تفسیر القرآن العظیم (ابن ابی حاتم) (کتاب): تفاوت بین نسخه‌ها

از دانشنامه‌ی اسلامی
پرش به ناوبری پرش به جستجو
 
(۲ نسخه‌ٔ میانی ویرایش شده توسط ۲ کاربر نشان داده نشده)
سطر ۵: سطر ۵:
 
|تصویر= [[پرونده:تفسير القرآن العظيم (ابن ابى حاتم).jpg|240px|وسط]]
 
|تصویر= [[پرونده:تفسير القرآن العظيم (ابن ابى حاتم).jpg|240px|وسط]]
  
|نویسنده= عبدالرحمن‌ ابن ابی حاتم
+
|نویسنده= ابن ابی حاتم
  
 
|موضوع= تفسیر اهل سنت
 
|موضوع= تفسیر اهل سنت
سطر ۱۱: سطر ۱۱:
 
|زبان= عربی
 
|زبان= عربی
  
|تعداد جلد= 13
+
|تعداد جلد= ۱۳
  
 
|عنوان افزوده1= تحقيق‌
 
|عنوان افزوده1= تحقيق‌
  
|افزوده1= اسعد محمد الطيب‌.
+
|افزوده1= اسعد محمد الطيب‌
  
 
|عنوان افزوده2=
 
|عنوان افزوده2=
سطر ۲۴: سطر ۲۴:
  
 
}}
 
}}
« تفسير القرآن العظيم» معروف به تفسير ابن ابى حاتم، تفسيرى مأثور به زبان عربى، شامل كل قرآن مى‌باشد. ابن ابى حاتم تفسير خود را بر اساس آثار رسيده از صحابه و تابعان بنا نهاد و كمال دقت را در اسناد و منابع روايى خود به خرج داد، تا آنجا كه توانست در به دست آوردن روايات صحيح كوشيد، از اين رو تفسير وى مورد توجه همگان قرار گرفت جلال الدين سيوطى مى‌نويسد( الاتقان ج 4 ص 212):« كتاب ابن جرير طبرى ارزشمندترين و گران سنگ ترين تفسيرهاست، پس از او، ابن ابى حاتم... مى‌باشد و همه آنها مستند به صحابه و تابعان و پيروان آنان است.»
+
«تفسیر القرآن العظیم» تألیف [[ابن ابی حاتم]] (م، ۳۲۷ ق)، از [[تفسیر روایی|تفاسیر مأثور]] و به زبان عربى است که شامل کل آیات [[قرآن]] مى‌باشد. ابن ابى حاتم تفسیر خود را بر اساس آثار رسیده از [[صحابی|صحابه]] و [[تابعین|تابعان]] بنا نهاد و کمال دقت را در اسناد و منابع روایى خود به خرج داد، تا آنجا که توانست در به دست آوردن روایات صحیح کوشید، از این رو تفسیر وى مورد توجه همگان قرار گرفت.  
  
در تفسير وى روايات معتبرى يافت مى‌شود كه آنها را در جاى ديگرى نمى‌توان يافت. ابن ابى حاتم، محتواى تفاسير پيش از خود را( از جمله، تفسيرهاى سعيد بن جبير و مقاتل بن حيان و غيره) در درون تفسيرش جاى داد و اگر او نبود، اين آثار از ميان رفته بود. تفسير او را منبع سرشار و قابل اعتمادى براى مفسران پس از وى، در همه ادوار، دانسته‌اند.
+
==روش تفسیرى==
  
بغوى( متوفاى 516)، ابن كثير( متوفاى 774)، شوكانى و ديگران در تفاسير خود، از وى بهره فراوان برده‌اند. جلال الدين سيوطى( متوفاى 911) مى‌گويد:« تفسير او را در الدر المنثور» تلخيص كرده‌ام»
+
عبدالرحمن‌ ابن ابى حاتم در وصف و بیان [[روشهای تفسیری قرآن|روش تفسیری]] خود مى‌نویسد: «کوشیدم تا این [[تفسیر قرآن|تفسیر]] را با صحیح‌ترین آثار سلف صالح فراهم سازم. نخست آثار منقول از [[پیامبر اسلام|پیامبر اکرم]] صلى الله علیه و آله را جداگانه آوردم و کسى را با او همراه نساختم. سپس به تفاسیر منقول از بزرگان [[صحابی|صحابه]] پرداختم و در پى آن، تفاسیر [[تابعان]] را آورده‌ام و موارد وفاق و اختلاف آنان را یادآور شدم.»
ابن تيمية در مجموع الفتاوى، ابن حجر عسقلانى در فتح البارى و ديگران در كتابهاى خود مقدار زيادى از روايات وى را نقل نموده‌اند.
 
