معارج الاصول (کتاب)
کتاب «معارج الأصول» اثر محقق حلى، یکى از ارزشمندترین منابع اصولى شیعه در قرن هفتم است. این کتاب با توجه به مقام علمى و شامخ محقق حلى، از همان زمان نگارش، بسیار مورد توجه علما و فقهاى شیعه قرار گرفت و تا کنون شرح‌ها و تعلیقه‌هاى فراوانى بر آن نگاشته شده است. «معارج الأصول» اثرى گرانبها براى دست‌یابى به دیدگاه‌هاى اصولى محقق حلى و پیشرفت علم اصول در قرن هفتم هجرى است.
 | |
| نویسنده | محقق حلى |
| موضوع | اصول فقه شیعه |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 1 |
| مصحح | محمدحسین الرضوی الکشمیری |
|
| |
محتویات
مؤلف کتاب
شیخ نجم الدین ابوالقاسم جعفر بن حسن بن یحیى بن سعید هَذلى، معروف به محقق حلى (م ۶۷۶ ق). وى از مفاخر علماى امامیه، مرجع دینى شیعیان عصر خود، فقیه، اصولى، متکلم، ادیب و متولد و متوفی در حله عراق است. سید عبدالکریم بن احمد بن طاووس، سید رضى الدین على بن طاووس و دو خواهرزده اش یعنى علامه حلى و على بن یوسف حلى از وى کسب علم نمودند. ترجمه کامل وى در بخش کتب فقهى شیعه ذکر شده است.
انگیزه نگارش
محقق حلى در مقدمه کتاب، انگیزه خود را از نگارش کتاب این گونه بیان مى‌فرماید: «فإنه تکرر من جماعة من الأصحاب - أیدهم اللَّه بعصمته و شملهم بعام رحمته - التماس مختصرٍ فی الأصول، مشتمل على المهم من مطالبه، غیر بالغ فی الإطالة إلى حد یصعب على طالبه، فأجبتهم إلى ذلک مقتصراً على ما لا بد من الاعتناء به، غیر متطاول إلى إطالة مسائله.» یعنى: بسیارى از علما - ایدهم اللَّه - بارها از اینجانب درخواست نموده بودند تا رساله‌اى مختصر در علم اصول به نگارش درآورم که شامل مباحث مهم علم اصول باشد و زیاد هم طولانى نباشد که درک آن براى علاقه‌مندان به فراگیرى علم اصول مشکل باشد. من نیز درخواست آنان را اجابت نمودم و این کتاب را که شامل مباحث لازم و ضرورى علم اصول است، به رشته تحریر درآوردم بدون آنکه آن را زیاد طولانى سازم.
معرفى اجمالى کتاب
این کتاب مشتمل بر ده باب از قرار زیر است:
- باب اول در «المقدمات»؛
- باب دوم در اوامر و نواهى؛
- باب سوم در عموم و خصوص؛
- باب چهارم در مجمل و مبین؛
- باب پنجم در افعال؛
- باب ششم در اجماع؛
- باب هفتم در اخبار؛
- باب هشتم در ناسخ و منسوخ؛
- باب نهم، باب دهم در فصول مختلف است: فصل اول در مفتى و مستفتى، فصل دوم در التصرفات غیرمعلومة الحکم والاستصحاب والنافى للحکم، فصل سوم در فیما الحق بأدلة الاصول و لیس منها.
شرح و حاشیه بر کتاب
کتاب معارج الأصول بسیار مورد توجه علماى شیعه قرار گرفته و شرح‌ها و حواشى فراوانى بر آن نگاشته شده است. چنانکه آقا بزرگ تهرانى در کتاب ارزشمند الذریعة درباره این کتاب مى‌فرماید: «معارج الأصول متن مختصر فی أصول الفقه للمحقق الحلی رحمه‌الله. هو کسائر تصانیفه مما عکف الأصحاب بالشرح و التعلیق.» یعنى: کتاب معارج الأصول نوشته محقق حلى است. این کتاب متنى مختصر در علم اصول فقه است و مانند دیگر تألیفات ایشان بسیار مورد توجه علماى اصحاب قرار گرفته و شرح‌ها و حواشى فراوانى بر آن نگاشته شده است.» برخی از این شروح عبارتند از:
۱ - شرح معارج الأصول، نوشته میرزا بابا سبزوارى. نسخه‌اى از این کتاب در کتابخانه مدرسه ملا محمد باقر سبزوارى در شهر مشهد مقدس موجود است.
۲ - شرح معارج الأصول، نوشته میر عبد الصمد حسینى، از احفاد میر سید علیا همدانى حائرى عارف.
۳ - شرح معارج الأصول، نوشته سید أجلّ، میر فیض الله بن عبد القاهر حسینى تفرشى (درگذشت ۱۰۲۵ هجرى قمرى).
نسخه هاى خطى و چاپی
۱- نسخه‌اى در کتابخانه عمومى آیت الله حکیم در نجف اشرف که تاریخ نگارش آن ۱۱۱۷ هجرى قمرى و به خط محمد مقیم نگاشته شده است.
۲- نسخه‌اى در کتابخانه کاشف الغطاء در نجف اشرف. این نسخه به خط احمد بن یوسف نگاشته شده و بر روى آن علامت تملک آیت الله کاشف الغطاء و فرزندان ایشان یکى پس از دیگرى موجود است.
۳ - نسخه‌اى در کتابخانه مدرسه فیضیه در شهر مقدس قم. تاریخ نگارش این نسخه ۱۲۴۳ هجرى قمرى است و در شهر اصفهان، به خط ابوالقاسم ابن احمد حسینى نگاشته شده است
این کتاب اکنون به وسیله مؤسسه آل البیت علیهم السلام چاپ و منتشر شده است.
منابع
- محمدرضا ضمیری، کتابشناسی تفصیلی مذاهب اسلامی.
- مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی، نرم افزار اصول فقه[لوح فشرده]، بخش کتابشناسی.
متن کتاب
