محمد بن على بن محبوب قمى: تفاوت بین نسخه‌ها

از دانشنامه‌ی اسلامی
پرش به ناوبری پرش به جستجو
(اضافه کردن رده)
(ویرایش)
 
(۵ نسخه‌ٔ میانی ویرایش شده توسط ۳ کاربر نشان داده نشده)
سطر ۱: سطر ۱:
 
{{بخشی از یک کتاب}}
 
{{بخشی از یک کتاب}}
 +
'''محمد بن علی بن محبوب قمی''' از [[فقیه|فقیهان]] و [[محدث|محدثان]] مورد اعتماد [[شیعه]] در قرن سوم هجری است. او از راویان بزرگی چون [[احمد بن محمد بن عیسی اشعری|احمد بن محمد بن عیسى]] و [[حسن بن محبوب السراد|حسن بن محبوب]] بهره گرفت و خود شاگردانی نظیر [[محمد بن یحیی عطار قمی|محمد بن یحیى عطار قمى]] و [[احمد ابن ادریس|احمد بن ادریس قمی]] را تربیت نمود. کتابهای النوادر، جنائز، زکوة، صوم و حج، از مجموعه آثار روایی اوست.
 +
{{شناسنامه عالم
 +
||نام کامل = '''محمد بن علی بن محبوب قمی'''
 +
||تصویر=
 +
||زادروز = 
 +
|زادگاه =
 +
|وفات =  قرن سوم هجری
 +
|مدفن =
 +
|اساتید =  [[یعقوب بن یزید|یعقوب بن یزید انبارى]]، [[احمد بن محمد بن عیسی اشعری|احمد بن محمد بن عیسى]]، [[حسن بن محبوب السراد|حسن بن محبوب]]،...
 +
|شاگردان = [[محمد بن یحیی عطار قمی|محمد بن یحیى عطار قمى]]، [[احمد ابن ادریس|احمد بن ادریس قمی]]، [[ابن بابویه قمی علی بن حسین بن موسی|على بن حسین بن بابویه]]،...
 +
|آثار = النوادر، جنائز، زکوة، صوم و حج، نکاح، طلاق، رضاع،...
 +
}}
 +
==ولادت==
  
 +
تاریخ دقیق تولد محمد بن علی بن محبوب مشخص نیست، اما به قرائنی در نیمه اول سده سوم هجرى قمرى است. یکى از این شواهد، [[احمد ابن ادریس|احمد بن ادریس قمى]] است که یکى از شاگردان معروف محمد بن على بن محبوب قمى به حساب مى آید. وقتى ابن ادریس در سال ۳۰۶ هجرى قمرى به جوار رحمت حق پیوسته باشد، طبعاً استادش باید در اواسط سده سوم چشم به جهان گشوده باشد. تاریخ رحلت و مدفن ایشان نیز مشخص نیست.
  
 +
==استادان ==
  
 +
از اخبار و روایات زیادى که محمد بن علی بن محبوب از خود به یادگار نهاده، برمى آید که ایشان عاشق علم و دانش به ویژه اخبار و آثار [[اهل البیت|اهل بیت]] پاک [[پیامبر اسلام|پیامبر اکرم]] صلی الله علیه و آله باشد؛ همانطور که در این راه نورانى و مقدس تلاش هاى بس گسترده و خداپسندانه اى هم داشته است. ایشان محضر استادان بزرگ و زیادى را درک کرده و با کسب فیض از خرمن دانش آنان بهره هاى فراوانى برده است. آن گونه که [[آیت الله سید ابوالقاسم خویی|آیت الله خوئى]] در کتاب گران سنگ [[معجم رجال الحدیث و تفصیل طبقات الرواة|معجم رجال الحدیث]] و سایر کتاب هاى خود نگاشته اند: «او در حدود ۱۱۰ استاد [[حدیث|حدیث]] داشته است».<ref>معجم رجال الحدیث، ج ۱۷، ص ۹؛ جامع الروات، ج ۲، ص ۱۵۶.</ref>
  
'''نماد ايمان'''
+
برخى از اساتید معروف او عبارتند از:
  
هر كس كه با مقوله انديشه و فرهنگ سروكار دارد و با نگاهى ژرف به تاريخ بشرى مى نگرد، اين حقيقت آفتاب گونه را درمى يابد كه انديشه و انديشمند و دانش و دانشمند در ميان تمام ملل، با هر عقيده و مرام و مسلكى كه باشند، احترام و اهميت ويژه اى دارند. چه اين قشر فرهيخته و خردورز، پايه هاى خلل ناپذير استقلال و پيشرفت ملت هايند.
+
۱- [[یعقوب بن یزید|یعقوب بن یزید انبارى]]؛ که محمد بن على بن محبوب از ایشان ۵۴ حدیث نقل مى کند.<ref> معجم رجال الحدیث، ج ۱۷، ص ۷ و ۱۰.</ref> یعقوب که یکى از اصحاب [[امام رضا]]، [[امام جواد]] و [[امام هادى]] علیهم السلام مى باشد، شخصیتى است نامدار و موثق.<ref>تنقیح المقال، علامه ممقانى، ج ۳، ص ۲۲۶؛ وسائل الشیعه، ج ۲۰، ص ۳۵۶.</ref> [[ابوعمرو کشی|کشى]] مى گوید: «یعقوب بن یزید انبارى به قمى معروف است و به گفته [[حسن بن علی بن فضال|حسن بن على فضال]]، یعقوب، کاتب [[ابودلف|ابودُلَف]] قاسم بوده است».<ref> رجال، کشى، ج ۲، ص ۸۶۵.</ref>
  
با وجود اين، وقتى به آئين آسمانى و جاودانه [[اسلام]] نظر مى افكنيم، مى بينيم اسلام بهترين تجليل ها و ستايش ها را از علم و علم پژوهان كرده است. پرچمدار اين طبقه انديشمند هم خود قرآن است، به طورى كه نام عالم را در كنار نام خدا و فرشتگانش مى آورد.(1) بارى، اين است رمز برپا كردن يادمان‌هاى اهل دانش.
+
۲- محمد بن الحسین ابى الخطاب(م، ۲۶۲ هـ.ق)، یکى از نام‌آورترین چهره هاى برجسته حدیث و [[فقه]] شیعى است. وى از یاران [[امام رضا]]، [[امام جواد]] و [[امام حسن عسکرى]] علیهم السلام مى باشد. محمد بن على بن محبوب از این استاد فرزانه ۲۱۰ روایت نقل مى کند.<ref>معجم رجال الحدیث، ج ۱۷، ص ۱۰؛ تنقیح المقال، ج ۳، ص ۱۰۶.</ref>
  
از جمله اخگران درخشنده آسمان [[قم]]، دانشمندى است بزرگ و فرزانه به نام محمد و كنيه ابوجعفر، او كه نام پدرش على است. به قم و خاندان رفيع و نبيل اين شهر كه اشعريون باشند، منسوب است؛ لذا او را «اشعرى قمى» مى خوانند.(2)
+
۳- [[عباس بن معروف قمى]]؛ این بزرگمرد هم از خاندان رفیع اشعرى بوده و محدثى است برجسته. وی از یاران موثق امام رضا و امام هادى علیهم السلام است. محمدد ابن محبوب ۸۴ روایت از او به یادگار حدیث مى کند.<ref> تنقیح المقال، ج ۲، ص ۱۳۹؛ و نیز در این باره، به مقاله اینجانب در جلد ششم، ص ۷۱ «ستارگان حرم» مراجعه شود.</ref>
  
'''طلوع ستاره '''
+
۴- [[احمد بن محمد بن عیسی اشعری|احمد بن محمد بن عیسى اشعرى قمى]]؛ جمیع مورخان او را ستوده اند و بدو توجه ویژه اى دارند. ایشان ضمن این که فقیه دین‌شناس و محدثى جامع بود، ریاست شهر قم را هم، بر عهده داشت و به اصطلاح، سیاستمدار بود. ابن محبوب از این استاد علم در حدیث شیعه، ۱۴۰ روایت مى آورد.<ref> معجم رجال الحدیث.</ref>
  
تاريخ ولادت اين محدثان و فقيهان گمنام تاريخ، كمتر به چشم پژوهشگران تراجم مى آيد، لذا تاريخ تولد آنان بيشتر در هاله اى از ابهام و اجمال قرار مى گيرد. بنابراين نمى توان آن چنان كه بايد در اين زمينه اظهارنظر كرد، جز با توسل به يك سرى شواهد و قرائن، براى تعيين تاريخ تقريبى از طلوع اين ستاره هاى پرفروغ. بنابراين مى توان حدس زد كه تولد اين بزرگوار، در نيمه اول سده سوم هجرى قمرى است. يكى از شواهد ما، [[احمد بن ادريس قمى]] است. وى يكى از استادان معروف [[شيخ كلينى]] است و خود نيز در زمره شاگردان محمد بن على بن محبوب قمى به حساب مى آيد. وقتى ايشان در سال 306 هجرى قمرى به جوار رحمت حق پيوسته باشد، طبعاً استادش بايد در اواسط سده سوم چشم به جهان گشوده و شبستان زندگى پدر را به قدوم خود رونق و صفا بخشيده باشد.
+
۵- [[حسن بن محبوب السراد|حسن بن محبوب سراد]]؛ نام شریف حسن بن محبوب در [[کتب اربعه|کتاب هاى چهارگانه]] و معروف شیعه بسیار آمده است. ایشان را از یاران موثق و مبرز [[امام کاظم]] و [[امام رضا]] علیهماالسلام برشمرده اند. او یکى از افراد گروه [[اصحاب اجماع]] مى باشد.
  
