سفینة البحار (کتاب): تفاوت بین نسخه‌ها

از دانشنامه‌ی اسلامی
پرش به ناوبری پرش به جستجو
جز (سفینه البحار را به سفینة البحار که قبلاً صفحهٔ تغییرمسیر بود، منتقل کرد)
(ویرایش)
 
(۷ نسخه‌ٔ میانی ویرایش شده توسط ۴ کاربر نشان داده نشده)
سطر ۱: سطر ۱:
 
{{الگو:مقاله از یک نشریه}}
 
{{الگو:مقاله از یک نشریه}}
 +
{{مشخصات کتاب
  
 +
|عنوان=
  
−
__toc__
+
|تصویر=[[پرونده:سفینة البحار.jpg|240px|وسط]]
  
−
سفينه البحار همان گونه که نامش گوياست، کشتي کتاب بحار [[علامه مجلسی]] قدس سره است، به قول شاگرد مرحوم مجلسي امير محمدصالح حسيني «علامه [[احاديث]] فراوان پراکنده اي که در غير [[کتب اربعه]] بوده است را در مجلدات بحار فراهم کرده است، کمتر عالمي است که بتواند برخي از مجلدات بحار را تهيه کند کتابي که در [[شيعه]] بي سابقه و از نظر دقت و ضبط، سودمندي و کارآيي، استيعاب و فراگيري ادله و آراء و گستردگي حجم روايات بي نظير است».
+
|نویسنده= شیخ عباس قمی
  
−
مرحوم [[علامه طباطبايي]] قدس سره بسيار از [[بحارالانوار]] ستايش مي‌کرد و آن را بهترين فرهنگ شيعي مي دانست که اخبار را جمع آوري کرده است و از نظم دقيق، تفصيل و تبويب مرتب و حساب شده استفاده از تمام [[قرآن کريم]] در جاهاي مناسب، تفسير خلاصه و مناسب آيات، شرح و بيان مشکلات اخبار اظهار شگفتي مي کرد و معتقد بود آن مرحوم داراي مقام علمي بسيار بزرگ و شناخت گسترده و تلاشي است که خبرويت آن مجتهد عظيم الشان از لابه لاي نقد و نظرهايي که در بررسي [[احاديث]] مرآه العقول مطرح کرده هويداست، به راستي او از احياگران آثار و روايات [[ائمه اطهار]] عليهم السلام به شمار مي‌آيد.
+
|موضوع=احادیث شیعه/ نمایه‎ها
  
−
حضرت امام خميني قدس سره مي فرمود: بحارالانوار عالم و محدث بزرگ [[علامه مجلسی]] فراگير حدود چهارصد کتاب و رساله است و به تنهايي يک کتابخانه کوچک را تشکيل مي دهد، چون مصنف اين کتاب مي‌ديد بسياري از رساله ها و کتابهاي کوچک حديثي به جهت قدمت و کوچکي در معرض نابودي قرار گرفته اند شروع به گردآوري آنها در يک مجموعه کرد، هر چند به صحت تمام آنها ملتزم نبود.
+
|زبان=عربی
  
−
استاد علامه حسن زاده مي فرمايد: مجلسي دوم صاحب دو کتاب بحار و مرآه العقول در شمار بزرگاني هستند که حاصل قلم آنان چيزي شبيه معجزه و کرامت است.<ref>المعجم الفهرس لالفاظ احاديث بحارالانوار، دفتر تبليغات اسلامي حوزه علميه قم، ج1، ص 74ـ75.</ref>
+
|تعداد جلد=۲
  
−
بديهي است بحارالانوار با حجم گسترده (110 جلد) نيازمند فهرستي گويا و مناسب بوده و اولين دانشمندي که بهترين راهنماي استفاده از آن را فراهم کرد، خاتم المحدثين حاج شيخ قمي (1294ـ 1359 هـ.ق) است.
+
|عنوان افزوده1=
  
−
حاج شيخ عباس مرد تقوا و فضيلت يکي از پرکارترين و موفقترين عالمان شيعي است که موانع و حوادث تلخ روزگارش نظير خفقان سياه ستمشاهي او را از خدمت به مکتب اسلام بازنداشت. وي با مسافرت هاي علمي و زيارتي مکرر به [[نجف]] اشرف و [[عتبات عاليات]]، [[مکه]]، [[مشهد]] و [[قم]] در سفر و حضر از تحصيل، تدريس، تبليغ و تصنيف باز نماند و آغوش محدثاني چون حاج ميرزا حسن نوري نورالله مرقده و عالماني چون شيخ الشريعه اصفهاني و سيد حسن صدر کاظمي قدس سرهما و همنشيني دوستاني چون [[آقا بزرگ تهرانی]] روح تنبع گسترده و خدمت به آثار اهل بيت و بزرگان تشيع را در جانش دميد.
+
|افزوده1=
  
−
استاد آيت الله حسن زاده مي فرمودند: «آن مرحوم هر چه نوشته است سودمند و به جاست». تلاش علمي و تاليف، وي را از موعظه و ارشاد وانداشت بلکه ويژگي هاي آن پارساي باپروا او را سرآمد وعاظ دوران خويش کرد. به گونه اي که مرحوم استاد شهيد مرتضي مطهري، اظهار تاسف مي کردند که در عصر ما موعظه کم شده و سابقاً کساني نظير حاج [[شيخ عباس قمی]] به نصيحت و موعظه مردم مي پرداختند و هرگاه کسي در يک مجلس ايشان حاضر مي شد تا يک هفته حتي به فکر گناه هم نمي افتاد».
+
|عنوان افزوده2=
  