  
==روش تفسيرى==
+
ابن ابى حاتم در تفسیر هر [[آیه|آیه]]، به روایات مأثور (منقول) پیرامون هر یک پرداخته و در صورت اختلاف متن، تحت عنوانهاى «وجه دوم»، «وجه سوم» و... آنها را مطرح کرده و اقوال را به گونه‌اى منظم و جدا از هم آورده است.
  
وى در وصف و بيان روش تفسير خود مى‌نويسد:« كوشيدم تا اين تفسير را با صحيح‌ترين آثار سلف صالح فراهم سازم. نخست آثار منقول از پيامبر اكرم« صلى الله عليه و آله» را جداگانه آوردم و كسى را با او همراه نساختم. سپس به تفاسير منقول از بزرگان صحابه پرداختم و در پى آن، تفاسير تابعان را آورده‌ام و موارد وفاق و اختلاف آنان را يادآور شدم.»
+
ایشان هرگز به مسائل جنبى نپرداخته است به همین جهت، تفسیرى کاملا مبتنى بر نصوص وارده مى‌باشد و چیزى با آن آمیخته نشده است. از این رو در این تفسیر به طور پراکنده تنها آیاتى که درباره آنها روایاتى نقل شده، تفسیر شده است.
  
ابن ابى حاتم در تفسير هر آيه، به روايات مأثور( منقول) پيرامون هر يك پرداخته و در صورت اختلاف متن، تحت عنوانهاى« وجه دوم»،« وجه سوم» و... آنها را مطرح كرده و اقوال را به گونه‌اى منظم و جدا از هم آورده است.
+
ابن ابى حاتم تفسیر خود را چنین آغاز مى‌کند: «الحمد لله رب العالمین و صلى الله على محمد خاتم الانبیاء و على آله اجمعین...» و روشن است که این شیوه، روش ارادتمندان به [[اهل بیت]] است. در ضمن تفسیر نیز به مواردى برخورد مى‌کنیم که به دیدگاه [[تشیع]] نزدیکتر است، (گر چه خود، [[شافعی|شافعى]] مى‌نمایاند) از جمله ذیل آیه ۵۶ سوره احزاب{{متن قرآن|« إِنَّ اللَّهَ وَمَلَائِکتَهُ یصَلُّونَ عَلَى النَّبِی...»}} از پیامبر( ص) روایت مى‌کند که، فرمود: بگویید: «اللهم صلى على محمد و على آل محمد، کما صلّیت على ابراهیم و على آل ابراهیم. انک حمید مجید. و بارک على محمد و آل محمد، کما بارکت على ابراهیم و آل ابراهیم، انک حمید مجید.»
  
ايشان هرگز به مسائل جنبى نپرداخته است به همين جهت، تفسيرى كاملا مبتنى بر نصوص وارده مى‌باشد و چيزى با آن آميخته نشده است. از اين رو در اين تفسير به طور پراكنده تنها آياتى كه درباره آنها رواياتى نقل شده، تفسير شده است.
+
در ذیل آیه ۳۳ سوره احزاب شأن نزول آن را در مورد [[پنج تن]] آل عبا از [[عایشه|عائشه]] و [[ام سلمه]] نقل مى‌نماید و نیز ذیل آیه ۲۱۴:{{متن قرآن|«وَأَنْذِرْ عَشِیرَتَک الْأَقْرَبِینَ»}} روایت «و یکون خلیفتى فى اهلى» را درباره حضرت على (ع) آورده است. و ذیل آیه ۲۱۹ شعراء:{{متن قرآن|«وَتَقَلُّبَک فِی السَّاجِدِینَ»}} نیز شاخصه عقیدتى مکتب تشیع (ناآلودگى نیاکان معصومین) را مطرح مى‌سازد و به دو طریق از [[ابن عباس]] (در [[تأویل|تأویل]] آیه) روایت مى‌کند که: پیامبر (ص) پیوسته در اصلاب انبیاء جا به جا مى‌شد تا مادر او را زائید.» [[محمد بن جریر طبری|طبرى]] با آنکه هم عصر ابن ابى حاتم بوده، هیچیک از این روایات را در تفسیرش نیاورده و شاید به آن دست نیافته است و این برترى ابن ابى حاتم و گستردگى اطلاعات وى را مى‌رساند.
  