'''اساتيد'''
+
۶- على بن یسندى قمى؛ او هم یکى از استادان محمد ابن محبوب است که عالمان [[علم رجال|رجال]] از او به نیکى یاد کرده و به او اعتماد دارند. او نیز در زمره روایتگرانى است که روایات زیادى را از [[ائمه اطهار|امامان]] اهل بیت علیهم‌السلام نقل کرده اند. جناب ابن محبوب از این مرد بزرگوار ۵۷ روایت از خود به یادگار گذاشته است.<ref> خلاصه، علامه، ص ۳۷؛ رجال، کشى، ج ۲، ص ۸۵۱؛ الفهرست، شیخ طوسى، ص ۴۶؛ تنقیح المقال، ج ۱، ص ۳۰۴.</ref>
  
از اخبار و روايات زيادى كه اين مرد بزرگ از خود به يادگار نهاده، برمى آيد كه ايشان عاشق علم و دانش به ويژه اخبار و آثار اهل بيت پاك پيامبر اكرم صلی الله علیه و آله باشد؛ همان  طور كه در اين راه نورانى و مقدس تلاش هاى بس گسترده و خداپسندانه اى هم داشته است. ايشان محضر استادان بزرگ و زيادى را درك كرده و با كسب فيض از خرمن دانش آنان بهره هاى فراوانى برده است. آن گونه كه آيت الله خوئى در كتاب گران سنگ معجم رجال الحديث و ساير كتاب هاى خود نگاشته اند: «او در حدود 110 استاد روايت و حديث داشته است».(3)
+
==شاگردان==
  
در آن روزگاران بسيار سخت كه بيشتر مسافرت ها با خطر همراه بوده، اين پديده بسيار شگفت مى نمايد كه چگونه جان تشنه او به كلام [[اهل بيت]] علیهم‌السلام سيراب نمى شد. هميشه در صدد بود از هر كس در هر نقطه اى از مراكز [[حديث]] كه بتواند سخنى از امامانش بشنود و آن‌ها را بنويسد؛ تا بنيادهاى معرفت دينى و عقيدتى جاودانه اى را براى نسل ها و مؤمنان تاريخ بنا گذارد.
+
جمعى از نخبگان و عالمان شیعه هم در محضر این استاد حدیث، زانوى شاگردى به زمین زدند، و او آنچه از روایات و آثار نورانى [[اهل البیت|اهل  بیت]] پیغمبر صلی الله علیه و آله فراگرفته بود، با کمال دقت و توجه به آیندگان سپرد. در این نوشتار به ذکر سه تن از شاگردان نامدار ابن محبوب بسنده مى کنیم:
  
در اين مقاله، براى آشنايى بيشتر با شخصيت اين محدث جليل، به شرح حال جمعى از اساتيد او كه معروف و مشهورترند، مى پردازيم:
+
۱- [[محمد بن یحیی عطار قمی|محمد بن یحیى عطار قمى]]؛ شخصیتى است معظم و مورد عنایت رجال شناسان. وى استاد مرحوم [[شیخ کلینی|کلینى]] بود. محدثى است با روایات متعدد، بزرگِ دانشمندان شیعه قم و صاحب تألیفات متعدد.<ref> معجم الرجال، ج ۱۷، ص ۱۱؛ تنقیح المقال، ج ۲، ص ۲۹۱.</ref>
  
* 1- يعقوب بن يزيد انبارى؛ كه محمد بن على بن محبوب از ايشان 54 [[حديث]] نقل مى كند.(4) يعقوب كه يكى از اصحاب [[امام رضا]] علیه‌السلام، [[امام جواد]] علیه‌السلام و [[امام هادى]] علیه‌السلام مى باشد، شخصيتى است نامدار و موثق.(5)
+
۲- [[احمد ابن ادریس|احمد بن ادریس]]؛ او هم استاد مرحوم کلینى بوده است. ابن ادریس در فضل، علم، [[فقه]]، [[حدیث]] و اعتقاد در موقعیت والایى قرار داشت، تمام تراجم‌نویسان از این محدث گرانقدر با تجلیل و تعظیم یاد کرده اند. بیشتر روایات محمد بن على بن محبوب به وسیله این شاگرد برجسته اش به دانشمندان بعد از ایشان منتقل گشته است.
  
او در اواخر عمر خود به [[بغداد]] منتقل شد، كشى مى گويد: «يعقوب بن يزيد انبارى به قمى معروف است و به گفته حسن بن على فضال، يعقوب، كاتب ابودُلَف قاسم بوده است».(6)
+
۳- [[ابن بابویه قمی علی بن حسین بن موسی|على بن الحسین بن بابویه]]؛<ref> رجال، نجاشى، ص ۶۷؛ رجال، شیخ، ص ۴۴۴؛ تنقیح المقال، ج ۱، ص ۴۸؛ خلاصه، علامه، ص ۱۶.</ref> او پدر بزرگوار [[شیخ صدوق]] است. نجاشى درباره ابن بابویه مى گوید: «او از دانشمندان قم و برجسته ترین آن‌ها است. انسانى فقیه، عالم، موثق و نامور».<ref>الفهرست، شیخ طوسى، ص ۱۴۵.
 +
</ref>
  
'''نگاهى به شخصيت ابودُلَف '''
+
==صحابى امام==
  
در اين جا بسيار جالب است به مردى اشاره داشته باشيم كه يعقوب بن يزيد، منشى و كاتب او بوده است. بسيارى از دانشمندان معروف جهان اسلام از روزگار وى تاكنون از ايشان به نيكى ياد كرده اند؛ به عنوان كسى كه با وجود برجستگى هاى بزرگ در فرهنگ، ادب، سياست، حكمرانى، شجاعت، احسان و بخشش به امامان شيعه باور و اعتقادى عميق داشته است. سخنان اين صاحب نظران درباره آن سياستمدار فرهيخته و مرد فرهنگ، شمشير و سخاوت، مى تواند گامى براى شناخت بهتر و ژرفتر از او باشد.
+
آن گونه که از کلام و سخن بزرگان تراجم بدست مى آید، محمد بن على بن محبوب قمى را در شمار یاران [[معصوم|معصومین]] علیهم‌السلام ذکر نکرده اند، اگر چه به ظاهر روزگار حیات [[امام هادی علیه السلام|امام هادى]] علیه‌السلام و [[امام حسن عسکری علیه السلام|امام عسکرى]] علیه‌السلام را درک نموده است، بر این اساس [[شیخ طوسی|شیخ طوسى]] او را در گروه [[محدث|محدثان]] و دانشمندانى آورده است که از امام علیه‌السلام روایت نقل نکرده اند.<ref>رجال، شیخ طوسى، ص ۴۹۴.</ref> اما محقق توانا، [[سید ابوالقاسم خویی|آیت الله خوئى]] در کتاب رجال خود آورده است: «این محدث بزرگ از فقیه علیه‌السلام روایت و حدیث مى کند».<ref> معجم الرجال، ج ۱۷، ص ۹؛ (روى عن الفقیه علیه السلام).</ref>
  
[[ابن‌نديم]] مى نويسد: «ابودلف رئيس طائفه و عشيره خود بود و علاوه بر حمكرانى، خود در جَرگه اديبان و شاعران توانا بود».(7)
+
همانا بر اهل فضل و دانشوران محقق پوشیده نیست که واژه «فقیه» در روایات معمولاً و بیشتر به [[امام موسی کاظم علیه السلام|حضرت کاظم]] علیه‌السلام گفته مى شود، همانند العالم؛ ولى از آنجایى که فاصله زمانى بین امام موسى بن جعفر علیه‌السلام و این محدث شیعى بسیار زیاد است، تقریباً محال مى نماید که او بتواند بدون واسطه از آن امام همام روایت نقل کند؛ ولى اگر مقصود از فقیه، امام هادى علیه‌السلام و یا امام حسن عسکرى علیه‌السلام باشد، دور از حقیقت نتواند بود؛ چون همان  گونه که گفته شد، اگر چه بیشتر به حضرت کاظم علیه‌السلام فقیه مى گویند، اما در عرف روایات براى حضرت هادى علیه‌السلام و امام عسکرى علیه‌السلام هم واژه فقیه در قالب «سألت عن الفقیه علیه‌السلام» یا «کتب الى الفقیه علیه‌السلام» بکار رفته است.
  
مسعودى مى گويد: «او بزرگِ قبيله خود بود. شاعرى توانا و قهرمانى بسيار شجاع كه در سال 226 از دنيا رفت. مردى كه با گرايش به تشيع، به على بن ابيطالب علیه‌السلام عشق و محبت مى ورزيد».(8)
+
[[ابن شهر آشوب]]، صاحب [[مناقب ابن شهر آشوب (کتاب)|المناقب]] نیز همان سخن را چنین مى نگارد: «از جلمه لقب هاى امام هادى علیه‌السلام نجیب، مرتضى و فقیه عسکرى است و به حضرت علیه‌السلام مى گویند: «الفقیه العسکرى».<ref>المناقب، ابن شهر آشوب، ج ۴، ص ۴۰۱؛ تنقیح المقال، ج ۱، ص ۱۸۵؛ معجم الرجال، ج ۱۷، ص  ۹.</ref>
  
ذهبى نيز چنين مى آورد: «ابودلف حكمران سرزمين كرج و اطراف آن، انسانى بود شجاع و دلاور، بسيار سخاوتمند و شاعرى توانا. در نبرد با بابك خرم دين، فرماندهى سپاه اسلام به دست او بود؛ و باز او بود كه آن طائفه را نابود كرد. وى در روزگار معتصم عباسى مدتى حكمران [[دمشق]] بود و در سال 225 از دنيا رفت».(9)
+
کلام آیت الله العظمى خوئى رساى این معنا نیست که ایشان از یاران و اصحاب امام علیه‌السلام باشد؛ بلکه فقط تا این حد مى رساند که او از حضرت امام علیه‌السلام روایت نقل کرده است؛ البته احتمال دارد از محضر امام هم بهره برده و یا آن که نقل روایات وى از امام علیه‌السلام به صورت مکاتبه و نامه‌نگارى - که در آن روزگار مرسوم و رائج بود - بوده است.
  