−
جهت آگاهي از وارستگي ايشان به کتاب [[شيخ عباس قمی]] مرد تقوا و فضيلت، نوشته حضرت استاد علي دواني و مقدمه سفينه البحار، چاپ آستان قدس رضوي رجوع شود.
+
|افزوده2=
  
−
آيت الله سيد محسن امين در معرفي محدث قمي مي نويسد: «عالم، فاضل، محدث، واعظ، عابد و زاهد».<ref>مقدمه اثر حاضر، ص 21؛ به نقل از اعيان الشيعه، ج7، ص 425.</ref>، «الثقه العدل الورع الزاهد العابد».<ref>مقدمه اثر حاضر، ص 21؛ به نقل از اعيان الشيعه، ج3، ص 492.</ref>
+
|لینک=
 +
}}
  
−
[[علامه امینی]] اين چنين آن مرحوم را ياد کرده: «هومن نوابغ الحديث والتاليف في القرن الحاضر، و أياديه المشکوره علي الامه لاتخفي». <ref>مقدمه سفينه البحار، ص 21، به نقل از الغدير، ج1، ص 157.</ref>
+
'''«سفینة البحار و مدینة الحکم و الآثار»''' اثر مرحوم [[حاج شیخ عباس قمی|شیخ عباس قمی]] (م، ۱۳۵۹ ق)، در واقع فهرست و راهنمایی است بر کتاب عظیم «[[بحارالأنوار (کتاب)|بحارالانوار]]» مرحوم [[علامه مجلسی]]. «بحارالانوار» علامه مجلسی دریای عظیم و مواجی است که دستیابی به درّ و گوهرهایش نیازمند وسیله ای بود و «سفینه البحار» با نامی گویا، هم گزیده و گلچینی است از بحار، و هم آدرس و ارجاع به مطالب مورد نظر در سراسر آن کتاب است.
  
−
==سفينه البحار==
+
== مؤلف ==
 +
[[حاج شیخ عباس قمی]] مرد [[تقوا]] و فضیلت، یکی از پرکارترین و موفقترین عالمان [[شیعه|شیعی]] است که موانع و حوادث تلخ روزگارش نظیر خفقان سیاه ستمشاهی او را از خدمت به مکتب [[اسلام]] بازنداشت. وی با مسافرت های علمی و زیارتی مکرر به [[نجف]] اشرف و [[عتبات عالیات]]، [[مکه]]، [[مشهد]] و [[قم]] در سفر و حضر از تحصیل، تدریس، تبلیغ و تصنیف باز نماند و آغوش محدثانی چون حاج [[محدث نوری|میرزا حسین نوری]] نوّر الله مرقده و عالمانی چون [[شیخ الشریعه اصفهانی]] و [[سید حسن صدر|سید حسن صدر کاظمی]] قدس سرهما و همنشینی دوستانی چون [[آقا بزرگ تهرانی]] روح تنبع گسترده و خدمت به آثار [[اهل البیت|اهل بیت]] و بزرگان تشیع را در جانش دمید.
  
−
اقيانوس کبير [[بحارالانوار]] مرحوم [[علامه مجلسی]] درياي عظيم و مواجي است که دستيابي به در و گوهرهايش نيازمند وسيله و سفينه اي بود و سفينه البحار با نامي زيبا و گويا، هم گزيده و گلچيني است از بحار و در هر باب و فصلي، مشتي نمونه خروار بدست مي دهد و هم آدرس و ارجاع به مطالب مورد نظر در سراسر آن کتاب است.
+
[[علامه حسن زاده آملی|آیت الله حسن زاده]] می فرمودند: «آن مرحوم هر چه نوشته است سودمند و به جاست». تلاش علمی و تالیف، وی را از موعظه و ارشاد وانداشت بلکه ویژگی های آن پارسای باپروا او را سرآمد وعاظ دوران خویش کرد. به گونه ای که مرحوم [[مرتضی مطهری|شهید مرتضی مطهری]]، اظهار تاسف می کردند که در عصر ما موعظه کم شده و سابقاً کسانی نظیر حاج [[شیخ عباس قمی]] به نصیحت و موعظه مردم می پرداختند و هرگاه کسی در یک مجلس ایشان حاضر می شد تا یک هفته حتی به فکر گناه هم نمی افتاد».
  
−
==ويژگی های کتاب حاضر==
+
آیت الله [[سید محسن امین]] در معرفی محدث قمی می نویسد: «عالم، فاضل، محدث، واعظ، عابد و زاهد»،<ref>مقدمه اثر حاضر، ص ۲۱؛ به نقل از اعیان الشیعه، ج۷، ص ۴۲۵.</ref> «الثقه العدل الورع الزاهد العابد».<ref>مقدمه اثر حاضر، ص ۲۱؛ به نقل از اعیان الشیعه، ج۳، ص ۴۹۲.</ref> [[علامه امینی]] نیز این چنین آن مرحوم را یاد کرده: «هو من نوابغ الحدیث والتالیف فی القرن الحاضر، و أیادیه المشکوره علی الامه لا تخفی».<ref>مقدمه سفینه البحار، ص ۲۱، به نقل از الغدیر، ج۱، ص ۱۵۷.</ref>
  