ابن ابى حاتم تفسير خود را( پس از تسمية) چنين آغاز مى‌كند:« الحمد لله رب العالمين و صلى الله على محمد خاتم الانبياء و على آله اجمعين...» و روشن است كه اين شيوه، روش ارادتمندان به خاندان نبوت است. در ضمن تفسير نيز به مواردى برخورد مى‌كنيم كه به ديدگاه تشيع نزديكتر است،( گر چه خود، شافعى مى‌نماياند) از جمله ذيل آيه 56 سوره احزاب{{متن قرآن|« إِنَّ اللَّهَ وَمَلَائِكَتَهُ يُصَلُّونَ عَلَى النَّبِيِّ...»}} جلد 10 تفسير صفحه 3151: از پيامبر( ص) روايت مى‌كند كه، فرمود: بگوييد:« اللهم صلى على محمد و على آل محمد، كما صلّيت على ابراهيم و على آل ابراهيم. انك حميد مجيد. و بارك على محمد و آل محمد، كما باركت على ابراهيم و آل ابراهيم، انك حميد مجيد
+
== اهمیت این تفسیر ==
 +
[[جلال الدین سیوطی|جلال الدین سیوطى]] (متوفاى ۹۱۱) در «الاتقان» مى‌نویسد: «کتاب ابن جریر طبرى ارزشمندترین و گران سنگ ترین تفسیرهاست، پس از او، ابن ابى حاتم... مى‌باشد و همه آنها مستند به صحابه و تابعان و پیروان آنان است
  
در ذيل آيه 33 سوره احزاب شأن نزول آن را در مورد پنج تن آل عبا از عائشه و ام سلمه نقل مى‌نمايد و نيز ذيل آيه 214:{{متن قرآن|«وَأَنْذِرْ عَشِيرَتَكَ الْأَقْرَبِينَ»}}روايت« و يكون خليفتى فى اهلى» را درباره حضرت على( ع) آورده است. ج 9 ص 2826. و ذيل آيه 219 شعراء:«و تقلبك فى الساجدين»نيز شاخصه عقيدتى مكتب تشيع( نا آلودگى نياكان معصومين) را مطرح مى‌سازد و به دو طريق از ابن عباس( در تأويل آيه) روايت مى‌كند كه: پيامبر( ص) پيوسته در اصلاب انبياء جا به جا مى‌شد تا مادر او را زائيد.» ج 9 ص 2828.
+
در تفسیر ابن ابى حاتم روایات معتبرى یافت مى‌شود که آنها را در جاى دیگرى نمى‌توان یافت. او محتواى تفاسیر پیش از خود را (از جمله، تفسیرهاى سعید بن جبیر و مقاتل بن حیان و غیره) در درون تفسیرش جاى داد و اگر او نبود، این آثار از میان رفته بود.  
طبرى با آنكه هم عصر ابن ابى حاتم بوده، هيچيك از اين روايات را در تفسيرش نياورده و شايد به آن دست نيافته است و اين برترى ابن ابى حاتم و گستردگى اطلاعات وى را مى‌رساند.
 
  
==روش تحقيق محقق==
+
تفسیر او را منبع سرشار و قابل اعتمادى براى مفسران پس از وى، در همه ادوار دانسته‌اند. بغوى (متوفاى ۵۱۶)، ابن کثیر (متوفاى ۷۷۴)، شوکانى و دیگران، در تفاسیر خود از وى بهره فراوان برده‌اند. [[جلال الدین سیوطی|سیوطى]] مى‌گوید: تفسیر او را در «[[الدر المنثور فی التفسیر بالمأثور (کتاب)|الدر المنثور]]» تلخیص کرده‌ام.
 +
[[ابن تیمیه]] در مجموع الفتاوى، [[ابن حجرعسقلانی|ابن حجر عسقلانى]] در فتح البارى و دیگران در کتابهاى خود مقدار زیادى از روایات وى را نقل نموده‌اند.
  