ابن خلكان در وفيات الاعيان، كتاب جهانى و پرآوازه خود چنين مى نگارد: «ابودلف يكى از فرماندهان و سرداران مأمون و معتصم عباسى بود. وى مردى بود بزرگوار، با شخصيت، بخشنده، شجاع و اهل دانش و ادب؛ به گونه اى كه فرهيختگان و دانشوران عصر، از خرمن دانش و ادب او بهره مى بردند. او چندان سخاوت داشت، كه خود بارها مقروض شد. ساختن شهر كرج را پدرش آغاز كرد و ابودلف آن را وسعت بخشيد. وى به همراه خاندان و عشيره اش در آنجا ساكن بود» ابودلف به امامان شيعه به شدت علاقمند بود و مى گفت: «هر آن كس كه پيرو امامان شيعى نباشد نتوان او را حلال زاده شمرد».
+
==از نظر دانشمندان==
  
براى همين وى به سادات و فرزندان پيغمبر صلی الله علیه و آله علاقه ويژه اى داشت، به گونه اى كه مى گويند: در هنگام [[مرگ]]، كه اندك زمانى حالش بهبود يافته بود، به اطرافيان خود نظر افكند و گفت: «آيا از ارباب نياز و حاجت، كسى هست كه بر در سراى باشد؟» به او گفتند: «آرى، ده نفر از سادات و اشراف خراسان حضور دارند. مدتى است كه به اين جا آمده اند و منتظرند حال شما خوب شود» و ايشان با حال نامناسبى كه داشت، دستور داد [[سادات]] را وارد كنند، وقتى از احوال آن‌ها جويا شد، فهميد كه زندگى بر آنان به سختى مى گذرد و در تنگناى معيشت قرار دارند. دستور داد، به هر كدام دو كيسه زر بخشيدند كه در هر كيسه هزار اشرفى قرار داشت به اضافه مقدارى پول براى مخارج راه؛ سپس به آنان فرمود: «اين كيسه ها و پول‌ها را به خانواده هاى خود برسانيد» آن‌گاه گفت: «من از شما به پاداش اين نيكى، مى خواهم كه هر يك شجره نامه و سلسله نسبتان را از پدر خود تا [[امیرالمومنین]] علیه‌السلام و [[حضرت فاطمه]] سلام الله علیها بنويسيد و در پايان گواهى دهيد كه: «اى پيامبر! ما در تنگى و سختى معاش بوديم، از شهرهاى دور نزد ابودلف آمديم و او به هر يك از ما دو هزار دينار براى خشنودى و طلب شفاعت از تو احسان نمود» سادات ذريه پيامبر صلی الله علیه و آله هم خواسته او را اجابت كرده، نوشته هايشان را به او دادند. آن مرد عاشق اهل بيت علیهم‌السلام دستور داد، تمام آن نوشته ها و گواهى نامه ها را درون كفنش بگذارند و با او دفن كنند.(10)
+
اکثر تراجم نویسان از این [[محدث]] به نیکى ستوده اند و او را به شمار [[فقیه|فقیهان]] و محدثان درجه اول [[شیعه]] آورده اند. [[احمد بن علی نجاشی|نجاشى]]، رجال شناس نامى شیعه، مى گوید: «محمد بن على بن محبوب، در عصر خود بزرگ قمیین بود و مردى بود مورد اطمینان، بصیر، فقیه در دین و داراى اعتقادات صحیح».<ref>رجال، نجاشى، ص ۶۷؛ (شیخ القمیین فى زمانه، ثقة، عین، فقیه، صحیح المذهب).</ref>
  
علامه سيد محسن امين درباره اش چنين مى گويد: «ابودلف، اميرى مشهور و معروف به بخشش و شجاعت بود، او اهل شهرى بود در نزديكى همدان، شاعرى بود اديب و جنگجوئى شجاع، او اما با اين كه هنوز جوان مى نمود، از طرف هارون الرشيد، حكمران منطقه بزرگى از [[عراق]] عجم شد، تاريخ عرب همانند اين شخصيت فرزانه و شجاع كمتر سراغ دارد. او نمونه و الگوئى از اخلاق و مردانگى است كه هم در عرصه دنيا و سياست به جايگاه رفيعى دست يازيد، هم در دين و ديانت.(11)
+
این عالى ترین و زیباترین، ستایشى است که در شأن و منزلت قامت بلند و رساى فقه و حدیث شیعه، گفته شده؛ و اصل و اساس گفته ها و نظرات تمام تراجم‌نویسان همانند [[علامه حلی|علامه حلى]]، [[عبدالله مامقانی|علامه ممقانى]] و علامه خوئى از همین کلام نجاشى، شکل گرفته است.
  
مرحوم دهخدا نيز در لغتنامه مى نويسد: «او يكى از سرهنگان و اميران مأمون و معتصم و مرجع اديبان و دانشوران بود. خليفه او را حكومت كردستان داد و در شهر كرج - كره رود فعلى -، زندگى مى كرد.(12) اين كه در منابع متعدد گفته مى شود او فرمانرواى كرج بود، منظور كرج فعلى كه در نزديك تهران است، نيست.
+
==آثار و تألیفات==
  
ياقوت حموى مى گويد: «كرج شهرى است بين اصفهان و همدان كه به همدان نزديكتر است. ابودلف آنجا را به عنوان شهر بنياد كرد و آن را وطن خود قرار داد».(13) به هر حال آن شهر در عصر روزگار ما، وجود ندارد.(14)
+
این محدث جلیل، در حوزه اعتقاد به [[ولایت]] امامان شیعه از جایگاه بس رفیع و بلندى برخوردار است. روایات زیادى که از او به عنوان یک میراث فرهنگى گرانبها به دست ما رسیده، گویاى این حقیقت انکارناپذیر است. مرحوم خوئى مى گوید: «محمد بن على بن محبوب قمى ۱۱۱۸ روایت نقل کرده است». سپس ایشان تمام آن‌ها را همراه با آدرس در کتاب خود مى آورد.<ref> معجم الرجال، ج ۱۷، ص ۳۳۳.</ref>
  
2- محمد بن الحسين ابى الخطاب، با كنيه ابوجعفر كه يكى از نام‌آورترين چهره هاى برجسته حديث و فقه شيعى است. همه گزارش دهندگان تراجم و راويان، او را به بهترين وجه ستوده اند. وى از ياران سترگ [[امام رضا]] علیه‌السلام، [[امام جواد]] علیه‌السلام و [[امام حسن عسكرى]] علیه‌السلام مى باشد. مرغ جان ايشان در سال 262 هـ.ق به شاخسار ابديت پرواز كرد. محمد بن على بن محبوب از اين استاد فرزانه 210 روايت نقل مى كند.(15)
+
این مرد حقیقت طلب و عاشق آثار [[اهل البیت|اهل بیت]] علیهم‌السلام، کتاب هاى زیادى تألیف کرده از جمله: کتاب النوادر؛ جنائز؛ زکوة؛ صوم؛ حج؛ نکاح؛ رضاع؛ طلاق؛ دیات؛ ثواب؛ ضیاء و نور؛ زمرد؛ زبرجد و تولد.<ref>رجال، نجاشى، ص ۲۴۱؛ الفهرست، شیخ، ص ۱۴۵.</ref>
  
3- عباس بن معروف قمى؛ اين بزرگمرد هم از خاندان رفيع اشعرى بوده و محدثى است برجسته. ايشان كه بسيار هم معروف مى باشد، از ياران موثق و بزرگوار امام رضا علیه‌السلام و [[امام هادى]] علیه‌السلام است. اكثر قريب به اتفاق گزارش دهندگان شرح حال محدثان شيعه، او را ستوده و به شخصيتش ارج مى نهند. ابن محبوب 84 روايت از او به يادگار حديث مى كند.(16)
+
[[ابن ادریس حلی|ابن ادریس حلى]]، فقیه بزرگ شیعه، در کتاب [[السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی (کتاب)|سرائر]] مى گوید: «یکى از کتاب‌هائى که این [[احادیث]] را از آن نقل مى کنیم، کتاب نوادر، تألیف و تصنیف محمد بن على بن محبوب اشعرى جوهرى قمى است. این کتاب به دست خط [[شیخ طوسی|شیخ طوسى]] به دست من رسیده است، من این اخبار را از این کتاب نقل مى کنم».<ref>سرائر، مستطرفات، ابن ادریس، ج ۳، ص ۶۰۱، چاپ جامعه مدرسین.</ref>
  
4- احمد بن محمد بن عيسى اشعرى قمى؛ اين شخصيت بلندمرتبه شيعى، در قله كمال و دانش و فضل قرار دارد. جميع مورخان او را ستوده اند و بدو توجه ويژه اى دارند. ايشان ضمن اين كه فقيه دين‌شناس و محدثى جامع بود، رياست شهر قم را هم، بر عهده داشت و به اصطلاح، سياستمدار بود. ابن محبوب از اين استاد علم در حديث شيعه، 140 روايت مى آورد.(17)
+
نکته دیگرى که درباره این روایتگر اخبار و روایات شیعه قابل ذکر است، آن که او یک [[فقیه]] دین‌شناس بود. لذا روایاتش بیشتر صبغه فقهى دارد و در تمام ابواب [[فقه]] از این بزرگمرد روایت نقل مى کنند. مرحوم آقاى خوئى در پایان جلد ۱۷ از کتاب [[معجم رجال الحدیث و تفصیل طبقات الرواة (کتاب)|معجم الرجال]] خود، همه روایات و اخبار او را در تمامى ابواب فقه، از [[کتب اربعه|کتاب هاى چهارگانه]] شیعه در چند صفحه نقل مى کند.<ref> معجم الرجال، ج ۱۷، ص ۳۳۳.</ref> مطلب مذکور از بررسى آن روایات بدست آمده است. به طور کلى روایاتى که از ایشان منقول است، در مباحث مربوط به فقه عملى و روش و رفتار یک مسلمان در زندگانى فردى خلاصه مى شود.
  
5- حسن بن محبوب سراد؛ او بزرگ ترين و معروف ترين روايتگر آثار و اخبار [[اهل بيت]] علیهم‌السلام است. اگر كسى كتاب هاى چهارگانه و معروف شيعه را مورد عنايت قرار دهد، نام مبارك و شريف حسن بن محبوب را به همراه استادِ بزرگ او، على بن رثاب بسيار مى بيند. او محدثى است كه توانسته قله رفيع روايات اهل بيت علیهم‌السلام را بپيمايد و به سرچشمه [[فقه]] و [[حديث]] شيعه دست يابد. تمام مورخين او را به زيباترين قلم و محكم ترين بيان ستايش كرده اند و ايشان را از ياران موثق و مبرز [[امام كاظم]] علیه‌السلام و [[امام رضا]] علیه‌السلام برشمرده اند. وى از 60 نفر از ياران [[امام صادق]] علیه‌السلام روايت نقل مى كند. او يكى از افراد گروه اصحاب اجماع - كه مورد اعتماد و توجه ويژه فقيهان و عالمان شيعه هستند- مى باشد.
+
==نقل روایت==
 +
در انتها، گزیده‌ای از روایات منقول از محمد بن علی بن محبوب قمی ذکر می شود:
 +
'''<I>شأن بلال:</I>'''
  