−
1. موضوعات کتاب بحار به ترتيب حروف الفبا و بر اساس ماده و ريشه ثلاثي مجرد موضوع مرتب شده است، به نحوي که خواننده به آساني مي تواند به بيش از هزار و هفتصد موضوع دست يابد که طبعاً هر کدام شامل مدخل هاي گوناگون و متعددي خواهد بود.
+
علاوه بر آنچه گذشت، برخی از ویژگی های شخص حاج [[حاج شیخ عباس قمی|شیخ عباس]] موجب ماندگاری و کارآمدی و امتیازات ویژه «سفینة البحار» شده است. وی که در [[تاریخ]]، نقل [[حدیث]]، [[علم رجال|رجال]]، [[دعا|ادعیه]] و اذکار و... کاملا تخصص داشته و در یک سخن، هم [[محدث]] و هم آشنا به تاریخ و سیره [[اهل بیت]] علیهم السلام و یارانشان است، هنر دیگری دارد که دیگران از آن محرومند و آن تخصص در گلچین و تلخیص کردن است. برخی از آثار اینچنینی او عبارتند از:
  
−
2. اين اثر گزيده اي بسيار دقيق و حساب شده از سراسر يک دائره المعارف بزرگ به نام بحار است که مايه صرفه جويي فراوان در وقت و مانع اتلاف عمر طلاب است. مؤلف که خود استادي زبردست است که با ذوق سرشار روايي و رجالي و حسن سليقه، بهترين ها را برگزيده و هر آنچه را آورده يک خصوصيت و ويژگي هايي داشته است. مثلاً اگر به ماده «علم» بنگريد از باب اول کتاب العلم بحار تنها آيات آغاز و انجام باب را آورده و نوبت به [[احاديث]] که رسيده است از 122 روايت تنها دو تا را انتخاب کرده و تا باب ششم هيچ نقل نکرده و از باب ششم تنها يک آيه و باز باب هفتم را رها کرده و از باب هشتم از بين سيزده آيه يک آيه و از بين 92 روايت تنها به يکي بسنده کرده است.
+
#مختصر الابواب فی السنن والاداب، خلاصه [[حلیة المتقین (کتاب)|حلیة المتقین]] مرحوم [[علامه مجلسی]].
 +
#علم الیقین مختصر [[حق الیقین (کتاب)|حق الیقین]] علامه مجلسی.
 +
#المقامات العلیه فی موجبات السعاده الابدیه، خلاصه [[معراج السعاده (کتاب)|معراج السعاده]] مرحوم [[ملا احمد نراقی]].
 +
#فیض الغدیر فیما یتعلق بحدیث الغدیر، تلخیص بخش غدیر [[عبقات الانوار (کتاب)|عبقات الانوار]] از [[میر حامد حسین هندی|میرحامد حسین هندی]].
  
−
معيارش در گزينش، تناسب بيشتر با عنوان باب، اتقان روايت، کوتاه و پرمحتوا بودن و... است.
+
== اهمیت بحار و سفینة البحار ==
 +
به قول شاگرد مرحوم [[علامه مجلسى|مجلسی]] امیر محمدصالح حسینی، علامه مجلسی [[احادیث]] فراوان پراکنده ای که در غیر [[کتب اربعه]] بوده است را در مجلدات [[بحارالأنوار (کتاب)|بحار]] فراهم کرده است، کمتر عالمی است که بتواند برخی از مجلدات بحار را تهیه کند کتابی که در [[شیعه]] بی سابقه و از نظر دقت و ضبط، سودمندی و کارآیی، استیعاب و فراگیری ادله و آراء و گستردگی حجم روایات بی نظیر است.
  
−
3. يکي از امتيازات مهم سفينه آن است که مؤلف در موضوع مورد نظر به همان باب اکتفا نکرده بلکه از هر جاي کتاب نکته اي در آن موضوع يا متناسب و مرتبط با آن يافته، همه را برگزيده و يک جا ارجاع داده است مثلاً درباره حارث همداني از هفت موضوع کتاب بحار نکته‌ آورده است.
+
مرحوم [[علامه طباطبایی]] قدس سره بسیار از [[بحارالانوار]] ستایش می‌کرد و آن را بهترین فرهنگ [[شیعه|شیعی]] می دانست که اخبار را جمع آوری کرده است و از نظم دقیق، تفصیل و تبویب مرتب و حساب شده، استفاده از تمام [[قرآن کریم]] در جاهای مناسب، تفسیر خلاصه و مناسب آیات، شرح و بیان مشکلات اخبار اظهار شگفتی می کرد.
  
−
4. در ايراد عناوين بحث، عنوان و تيتري را مطرح نموده که از ساير عناوين، معروفتر و شناخته شده تر باشد مثلا هر جا اسم شخصي مشهور بوده، لقب يا کنيه اش را عنوان نکرده؛ البته از کنيه و لقب و... غافل نبوده و سعي کرده آنچه ذيل لقب و کنيه و... هست آدرس دهد يا بياورد. به عنوان نمونه چون کنيه حارث بن سعيد معروفتر بوده، شرح حالش را در ذيل «ابوفراس الحمداني» آورده و ساير موارد مثل ماده حرث را به کنيه ارجاع داده است.
+
حضرت [[امام خمینی]] قدس سره می فرمود: بحارالانوار عالم و محدث بزرگ [[علامه مجلسی]] فراگیر حدود چهارصد کتاب و رساله است و به تنهایی یک کتابخانه کوچک را تشکیل می دهد، چون مصنف این کتاب می‌دید بسیاری از رساله ها و کتابهای کوچک حدیثی به جهت قدمت و کوچکی در معرض نابودی قرار گرفته اند شروع به گردآوری آنها در یک مجموعه کرد، هر چند به صحت تمام آنها ملتزم نبود.
  
