيق الفاظ و معانى آيات مذكوره و توضيح و تنقيح وجه استنباط احكام از ايشان سعى بليغ به تقديم رساند تا همه كس از اين تفسير نفع يابد و چون آفتاب جهان تاب نور فيض آن بر همه كس تابد پس به موجب فرمان شروع در تفسير مذكور نمود و حسب المقدور بدين خدمت قيام نموده در ايجاز و اطناب حد وسط رعايت شد.»تفسير شاهى جلد 1 صفحه 8
+
|تصویر=[[پرونده:آیات الاحکام -جرجانی.jpg|240px|وسط]]
  
==روش تفسير==     
+
|نویسنده= سید امیر ابوالفتح جرجانى
  
پيرامون روش تفسيرى مفسر بايد گفت: در ميان مفسران اسلامى دو روش در تفسير فقهى قرآن معمول ميباشد، روش اول آن است كه از آغاز قرآن تا انجام آن به ترتيب آيات احكام را مورد بررسى قرار ميدهند. اين روش تفسير فقهى ترتيبى نام دارد كه در ميان مفسران اهل سنت رواج دارد و نام اينگونه تفاسير« احكام القرآن» ميباشد مانند احكام القرآن ابو عبد الله محمد بن ادريس شافعى( 204 ق)، ابو بكر احمد بن محمد جصاص رازى( 370 ق)، ابو الحسن على كياهراس( 504 ق و ابو بكر محمد بن عبد الله مشهور به ابن عربى معافرى( 543 ق)
+
|موضوع=تفاسیر شیعه
  
البته برخى از تفاسير كه اختصاص به تفسير فقهى ندارند ولى به تفسير فقهى آيات احكام پرداخته‌اند نيز ملحق به آنها ميباشند و جزو اين روش به حساب مى‌آيند مانند تفسير الجامع لاحكام القرآن قرطبى.
+
|زبان=فارسی
روش دوم بدينگونه است كه آيات فقهى قرآن را بر اساس ترتيب ابواب فقهى يعنى از طهارت تا ديات بصورت موضوعى مورد بحث قرار ميدهند. اين روش، تفسير فقهى موضوعى به شمار مى‌آيد و بيشتر در ميان مفسران شيعى رواج دارد. نام اينگونه تفاسير« آيات الاحكام» ميباشد مانند آيات الاحكام محمد استرآبادى( 1024 ق)، سيد حسين حسينى قزوينى، سيد محمد ابراهيم حسينى مرعشى( 1240 ق)، سيد شمس الدين محمد حسينى مرعشى( 1181 ق)، شيخ خلف آل عصفور بحرانى و سيد محمد ابراهيم حسينى اصفهانى( 1377 ق).
 
  
از اين رو تفسير شاهى را آيات الاحكام ناميده‌اند زيرا مفسر در اين تفسير آيات احكام فرعى قرآن را بر اساس ترتيب ابواب فقهى( از باب طهارت تا باب ديات) مطرح نموده و مورد استنباط قرار داده است.
+
|تعداد جلد
وى در اين زمينه مى‌نويسد:« بدانكه مفسران آيات احكام متعلق به اصول عقايد را كه اصول پنجگانه عبارت از آن است، ايراد ننموده‌اند و عهده‌دار تفسير آنها نشده‌اند. و تخصيص فرموده‌اند كلام درين مقام را به آيات متعلق به احكام فرعى و شايد وجه تخصيص آن است كه مطلوب در اصول خمسه يقين است و ميان علماء اختلاف است در آنكه دليل نقلى گاهى افاده يقين ميكند يا اصلا افاده يقين نمى‌كند و معلوم نيست كه آيات مذكوره افاده يقين مى‌كند يا نمى‌كند... بنابراين بنده نيز متابعت ايشان نموده متعرض آيات اصول نشده و به آيات فروع اكتفاء كرده به ترتيب كتب فقهى ايراد نموده‌ام.»تفسير شاهى جلد 1 صفحه 9
 
  
وى در آغاز هر بابى پس از عنوان باب تعريف لغوى و اصطلاحى آنرا مطرح مى‌نمايد و سپس بر اساس مباحث كلى و اصلى آن باب آيات مربوط به آن را مطرح مى‌نمايد. ابتدا ترجمه آيه را به فارسى مى‌نگارد. اگر آيه نياز به شرح و توضيح لغوى، صرفى و نحوى داشته باشد، به آن مى‌پردازد و سپس به تفسير مفردات و جملات آيه پرداخته و در پايان تفسير فقهى و استنباط احكام فرعى از آيه را مورد بحث و بررسى قرار ميدهد.
+
|عنوان افزوده1=محقق 
  