درباره حسن بن محبوب مى نويسند كه جناب پدربزرگوارش محبوب، در مقابل هر يك حديثى كه حسن از على بن رثاب روايت مى كرد، به او يك درهم نقره صله مى داد. حسن بن محبوب در سال 224 هـ.ق جان به جان آفرين تسليم كرد و روح مقدسش به ملكوت اعلى پيوست.(18)
+
ابن محبوب به واسطه از [[پیامبر اسلام|رسول اکرم]] صلی الله علیه و آله نقل مى کند که فرمودند: «من در روز [[قیامت|قیامت]] محشور شده، بر براق مى نشینم و [[حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها|حضرت زهرا]] سلام الله علیها بر ناقه من، به نام «غضباء» و [[بلال]] نیز در حالى محشور مى شود که بر یکى از شتران [[بهشت]] سوار شده و [[اذان]] مى گوید: «اشهد ان لا اله الا اللّه و اشهد ان محمداً رسول اللّه» و در این حال او را با حله هاى بهشتى مى پوشانند».<ref>همان، ص ۶۰۲.</ref>
  
6- على بن يسندى قمى؛ او هم يكى از استادان ابن محبوب است كه عالمان رجال از او به نيكى ياد كرده و به او اعتماد دارند. او نيز در زمره روايتگرانى است كه روايات زيادى را از امامان اهل بيت علیهم‌السلام نقل كرده اند. جناب ابن محبوب از اين مرد بزرگوار 57 روايت از خود به يادگار گذاشته است.(19)
+
'''<I>ذکر خدا:</I>'''
  
'''شاگردان '''
+
وى با واسطه از [[امام صادق]] علیه‌السلام روایت مى کند که آن امام فرمودند: «سبحان الله کلمه اى است که آسان تر بر زبان جارى مى شود». راوى مى گوید: به امام گفتم: آیا مى توانم در [[رکوع|رکوع]] و [[سجده|سجود]] «لا اله الا اللّه، الحمدللّه و اللّه اکبر» بگویم؟ امام فرمودند: «بله، همه این ها ذکر خداست».<ref>همان، ص ۶۰۳.
 +
</ref>
  
با شناخت اساتيد ابن محبوب، پرده اى از شخصيت نهفته اش كنار مى رود، چهره او آشكارتر مى شود. از اين رو - با توجه به آنچه نگاشتيم. - جمعى از نخبگان و عالمان [[شيعه]] هم در محضر اين استاد حديث، زانوى شاگردى به زمين زدند، و او با انتقال آنچه از روايات و آثار نورانى اهل  بيت پيغمبر صلی الله علیه و آله كه فراگرفته بود، امانت هاى گرانبهائى را كه از سلف صالح به او رسيده بود؛ با كمال دقت و توجه به آيندگان سپرد. در اين نوشتار به ذكر سه تن از شاگردان به نام ابن محبوب بسنده مى كنيم:
+
'''<I>اهمیت نماز اول وقت:</I>'''
  
1- محمد بن يحيى عطار قمى؛ با كنيه ابوجعفر كه به خاندان محدث و عالم پرور اشعرى منسوب است، شخصيتى است معزز و معظم و مورد عنايت رجال شناسان. وى استاد مرحوم كلينى بود. محدثى است با روايات متعدد، بزرگِ دانشمندان شيعه قم و صاحب تأليفات متعدد.(20)
+
باز با واسطه از امام صادق علیه‌السلام نقل مى کند که امام علیه‌السلام فرمودند: «فضیلت [[نماز اول وقت]]، براى مؤمن از فرزند و ثروت بهتر است».<ref>التهذیب، شیخ طوسى، ج ۲، ص ۴۰.</ref>
  
2- احمد بن ادريس؛ كنيه اش ابوعلى است، منسوب به اشعرى و معروف به «قمى». او هم استاد مرحوم كلينى بوده و يكى از كم‌نظيرترين دانشمندان بزرگ شيعه است. او در فضل، علم، [[فقه]]، [[حديث]] و اعتقاد در موقعيت والايى قرار داشت، تمام تراجم‌نويسان از اين محدث گرانقدر با تجليل و تعظيم ياد كرده اند.
+
'''<I>اذان:</I>'''
  
نجاشى مى گويد: «او فقيهى موثق، داراى روايات صحيح و كثيرالروايه است»(21) و بيشتر روايات محمد بن على بن محبوب به وسيله اين شاگرد برجسته اش به دانشمندان بعد از ايشان منتقل گشته است.
+
از امام صادق علیه‌السلام با واسطه روایت مى کند که حضرت فرمودند: «وقتى که اذان مى گوئى، صدایت را بلند کن؛ زیرا به همان اندازه اى که صدایت بلندتر و فراگیرتر شود، خداوند به تو ثواب عطا مى کند».<ref>همان، ص ۵۸.</ref>
  
شيخ در رجال، در دو جا از او ياد مى كند: در يك مورد، او را در ياران امام عسكرى علیه‌السلام آورده است و مى گويد: «با آن امام علیه‌السلام ملاقات كرد ولى روايتى از ايشان ندارد»(22) و در جاى ديگر چنين مى نگارد: «احمد بن ادريس اشعرى قمى يكى از فرماندهان بود»(23) ولى مشخص نيست در كجا وى چنين منسبى را داشته است؟
+
'''<I>جمع بین دو سوره در نماز:</I>'''
  
او بعد از عمرى بابركت، كه بيشتر آن را در راه ترويج و گسترش آثار و اخبار امامان معصوم علیهم‌السلام صرف كرد، در سفر بازگشت از [[مكه]] در نزديكى شهر [[كوفه]] كبوتر روحش از قفس تنگ دنيا آزاد گشت و به ملأ اعلى پيوست.(24) روحش شاد.
+
از [[امام باقر]] علیه‌السلام نقل مى کند که حضرت فرمودند: «در نمازهاى واجب کراهت دارد که نمازگزار بین دو [[سوره]] جمع کند و اما در نمازهاى مستحبى اشکال و مانعى ندارد».<ref>همان، ص ۷۱.</ref>
  
3- على بن الحسين بن بابويه،(25) جناب على بن الحسين پدربزرگوار [[شيخ صدوق]] است. نام شريف اين پدر و فرزند، چونان دو ستاره تابناك و پرفروغ بر تارك آسمان علم و تقوا و حديث تا قيام قيامت خواهد درخشيد.
+
'''<I>لعن بنى امیه:</I>'''
  
بهترين و زيباترين ترسيم از چهره اين فرزانه شيعه، سخن بلند رجالى بزرگ نجاشى است. او درباره على بن الحسين بن بابويه چنين داد سخن مى دهد: «او اهل قم و كنيه اش ابوالحسن بود؛ از دانشمندان قم و برجسته ترين آن‌ها است. انسانى فقيه، عالم، موثق و نامور. ايشان به [[عراق]] رفت و با ملاقات نائب خاص امام عصر علیه‌السلام، شيخ ابوالقاسم حسين بن روح يك سلسله مسائل شرعى از او سؤال كرد و سپس از [[قم]] نامه اى به جناب حسين بن روح نوشت تا آن را به حضرت ولى عصر علیه‌السلام برساند. در آن نامه از امام علیه‌السلام خواسته بود تا حضرت علیه‌السلام [[دعا]] فرمايند، خداوند به او فرزندانى عطا كند. امام علیه‌السلام نيز در جواب نوشتند: «ما از خداوند تبارك و تعالى خواستيم و در پيشگاه او دعا كرديم، خداوند بزودى دو فرزند پسر كه فرزندان خوبى و نيكى هم خواهند بود، به شما عطا مى كند» و همين طور شد. يكى از آن دو فرزند، جناب شيخ صدوق بود كه مى گويند بارها چنين افتخار مى كرد: «من به دعاى [[امام زمان]] علیه‌السلام به دنيا آمدم» و ديگر برادر بزرگوارش حسين بود.(26)
+
از حضرت باقر علیه‌السلام روایت مى کند که امام علیه‌السلام فرمودند: «هر وقت از نماز فارغ شدى، [[بنی امیه|بنى‌امیه]] را [[لعن|لعنت]] کن و این کار را فراموش مکن».<ref>همان، ص ۱۰۹.</ref>
  
[[شيخ طوسى]] آورده است كه ابن سوره قمى مى گويد: «هر زمان ابوجعفر، شيخ صدوق و برادرش ابوعبدالله، اخبار و روايات اهل بيت علیه‌السلام را نقل مى كردند، مردم از اين همه حافظه تعجب كرده و مى گفتند: «اين مقام و شأن شما براى اين است كه به دعاى حضرت امام عصر عجل الله تعالی فرجه شریف به دنيا آمديد»؛ اين سخن در ميان مردم قم مشهور است».(27)
+
'''<I>صوت زیبا در قرائت قرآن:</I>'''
  
'''صحابى امام '''
+
با واسطه از معاویة بن عمار و او از امام صادق علیه‌السلام روایت مى کند که به امام علیه‌السلام گفتم: «مردى قرائت [[قرآن]] و [[دعا]] به دلش نمى نشیند؛ مگر این که با صداى بلند بخواند». امام علیه‌السلام فرمودند: «اشکالى ندارد، [[امام سجاد علیه السلام|امام على بن الحسین]] علیه‌السلام، خوش صداترین قارى قرآن بود. قرآن را به گونه اى بلند مى خواند که همه اهل خانه مى شنیدند. امام باقر علیه‌السلام هم خوش صداترین بود و هنگام خواندن قرآن آن را با صوت زیبا تلاوت مى کرد. شب ها که براى [[نماز]] برمى خواست، صدایش را براى [[تلاوت قرآن]] بلند مى کرد، به طورى که رهگذرانى که از کوچه مى گذشتند، سقاها و آب‌آوران [[مدینه]]، همه مى ایستادند و به تلاوت آن حضرت گوش مى سپردند».<ref>سرائر، مستطرفات، ج ۳، ص ۶۰۴.</ref>
  
آن گونه كه از كلام و سخن بزرگان تراجم بدست مى آيد، محمد بن على بن محبوب قمى را در شمار ياران معصومين علیهم‌السلام ذكر نكرده اند، اگر چه به ظاهر روزگار حيات امام هادى علیه‌السلام و امام عسكرى علیه‌السلام را درك نموده است، بر اين اساس [[شيخ طوسى]] او را در گروه محدثان و دانشمندانى آورده است كه از امام علیه‌السلام روايت نقل نكرده اند.(28) اما محقق توانا، حضرت آيت الله خوئى در كتاب رجال خود آورده است: «اين محدث بزرگ از فقيه علیه‌السلام روايت و حديث مى كند».(29)
+
'''<I>شک در وضوء:</I>'''
  