−
5. عنايت کامل دارد که گاه واژه اي ممکن است از چند ماده مشتق شده باشد و نتيجه اين شده که مطالب و موضوعات متناسبي را هم که احياناً در بحار نبوده اضافه فرموده است و از نثر و شعر و... حتي اشعار فارسي هم بهره برده است.
+
بدیهی است بحارالانوار با حجم گسترده (۱۱۰ جلد) نیازمند فهرستی گویا و مناسب بوده و اولین دانشمندی که بهترین راهنمای استفاده از آن را فراهم کرد، خاتم المحدثین [[حاج شیخ عباس قمی|حاج شیخ قمی]] (۱۲۹۴ـ ۱۳۵۹ هـ.ق) است.
  
−
6. تحقيقات و حواشي وي در ريشه هاي لغات جلوه هاي گوناگوني دارد نظير:
+
محقق «سفینة البحار» استاد علی اکبر الهی خراسانی می نویسد: از مرحوم [[آیت الله سید ابوالقاسم خویی|آیت الله خویی]] پرسیدند: اگر مجموع کتابهایتان را بگیرند و بگویند فقط یک کتاب را می توانی برداری، در چنین فرضی شما چه کتابی را انتخاب می کنی؟ در پاسخ می فرمایند: سفینة البحار را.
  
−
* الف) ارجاع به ريشه هاي متناسب و مرتبط يا مترادف که روشي پيشرفته و کارآمد است.
+
همچنین [[سید مرتضی عسکری|علامه عسکری]] می گوید: «برنامه همیشگی من این است که در هر سفری دو کتاب به همراه داشته باشیم که یکی [از آنها] سفینة البحار است.<ref>مقدمه سفینه البحار، ص ۳۳.</ref>
−
* ب) شرح واژه هاي پيچيده و غامض و الفاظ نامانوس، به قدر لازم.
 
−
* ج) بر روشن شدن ماده يا تکميل آن، اضافاتي بيان مي کند.
 
−
* د) شرح حال اعلام و شخصيت ها را به اجمال يا تفصيل بيان مي کند.
 
−
* هـ) گاهي بر موضوع، پسوند و دنباله هايي را اضافه کرده يا از ساير مصادر ـ به جر بحار ـ نکاتي را اصطياد و ذکر کرده است تا آنجا که رنگ موسوعه و مجموعه کاملي را به خود گرفته است.
 
−
* ز) از آنجا که محدث قمي خود رجالي متبحري است به ضبط تاريخ مواليد و وفيات اشخاص بسيار عنايت داشته و در کنار اعداد به حروف ابجد هم نوشته تا کمتر اشتباهي رخ دهد مثلاً وفات مرحوم کليني 329 ق است ولي در نوشتن و... رقم 2 و 3 که به يکديگر شبيه هستند، خيلي اشتباه مي شوند. ايشان با حروف ابجد و طبق حساب جمل هم همين رقم را چنين ذکر کرده است: «مات ابوجعفر الکليني ببغداد سنه 329 شکط، سنه تناثر النجوم».<ref>مقدمه سفينه البحار، ص 32ـ39.</ref>
 
  
−
==تخصص های مؤلف==
+
==ویژگی‌های سفینة البحار==
 +
۱. موضوعات کتاب «سفینة البحار» به ترتیب حروف الفبا و بر اساس ماده و ریشه ثلاثی مجرد موضوع مرتب شده است، به نحوی که خواننده به آسانی می تواند به بیش از هزار و هفتصد موضوع دست یابد که طبعاً هر کدام شامل مدخل های گوناگون و متعددی خواهد بود.
  
−
علاوه بر آنچه گذشت برخي از ويژگي هاي شخص حاج شيخ عباس موجب ماندگاري و کارآمدي و امتيازات ويژه سفينه شده است. وي که در تاريخ، نقل [[حديث]]، رجال، ادعيه و اذکار و... کاملا تخصص داشته و در يک سخن، هم محدث و هم آشنا به تاريخ و سيره [[اهل بيت]] علیهم السلام و ياران است هنر ديگري دارد که ديگران از آن محرومند و آن تخصص در گلچين و تلخيص کردن است.
+
۲. این اثر گزیده ای بسیار دقیق و حساب شده از سراسر یک دائرة المعارف بزرگ به نام [[بحارالأنوار (کتاب)|بحارالانوار]] است که مایه صرفه جویی فراوان در وقت و مانع اتلاف عمر طلاب است. مؤلف که خود استادی زبردست است که با ذوق سرشار روایی و رجالی و حسن سلیقه، بهترین ها را برگزیده و هر آنچه را آورده یک خصوصیت و ویژگی هایی داشته است. مثلاً اگر به ماده «علم» بنگرید از باب اول کتاب العلم بحار تنها [[آیه|آیات]] آغاز و انجام باب را آورده و نوبت به [[احادیث]] که رسیده است از ۱۲۲ روایت تنها دو تا را انتخاب کرده و تا باب ششم هیچ نقل نکرده و از باب ششم تنها یک آیه و باز باب هفتم را رها کرده و از باب هشتم از بین سیزده آیه یک آیه و از بین ۹۲ روایت تنها به یکی بسنده کرده است. معیارش در گزینش، تناسب بیشتر با عنوان باب، اتقان روایت، کوتاه و پرمحتوا بودن و... است.
  