در لابلاى مباحث تفسيرى به نقل اقوال و آراء تفسيرى مفسران بزرگ همچون شيخ طوسى، طبرسى، فخر رازى و زمخشرى مى‌پردازد و گاهى نظريات آنان را مورد نقد و نظر قرار ميدهد.
+
|افزوده1=میرزا ولى‌الله اشراقى
و همچنين در اثناء مطالب تفسير فقهى به نظريات فقهى و اصولى فقيهان نامدار شيعى توجه دارد و به نقل و نقد آنها مى‌پردازد. هر جا مناسبتى پيش مى‌آيد از احاديث فقهى معصومان( ع) كمال استفاده را مى‌نمايد و در مواقع اختلاف برداشت فقهى از آيات مورد اختلاف ميان عامه و خاصه، براى تائيد مذهب فقهى شيعى با كمك روايات استدلال و استشهاد مى‌نمايد، به همين سبب در اين تفسير يكدوره اخبار فقهى كه در مسايل خلافى كاربرد دارد به چشم ميخورد.
 
  
==ساختار كتاب ==
+
|عنوان افزوده2=
   
 
ساختار اين تفسير بدين قرار است:
 
  
1- كتاب طهارت: مشتمل بر 12 آيه
+
|افزوده2=
  
2- نماز: مشتمل بر 4 آيه مطلق نماز, 5 آيه نمازهاى پنجگانه, 7 آيه قبله, 12 آيه مقدمات, 8 آيه مقارنات, 5 آيه مستحبات, 7 آيه احكام و 11 آيه باقى نمازها.
+
|لینک=[http://lib.ahlolbait.com/parvan/resource/39039/تفسير-شاهي--يا--آيات-الاحكام  آيات الأحكام (جرجانی)]
  
3- روزه: مشتمل‌بر 5 آيه.
+
}}
 +
'''«تفسیر شاهى»''' یا '''«آیات الاحکام»''' تألیف [[سید امیر ابوالفتح جرجانى|سید امیر ابوالفتح حسینى جرجانى]] (متوفاى ۹۷۶ ق)، از مهمترین [[تفسیر فقهی|تفاسیر فقهى]] [[قرآن|قرآن مجید]] به زبان فارسى است. مفسر در این تفسیر، [[آیات الاحکام|آیات احکام فرعى]] قرآن را بر اساس ترتیب [[ابواب فقه|ابواب فقهى]] (از باب طهارت تا باب دیات) مطرح نموده و مورد استنباط قرار داده است.  
  
4- زكات: 4 آيه معنى زكات, 6 آيه گرفتن زكات, 6 آيه احكام اخراج‌زكات.
+
==معرفى تفسیر== 
 +
   
 +
نام این اثر همانگونه که مؤلف در مقدمه آن تصریح نموده «تفسیر شاهى» است، اما به لحاظ موضوع کتاب که عهده‌دار تفسیر [[آیات الاحکام|آیات احکام فقهى]] قرآن می باشد، «آیات الاحکام» هم نامیده می شود.
 +
در وجه تسمیه کتاب به «تفسیر شاهى» گویند: چون شاه طهماسب صفوى مفسر را مأمور به تالیف چنین اثرى مى‌نماید، نام آنرا به شاه منسوب مى‌نماید.
  
5- خمس: 3 آيه.
+
ابوالفتح حسینى جرجانى انگیزه تألیف این اثر را چنین گزارش می دهد: «شاه طهماسب صفوى بنده ابوالفتح حسینى را مأمور گردانید که آیات احکام را به لغت فارسى تفسیر نماید و در تحقیق و تدقیق الفاظ و معانى آیات مذکوره و توضیح و تنقیح وجه استنباط احکام از ایشان سعى بلیغ به تقدیم رساند تا همه کس از این تفسیر نفع یابد و چون آفتاب جهان تاب نور فیض آن بر همه کس تابد پس به موجب فرمان شروع در تفسیر مذکور نمود و حسب المقدور بدین خدمت قیام نموده در ایجاز و اطناب حد وسط رعایت شد.»
  
6- حج و عمره: 2 آيه معنى, 10 آيه افعال و اقسام, 10 آيه احكام.
+
«تفسیر شاهى» یا «آیات الاحکام» از مهمترین [[تفسیر فقهی|تفاسیر فقهى]] [[قرآن مجید]] است که به زبان فارسى به رشته تحریر در آمده است. [[سید شهاب الدین مرعشی نجفی|آیت الله مرعشى نجفى]] در باره این تفسیر چنین مى‌نگارد: «یکى از بهترین کتابهاى تفسیر فقهى دانشمندان [[شیعه|شیعى]] کتاب تفسیر شاهى است، به جان خودم سوگند که مولف آن مطالب مفید و مباحث جالب تفسیرى و فقهى را آن چنان در این کتاب به رشته قلم در آورده که بالاتر از آن هرگز متصور نمى‌باشد. وى در این کتاب آیات احکام قرآن را با بیانى سلیس و روان و عبارتى زیبا و شیرین به زبان فارسى به رشته تحریر در آورده است که گمان نمى‌رود مانند آن یافت شود.»
جلد اول اين تفسير حاوى ابواب بالاست و ابواب جلد دوم به شرح زير است:
 