همانا بر اهل فضل و دانشوران محقق پوشيده نيست كه واژه «فقيه» در روايات معمولاً و بيشتر به حضرت كاظم علیه‌السلام گفته مى شود، همانند العالم؛ ولى از آنجايى كه فاصله زمانى بين امام موسى بن جعفر علیه‌السلام و اين محدث شيعى بسيار زياد است، تقريباً محال مى نمايد كه او بتواند بدون واسطه از آن امام همام روايت نقل كند؛ ولى اگر مقصود از فقيه، امام هادى علیه‌السلام و يا امام حسن عسكرى علیه‌السلام باشد، دور از حقيقت نتواند بود؛ چون همان  گونه كه گفته شد، اگر چه بيشتر به حضرت كاظم علیه‌السلام فقيه مى گويند، اما در عرف روايات براى حضرت هادى علیه‌السلام و امام عسكرى علیه‌السلام هم واژه فقيه در قالب «سألت عن الفقيه علیه‌السلام» يا «كتب الى الفقيه علیه‌السلام» بكار رفته است.
+
با واسطه از امام ششم علیه‌السلام روایت مى کند که از آن حضرت علیه‌السلام سؤال شد: «نمازگزارى که بعد از اتمام نماز، شک مى کند آیا نماز را با [[وضو]] خوانده یا بدون وضو، چه وظیفه اى دارد؟» امام علیه‌السلام در پاسخ فرمودند: «نمازش صحیح بوده، و لازم نیست آن را دوباره بخواند».<ref>التهذیب، شیخ طوسى، ج ۱، ص ۱۰۱.</ref>
  
[[ابن شهر آشوب]]، صاحب المناقب نيز همان سخن را چنين مى نگارد: «از جلمه لقب هاى امام هادى علیه‌السلام نجيب، مرتضى و فقيه عسكرى است و به حضرت علیه‌السلام مى گويند: «الفقيه العسكرى».(30)
+
'''<I>حال مختار در قیامت:</I>'''
  
كلام آيت الله العظمى خوئى رساى اين معنا نيست كه ايشان از ياران و اصحاب امام علیه‌السلام باشد؛ بلكه فقط تا اين حد مى رساند كه او از حضرت امام علیه‌السلام روايت نقل كرده است؛ البته احتمال دارد از محضر امام هم بهره برده و يا آن كه نقل روايات وى از امام علیه‌السلام به صورت مكاتبه و نامه‌نگارى - كه در آن روزگار مرسوم و رائج بود - بوده است.
+
باز با واسطه از حضرت امام جعفرصادق علیه‌السلام نقل مى کند که فرمودند: وقتى پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله بر پل [[صراط]] عبور مى کند، پشت سر ایشان [[امام علی علیه السلام|امام على]] علیه‌السلام است و به دنبال على علیه‌السلام، حضرت [[امام حسن]] علیه‌السلام و پشت سر امام حسن علیه‌السلام، [[امام حسین]] علیه‌السلام. هنگامى که آن‌ها به وسط پل صراط مى رسند، [[مختار ثقفی|مختار]] فریاد مى زند: «اى ابا عبدالله! در دنیا به خونخواهى تو قیام کردم و انتقام خونت را از قاتلانت گرفتم» (یعنى مرا از آتش جهنم خلاص کن). پیامبر صلی الله علیه و آله به امام حسین علیه‌السلام مى فرمایند: «جواب او را بده». در این هنگام امام حسین علیه‌السلام، چونان عقابى که بر صید فرو مى نشیند، داخل آتش مى شود و مختار را از آتش بیرون مى آورد. حال آن که اگر قلب مختار را مى شکافت، محبت آن دو (خلیفه اول و دوم) را در جان او مى یافت.<ref> تهذیب الاحکام، شیخ طوسى، ج ۱، ص ۴۶۷.</ref>
  
'''سيماى ابن محبوب از منظر دانشمندان '''
+
'''<I>شأن پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله:</I>'''
  
اكثر تراجم نويسان از اين محدث به نيكى ستوده اند و او را به شمار فقيهان و محدثان درجه اول شيعه آورده اند. نجاشى، رجال شناس نامى شيعه، مى گويد: «محمد بن على بن محبوب، در عصر خود بزرگ قميين بود و مردى بود مورد اطمينان، بصير، فقيه در دين و داراى اعتقادات صحيح».(31)
+
با واسطه از حضرت امام باقر علیه‌السلام حکایت مى کند که: «وقتى در شب [[معراج]] پیامبر صلی الله علیه و آله به [[بیت المعمور]] رسیدند، [[جبرئیل|جبرئیل]] اذان و [[اقامه]] گفت، پیامبر صلی الله علیه و آله جلو ایستادند و [[فرشتگان]] و [[پیامبران|انبیاء]] پشت سر رسول اکرم صلی الله علیه و آله صف کشیدند...».<ref>همان، ج ۲، ص ۱۲۵.
 +
</ref>
  
اين عالى ترين و زيباترين، ستايشى است كه در شأن و منزلت قامت بلند و رساى فقه و حديث شيعه، گفته شده؛ و اصل و اساس گفته ها و نظرات تمام تراجم‌نويسان همانند علامه حلى، علامه ممقانى و علامه خوئى و ديگران از همين كلام نجاشى، شكل گرفته است.
+
'''<I>دعائى براى برطرف شدن غم و اندوه:</I>'''
  
'''گرايش روائى '''
+
با واسطه از حضرت صادق علیه‌السلام روایت مى کند که فرمودند: هر وقت تو را غم و اندوه فراگرفت، دست خویش را بر سجده گاهت بگذار، سپس همان دست را ابتدا به قسمت چپ صورت و آن‌گاه به پیشانى و طرف راست صورت، بکش. بعد این دعا را بخوان: «بسم اللّه، لا اله الا هو عالم الغیب والشهادة، الرحمن الرحیم، اللّهم اذهب عنى بالهموم والحزن» و تا سه مرتبه این دعا را تکرار کن.<ref>همان، ج ۲، ص ۱۱۲.
 +
</ref>
  
نكته ديگرى كه درباره اين روايتگر اخبار و روايات [[شيعه]]، قابل ذكر است. آن كه او يك فقيه دين‌شناس بود. لذا رواياتش بيشتر صبغه فقهى دارد و در تمام ابواب فقه از اين بزرگمرد روايت نقل مى كنند. مرحوم آقاى خوئى در پايان ج 17 از كتاب معجم الرجال خود، همه روايات و اخبار او را در تمامى ابواب فقه، از كتاب هاى چهارگانه شيعه در چند صفحه نقل مى كند.(32) مطلب مذكور از بررسى آن روايات بدست آمده است. به طور كلى رواياتى كه از ايشان منقول است، در مباحث مربوط به فقه عملى و روش و رفتار يك مسلمان در زندگانى فردى خلاصه مى شود.
+
==پانویس==
 +
<references />
 +
==منابع==
  
'''تأليف '''
+
* ابوالحسن ربانى صالح‌آبادى، [[ستارگان حرم]]، جلد ۷.
  
اين محدث جليل، در حوزه اعتقاد به ولايت امامان شيعه از جايگاه بس رفيع و بلندى برخوردار است. روايات زيادى كه از او به عنوان يك ميراث فرهنگى گرانبها به  دست ما رسيده، گوياى اين حقيقت انكارناپذير است. محقق توانا، آقاى خوئى مى گويد: «محمد بن على بن محبوب قمى 1118 روايت نقل كرده است» سپس ايشان تمام آن‌ها را همراه با آدرس در كتاب خود مى آورد.(33)
 
 
اين مرد حقيقت طلب و عاشق آثار اهل بيت علیهم‌السلام، كتاب هاى زيادى تأليف كرده از جمله: كتاب النوادر؛ جنائز؛ زكوة؛ صوم؛ حج؛ نكاح؛ رضاع؛ طلاق؛ ديات؛ ثواب؛ ضياء و نور؛ زمرد؛ زبرجد؛ و تولد.(34)
 
 
ابن ادريس حلى، فقيه بزرگ شيعه، در كتاب سرائر مى گويد: «يكى از كتاب‌هائى كه اين [[احاديث]] را از آن نقل مى كنيم، كتاب نوادر مصنفين تأليف و تصنيف محمد بن على بن محبوب اشعرى جوهرى قمى است. اين كتاب به دست  خط [[شيخ طوسى]] به دست من رسيده است، من اين اخبار را از اين كتاب نقل مى كنم».(35)
 
 
'''گلچينى از اخبار كتاب النوادر'''
 
 
'''<I>شأن بلال :</I>'''
 
 
ابن محبوب به واسطه از رسول اكرم صلی الله علیه و آله نقل مى كند كه فرمودند: «من در روز قيامت محشور شده، بر براق مى نشينم و حضرت زهرا سلام الله علیها بر ناقه من، به نام «غضباء» و بلال نيز در حالى محشور مى شود كه بر يكى از شتران [[بهشت]] سوار شده و [[اذان]] مى گويد: «اشهد ان لا اله الا اللّه و اشهد ان محمداً رسول اللّه» و در اين حال او را با حله هاى بهشتى مى پوشانند».(36)
 
 
'''<I>ذكر خدا:</I>'''
 
 
وى با واسطه از [[امام صادق]] علیه‌السلام روايت مى كند كه آن امام فرمودند: «سبحان الله كلمه اى است كه آسان تر بر زبان جارى مى شود» راوى مى گويد: «به امام گفتم: آيا مى توانم در ركوع و سجود «لا اله الا اللّه، الحمدللّه و اللّه اكبر بگويم؟» امام فرمودند: «بله، همه اين ها ذكر خداست».(37)
 
 
'''<I>اهميت نماز در اول وقت :</I>'''
 
 
باز با واسطه از امام صادق علیه‌السلام نقل مى كند كه امام علیه‌السلام فرمودند: «فضيلت [[نماز اول وقت]]، براى مؤمن از فرزند و ثروت بهتر است».(38)
 
 
'''<I>اذان :</I>'''
 
 
از امام صادق علیه‌السلام با واسطه روايت مى كند كه حضرت فرمودند: «وقتى كه اذان مى گوئى، صدايت را بلند كن؛ زيرا به همان اندازه اى كه صدايت بلندتر و فراگيرتر شود، خداوند به تو ثواب عطا مى كند».(39)
 
 
'''<I>جمع بين دو سوره در نماز:</I>'''
 
 
از [[امام باقر]] علیه‌السلام نقل مى كند كه حضرت فرمودند: «در نمازهاى واجب كراهت دارد كه نمازگزار بين دو سوره جمع كند و اما در نمازهاى مستحبى اشكال و مانعى ندارد».(40)
 
 
'''<I>لعن بنى اميه :</I>'''
 