−
از آن مرحوم 46 اثر تاکنون مکرر منتشر شده که برخي نظير [[مفاتيح الجنان]] جزو پرتيراژترين و معرفترين آثارند، 8 کتاب خطي و 12 اثر ناتمام از وي معرفي کرده اند و هنرمندي ايشان در تلخيص است که جلوه اي خاص به سفينه داده و به جز آن کتابهاي ذيل را خلاصه کرده است:
+
۳. یکی از امتیازات مهم سفینه آن است که مؤلف در موضوع مورد نظر به همان باب اکتفا نکرده بلکه از هر جای کتاب نکته ای در آن موضوع یا متناسب و مرتبط با آن یافته، همه را برگزیده و یک جا ارجاع داده است مثلاً درباره [[حارث همدانی]] از هفت موضوع کتاب بحار نکته‌ آورده است.
  
−
# ذخيره الابرار في منتخب انيس التجار در آداب تجارت.
+
۴. در ایراد عناوین بحث، عنوان و تیتری را مطرح نموده که از سایر عناوین، معروفتر و شناخته شده تر باشد؛ مثلا هر جا اسم شخصی مشهور بوده، لقب یا [[کنیه]] اش را عنوان نکرده؛ البته از کنیه و لقب و... غافل نبوده و سعی کرده آنچه ذیل لقب و کنیه و... هست آدرس دهد یا بیاورد. به عنوان نمونه چون کنیه حارث بن سعید معروفتر بوده، شرح حالش را در ذیل «[[ابو فراس|ابوفراس الحمدانی]]» آورده و سایر موارد مثل ماده حرث را به کنیه ارجاع داده است.
−
# فيض الغدير فما يتعلق بحديث الغدير تلخيص بخش غدير عبقات الانوار علامه بزرگ ميرحامد حسين هندي.
 
−
# لب الوسائل الي تحصيل المسائل يا نقدالوسائل که اختصاري از هدايه الامه است.
 
−
# مختصر الابواب في السنن والاداب خلاصه حليه المتقين [[علامه مجلسی]].
 
−
# المقامات العليه في موجبات السعاده الابديه خلاصه معراج السعاده مرحوم مولي احمد نراقي.
 
−
# هدايه الانام الي وقائع الايام خلاصه فيض العلام في عمل الشهور و وقائع الايام
 
−
# علم اليقين مختصر حق اليقين مرحوم علامه مجلسی
 
−
# مختصر المجلد الحادي عشر از ج يازدهم بحارالانوار.
 
−
# غايه المرام تلخيص دارالسلام فيما يتعلق بالرؤيا و المنام محقق سفينه البحار حضرت استاد علي اکبر الهي خراساني مي نويسد: از مرحوم آیت الله العظمي خويي پرسيدند: اگر مجموع کتابهايتان را بگيرند و بگويند فقط يک کتاب را مي تواني برداري، در چنين فرضي شما چه کتابي را انتخاب مي کني؟ در پاسخ مي فرمايند: سفينه البحار را. علامه عسکري مي گويد: «برنامه هميشگي من اين است که در هر سفري دو کتاب به همراه داشته باشيم که يکي [از آنها] سفينه البحار است.<ref>مقدمه سفينه البحار، ص 33.</ref>
 
  
−
==چاپ حاضر==
+
۵. مؤلف عنایت کامل دارد که گاه واژه ای ممکن است از چند ماده مشتق شده باشد و نتیجه این شده که مطالب و موضوعات متناسبی را هم که احیاناً در بحار نبوده اضافه فرموده است و از نثر و [[شعر]] و... حتی اشعار فارسی هم بهره برده است.
  
−
محقق محترم از سالها پيش آرزو داشته کتاب سفينه البحار که با چاپي قديمي، نامرغوب و حجري آنهم منطبق با بحارالانوار 25 جلدي و نه 110 جلدي در اختيار مردم بود ـ روزي نو شود و با چاپي نفيس، فني، مصحح، دقيق و حروفي زيبا و چشم نواز عرضه شود، تا اين که به اهتمام بنياد پژوهش هاي [[آستان قدس رضوي]]، مرکز پژوهشها، اين مهم به انجام رسيد.
+
۶. تحقیقات و حواشی وی در ریشه های لغات جلوه های گوناگونی دارد نظیر:
  
−
اين کار نه تنها سودمند بلکه ضروري بود و دو عامل اين نياز و ضرورت را تشديد مي کرد:
+
*الف) ارجاع به ریشه های متناسب و مرتبط یا مترادف که روشی پیشرفته و کارآمد است.
 +
*ب) شرح واژه های پیچیده و غامض و الفاظ نامانوس، به قدر لازم.
 +
*ج) بر روشن شدن ماده یا تکمیل آن، اضافاتی بیان می کند.
 +
*د) شرح حال اعلام و شخصیت ها را به اجمال یا تفصیل بیان می کند.
 +
*هـ) گاهی بر موضوع، پسوند و دنباله هایی را اضافه کرده یا از سایر مصادر ـ به جر بحار ـ نکاتی را اصطیاد و ذکر کرده است تا آنجا که رنگ موسوعه و مجموعه کاملی را به خود گرفته است.
 +
*و) از آنجا که [[حاج شیخ عباس قمی|محدث قمی]]، خود [[علم رجال|رجالی]] متبحری است، به ضبط تاریخ موالید و وفیات اشخاص بسیار عنایت داشته و در کنار اعداد به [[ابجد|حروف ابجد]] هم نوشته تا کمتر اشتباهی رخ دهد، مثلاً وفات مرحوم [[شیخ کلینی|کلینی]] ۳۲۹ ق است ولی در نوشتن و... رقم ۲ و ۳ که به یکدیگر شبیه هستند، خیلی اشتباه می شوند. ایشان با حروف ابجد و طبق حساب جمل هم همین رقم را چنین ذکر کرده است: «مات ابوجعفر الکلینی ببغداد سنه ۳۲۹ شکط، سنه تناثر النجوم».<ref>مقدمه سفینه البحار، ص ۳۲ـ۳۹.</ref>
  