تفسير ابن ابى حاتم در شكل جديد خود با تحقيق اسعد محمد طيب، انجام گرفته است. اين تفسير به طور كامل يافت نشد، مقدارى از ابتداى سوره فاتحه تا آخر سوره رعد و از سوره مومنون تا پايان سوره عنكبوت، بدست آمده است و بقيه آن از تفاسير ديگر تكميل شد.
+
==نسخه‌شناسی==
  
محقق محترم اساس كار خود را بر نسخه خطى كه تصوير آن در دانشگاه ام القرى موجود بود بنا نهاد، بعد از مرتب نمودن آن مراحل تحقيق خود را به اين طريق بيان مى‌كند: 1- تكميل نواقص نسخه خطى از نسخه‌هاى محقق و مجزا، 2- مسند كردن احاديث مرفوع با كمك تفاسير عبد الرزاق، سفيان ثورى و مجاهد. 3- مشخص نمودن ارزش حديث و اثر با استفاده از منابع معتبر 4- جمع آورى روايات مفقود، از تفسير با كمك تفسير ابن كثير، در المنثور، فتح البارى ابن حجر و فتح القدير شوكانى.
+
نسخه حاضر تفسیر با ملحقات در ۱۳ جلد، (شامل ۱۱ جلد تفسیر و ۲ جلد فهرست‌هاى گوناگون) توسط کتابخانه نزار مصطفى در [[عربستان|عربستان سعودى]] در سال ۱۴۱۹ ق. چاپ دوم را به خود دیده است. این نسخه در قطع وزیرى، شامل سه مقدمه از ناشر، محقق و مؤلف مى‌باشد. تصویرى از برخى مجلدات نسخه خطى نیز ابتداى جلد اول ارائه شده است. مجلدات مختلف آن خالى از فهرست مطالب مى‌باشد امّا در مجلدات فهرستها به طور مجموع آمده است.
پاورقى‌هايى شامل ذكر منابع احاديث و اظهار نظر برخى مفسرين توسط محقق انجام گرفته است.
 
محقق پس از مقدمه‌اى كوتاه در اهميت تفسير به شرح حال مختصرى از مؤلف شامل زندگينامه خصوصيات و فضائل، سفرهاى علمى، شاگردان، اقوال علماء درباره وى و مصنفات ايشان، مى‌پردازد. پس از آن شيوه كار خود را توضيح مى‌دهد.
 
  
==نسخه حاضر==
+
تفسیر ابن ابى حاتم در شکل جدید خود با تحقیق اسعد محمد طیب، انجام گرفته است. محقق محترم اساس کار خود را بر نسخه خطى که تصویر آن در دانشگاه ام القرى موجود بود بنا نهاد، بعد از مرتب نمودن آن مراحل تحقیق خود را به این طریق بیان مى‌کند: ۱- تکمیل نواقص نسخه خطى از نسخه‌هاى محقق و مجزا، ۲- مسند کردن احادیث مرفوع با کمک تفاسیر عبد الرزاق، سفیان ثورى و مجاهد. ۳- مشخص نمودن ارزش حدیث و اثر با استفاده از منابع معتبر ۴- جمع آورى روایات مفقود، از تفسیر با کمک تفسیر ابن کثیر، در المنثور، فتح البارى ابن حجر و فتح القدیر شوکانى.
  
نسخه حاضر تفسير با ملحقات در 13 جلد،( شامل 11 جلد تفسير و 2 جلد فهرست‌هاى گوناگون) توسط كتابخانه نزار مصطفى در عربستان سعودى در سال 1419 ه 1999 م چاپ دوم را به خود ديده است. اين نسخه در قطع وزيرى، شامل سه مقدمه از ناشر، محقق و مؤلف مى‌باشد. تصويرى از برخى مجلدات نسخه خطى نيز ابتداى جلد اول ارائه شده است. مجلدات مختلف آن خالى از فهرست مطالب مى‌باشد امّا در مجلدات فهرستها به طور مجموع آمده است.
+
==منابع ==
 
 
==منابع مقاله==
 
 
 
1- مقدمه تحقيق تفسير ابن ابى حاتم جلد اول و نيز ساير مجلدات
 
 
 
2- دائرة المعارف بزرگ اسلامى زير نظر كاظم موسوى بجنوردى ج 2 ص 637
 
 
 
3- تفسير و مفسران آيت الله معرفت ج 1 ص 389 و ج 2 ص 179
 
 
 
==منبع==
 
 
 
نرم افزار جامع التفاسیر ، بخش کتابشناسی
 
  
 +
* مقدمه تفسیر ابن ابى حاتم، جلد اول.
 +
* دائرة المعارف بزرگ اسلامى، ج ۲ ص ۶۳۷.
 +
* تفسیر و مفسران، آیت الله معرفت.
 