  
7- كتاب جهاد: 10 آيه معنى, 13 آيه كيفيت.
+
دانشمند محقق میرزا ولى الله اشراقى این اثر را چنین توصیف مى‌نماید: «تفسیر شاهى جامع مطالب مهم و داراى نکات و دقایق [[کنز العرفان فی فقه القرآن (کتاب)|کنز العرفان]] ([[فاضل مقداد|فاضل سیورى]]) و [[زبدة البیان فی احکام القرآن (کتاب)|زبدة البیان]] ([[مقدس اردبیلی|محقق اردبیلى]]) است؛ مانند قلائد الدرر در موضوع تطبیق فروع با اصول به بیان شیرین و شیوه شگفت انگیز، گوى سبقت را از سایر کتب [[تفسیر فقهی|تفسیر فقهى]] ربوده و آن را به جامعه علم اهداء کرده است. تفسیر شاهى حاوى استنباط احکام فرعى از آیات قرآنى و متعرض شرح معانى مفردات و اعراب آیات و نشان دهنده [[احادیث]] مروى با آیات نازل شده است. این تفسیر کتابى بى‌نظیر است و خواننده را از تفاسیر و سایر آیات الاحکام بى‌نیاز مى‌کند. در این کتاب کلیه آیات احکام مورد بررسى و تفسیر قرار گرفته. به همین سبب حایز اهمیت است و از آغاز تالیف مورد توجه دانشمندان بوده است.»
  
8- امر به معروف و نهى از منكر: 5 آيه.
+
==روش تفسیر==     
  
9- مكاسب: 6 آيه مكاسب حلال, 5 آيه مكاسب محرمه, 11 آيه بيع.
+
پیرامون [[روشهای تفسیری قرآن|روش تفسیرى]] مفسر باید گفت: در میان مفسران اسلامى دو روش در [[تفسیر فقهی|تفسیر فقهى]] قرآن معمول می باشد؛ روش اول آن است که از آغاز قرآن تا انجام آن به ترتیب [[آیات الاحکام|آیات الاحکام]] را مورد بررسى قرار می دهند. این روش تفسیر فقهى ترتیبى نام دارد که در میان مفسران [[اهل سنت]] رواج دارد و نام اینگونه تفاسیر «احکام القرآن» می باشد، مانند احکام القرآن [[شافعی|محمد بن ادریس شافعى]] (م، ۲۰۴ ق)، احکام القرآن احمد بن محمد جصاص رازى (م، ۳۷۰ ق) و احکام القرآن على کیاهراسی (م، ۵۰۴ ق).
  
10- دين و قرض و توابع آن: 7 آيه.
+
روش دوم بدینگونه است که آیات فقهى قرآن را بر اساس ترتیب [[ابواب فقه|ابواب فقهى]] یعنى از طهارت تا دیات بصورت موضوعى مورد بحث قرار می دهند. این روش، تفسیر فقهى موضوعى به شمار مى‌آید و بیشتر در میان مفسران [[شیعه|شیعى]] رواج دارد. نام اینگونه تفاسیر «آیات الاحکام» می باشد مانند آیات الاحکام محمد استرآبادى (م، ۱۰۲۴ ق)، سید حسین حسینى قزوینى، سید محمدابراهیم حسینى مرعشى (م، ۱۲۴۰ ق)، سید شمس الدین محمد حسینى مرعشى (م، ۱۱۸۱ ق)، شیخ خلف آل عصفور بحرانى و سید محمدابراهیم حسینى اصفهانى (م، ۱۳۷۷ ق).
  
11- عقود: 16 آيه.
+
از این رو «تفسیر شاهى» را آیات الاحکام نامیده‌اند، زیرا مفسر در این تفسیر آیات [[احکام شرعی|احکام فرعى]] قرآن را بر اساس ترتیب ابواب فقهى (از باب طهارت تا باب دیات) مطرح نموده و مورد استنباط قرار داده است.
 +
وى در این زمینه مى‌نویسد: «بدانکه مفسران آیات احکام متعلق به اصول عقاید را که اصول پنجگانه عبارت از آن است، ایراد ننموده‌اند و عهده‌دار تفسیر آنها نشده‌اند. و تخصیص فرموده‌اند کلام درین مقام را به آیات متعلق به احکام فرعى و شاید وجه تخصیص آن است که مطلوب در اصول خمسه یقین است و میان علماء اختلاف است در آنکه دلیل نقلى گاهى افاده یقین می کند یا اصلا افاده یقین نمى‌کند و معلوم نیست که آیات مذکوره افاده یقین مى‌کند یا نمى‌کند... بنابراین بنده نیز متابعت ایشان نموده متعرض آیات اصول نشده و به آیات فروع اکتفاء کرده به ترتیب کتب فقهى ایراد نموده‌ام.»
  