−
* الف) امتيازات اين اثر در عرصه جهان فرهنگي معاصر که گستردگي معارف را با ظرافت کاري و دقت و تخصصي بودن درآميخته است.
+
==چاپ حاضر==
−
* ب) وضع بد چاپ حجري که با وجود چاپ جديد بحار مي توان گفت دورانش سپري بلکه با پديداري امکانات فني جديد چاپهاي حجري تداعي گر عصر حجر شده است.
 
  
−
در اين چاپ تلاشهاي فراواني شده که براي آگاهي از آنها بايد به مقدمه التحقيق مراجعه شود. اجمالاً در اين تصحيح، سفينه با چاپ جديد بحار منطبق شده، علاوه بر رموز ابجدي که مايه مصونيت از اشتباه است، شماره هاي عددي نيز آورده شده و‌ آيات و کلمه هاي مشکل اعراب گذاري شده، از بهترين نسخه ها براي مقابله استفاده شده از جمله نسخي که پس از چاپ بدست مرحوم مؤلف تصحيح و تحشيه شده است.
+
چاپ جدید این کتاب به اهتمام بنیاد پژوهش های [[آستان قدس رضوی]]، انجام شده است. در این چاپ، سفینه با چاپ جدید بحار منطبق شده، علاوه بر رموز ابجدی که مایه مصونیت از اشتباه است، شماره های عددی نیز آورده شده و‌ [[آیه|آیات]] و کلمه های مشکل اعراب گذاری شده. از بهترین نسخه ها برای مقابله استفاده شده از جمله نسخی که پس از چاپ بدست مرحوم مؤلف تصحیح و تحشیه شده است.
  
−
متون روايي با بحار و مصادر بحار نيز مقابله شده و در اين موارد با 3 گونه ماخذ مقابله و تصحيح شده است؛ [[احاديث]] و نقل قولها علاوه بر بحار به مصادر بحار نيز ارجاع شده است.
+
متون روایی با بحار و مصادر بحار نیز مقابله شده و در این موارد با ۳ گونه ماخذ مقابله و تصحیح شده است؛ [[احادیث]] و نقل قولها علاوه بر بحار به مصادر بحار نیز ارجاع شده است.
  
 
==پانویس==
 
==پانویس==
 
{{پانویس}}
 
{{پانویس}}
−
 
 
==منابع==
 
==منابع==
−
* سفینة البحار و مدینة الحکم والآثار، علی مختاری، کتاب ماه دین، فروردین 1378، شماره 18.
+
*سفینة البحار و مدینة الحکم والآثار، علی مختاری، کتاب ماه دین، فروردین ۱۳۷۸، شماره ۱۸.
  
 
[[رده:فرهنگ نامه ها]]
 
[[رده:فرهنگ نامه ها]]
 
[[رده:منابع حدیثی]]
 
[[رده:منابع حدیثی]]
 
{{حدیث}}
 
{{حدیث}}

نسخهٔ کنونی تا ‏۲۶ اکتبر ۲۰۲۰، ساعت ۱۰:۰۳

مقاله‌ی مربوط به این عنوان از دانشنامه هنوز نوشته نشده است.

Icon article.jpg
محتوای فعلی "مقاله‌ یک نشریه" متناسب با این عنوان است.

(احتمالا تصرف اندکی صورت گرفته است)


سفینة البحار.jpg
نویسنده شیخ عباس قمی
موضوع احادیث شیعه/ نمایه‎ها
زبان عربی
تعداد جلد ۲

«سفینة البحار و مدینة الحکم و الآثار» اثر مرحوم شیخ عباس قمی (م، ۱۳۵۹ ق)، در واقع فهرست و راهنمایی است بر کتاب عظیم «بحارالانوار» مرحوم علامه مجلسی. «بحارالانوار» علامه مجلسی دریای عظیم و مواجی است که دستیابی به درّ و گوهرهایش نیازمند وسیله ای بود و «سفینه البحار» با نامی گویا، هم گزیده و گلچینی است از بحار، و هم آدرس و ارجاع به مطالب مورد نظر در سراسر آن کتاب است.

مؤلف

حاج شیخ عباس قمی مرد تقوا و فضیلت، یکی از پرکارترین و موفقترین عالمان شیعی است که موانع و حوادث تلخ روزگارش نظیر خفقان سیاه ستمشاهی او را از خدمت به مکتب اسلام بازنداشت. وی با مسافرت های علمی و زیارتی مکرر به نجف اشرف و عتبات عالیات، مکه، مشهد و قم در سفر و حضر از تحصیل، تدریس، تبلیغ و تصنیف باز نماند و آغوش محدثانی چون حاج میرزا حسین نوری نوّر الله مرقده و عالمانی چون شیخ الشریعه اصفهانی و سید حسن صدر کاظمی قدس سرهما و همنشینی دوستانی چون آقا بزرگ تهرانی روح تنبع گسترده و خدمت به آثار اهل بیت و بزرگان تشیع را در جانش دمید.