{{تفسیر قرآن}}
 
{{تفسیر قرآن}}
 
[[رده: تفاسیر]]
 
[[رده: تفاسیر]]
 
[[رده:تفاسیر روایی]]
 
[[رده:تفاسیر روایی]]

نسخهٔ کنونی تا ‏۱۸ اوت ۲۰۲۲، ساعت ۱۰:۰۹

تفسير القرآن العظيم (ابن ابى حاتم).jpg
نویسنده ابن ابی حاتم
موضوع تفسیر اهل سنت
زبان عربی
تعداد جلد ۱۳
تحقيق‌ اسعد محمد الطيب‌

«تفسیر القرآن العظیم» تألیف ابن ابی حاتم (م، ۳۲۷ ق)، از تفاسیر مأثور و به زبان عربى است که شامل کل آیات قرآن مى‌باشد. ابن ابى حاتم تفسیر خود را بر اساس آثار رسیده از صحابه و تابعان بنا نهاد و کمال دقت را در اسناد و منابع روایى خود به خرج داد، تا آنجا که توانست در به دست آوردن روایات صحیح کوشید، از این رو تفسیر وى مورد توجه همگان قرار گرفت.

روش تفسیرى

عبدالرحمن‌ ابن ابى حاتم در وصف و بیان روش تفسیری خود مى‌نویسد: «کوشیدم تا این تفسیر را با صحیح‌ترین آثار سلف صالح فراهم سازم. نخست آثار منقول از پیامبر اکرم صلى الله علیه و آله را جداگانه آوردم و کسى را با او همراه نساختم. سپس به تفاسیر منقول از بزرگان صحابه پرداختم و در پى آن، تفاسیر تابعان را آورده‌ام و موارد وفاق و اختلاف آنان را یادآور شدم.»

ابن ابى حاتم در تفسیر هر آیه، به روایات مأثور (منقول) پیرامون هر یک پرداخته و در صورت اختلاف متن، تحت عنوانهاى «وجه دوم»، «وجه سوم» و... آنها را مطرح کرده و اقوال را به گونه‌اى منظم و جدا از هم آورده است.

ایشان هرگز به مسائل جنبى نپرداخته است به همین جهت، تفسیرى کاملا مبتنى بر نصوص وارده مى‌باشد و چیزى با آن آمیخته نشده است. از این رو در این تفسیر به طور پراکنده تنها آیاتى که درباره آنها روایاتى نقل شده، تفسیر شده است.

ابن ابى حاتم تفسیر خود را چنین آغاز مى‌کند: «الحمد لله رب العالمین و صلى الله على محمد خاتم الانبیاء و على آله اجمعین...» و روشن است که این شیوه، روش ارادتمندان به اهل بیت است. در ضمن تفسیر نیز به مواردى برخورد مى‌کنیم که به دیدگاه تشیع نزدیکتر است، (گر چه خود، شافعى مى‌نمایاند) از جمله ذیل آیه ۵۶ سوره احزاب« إِنَّ اللَّهَ وَمَلَائِکتَهُ یصَلُّونَ عَلَى النَّبِی...» از پیامبر( ص) روایت مى‌کند که، فرمود: بگویید: «اللهم صلى على محمد و على آل محمد، کما صلّیت على ابراهیم و على آل ابراهیم. انک حمید مجید. و بارک على محمد و آل محمد، کما بارکت على ابراهیم و آل ابراهیم، انک حمید مجید.»

در ذیل آیه ۳۳ سوره احزاب شأن نزول آن را در مورد پنج تن آل عبا از عائشه و ام سلمه نقل مى‌نماید و نیز ذیل آیه ۲۱۴:«وَأَنْذِرْ عَشِیرَتَک الْأَقْرَبِینَ» روایت «و یکون خلیفتى فى اهلى» را درباره حضرت على (ع) آورده است. و ذیل آیه ۲۱۹ شعراء:«وَتَقَلُّبَک فِی السَّاجِدِینَ» نیز شاخصه عقیدتى مکتب تشیع (ناآلودگى نیاکان معصومین) را مطرح مى‌سازد و به دو طریق از ابن عباس (در تأویل آیه) روایت مى‌کند که: پیامبر (ص) پیوسته در اصلاب انبیاء جا به جا مى‌شد تا مادر او را زائید.» طبرى با آنکه هم عصر ابن ابى حاتم بوده، هیچیک از این روایات را در تفسیرش نیاورده و شاید به آن دست نیافته است و این برترى ابن ابى حاتم و گستردگى اطلاعات وى را مى‌رساند.