 
از حضرت باقر علیه‌السلام روايت مى كند كه امام علیه‌السلام فرمودند: «هر وقت از نماز فارغ شدى، بنى‌اميه را لعنت كن و اين كار را فراموش مكن».(41)
 
 
'''<I>صوت زيبا در قرائت قرآن :</I>'''
 
 
با واسطه از معاوية بن عمار و او از [[امام صادق]] علیه‌السلام روايت مى كند كه به امام علیه‌السلام گفتم: «مردى قرائت [[قرآن]] و [[دعا]] به دلش نمى نشيند؛ مگر اين كه با صداى بلند بخواند» امام علیه‌السلام فرمودند: «اشكالى ندارد، امام على بن الحسين علیه‌السلام، خوش صداترين قارى قرآن بود. قرآن را به گونه اى بلند مى خواند كه همه اهل خانه مى شنيدند. [[امام باقر]] علیه‌السلام هم خوش صداترين بود و هنگام خواندن قرآن آن را با صوت زيبا تلاوت مى كرد. شب ها كه براى نماز برمى خواست، صدايش را براى تلاوت قرآن بلند مى كرد، به طورى كه رهگذرانى كه از كوچه مى گذشتند، سقاها و آب‌آوران [[مدينه]]، همه مى ايستادند و به تلاوت آن حضرت گوش مى سپردند».(42)
 
 
'''<I>شك در وضوء:</I>'''
 
 
با واسطه از امام ششم علیه‌السلام روايت مى كند كه از آن حضرت علیه‌السلام سؤال شد: «نمازگزارى كه بعد از اتمام نماز، شك مى كند آيا نماز را با [[وضو]] خوانده يا بدون وضو، چه وظيفه اى دارد؟» امام علیه‌السلام در پاسخ فرمودند: «نمازش صحيح بوده، و لازم نيست آن را دوباره بخواند».(43)
 
 
'''<I>حال مختار در قيامت :</I>'''
 
 
باز با واسطه از حضرت امام جعفرصادق علیه‌السلام نقل مى كند كه فرمودند: وقتى پيامبر اكرم صلی الله علیه و آله بر پل صراط عبور مى كند، پشت سر ايشان على علیه‌السلام است و به دنبال [[امام على]] علیه‌السلام، حضرت [[امام حسن]] علیه‌السلام و پشت سر [[امام حسن]] علیه‌السلام، [[امام حسين]] علیه‌السلام هنگامى كه آن‌ها به وسط پل صراط مى رسند، مختار فرياد مى زند: «اى ابا عبدالله! در دنيا به خونخواهى تو قيام كردم و انتقام خونت را از قاتلانت گرفتم» (يعنى مرا از آتش جهنم خلاص كن) پيامبر صلی الله علیه و آله به امام حسين علیه‌السلام مى فرمايند: «جواب او را بده» در اين هنگام امام حسين علیه‌السلام، چونان عقابى كه بر صيد فرو مى نشيند، داخل آتش مى شود و مختار را از آتش بيرون مى آورد. حال آن كه اگر قلب مختار را مى شكافت، محبت آن دو (اولى و دومى) را در جان او مى يافت.(44)
 
 
'''<I>شأن پيامبر اكرم صلی الله علیه و آله:</I>'''
 
 
با واسطه از حضرت [[امام باقر]] علیه‌السلام حكايت مى كند كه: «وقتى در شب [[معراج]] پيامبر صلی الله علیه و آله به بيت المعمور رسيدند، جبرئيل [[اذان]] و اقامه گفت، پيامبر صلی الله علیه و آله جلو ايستادند و [[فرشتگان]] و انبياء پشت سر رسول اكرم صلی الله علیه و آله صف كشيدند...».(45)
 
 
'''<I>دعائى براى برطرف شدن غم و اندوه :</I>'''
 
 
با واسطه از حضرت صادق علیه‌السلام روايت مى كند كه فرمودند: هر وقت تو را غم و اندوه فراگرفت، دست خويش را بر سجده گاهت بگذار، سپس همان دست را ابتدا به قسمت چپ صورت و آن‌گاه به پيشانى و طرف راست صورت، بكش. بعد اين دعا را بخوان: «بسم اللّه، لا اله الا هو عالم الغيب والشهادة، الرحمن الرحيم، اللّهم اذهب عنى بالهموم والحزن» و تا سه مرتبه اين دعا را تكرار كن.(46)
 
 
'''غروب ستاره '''
 
 
اين محدث بزرگ و جليل القدر، بعد از تلاش هاى مستمر و پيگير در راه گسترش اخبار، آرمان‌ها و انديشه هاى امامان شيعه كه تمثل راستين اسلام ناب هستند، زحمات فراوانى را در اين راه مقدس متحمل شد و بعد از عمرى غوطه‌ورى در روايات اهل بيت علیهم‌السلام، جان تشنه اش را در زلال معارف آل طه سيراب كرد. سرانجام مرغ جان آن بزرگ از قالب تن رها گشت و با پر كشيدن به سراى جاويد، روح مقدس عاشقش به جوار معشوق شتافت.
 
 
تاريخ رحلت و اين كه اين ستاره آسمانى در كدامين نقطه جهان افول كرده است، مشخص نيست. روح اين پيرو راستين ائمه شيعه، شاد باد و راهشان پر رهرو.
 
 
پى  نوشت
 
 
(1). «شهداللّه انه لا اله الا هو والملائكة و اولواالعلم...». ([[سوره آل عمران]]، آيه 18)
 
 
(2). فهرست، شيخ طوسى، ص 145؛ رجال نجاشى، ص 246؛ رجال، شيخ طوسى، ص 494؛ جامع الروات، ج 2، ص 156؛ خلاصه، علامه، ص 156؛ [[وسائل الشيعه]]، ج 20، ص 336؛ معجم الرجال الحديث، ج 17، ص 7؛ تحفة الاحباب، ص 474 و تنقيح المقال، ج 3، ص 160.
 
 
(3). معجم رجال الحديث، ج 17، ص 9؛ جامع الروات، ج 2، ص 156.
 
 
(4). معجم رجال الحديث، ج 17، ص 7 و 10.
 
 
(5). تنقيح المقال، علامه ممقانى، ج 3، ص 226؛ [[وسائل الشيعه]]، ج 20، ص 356.
 
 
(6). رجال، كشى، ج 2، ص 865.
 
 
(7). الفهرست، ابن نديم، ص 188.
 
 
(8). مروج الذهب، ج 4، ص 62.
 
 
(9). تاريخ الاسلام، ذهبى، بين سال‌هاى 221 تا 230.
 
 
(10). وفيات الاعيان، ج 1، ص 82 و ج 4، ص 73.
 
 
(11). [[اعيان الشيعه]]، ج 8، ص 463.
 
 
(12). لغت نامه دهخدا، ماده ابوسعيد.
 
 
(13). معجم البلدان، ج 2، ص 250، ماده كرج.
 
 
(14). نك: مجالس المؤمنين، ج 2، ص 405؛ الكنى والالقاب، ج 1، ص 68؛ هدية الاحباب، ص 16؛ اطلاعات، عميد، ص 80؛ الكامل، ابن اثير جوزى، ج 5، ص 516؛ ريحانة الادب؛ ج 5، ص 65، چاپ دارالكتب اسلاميه.
 
 
(15). معجم رجال الحديث، ج 17، ص 10؛ تنقيح المقال، ج 3، ص 106.
 
 
(16). تنقيح المقال، ج 2، ص 139؛ و نيز در اين باره، به مقاله اينجانب در جلد ششم، ص 71 «ستارگان حرم» مراجعه شود.
 
 
(17). معجم رجال الحديث.
 
 
(18). تنقيح المقال، ج 1، ص 90.
 
 
(19). خلاصه، علامه، ص 37؛ رجال، كشى، ج 2، ص 851؛ الفهرست، [[شيخ طوسى]]، ص 46؛ تنقيح المقال، ج 1، ص 304.
 
 
(20). معجم الرجال، ج 17، ص 11؛ تنقيح المقال، ج 2، ص 291.
 
 
(21). رجال، نجاشى، ص 250؛ خلاصه، علامه، ص 157؛ اصول كافى مقدمه، ج 1، ص 18؛ تنقيح المقال، ج 3، ص 199.
 
 
(22). رجال، نجاشى، ص 67؛ علامه، ص 65؛ معالم العلماء، [[ابن شهر آشوب]]، ص 12.
 
 
(23). رجال، شيخ، ص 428.
 
 
(24). همان، ص 444. (كان من القواد)
 
 
(25). رجال، نجاشى، ص 67؛ رجال، شيخ، ص 444؛ تنقيح المقال، ج 1، ص 48؛ خلاصه، علامه، ص 16.
 
 
(26). الفهرست، شيخ طوسى، ص 145.
 
 
(27). رجال، نجاشى، ص 185؛ الغيبة، [[شيخ طوسى]]، ص 188.
 
 
(28). رجال، شيخ طوسى، ص 494.
 
 
(29). معجم الرجال، ج 17، ص 9؛ (روى عن الفقيه عليه السلام).
 
 
(30). المناقب، ابن شهر آشوب، ج 4، ص 401؛ تنقيح المقال، ج 1، ص 185؛ معجم الرجال، ج 17، ص  9.
 
 
(31). رجال، نجاشى، ص 67؛ (شيخ القميين فى زمانه، ثقة، عين، فقيه، صحيح المذهب).
 
 
(32) و (33). معجم الرجال، ج 17، ص 333.
 
 
(34). رجال، نجاشى، ص 241؛ الفهرست، شيخ، ص 145.
 
 
(35). سرائر، مستطرفات، ابن ادريس، ج 3، ص 601، چاپ جامعه مدرسين.
 
 
(36). همان، ص 602.
 
 
(37). همان، ص 603.
 
 
(38). التهذيب، شيخ طوسى، ج 2، ص 40.
 
 
(39). همان، ص 58.
 
 
(40). همان، ص 71.
 
 
(41). همان، ص 109.
 
 
(42). سرائر، مستطرفات، ج 3، ص 604.
 
 
(43). التهذيب، شيخ طوسى، ج 1، ص 101.
 
 
(44). تهذيب الاحكام، شيخ طوسى، ج 1، ص 467.
 
 
(45). همان، ج 2، ص 125.
 
 
(46). همان، ج 2، ص 112.
 
 
===منبع===
 
 
ابوالحسن ربانى صالح‌آبادى, ستارگان حرم، جلد 7
 
 
[[رده:علمای قرن سوم]]
 
[[رده:علمای قرن سوم]]

نسخهٔ کنونی تا ‏۲۳ ژوئن ۲۰۲۱، ساعت ۱۰:۵۳

این مدخل از دانشنامه هنوز نوشته نشده است.