آیت الله حسن زاده می فرمودند: «آن مرحوم هر چه نوشته است سودمند و به جاست». تلاش علمی و تالیف، وی را از موعظه و ارشاد وانداشت بلکه ویژگی های آن پارسای باپروا او را سرآمد وعاظ دوران خویش کرد. به گونه ای که مرحوم شهید مرتضی مطهری، اظهار تاسف می کردند که در عصر ما موعظه کم شده و سابقاً کسانی نظیر حاج شیخ عباس قمی به نصیحت و موعظه مردم می پرداختند و هرگاه کسی در یک مجلس ایشان حاضر می شد تا یک هفته حتی به فکر گناه هم نمی افتاد».

آیت الله سید محسن امین در معرفی محدث قمی می نویسد: «عالم، فاضل، محدث، واعظ، عابد و زاهد»،[۱] «الثقه العدل الورع الزاهد العابد».[۲] علامه امینی نیز این چنین آن مرحوم را یاد کرده: «هو من نوابغ الحدیث والتالیف فی القرن الحاضر، و أیادیه المشکوره علی الامه لا تخفی».[۳]

علاوه بر آنچه گذشت، برخی از ویژگی های شخص حاج شیخ عباس موجب ماندگاری و کارآمدی و امتیازات ویژه «سفینة البحار» شده است. وی که در تاریخ، نقل حدیث، رجال، ادعیه و اذکار و... کاملا تخصص داشته و در یک سخن، هم محدث و هم آشنا به تاریخ و سیره اهل بیت علیهم السلام و یارانشان است، هنر دیگری دارد که دیگران از آن محرومند و آن تخصص در گلچین و تلخیص کردن است. برخی از آثار اینچنینی او عبارتند از:

  1. مختصر الابواب فی السنن والاداب، خلاصه حلیة المتقین مرحوم علامه مجلسی.
  2. علم الیقین مختصر حق الیقین علامه مجلسی.
  3. المقامات العلیه فی موجبات السعاده الابدیه، خلاصه معراج السعاده مرحوم ملا احمد نراقی.
  4. فیض الغدیر فیما یتعلق بحدیث الغدیر، تلخیص بخش غدیر عبقات الانوار از میرحامد حسین هندی.

اهمیت بحار و سفینة البحار

به قول شاگرد مرحوم مجلسی امیر محمدصالح حسینی، علامه مجلسی احادیث فراوان پراکنده ای که در غیر کتب اربعه بوده است را در مجلدات بحار فراهم کرده است، کمتر عالمی است که بتواند برخی از مجلدات بحار را تهیه کند کتابی که در شیعه بی سابقه و از نظر دقت و ضبط، سودمندی و کارآیی، استیعاب و فراگیری ادله و آراء و گستردگی حجم روایات بی نظیر است.

مرحوم علامه طباطبایی قدس سره بسیار از بحارالانوار ستایش می‌کرد و آن را بهترین فرهنگ شیعی می دانست که اخبار را جمع آوری کرده است و از نظم دقیق، تفصیل و تبویب مرتب و حساب شده، استفاده از تمام قرآن کریم در جاهای مناسب، تفسیر خلاصه و مناسب آیات، شرح و بیان مشکلات اخبار اظهار شگفتی می کرد.

حضرت امام خمینی قدس سره می فرمود: بحارالانوار عالم و محدث بزرگ علامه مجلسی فراگیر حدود چهارصد کتاب و رساله است و به تنهایی یک کتابخانه کوچک را تشکیل می دهد، چون مصنف این کتاب می‌دید بسیاری از رساله ها و کتابهای کوچک حدیثی به جهت قدمت و کوچکی در معرض نابودی قرار گرفته اند شروع به گردآوری آنها در یک مجموعه کرد، هر چند به صحت تمام آنها ملتزم نبود.

بدیهی است بحارالانوار با حجم گسترده (۱۱۰ جلد) نیازمند فهرستی گویا و مناسب بوده و اولین دانشمندی که بهترین راهنمای استفاده از آن را فراهم کرد، خاتم المحدثین حاج شیخ قمی (۱۲۹۴ـ ۱۳۵۹ هـ.ق) است.

محقق «سفینة البحار» استاد علی اکبر الهی خراسانی می نویسد: از مرحوم آیت الله خویی پرسیدند: اگر مجموع کتابهایتان را بگیرند و بگویند فقط یک کتاب را می توانی برداری، در چنین فرضی شما چه کتابی را انتخاب می کنی؟ در پاسخ می فرمایند: سفینة البحار را.

همچنین علامه عسکری می گوید: «برنامه همیشگی من این است که در هر سفری دو کتاب به همراه داشته باشیم که یکی [از آنها] سفینة البحار است.[۴]

ویژگی‌های سفینة البحار

۱. موضوعات کتاب «سفینة البحار» به ترتیب حروف الفبا و بر اساس ماده و ریشه ثلاثی مجرد موضوع مرتب شده است، به نحوی که خواننده به آسانی می تواند به بیش از هزار و هفتصد موضوع دست یابد که طبعاً هر کدام شامل مدخل های گوناگون و متعددی خواهد بود.