اهمیت این تفسیر

جلال الدین سیوطى (متوفاى ۹۱۱) در «الاتقان» مى‌نویسد: «کتاب ابن جریر طبرى ارزشمندترین و گران سنگ ترین تفسیرهاست، پس از او، ابن ابى حاتم... مى‌باشد و همه آنها مستند به صحابه و تابعان و پیروان آنان است.»

در تفسیر ابن ابى حاتم روایات معتبرى یافت مى‌شود که آنها را در جاى دیگرى نمى‌توان یافت. او محتواى تفاسیر پیش از خود را (از جمله، تفسیرهاى سعید بن جبیر و مقاتل بن حیان و غیره) در درون تفسیرش جاى داد و اگر او نبود، این آثار از میان رفته بود.

تفسیر او را منبع سرشار و قابل اعتمادى براى مفسران پس از وى، در همه ادوار دانسته‌اند. بغوى (متوفاى ۵۱۶)، ابن کثیر (متوفاى ۷۷۴)، شوکانى و دیگران، در تفاسیر خود از وى بهره فراوان برده‌اند. سیوطى مى‌گوید: تفسیر او را در «الدر المنثور» تلخیص کرده‌ام. ابن تیمیه در مجموع الفتاوى، ابن حجر عسقلانى در فتح البارى و دیگران در کتابهاى خود مقدار زیادى از روایات وى را نقل نموده‌اند.

نسخه‌شناسی

نسخه حاضر تفسیر با ملحقات در ۱۳ جلد، (شامل ۱۱ جلد تفسیر و ۲ جلد فهرست‌هاى گوناگون) توسط کتابخانه نزار مصطفى در عربستان سعودى در سال ۱۴۱۹ ق. چاپ دوم را به خود دیده است. این نسخه در قطع وزیرى، شامل سه مقدمه از ناشر، محقق و مؤلف مى‌باشد. تصویرى از برخى مجلدات نسخه خطى نیز ابتداى جلد اول ارائه شده است. مجلدات مختلف آن خالى از فهرست مطالب مى‌باشد امّا در مجلدات فهرستها به طور مجموع آمده است.

تفسیر ابن ابى حاتم در شکل جدید خود با تحقیق اسعد محمد طیب، انجام گرفته است. محقق محترم اساس کار خود را بر نسخه خطى که تصویر آن در دانشگاه ام القرى موجود بود بنا نهاد، بعد از مرتب نمودن آن مراحل تحقیق خود را به این طریق بیان مى‌کند: ۱- تکمیل نواقص نسخه خطى از نسخه‌هاى محقق و مجزا، ۲- مسند کردن احادیث مرفوع با کمک تفاسیر عبد الرزاق، سفیان ثورى و مجاهد. ۳- مشخص نمودن ارزش حدیث و اثر با استفاده از منابع معتبر ۴- جمع آورى روایات مفقود، از تفسیر با کمک تفسیر ابن کثیر، در المنثور، فتح البارى ابن حجر و فتح القدیر شوکانى.

منابع

  • مقدمه تفسیر ابن ابى حاتم، جلد اول.
  • دائرة المعارف بزرگ اسلامى، ج ۲ ص ۶۳۷.
  • تفسیر و مفسران، آیت الله معرفت.
***
تفسیر قرآن
درباره تفسیر قرآن: تفسیر قرآن -تاریخ تفسیر - روشهای تفسیری قرآن
اصطلاحات: اسباب نزول -اسرائیلیات -سیاق آیات
شاخه های تفسیر قرآن:

تفسیر روایی (تفاسیر روایی) • تفسیر اجتهادی (تفاسیر اجتهادی) • تفسیر فقهی ( تفاسیر فقهی) • تفسیر ادبی ( تفاسیر ادبی) • تفسیر تربیتی ( تفاسیر تربیتی) • تفسیر كلامی ( تفاسیر كلامی) • تفسیر فلسفی ( تفاسیر فلسفی ) • تفسیر عرفانی (تفاسیر عرفانی ) • تفسیر علمی (تفاسیر علمی)

روشهای تفسیری قرآن:
تفاسیر به تفکیک مذهب مولف: