مختصر بصائر الدرجات (کتاب)
 | |
| نویسنده | حسن بن سلیمان حلی |
| موضوع | احاديث فضایل ائمه اطهار |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | ۱ |
|
| |
کتاب «مختصر البصائر» اثر حسن بن سليمان حلى، عالم شیعی قرن نهم هجری است، که در واقع، مختصر و تلخیصی از کتاب «بصائر الدرجات» سعد بن عبدالله اشعری قمی (م، ۳۰۰ ق) در مناقب ائمه اطهار علیهم‌السلام می‌باشد. اصل کتاب «بصائر الدرجات» به دست ما نرسیده، ولى بخشى از آن در کتاب «مختصر البصائر» حسن حلى آمده است.
محتویات
مؤلف
مؤلف کتاب، ابومحمد حسن بن سلیمان حلی، ملقب به شیخ عزالدین، از علمای شيعه در قرن نهم هجری است.
میرزا عبدالله افندی در کتاب ریاض العلماء ایشان را در زمرۀ شاگردان شهید ثانی (۹۱۱-۹۶۵ ق) شمرده، که به نظر درست نمی باشد، چون شهید ثانی در قرن دهم می زیسته است. اما در کتاب «مستدرک علم الرجال» تألیف آقای علی نمازی، ایشان در زمره شاگردان شهید اول شمرده شده است.
شیخ حسین بن محمد حمویانی و سید تاج‌الدین عبدالحمید هاشمی زینبی، از جمله شاگردان او می باشند.
معرفی کتاب
در ابتدای نسخه خطی آیت الله مرعشی نجفی آمده است: هذا کتاب "مختصر البصائر"، که مشخص می شود خود مؤلف این نام را انتخاب کرده است.
دو کتاب با عنوان «بصائر الدرجات» توسط علمای شيعه تألیف شده است؛ یکی «بصائر الدرجات» اثر مشهور محمد بن حسن صفار قمی (م، ۲۹۰ ق) که موجود است، و دیگری تألیف سعد بن عبدالله اشعری قمی است؛ اما اصل کتاب «بصائر الدرجات» اشعرى قمى در دسترس نیست و آنچه که اکنون موجود است، مختصرى از آن است که توسط شیخ حسن بن سلیمان حلى، انتخاب شده است. البته این احتمال گروهی از محدثین از جمله آقا بزرگ تهرانی است که شاید انگیزه نگارش، همین مختصر کردن کتاب باشد. انگیزه دیگر، بیان روایات فضایل و کرامات و علم اهل بیت علیهم السلام و مبحث رجعت است، چون بیشتر کتاب از غیر «بصائر الدرجات» نقل شده است.
این کتاب یکی از مرجع های کتاب های «وسائل الشیعه»، «اثبات الهدات بالنصوص والمعجزات» و «الایقاظ من الهجعة بالبرهان علی الرجعة»، از شیخ حر عاملی و کتاب «بحارالانوار» از علامه مجلسی است، و شیخ حر عاملی در کتابهای خود آن را معرفی می کند؛ بنابراین اعتبار آن بسیار بالاست.
محتوای کتاب
این کتاب بدون خطبه و مقدمه آغاز می شود و روایات متعددی درباره علم امام، نزول روح القدس بر او و برخی دیگر از کرامات را نقل کرده و سپس روایات را طی چهارده باب می آورد، آن چهارده باب به ترتیب زیر است:
- باب الکرات و حالاتها و ما جاء فیه
- باب فی رجال الاعراف
- باب فضل الائمه صلوات الله علیهم و ما جاء فیهم من القرآن العزیز
- باب ما جاء فی التسلیم لما جاء عنهم و ما قالوه
- باب فی نوادر مختلفه
- باب فی صفاتهم و ما فضّلهم الله عزوجل به
- باب ما جاء فی التسلیم لما جاء عنهم
- باب فی کتمان الحدیث و اذاعته
- باب فی ائمة آل محمد
- احادیث القضاء و القدر
- احادیث الاراده و انها صفات الافعال
- احادیث الذر
- باب تتمة من احادیث رجعت
- فی وجوب التقیه فی زمن حکام الجور
برخی روایات هم بدون باب و عنوان ذکر شده اند. گاهی نیز روایتی غیرمربوط نسبت به عنوان باب ها در برخی ابواب دیده می شود. مؤلف گاه کلماتی در تبیین موضوع مورد بحث، الفاظ روایات و یا سند برخی روایات یا کتب بیان کرده است.
سند روایات بیشتر به سبک شیخ کلینی و «مُعَنعَن» است، اکثر روایات متصل تا معصوم است و مؤلف تصریح به سندشان کرده است. به گفته آقا بزرگ تهرانی این کار برای عدم التباس با احادیث «بصائر الدرجات» است. در پایان کتاب، جمله یا علامتی که نشانگر پایان اثر باشد نیست و به کیفیت گزینش اصل کتاب هم اشاره ای نشده است.
منابع
- فرهنگ کتب حدیثی شیعه، مدنی بجستانی.
- دانشنامه جهان اسلام.
- «مختصر بصائر الدرجات»، انتشارات الرسول.
- ستارگان حرم، جلد ۴، على‌اکبر رضایى.