۲. این اثر گزیده ای بسیار دقیق و حساب شده از سراسر یک دائرة المعارف بزرگ به نام بحارالانوار است که مایه صرفه جویی فراوان در وقت و مانع اتلاف عمر طلاب است. مؤلف که خود استادی زبردست است که با ذوق سرشار روایی و رجالی و حسن سلیقه، بهترین ها را برگزیده و هر آنچه را آورده یک خصوصیت و ویژگی هایی داشته است. مثلاً اگر به ماده «علم» بنگرید از باب اول کتاب العلم بحار تنها آیات آغاز و انجام باب را آورده و نوبت به احادیث که رسیده است از ۱۲۲ روایت تنها دو تا را انتخاب کرده و تا باب ششم هیچ نقل نکرده و از باب ششم تنها یک آیه و باز باب هفتم را رها کرده و از باب هشتم از بین سیزده آیه یک آیه و از بین ۹۲ روایت تنها به یکی بسنده کرده است. معیارش در گزینش، تناسب بیشتر با عنوان باب، اتقان روایت، کوتاه و پرمحتوا بودن و... است.

۳. یکی از امتیازات مهم سفینه آن است که مؤلف در موضوع مورد نظر به همان باب اکتفا نکرده بلکه از هر جای کتاب نکته ای در آن موضوع یا متناسب و مرتبط با آن یافته، همه را برگزیده و یک جا ارجاع داده است مثلاً درباره حارث همدانی از هفت موضوع کتاب بحار نکته‌ آورده است.

۴. در ایراد عناوین بحث، عنوان و تیتری را مطرح نموده که از سایر عناوین، معروفتر و شناخته شده تر باشد؛ مثلا هر جا اسم شخصی مشهور بوده، لقب یا کنیه اش را عنوان نکرده؛ البته از کنیه و لقب و... غافل نبوده و سعی کرده آنچه ذیل لقب و کنیه و... هست آدرس دهد یا بیاورد. به عنوان نمونه چون کنیه حارث بن سعید معروفتر بوده، شرح حالش را در ذیل «ابوفراس الحمدانی» آورده و سایر موارد مثل ماده حرث را به کنیه ارجاع داده است.

۵. مؤلف عنایت کامل دارد که گاه واژه ای ممکن است از چند ماده مشتق شده باشد و نتیجه این شده که مطالب و موضوعات متناسبی را هم که احیاناً در بحار نبوده اضافه فرموده است و از نثر و شعر و... حتی اشعار فارسی هم بهره برده است.

۶. تحقیقات و حواشی وی در ریشه های لغات جلوه های گوناگونی دارد نظیر:

  • الف) ارجاع به ریشه های متناسب و مرتبط یا مترادف که روشی پیشرفته و کارآمد است.
  • ب) شرح واژه های پیچیده و غامض و الفاظ نامانوس، به قدر لازم.
  • ج) بر روشن شدن ماده یا تکمیل آن، اضافاتی بیان می کند.
  • د) شرح حال اعلام و شخصیت ها را به اجمال یا تفصیل بیان می کند.
  • هـ) گاهی بر موضوع، پسوند و دنباله هایی را اضافه کرده یا از سایر مصادر ـ به جر بحار ـ نکاتی را اصطیاد و ذکر کرده است تا آنجا که رنگ موسوعه و مجموعه کاملی را به خود گرفته است.
  • و) از آنجا که محدث قمی، خود رجالی متبحری است، به ضبط تاریخ موالید و وفیات اشخاص بسیار عنایت داشته و در کنار اعداد به حروف ابجد هم نوشته تا کمتر اشتباهی رخ دهد، مثلاً وفات مرحوم کلینی ۳۲۹ ق است ولی در نوشتن و... رقم ۲ و ۳ که به یکدیگر شبیه هستند، خیلی اشتباه می شوند. ایشان با حروف ابجد و طبق حساب جمل هم همین رقم را چنین ذکر کرده است: «مات ابوجعفر الکلینی ببغداد سنه ۳۲۹ شکط، سنه تناثر النجوم».[۵]

چاپ حاضر

چاپ جدید این کتاب به اهتمام بنیاد پژوهش های آستان قدس رضوی، انجام شده است. در این چاپ، سفینه با چاپ جدید بحار منطبق شده، علاوه بر رموز ابجدی که مایه مصونیت از اشتباه است، شماره های عددی نیز آورده شده و‌ آیات و کلمه های مشکل اعراب گذاری شده. از بهترین نسخه ها برای مقابله استفاده شده از جمله نسخی که پس از چاپ بدست مرحوم مؤلف تصحیح و تحشیه شده است.

متون روایی با بحار و مصادر بحار نیز مقابله شده و در این موارد با ۳ گونه ماخذ مقابله و تصحیح شده است؛ احادیث و نقل قولها علاوه بر بحار به مصادر بحار نیز ارجاع شده است.

پانویس

  1. ↑ مقدمه اثر حاضر، ص ۲۱؛ به نقل از اعیان الشیعه، ج۷، ص ۴۲۵.
  2. ↑ مقدمه اثر حاضر، ص ۲۱؛ به نقل از اعیان الشیعه، ج۳، ص ۴۹۲.
  3. ↑ مقدمه سفینه البحار، ص ۲۱، به نقل از الغدیر، ج۱، ص ۱۵۷.
  4. ↑ مقدمه سفینه البحار، ص ۳۳.
  5. ↑ مقدمه سفینه البحار، ص ۳۲ـ۳۹.

منابع

  • سفینة البحار و مدینة الحکم والآثار، علی مختاری، کتاب ماه دین، فروردین ۱۳۷۸، شماره ۱۸.
برگرفته از «https://wiki.ahlolbait.com/index.php?title=سفینة_البحار_(کتاب)&oldid=129863»
آپارات موسسه اهل البیت علیهم السلام کانال عکس نوشته قرآن و حدیث در اینستاگرام تلگرام قرآن و حدیث کانال قرآن و حدیث در ایتا