Icon book.jpg

محتوای فعلی بخشی از یک کتاب متناسب با عنوان است.

(احتمالا تصرف اندکی صورت گرفته است)

محمد بن علی بن محبوب قمی از فقیهان و محدثان مورد اعتماد شیعه در قرن سوم هجری است. او از راویان بزرگی چون احمد بن محمد بن عیسى و حسن بن محبوب بهره گرفت و خود شاگردانی نظیر محمد بن یحیى عطار قمى و احمد بن ادریس قمی را تربیت نمود. کتابهای النوادر، جنائز، زکوة، صوم و حج، از مجموعه آثار روایی اوست.

نام کامل محمد بن علی بن محبوب قمی
وفات قرن سوم هجری

Line.png

اساتید

یعقوب بن یزید انبارى، احمد بن محمد بن عیسى، حسن بن محبوب،...

شاگردان

محمد بن یحیى عطار قمى، احمد بن ادریس قمی، على بن حسین بن بابویه،...

آثار

النوادر، جنائز، زکوة، صوم و حج، نکاح، طلاق، رضاع،...

ولادت

تاریخ دقیق تولد محمد بن علی بن محبوب مشخص نیست، اما به قرائنی در نیمه اول سده سوم هجرى قمرى است. یکى از این شواهد، احمد بن ادریس قمى است که یکى از شاگردان معروف محمد بن على بن محبوب قمى به حساب مى آید. وقتى ابن ادریس در سال ۳۰۶ هجرى قمرى به جوار رحمت حق پیوسته باشد، طبعاً استادش باید در اواسط سده سوم چشم به جهان گشوده باشد. تاریخ رحلت و مدفن ایشان نیز مشخص نیست.

استادان

از اخبار و روایات زیادى که محمد بن علی بن محبوب از خود به یادگار نهاده، برمى آید که ایشان عاشق علم و دانش به ویژه اخبار و آثار اهل بیت پاک پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله باشد؛ همانطور که در این راه نورانى و مقدس تلاش هاى بس گسترده و خداپسندانه اى هم داشته است. ایشان محضر استادان بزرگ و زیادى را درک کرده و با کسب فیض از خرمن دانش آنان بهره هاى فراوانى برده است. آن گونه که آیت الله خوئى در کتاب گران سنگ معجم رجال الحدیث و سایر کتاب هاى خود نگاشته اند: «او در حدود ۱۱۰ استاد حدیث داشته است».[۱]

برخى از اساتید معروف او عبارتند از:

۱- یعقوب بن یزید انبارى؛ که محمد بن على بن محبوب از ایشان ۵۴ حدیث نقل مى کند.[۲] یعقوب که یکى از اصحاب امام رضا، امام جواد و امام هادى علیهم السلام مى باشد، شخصیتى است نامدار و موثق.[۳] کشى مى گوید: «یعقوب بن یزید انبارى به قمى معروف است و به گفته حسن بن على فضال، یعقوب، کاتب ابودُلَف قاسم بوده است».[۴]

۲- محمد بن الحسین ابى الخطاب(م، ۲۶۲ هـ.ق)، یکى از نام‌آورترین چهره هاى برجسته حدیث و فقه شیعى است. وى از یاران امام رضا، امام جواد و امام حسن عسکرى علیهم السلام مى باشد. محمد بن على بن محبوب از این استاد فرزانه ۲۱۰ روایت نقل مى کند.[۵]

۳- عباس بن معروف قمى؛ این بزرگمرد هم از خاندان رفیع اشعرى بوده و محدثى است برجسته. وی از یاران موثق امام رضا و امام هادى علیهم السلام است. محمدد ابن محبوب ۸۴ روایت از او به یادگار حدیث مى کند.[۶]

۴- احمد بن محمد بن عیسى اشعرى قمى؛ جمیع مورخان او را ستوده اند و بدو توجه ویژه اى دارند. ایشان ضمن این که فقیه دین‌شناس و محدثى جامع بود، ریاست شهر قم را هم، بر عهده داشت و به اصطلاح، سیاستمدار بود. ابن محبوب از این استاد علم در حدیث شیعه، ۱۴۰ روایت مى آورد.[۷]

۵- حسن بن محبوب سراد؛ نام شریف حسن بن محبوب در کتاب هاى چهارگانه و معروف شیعه بسیار آمده است. ایشان را از یاران موثق و مبرز امام کاظم و امام رضا علیهماالسلام برشمرده اند. او یکى از افراد گروه اصحاب اجماع مى باشد.

۶- على بن یسندى قمى؛ او هم یکى از استادان محمد ابن محبوب است که عالمان رجال از او به نیکى یاد کرده و به او اعتماد دارند. او نیز در زمره روایتگرانى است که روایات زیادى را از امامان اهل بیت علیهم‌السلام نقل کرده اند. جناب ابن محبوب از این مرد بزرگوار ۵۷ روایت از خود به یادگار گذاشته است.[۸]

شاگردان

جمعى از نخبگان و عالمان شیعه هم در محضر این استاد حدیث، زانوى شاگردى به زمین زدند، و او آنچه از روایات و آثار نورانى اهل بیت پیغمبر صلی الله علیه و آله فراگرفته بود، با کمال دقت و توجه به آیندگان سپرد. در این نوشتار به ذکر سه تن از شاگردان نامدار ابن محبوب بسنده مى کنیم:

۱- محمد بن یحیى عطار قمى؛ شخصیتى است معظم و مورد عنایت رجال شناسان. وى استاد مرحوم کلینى بود. محدثى است با روایات متعدد، بزرگِ دانشمندان شیعه قم و صاحب تألیفات متعدد.[۹]

۲- احمد بن ادریس؛ او هم استاد مرحوم کلینى بوده است. ابن ادریس در فضل، علم، فقه، حدیث و اعتقاد در موقعیت والایى قرار داشت، تمام تراجم‌نویسان از این محدث گرانقدر با تجلیل و تعظیم یاد کرده اند. بیشتر روایات محمد بن على بن محبوب به وسیله این شاگرد برجسته اش به دانشمندان بعد از ایشان منتقل گشته است.

۳- على بن الحسین بن بابویه؛[۱۰] او پدر بزرگوار شیخ صدوق است. نجاشى درباره ابن بابویه مى گوید: «او از دانشمندان قم و برجسته ترین آن‌ها است. انسانى فقیه، عالم، موثق و نامور».[۱۱]

صحابى امام

آن گونه که از کلام و سخن بزرگان تراجم بدست مى آید، محمد بن على بن محبوب قمى را در شمار یاران معصومین علیهم‌السلام ذکر نکرده اند، اگر چه به ظاهر روزگار حیات امام هادى علیه‌السلام و امام عسکرى علیه‌السلام را درک نموده است، بر این اساس شیخ طوسى او را در گروه محدثان و دانشمندانى آورده است که از امام علیه‌السلام روایت نقل نکرده اند.[۱۲] اما محقق توانا، آیت الله خوئى در کتاب رجال خود آورده است: «این محدث بزرگ از فقیه علیه‌السلام روایت و حدیث مى کند».[۱۳]

همانا بر اهل فضل و دانشوران محقق پوشیده نیست که واژه «فقیه» در روایات معمولاً و بیشتر به حضرت کاظم علیه‌السلام گفته مى شود، همانند العالم؛ ولى از آنجایى که فاصله زمانى بین امام موسى بن جعفر علیه‌السلام و این محدث شیعى بسیار زیاد است، تقریباً محال مى نماید که او بتواند بدون واسطه از آن امام همام روایت نقل کند؛ ولى اگر مقصود از فقیه، امام هادى علیه‌السلام و یا امام حسن عسکرى علیه‌السلام باشد، دور از حقیقت نتواند بود؛ چون همان گونه که گفته شد، اگر چه بیشتر به حضرت کاظم علیه‌السلام فقیه مى گویند، اما در عرف روایات براى حضرت هادى علیه‌السلام و امام عسکرى علیه‌السلام هم واژه فقیه در قالب «سألت عن الفقیه علیه‌السلام» یا «کتب الى الفقیه علیه‌السلام» بکار رفته است.

ابن شهر آشوب، صاحب المناقب نیز همان سخن را چنین مى نگارد: «از جلمه لقب هاى امام هادى علیه‌السلام نجیب، مرتضى و فقیه عسکرى است و به حضرت علیه‌السلام مى گویند: «الفقیه العسکرى».[۱۴]

کلام آیت الله العظمى خوئى رساى این معنا نیست که ایشان از یاران و اصحاب امام علیه‌السلام باشد؛ بلکه فقط تا این حد مى رساند که او از حضرت امام علیه‌السلام روایت نقل کرده است؛ البته احتمال دارد از محضر امام هم بهره برده و یا آن که نقل روایات وى از امام علیه‌السلام به صورت مکاتبه و نامه‌نگارى - که در آن روزگار مرسوم و رائج بود - بوده است.

از نظر دانشمندان

اکثر تراجم نویسان از این محدث به نیکى ستوده اند و او را به شمار فقیهان و محدثان درجه اول شیعه آورده اند. نجاشى، رجال شناس نامى شیعه، مى گوید: «محمد بن على بن محبوب، در عصر خود بزرگ قمیین بود و مردى بود مورد اطمینان، بصیر، فقیه در دین و داراى اعتقادات صحیح».[۱۵]

این عالى ترین و زیباترین، ستایشى است که در شأن و منزلت قامت بلند و رساى فقه و حدیث شیعه، گفته شده؛ و اصل و اساس گفته ها و نظرات تمام تراجم‌نویسان همانند علامه حلى، علامه ممقانى و علامه خوئى از همین کلام نجاشى، شکل گرفته است.