12- وصيت: 15 آيه.
+
وى در آغاز هر بابى پس از عنوان باب، تعریف لغوى و اصطلاحى آنرا مطرح مى‌نماید و سپس بر اساس مباحث کلى و اصلى آن باب آیات مربوط به آن را مطرح مى‌نماید. ابتدا ترجمه [[آیه]] را به فارسى مى‌نگارد. اگر آیه نیاز به شرح و توضیح لغوى، [[صرف|صرفى]] و [[نحو|نحوى]] داشته باشد، به آن مى‌پردازد و سپس به [[تفسیر قرآن|تفسیر]] مفردات و جملات آیه پرداخته و در پایان تفسیر فقهى و استنباط احکام فرعى از آیه را مورد بحث و بررسى قرار می دهد.
  
13- نذر، عهد و يمين( قسم): 7 آيه.
+
مفسر در لابلاى مباحث تفسیرى، به نقل اقوال و آراء تفسیرى مفسران بزرگ همچون [[شیخ طوسى]]، [[شیخ طبرسى]]، [[فخر رازى]] و [[جارالله زمخشری|زمخشرى]] مى‌پردازد و گاهى نظریات آنان را مورد نقد و نظر قرار می دهد.
 +
و همچنین در اثناء مطالب تفسیر فقهى، به نظریات فقهى و اصولى فقیهان نامدار شیعى توجه دارد و به نقل و نقد آنها مى‌پردازد. هرجا مناسبتى پیش مى‌آید از [[احادیث]] فقهى معصومان (ع) کمال استفاده را مى‌نماید و در مواقع اختلاف برداشت فقهى از آیات مورد اختلاف میان [[عامه]] و خاصه، براى تائید مذهب فقهى [[شیعه|شیعى]] با کمک روایات استدلال و استشهاد مى‌نماید، به همین سبب در این تفسیر یک دوره اخبار فقهى که در مسایل خلافى کاربرد دارد به چشم می خورد.
  
14- عتق( آزادسازى برده): 2 آيه.
+
==ساختار کتاب==  
 
+
   
15- نكاح: 37 آيه.
+
ساختار این تفسیر در جلد اول حاوى ابواب زیر است:
 
 
16- فراق( طلاق): 8 آيه مطلق طلاق, 2 آيه خلع و مبارات.
 
 
 
17- ظهار: 1 آيه.
 
 
 
18- ايلاء: 1 آيه.
 
 
 
19- لعان: 1 آيه.
 
 
 
20- مطاعم و مشارب( اطعمه و اشربه): 3 آيه مطلق خوردن و آشاميدن, 3 آيه محرمات, 10 آيه مباحات.
 
 
 
21- ميراث: 9 آيه.
 
 
 
22- حدود: 4 آيه مطلق حدود, 2 آيه حد قذف( بهتان), 2 آيه سرقت, 2 آيه محاربه و جنگ.
 
 
 
23- جنايات( ديات): 10 آيه.
 
 
 
24- قضا و شهادات: 30 آيه.
 
 
 
==نسخه‌شناسى ==  
 
 
 
تفسير شاهى براى اولين بار توسط دانشمند محترم ميرزا ولى الله اشراقى به چاپ رسيده است. وى انگيزه چاپ اين تفسير را چنين مى‌نگارد:« اين جانب ولى الله اشراقى مدتى در اشتياق تاليف كتابى در موضوع آيات الاحكام بودم ولى در اثر نامساعدتى وضع روزگار و بى بضاعتى و كمى وسايل تاليف اينكار امكان پذير نبود تا اينكه توفيق باريتعالى رفيق حال گشته نسخه تفسير شاهى را جناب دانشمند محترم سيد على سرابى اهداء فرمود كه در اطراف همين كتاب و مولف آن تفحص نمايم. لذا اينجانب در جمع آورى تعدادى از نسخه‌هاى اين تفسير زحمت زيادى كشيده تا چند نسخه بدست آوردم، يكى نسخه ميرزا مرتضى مدرسى چهاردهى استاد دانشگاه و رئيس اداره كل مطبوعات وزارت كشور و چند نسخه ديگر از كتابخانه آستان قدس رضوى، اينها را با هم مقابله و تصحيح كردم.»تفسير شاهى جلد 1 صفحه 2- 4
 
