معارج الاصول (کتاب)
«معارج الأصول» اثر محقق حلى (۶۷۶-۶۰۲ ق)، کتابی مختصر شامل مباحث مهم و ضرورى علم اصول است. این کتاب با توجه به مقام علمى و شامخ محقق حلى، از همان زمان نگارش، بسیار مورد توجه علماى شیعه قرار گرفت و شرح‌هاى متعددى بر آن نگاشته شده است.
 | |
| نویسنده | محقق حلى |
| موضوع | اصول فقه شیعه |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | ۱ |
| مصحح | محمدحسین رضوی کشمیری |
|
| |
مؤلف
جعفر بن حسن حلى مشهور به محقق حلى (م، ۶۷۶ ق)، فقیه و اصولی بزرگ شیعه است. سید عبدالکریم بن احمد بن طاووس، سید رضى الدین على بن طاووس و دو خواهرزده اش یعنى علامه حلى و على بن یوسف حلى از وى کسب علم نمودند. علامه حلى که خود شاگرد اوست درباره او مى گوید: «او افضل اهل عصرش در فقه بود».
برخی از آثار ارزشمند محقق حلى عبارتند از: شرایع الاسلام، مختصر النافع، المعتبر فى شرح المختصر، نکت النهایه، نهایة الاصول الى المعرفة الاصول، رسالة التیاسر فى القبلة، اللُّهنة فى المنطق، معارج الاصول.
انگیزه نگارش
محقق حلى در مقدمه کتاب، انگیزه خود را از نگارش کتاب «معارج الاصول» این گونه بیان مى‌فرماید: «فإنه تکرر من جماعة من الأصحاب - أیّدهم اللَّه بعصمته و شملهم بعام رحمته - التماس مختصرٍ فی الأصول، مشتمل على المهم من مطالبه، غیر بالغ فی الإطالة إلى حد یصعب على طالبه، فأجبتُهم إلى ذلک مقتصراً على ما لا بد من الاعتناء به، غیر متطاول إلى إطالة مسائله»؛ بسیارى از علما - ایّدهم اللَّه - بارها از اینجانب درخواست نموده بودند تا رساله‌اى مختصر در علم اصول به نگارش درآورم که شامل مباحث مهم علم اصول باشد و زیاد هم طولانى نباشد که درک آن براى علاقه‌مندان به فراگیرى این علم مشکل باشد. من نیز درخواست آنان را اجابت نمودم و این کتاب را که شامل مباحث لازم و ضرورى علم اصول است، به رشته تحریر درآوردم بدون آنکه آن را زیاد طولانى سازم.
معرفی کتاب
كتاب «معارج الاصول» یا «المعارج فى اصول الفقه» يک دوره از مهم‌ترين مباحث اصولى است که مؤلف در آن به شرح و بررسى قواعد اصول فقه مى‌پردازد. اين كتاب اثرى گرانبها براى دست‌یابى به دیدگاه‌هاى اصولى محقق حلى و پیشرفت علم اصول در قرن هفتم است.
آقا بزرگ تهرانى در «الذريعه» دربارۀ «معارج الأصول» مى‌گويد: «معارج الأصول متن مختصر في أصول الفقه للمحقق الحلی رحمه‌الله. هو كسائر تصانيفه مما عكف الأصحاب بالشرح و التعليق؛» كتاب معارج الأصول نوشتۀ محقق حلى است. اين كتاب متنى مختصر در علم اصول فقه است و مانند ديگر تأليفات ايشان بسيار مورد توجه علماى اصحاب قرار گرفته و شرح‌ها و حواشى فراوانى بر آن نگاشته شده است.»
از ويژگى‌هاى اين كتاب استدلالى بودن آن است. مؤلف در اين كتاب استدلال‌هاى گوناگونى آورده و به پاسخ‌گويى به آنها مى‌پردازد.
از ديگر ويژگى‌هاى اين كتاب، اشاره به ديدگاه‌هاى اصولى بسيارى از علماى شيعه و سنى است كه از اين جهت براى كتاب ارزش و اعتبار والايى را ايجاد مى‌كند. محقق حلى در اين كتاب در اكثر مسائل با رعايت اختصار، به طرح ديدگاه‌هاى اصولى ديگر علماى علم اصول و ادلۀ آنها و ردّ يا پذيرش آن همراه با دليل مى‌پردازد.
محتواى کتاب
این کتاب مشتمل بر ده باب و هر کدام شامل فصول متعددی است:
- باب اول در مقدمات؛
- باب دوم در اوامر و نواهى؛
- باب سوم در عموم و خصوص؛
- باب چهارم در مجمل و مبین؛
- باب پنجم در افعال؛
- باب ششم در اجماع؛
- باب هفتم در اخبار؛
- باب هشتم در ناسخ و منسوخ؛
- باب نهم در اجتهاد؛
- باب دهم در فصول مختلف است: فصل اول در مفتى و مستفتى، فصل دوم در التصرفات غیرمعلومة الحکم والاستصحاب والنافى للحکم، فصل سوم در فیما الحق بأدلة الاصول و لیس منها.
شرح و حاشیه کتاب
کتاب «معارج الأصول» بسیار مورد توجه علماى شیعه قرار گرفته و شرح‌ها و حواشى فراوانى بر آن نگاشته شده است. برخی از این شروح عبارتند از:
- شرح معارج الأصول، نوشته میرزا بابا سبزوارى. نسخه‌اى از این کتاب در کتابخانه مدرسه ملا محمدباقر سبزوارى در شهر مشهد مقدس موجود است.
- شرح معارج الأصول، نوشته میر عبدالصمد حسینى، از احفاد میر سید علیا همدانى حائرى عارف.
- شرح معارج الأصول، نوشته سید میر فیض الله بن عبدالقاهر حسینى تفرشى (م، ۱۰۲۵ ق).
منابع
- نرم افزار اصول فقه، بخش کتابشناسی، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
- کتابشناسی تفصیلی مذاهب اسلامی، محمدرضا ضمیری.