آثار و تألیفات

این محدث جلیل، در حوزه اعتقاد به ولایت امامان شیعه از جایگاه بس رفیع و بلندى برخوردار است. روایات زیادى که از او به عنوان یک میراث فرهنگى گرانبها به دست ما رسیده، گویاى این حقیقت انکارناپذیر است. مرحوم خوئى مى گوید: «محمد بن على بن محبوب قمى ۱۱۱۸ روایت نقل کرده است». سپس ایشان تمام آن‌ها را همراه با آدرس در کتاب خود مى آورد.[۱۶]

این مرد حقیقت طلب و عاشق آثار اهل بیت علیهم‌السلام، کتاب هاى زیادى تألیف کرده از جمله: کتاب النوادر؛ جنائز؛ زکوة؛ صوم؛ حج؛ نکاح؛ رضاع؛ طلاق؛ دیات؛ ثواب؛ ضیاء و نور؛ زمرد؛ زبرجد و تولد.[۱۷]

ابن ادریس حلى، فقیه بزرگ شیعه، در کتاب سرائر مى گوید: «یکى از کتاب‌هائى که این احادیث را از آن نقل مى کنیم، کتاب نوادر، تألیف و تصنیف محمد بن على بن محبوب اشعرى جوهرى قمى است. این کتاب به دست خط شیخ طوسى به دست من رسیده است، من این اخبار را از این کتاب نقل مى کنم».[۱۸]

نکته دیگرى که درباره این روایتگر اخبار و روایات شیعه قابل ذکر است، آن که او یک فقیه دین‌شناس بود. لذا روایاتش بیشتر صبغه فقهى دارد و در تمام ابواب فقه از این بزرگمرد روایت نقل مى کنند. مرحوم آقاى خوئى در پایان جلد ۱۷ از کتاب معجم الرجال خود، همه روایات و اخبار او را در تمامى ابواب فقه، از کتاب هاى چهارگانه شیعه در چند صفحه نقل مى کند.[۱۹] مطلب مذکور از بررسى آن روایات بدست آمده است. به طور کلى روایاتى که از ایشان منقول است، در مباحث مربوط به فقه عملى و روش و رفتار یک مسلمان در زندگانى فردى خلاصه مى شود.

نقل روایت

در انتها، گزیده‌ای از روایات منقول از محمد بن علی بن محبوب قمی ذکر می شود: شأن بلال:

ابن محبوب به واسطه از رسول اکرم صلی الله علیه و آله نقل مى کند که فرمودند: «من در روز قیامت محشور شده، بر براق مى نشینم و حضرت زهرا سلام الله علیها بر ناقه من، به نام «غضباء» و بلال نیز در حالى محشور مى شود که بر یکى از شتران بهشت سوار شده و اذان مى گوید: «اشهد ان لا اله الا اللّه و اشهد ان محمداً رسول اللّه» و در این حال او را با حله هاى بهشتى مى پوشانند».[۲۰]

ذکر خدا:

وى با واسطه از امام صادق علیه‌السلام روایت مى کند که آن امام فرمودند: «سبحان الله کلمه اى است که آسان تر بر زبان جارى مى شود». راوى مى گوید: به امام گفتم: آیا مى توانم در رکوع و سجود «لا اله الا اللّه، الحمدللّه و اللّه اکبر» بگویم؟ امام فرمودند: «بله، همه این ها ذکر خداست».[۲۱]

اهمیت نماز اول وقت:

باز با واسطه از امام صادق علیه‌السلام نقل مى کند که امام علیه‌السلام فرمودند: «فضیلت نماز اول وقت، براى مؤمن از فرزند و ثروت بهتر است».[۲۲]

اذان:

از امام صادق علیه‌السلام با واسطه روایت مى کند که حضرت فرمودند: «وقتى که اذان مى گوئى، صدایت را بلند کن؛ زیرا به همان اندازه اى که صدایت بلندتر و فراگیرتر شود، خداوند به تو ثواب عطا مى کند».[۲۳]

جمع بین دو سوره در نماز:

از امام باقر علیه‌السلام نقل مى کند که حضرت فرمودند: «در نمازهاى واجب کراهت دارد که نمازگزار بین دو سوره جمع کند و اما در نمازهاى مستحبى اشکال و مانعى ندارد».[۲۴]

لعن بنى امیه:

از حضرت باقر علیه‌السلام روایت مى کند که امام علیه‌السلام فرمودند: «هر وقت از نماز فارغ شدى، بنى‌امیه را لعنت کن و این کار را فراموش مکن».[۲۵]

صوت زیبا در قرائت قرآن:

با واسطه از معاویة بن عمار و او از امام صادق علیه‌السلام روایت مى کند که به امام علیه‌السلام گفتم: «مردى قرائت قرآن و دعا به دلش نمى نشیند؛ مگر این که با صداى بلند بخواند». امام علیه‌السلام فرمودند: «اشکالى ندارد، امام على بن الحسین علیه‌السلام، خوش صداترین قارى قرآن بود. قرآن را به گونه اى بلند مى خواند که همه اهل خانه مى شنیدند. امام باقر علیه‌السلام هم خوش صداترین بود و هنگام خواندن قرآن آن را با صوت زیبا تلاوت مى کرد. شب ها که براى نماز برمى خواست، صدایش را براى تلاوت قرآن بلند مى کرد، به طورى که رهگذرانى که از کوچه مى گذشتند، سقاها و آب‌آوران مدینه، همه مى ایستادند و به تلاوت آن حضرت گوش مى سپردند».[۲۶]

شک در وضوء:

با واسطه از امام ششم علیه‌السلام روایت مى کند که از آن حضرت علیه‌السلام سؤال شد: «نمازگزارى که بعد از اتمام نماز، شک مى کند آیا نماز را با وضو خوانده یا بدون وضو، چه وظیفه اى دارد؟» امام علیه‌السلام در پاسخ فرمودند: «نمازش صحیح بوده، و لازم نیست آن را دوباره بخواند».[۲۷]

حال مختار در قیامت:

باز با واسطه از حضرت امام جعفرصادق علیه‌السلام نقل مى کند که فرمودند: وقتى پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله بر پل صراط عبور مى کند، پشت سر ایشان امام على علیه‌السلام است و به دنبال على علیه‌السلام، حضرت امام حسن علیه‌السلام و پشت سر امام حسن علیه‌السلام، امام حسین علیه‌السلام. هنگامى که آن‌ها به وسط پل صراط مى رسند، مختار فریاد مى زند: «اى ابا عبدالله! در دنیا به خونخواهى تو قیام کردم و انتقام خونت را از قاتلانت گرفتم» (یعنى مرا از آتش جهنم خلاص کن). پیامبر صلی الله علیه و آله به امام حسین علیه‌السلام مى فرمایند: «جواب او را بده». در این هنگام امام حسین علیه‌السلام، چونان عقابى که بر صید فرو مى نشیند، داخل آتش مى شود و مختار را از آتش بیرون مى آورد. حال آن که اگر قلب مختار را مى شکافت، محبت آن دو (خلیفه اول و دوم) را در جان او مى یافت.[۲۸]

شأن پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله:

با واسطه از حضرت امام باقر علیه‌السلام حکایت مى کند که: «وقتى در شب معراج پیامبر صلی الله علیه و آله به بیت المعمور رسیدند، جبرئیل اذان و اقامه گفت، پیامبر صلی الله علیه و آله جلو ایستادند و فرشتگان و انبیاء پشت سر رسول اکرم صلی الله علیه و آله صف کشیدند...».[۲۹]

دعائى براى برطرف شدن غم و اندوه:

با واسطه از حضرت صادق علیه‌السلام روایت مى کند که فرمودند: هر وقت تو را غم و اندوه فراگرفت، دست خویش را بر سجده گاهت بگذار، سپس همان دست را ابتدا به قسمت چپ صورت و آن‌گاه به پیشانى و طرف راست صورت، بکش. بعد این دعا را بخوان: «بسم اللّه، لا اله الا هو عالم الغیب والشهادة، الرحمن الرحیم، اللّهم اذهب عنى بالهموم والحزن» و تا سه مرتبه این دعا را تکرار کن.[۳۰]

پانویس

  1. معجم رجال الحدیث، ج ۱۷، ص ۹؛ جامع الروات، ج ۲، ص ۱۵۶.
  2. معجم رجال الحدیث، ج ۱۷، ص ۷ و ۱۰.
  3. تنقیح المقال، علامه ممقانى، ج ۳، ص ۲۲۶؛ وسائل الشیعه، ج ۲۰، ص ۳۵۶.
  4. رجال، کشى، ج ۲، ص ۸۶۵.
  5. معجم رجال الحدیث، ج ۱۷، ص ۱۰؛ تنقیح المقال، ج ۳، ص ۱۰۶.
  6. تنقیح المقال، ج ۲، ص ۱۳۹؛ و نیز در این باره، به مقاله اینجانب در جلد ششم، ص ۷۱ «ستارگان حرم» مراجعه شود.
  7. معجم رجال الحدیث.
  8. خلاصه، علامه، ص ۳۷؛ رجال، کشى، ج ۲، ص ۸۵۱؛ الفهرست، شیخ طوسى، ص ۴۶؛ تنقیح المقال، ج ۱، ص ۳۰۴.
  9. معجم الرجال، ج ۱۷، ص ۱۱؛ تنقیح المقال، ج ۲، ص ۲۹۱.
  10. رجال، نجاشى، ص ۶۷؛ رجال، شیخ، ص ۴۴۴؛ تنقیح المقال، ج ۱، ص ۴۸؛ خلاصه، علامه، ص ۱۶.
  11. الفهرست، شیخ طوسى، ص ۱۴۵.
  12. رجال، شیخ طوسى، ص ۴۹۴.
  13. معجم الرجال، ج ۱۷، ص ۹؛ (روى عن الفقیه علیه السلام).
  14. المناقب، ابن شهر آشوب، ج ۴، ص ۴۰۱؛ تنقیح المقال، ج ۱، ص ۱۸۵؛ معجم الرجال، ج ۱۷، ص ۹.
  15. رجال، نجاشى، ص ۶۷؛ (شیخ القمیین فى زمانه، ثقة، عین، فقیه، صحیح المذهب).
  16. معجم الرجال، ج ۱۷، ص ۳۳۳.
  17. رجال، نجاشى، ص ۲۴۱؛ الفهرست، شیخ، ص ۱۴۵.
  18. سرائر، مستطرفات، ابن ادریس، ج ۳، ص ۶۰۱، چاپ جامعه مدرسین.
  19. معجم الرجال، ج ۱۷، ص ۳۳۳.
  20. همان، ص ۶۰۲.
  21. همان، ص ۶۰۳.
  22. التهذیب، شیخ طوسى، ج ۲، ص ۴۰.
  23. همان، ص ۵۸.
  24. همان، ص ۷۱.
  25. همان، ص ۱۰۹.
  26. سرائر، مستطرفات، ج ۳، ص ۶۰۴.
  27. التهذیب، شیخ طوسى، ج ۱، ص ۱۰۱.
  28. تهذیب الاحکام، شیخ طوسى، ج ۱، ص ۴۶۷.
  29. همان، ج ۲، ص ۱۲۵.
  30. همان، ج ۲، ص ۱۱۲.

منابع