محقق محترم تفسير شاهى را از آغاز تا انجام مورد بررسى قرار داده و هر جا نياز بوده تعليقه‌هاى دقيق بر آن مرقوم داشته و چون اين حواشى و تعاليق بسيار زياد بوده كه در حد يك كتاب مستقل شده آنرا به« توضيح الايات» يا« توضيح تفسير شاهى» نامگذارى مى‌نمايد و به ضميمه تفسير شاهى چاپ مى‌نمايد: فرزند محقق مذكور بنام محمد اشراقى اين ماجرا را در مقدمه جلد دوم تفسير چنين شرح ميدهد: در اين تفسير در حقيقت دو كتاب است 1- تفسير شاهى 2- كتاب توضيح آيات الاحكام تاليف ميرزا ولى الله اشراقى. محقق دانشمند در آغاز اراده داشتند به اينكه تفسير فقهى بنويسند ولى پس از اطلاع از نسخ خطى تفسير شاهى تصميم ميگيرد آن را تصحيح و تحقيق كند و تعليقه‌اى به عنوان شرح و توضيح بر آن بنگارد و به شيوه مرغوب و امروزى به چاپ برساند.»تفسير شاهى جلد 1 صفحه 3- 4 مقدمه
 
نسخه حاضر
 
تفسير شاهى يا آيات الاحكام تاليف سيد امير ابو الفتح جرجانى است كه در حاشيه آن« توضيح آيات الاحكام» تاليف ولى الله اشراقى و در مقدمه جلد اول شرح حال مولف به قلم محقق دانشمند اشراقى و آيت الله مرعشى نجفى و در مقدمه جلد دوم شرح حال محقق دانشمند اشراقى به قلم محمد اشراقى زينت بخش آن است.
 
جلد اول آن داراى 431 صفحه متن و 47 صفحه مقدمه محقق به همراه فهرست اجمالى مطالب تفسير شاهى، فهرست اجمالى توضيح الايات و فهرست آيات ميباشد. و جلد دوم آن داراى 797 صفحه به همراه شرح حال محقق كتاب و تقريظ آيت الله مرعشى نجفى، همچنين فهرست اجمالى تفسير شاهى در آغاز جلد، فهرست مصادر توضيح الايات در انجام آن، فهرست امهات مطالب تفسير شاهى، فهرست مقدمه و فهرست توضيح الايات، ميباشد كه توسط انتشارات نويد تهران در سال 1362 ش با تيراژ 3000 جلد به چاپ رسيده است.
 
 
 
==پانوشت==
 
  
اين مقاله بر اساس مقدماتى كه توسط آيت الله مرعشى نجفى، ولى الله اشراقى و محمد اشراقى نگاشته شده، تنظيم گرديده است
+
* ۱- کتاب [[طهارت]]: مشتمل بر ۱۲ آیه
 +
* ۲- [[نماز]]: مشتمل بر ۴ آیه مطلق نماز، ۵ آیه نمازهاى پنجگانه، ۷ آیه قبله، ۱۲ آیه مقدمات، ۸ آیه مقارنات، ۵ آیه مستحبات، ۷ آیه احکام و ۱۱ آیه باقى نمازها.
 +
* ۳- [[روزه]]: مشتمل‌بر ۵ آیه.
 +
* ۴- [[زکات]]: ۴ آیه معنى زکات، ۶ آیه گرفتن زکات، ۶ آیه احکام اخراج‌ زکات.
 +
* ۵- [[خمس]]: ۳ آیه.
 +
* ۶- [[حج]] و [[عمره]]: ۲ آیه معنى، ۱۰ آیه افعال و اقسام، ۱۰ آیه احکام.
  
==منبع==
+
و ابواب جلد دوم به شرح زیر است:
  
نرم افزار جامع التفاسیر ، بخش کتابشناسی
+
* ۷- کتاب [[جهاد]]: ۱۰ آیه معنى، ۱۳ آیه کیفیت.
==متن کتاب آيات الأحكام(جرجانى)==
+
* ۸- [[امر به معروف و نهی از منکر|امر به معروف و نهى از منکر]]: ۵ آیه.
[http://lib.ahlolbait.com/parvan/resource/39039/تفسير-شاهي--يا--آيات-الاحكام  آيات الأحكام(جرجانى)]
+
* ۹- مکاسب: ۶ آیه مکاسب حلال، ۵ آیه مکاسب محرمه، ۱۱ آیه بیع.
 +
* ۱۰- دین و [[قرض]] و توابع آن: ۷ آیه.
 +
* ۱۱- عقود: ۱۶ آیه.
 +
* ۱۲- [[وصیت]]: ۱۵ آیه.
 +
* ۱۳- [[نذر]]، عهد و یمین (قسم): ۷ آیه.
 +
* ۱۴- عتق (آزادسازى برده): ۲ آیه.
 +
* ۱۵- [[ازدواج|نکاح]]: ۳۷ آیه.
 +
* ۱۶- فراق ([[طلاق]]): ۸ آیه مطلق طلاق، ۲ آیه خلع و مبارات.
 +
* ۱۷- [[ظهار]]: ۱ آیه.
 +
* ۱۸- [[ایلاء]]: ۱ آیه.
 +
* ۱۹- [[لعان]]: ۱ آیه.
 +
* ۲۰- مطاعم و مشارب (اطعمه و اشربه): ۳ آیه مطلق خوردن و آشامیدن، ۳ آیه محرمات، ۱۰ آیه مباحات.
 +
* ۲۱- [[ارث|میراث]]: ۹ آیه.
 +
* ۲۲- [[حدود]]: ۴ آیه مطلق حدود، ۲ آیه حد قذف (بهتان)، ۲ آیه سرقت، ۲ آیه محاربه و جنگ.
 +
* ۲۳- جنایات (دیات): ۱۰ آیه.
 +
* ۲۴- قضا و شهادات: ۳۰ آیه.
 +
==منابع==
 +
* [[نرم افزار جامع تفاسیر نور|نرم افزار جامع التفاسیر نور]]، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
 +
{{سنجش کیفی
 +
|سنجش=شده
 +
|شناسه= خوب
 +
|عنوان بندی مناسب= خوب
 +
|کفایت منابع و پی نوشت ها= متوسط
 +
|رعایت سطح مخاطب عام= خوب
 +
|رعایت ادبیات دانشنامه ای= خوب
 +
|جامعیت= خوب
 +
|رعایت اختصار= خوب
 +
|سیر منطقی= خوب
 +
|کیفیت پژوهش= خوب
 +
|رده= دارد
 +
}}
 
{{تفسیر قرآن}}
 
{{تفسیر قرآن}}
[[رده: تفاسیر]]
+
[[رده: تفاسیر]][[رده:تفاسیر فقهی]][[رده: تفسیرهای شیعه]]
 +
[[رده: مقاله های مرتبط به دانشنامه]]

نسخهٔ کنونی تا ‏۱۳ اوت ۲۰۲۴، ساعت ۱۲:۵۸


آیات الاحکام -جرجانی.jpg
نویسنده سید امیر ابوالفتح جرجانى
موضوع تفاسیر شیعه
زبان فارسی
تعداد جلد ۲
محقق میرزا ولى‌الله اشراقى

آيات الأحكام (جرجانی)

«تفسیر شاهى» یا «آیات الاحکام» تألیف سید امیر ابوالفتح حسینى جرجانى (متوفاى ۹۷۶ ق)، از مهمترین تفاسیر فقهى قرآن مجید به زبان فارسى است. مفسر در این تفسیر، آیات احکام فرعى قرآن را بر اساس ترتیب ابواب فقهى (از باب طهارت تا باب دیات) مطرح نموده و مورد استنباط قرار داده است.

معرفى تفسیر

نام این اثر همانگونه که مؤلف در مقدمه آن تصریح نموده «تفسیر شاهى» است، اما به لحاظ موضوع کتاب که عهده‌دار تفسیر آیات احکام فقهى قرآن می باشد، «آیات الاحکام» هم نامیده می شود. در وجه تسمیه کتاب به «تفسیر شاهى» گویند: چون شاه طهماسب صفوى مفسر را مأمور به تالیف چنین اثرى مى‌نماید، نام آنرا به شاه منسوب مى‌نماید.

ابوالفتح حسینى جرجانى انگیزه تألیف این اثر را چنین گزارش می دهد: «شاه طهماسب صفوى بنده ابوالفتح حسینى را مأمور گردانید که آیات احکام را به لغت فارسى تفسیر نماید و در تحقیق و تدقیق الفاظ و معانى آیات مذکوره و توضیح و تنقیح وجه استنباط احکام از ایشان سعى بلیغ به تقدیم رساند تا همه کس از این تفسیر نفع یابد و چون آفتاب جهان تاب نور فیض آن بر همه کس تابد پس به موجب فرمان شروع در تفسیر مذکور نمود و حسب المقدور بدین خدمت قیام نموده در ایجاز و اطناب حد وسط رعایت شد.»

«تفسیر شاهى» یا «آیات الاحکام» از مهمترین تفاسیر فقهى قرآن مجید است که به زبان فارسى به رشته تحریر در آمده است. آیت الله مرعشى نجفى در باره این تفسیر چنین مى‌نگارد: «یکى از بهترین کتابهاى تفسیر فقهى دانشمندان شیعى کتاب تفسیر شاهى است، به جان خودم سوگند که مولف آن مطالب مفید و مباحث جالب تفسیرى و فقهى را آن چنان در این کتاب به رشته قلم در آورده که بالاتر از آن هرگز متصور نمى‌باشد. وى در این کتاب آیات احکام قرآن را با بیانى سلیس و روان و عبارتى زیبا و شیرین به زبان فارسى به رشته تحریر در آورده است که گمان نمى‌رود مانند آن یافت شود.»

دانشمند محقق میرزا ولى الله اشراقى این اثر را چنین توصیف مى‌نماید: «تفسیر شاهى جامع مطالب مهم و داراى نکات و دقایق کنز العرفان (فاضل سیورى) و زبدة البیان (محقق اردبیلى) است؛ مانند قلائد الدرر در موضوع تطبیق فروع با اصول به بیان شیرین و شیوه شگفت انگیز، گوى سبقت را از سایر کتب تفسیر فقهى ربوده و آن را به جامعه علم اهداء کرده است. تفسیر شاهى حاوى استنباط احکام فرعى از آیات قرآنى و متعرض شرح معانى مفردات و اعراب آیات و نشان دهنده احادیث مروى با آیات نازل شده است. این تفسیر کتابى بى‌نظیر است و خواننده را از تفاسیر و سایر آیات الاحکام بى‌نیاز مى‌کند. در این کتاب کلیه آیات احکام مورد بررسى و تفسیر قرار گرفته. به همین سبب حایز اهمیت است و از آغاز تالیف مورد توجه دانشمندان بوده است.»

روش تفسیر

پیرامون روش تفسیرى مفسر باید گفت: در میان مفسران اسلامى دو روش در تفسیر فقهى قرآن معمول می باشد؛ روش اول آن است که از آغاز قرآن تا انجام آن به ترتیب آیات الاحکام را مورد بررسى قرار می دهند. این روش تفسیر فقهى ترتیبى نام دارد که در میان مفسران اهل سنت رواج دارد و نام اینگونه تفاسیر «احکام القرآن» می باشد، مانند احکام القرآن محمد بن ادریس شافعى (م، ۲۰۴ ق)، احکام القرآن احمد بن محمد جصاص رازى (م، ۳۷۰ ق) و احکام القرآن على کیاهراسی (م، ۵۰۴ ق).

روش دوم بدینگونه است که آیات فقهى قرآن را بر اساس ترتیب ابواب فقهى یعنى از طهارت تا دیات بصورت موضوعى مورد بحث قرار می دهند. این روش، تفسیر فقهى موضوعى به شمار مى‌آید و بیشتر در میان مفسران شیعى رواج دارد. نام اینگونه تفاسیر «آیات الاحکام» می باشد مانند آیات الاحکام محمد استرآبادى (م، ۱۰۲۴ ق)، سید حسین حسینى قزوینى، سید محمدابراهیم حسینى مرعشى (م، ۱۲۴۰ ق)، سید شمس الدین محمد حسینى مرعشى (م، ۱۱۸۱ ق)، شیخ خلف آل عصفور بحرانى و سید محمدابراهیم حسینى اصفهانى (م، ۱۳۷۷ ق).

از این رو «تفسیر شاهى» را آیات الاحکام نامیده‌اند، زیرا مفسر در این تفسیر آیات احکام فرعى قرآن را بر اساس ترتیب ابواب فقهى (از باب طهارت تا باب دیات) مطرح نموده و مورد استنباط قرار داده است. وى در این زمینه مى‌نویسد: «بدانکه مفسران آیات احکام متعلق به اصول عقاید را که اصول پنجگانه عبارت از آن است، ایراد ننموده‌اند و عهده‌دار تفسیر آنها نشده‌اند. و تخصیص فرموده‌اند کلام درین مقام را به آیات متعلق به احکام فرعى و شاید وجه تخصیص آن است که مطلوب در اصول خمسه یقین است و میان علماء اختلاف است در آنکه دلیل نقلى گاهى افاده یقین می کند یا اصلا افاده یقین نمى‌کند و معلوم نیست که آیات مذکوره افاده یقین مى‌کند یا نمى‌کند... بنابراین بنده نیز متابعت ایشان نموده متعرض آیات اصول نشده و به آیات فروع اکتفاء کرده به ترتیب کتب فقهى ایراد نموده‌ام.»

وى در آغاز هر بابى پس از عنوان باب، تعریف لغوى و اصطلاحى آنرا مطرح مى‌نماید و سپس بر اساس مباحث کلى و اصلى آن باب آیات مربوط به آن را مطرح مى‌نماید. ابتدا ترجمه آیه را به فارسى مى‌نگارد. اگر آیه نیاز به شرح و توضیح لغوى، صرفى و نحوى داشته باشد، به آن مى‌پردازد و سپس به تفسیر مفردات و جملات آیه پرداخته و در پایان تفسیر فقهى و استنباط احکام فرعى از آیه را مورد بحث و بررسى قرار می دهد.

مفسر در لابلاى مباحث تفسیرى، به نقل اقوال و آراء تفسیرى مفسران بزرگ همچون شیخ طوسى، شیخ طبرسى، فخر رازى و زمخشرى مى‌پردازد و گاهى نظریات آنان را مورد نقد و نظر قرار می دهد. و همچنین در اثناء مطالب تفسیر فقهى، به نظریات فقهى و اصولى فقیهان نامدار شیعى توجه دارد و به نقل و نقد آنها مى‌پردازد. هرجا مناسبتى پیش مى‌آید از احادیث فقهى معصومان (ع) کمال استفاده را مى‌نماید و در مواقع اختلاف برداشت فقهى از آیات مورد اختلاف میان عامه و خاصه، براى تائید مذهب فقهى شیعى با کمک روایات استدلال و استشهاد مى‌نماید، به همین سبب در این تفسیر یک دوره اخبار فقهى که در مسایل خلافى کاربرد دارد به چشم می خورد.

ساختار کتاب

ساختار این تفسیر در جلد اول حاوى ابواب زیر است:

  • ۱- کتاب طهارت: مشتمل بر ۱۲ آیه
  • ۲- نماز: مشتمل بر ۴ آیه مطلق نماز، ۵ آیه نمازهاى پنجگانه، ۷ آیه قبله، ۱۲ آیه مقدمات، ۸ آیه مقارنات، ۵ آیه مستحبات، ۷ آیه احکام و ۱۱ آیه باقى نمازها.
  • ۳- روزه: مشتمل‌بر ۵ آیه.
  • ۴- زکات: ۴ آیه معنى زکات، ۶ آیه گرفتن زکات، ۶ آیه احکام اخراج‌ زکات.
  • ۵- خمس: ۳ آیه.
  • ۶- حج و عمره: ۲ آیه معنى، ۱۰ آیه افعال و اقسام، ۱۰ آیه احکام.

و ابواب جلد دوم به شرح زیر است:

  • ۷- کتاب جهاد: ۱۰ آیه معنى، ۱۳ آیه کیفیت.
  • ۸- امر به معروف و نهى از منکر: ۵ آیه.
  • ۹- مکاسب: ۶ آیه مکاسب حلال، ۵ آیه مکاسب محرمه، ۱۱ آیه بیع.
  • ۱۰- دین و قرض و توابع آن: ۷ آیه.
  • ۱۱- عقود: ۱۶ آیه.
  • ۱۲- وصیت: ۱۵ آیه.
  • ۱۳- نذر، عهد و یمین (قسم): ۷ آیه.
  • ۱۴- عتق (آزادسازى برده): ۲ آیه.
  • ۱۵- نکاح: ۳۷ آیه.
  • ۱۶- فراق (طلاق): ۸ آیه مطلق طلاق، ۲ آیه خلع و مبارات.
  • ۱۷- ظهار: ۱ آیه.
  • ۱۸- ایلاء: ۱ آیه.
  • ۱۹- لعان: ۱ آیه.
  • ۲۰- مطاعم و مشارب (اطعمه و اشربه): ۳ آیه مطلق خوردن و آشامیدن، ۳ آیه محرمات، ۱۰ آیه مباحات.
  • ۲۱- میراث: ۹ آیه.
  • ۲۲- حدود: ۴ آیه مطلق حدود، ۲ آیه حد قذف (بهتان)، ۲ آیه سرقت، ۲ آیه محاربه و جنگ.
  • ۲۳- جنایات (دیات): ۱۰ آیه.
  • ۲۴- قضا و شهادات: ۳۰ آیه.

منابع


***
تفسیر قرآن
درباره تفسیر قرآن: تفسیر قرآن -تاریخ تفسیر - روشهای تفسیری قرآن
اصطلاحات: اسباب نزول -اسرائیلیات -سیاق آیات
شاخه های تفسیر قرآن:

تفسیر روایی (تفاسیر روایی) • تفسیر اجتهادی (تفاسیر اجتهادی) • تفسیر فقهی ( تفاسیر فقهی) • تفسیر ادبی ( تفاسیر ادبی) • تفسیر تربیتی ( تفاسیر تربیتی) • تفسیر كلامی ( تفاسیر كلامی) • تفسیر فلسفی ( تفاسیر فلسفی ) • تفسیر عرفانی (تفاسیر عرفانی ) • تفسیر علمی (تفاسیر علمی)

روشهای تفسیری قرآن:
تفاسیر به تفکیک مذهب مولف: