عوالى اللئالى (کتاب)
کتاب «عوالی اللآلی العزیزیه فی الاحادیث الدینیه»، اثر ابن ابی جمهور احسائی (م، ۹۱۰ ق) شامل روایات فقهی و غیرفقهی می باشد. این کتاب از مصادر مهم کتبی مثل بحارالانوار، وسائل الشیعة و مستدرک الوسائل بوده است.
 | |
| نویسنده | ابن ابی جمهور احسائی |
| موضوع | احادیث شیعه |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | ۴ |
| محقق | مجتبی عراقی |
|
| |
مؤلف
ابوجعفر محمد بن علی بن ابراهیم معروف به ابن ابی جمهور احسائی (م، ۹۱۰ ق)، محدّث و فقیه شیعه است. از اساتید او، شیخ حسن بن عبدالکریم فتال و شیخ علی بن هلال جزائری، و از جمله شاگردانش، شیخ محمد صالح غروی حلی، شیخ علی کرکی می باشند. برخی تألیفات دیگر شیخ احسایی عبارتند از: اسرار الحج، انوار المشهدیه، بدایه النهایه، تحفه الحسینیه، دُرر اللآلی العمادیه، زاد المسافرین، الأقطاب الفقهیه، معین الفکر، کتاب المقتل، مناظره بین الغروی والهروی.
اعتبار کتاب
عده‌اى کتاب ابن ابى جمهور احسائى را مردود، ضعیف، مطابق روایات اهل سنت و... دانسته‌اند. گروهى فراتر رفته و علاوه بر کتاب، در اعتبار مصنف هم مناقشه کرده‌اند و مثلا او را غلو کننده، صوفى، ضعیف، متساهل و یا غیر دقیق در نقل روایت دانسته‌اند. شیخ اعظم انصارى در کتاب رسائل چنین مى‌فرماید: «و قد طعن فی ذلک التألیف و فی مؤلفه المحدث البحرانی فی مقدمات الحدائق».
در مقابل، بزرگانى چون محدث نورى در مستدرک و سید نعمت الله جزائرى در شرح خود بر «عوالی اللآلی» و آیت الله مرعشى نجفى در مقدمه کتاب، اشکالات وارده را نقل کرده و جوابهاى مفصلى به آنها داده‌اند. در این مقال جاى بسط کلام نیست و طالبین مى‌توانند به منابع فوق مراجعه کنند؛ اما در چند جمله مختصر مى‌توان گفت: اولا: جواب ایرادها با جوابهاى نقضى و حلى مفصلا داده شده است. ثانیا: علمایى چون علامه مجلسى، کتاب «عوالی اللآلی» را از مصادر بحار قرار داده و بزرگانى مانند شیخ یوسف بحرانى و قاضى نور اللّه شوشترى و... به آن اعتماد کرده و روایات آن را نقل کرده‌اند. ثالثا: مسأله اعتبار کتاب و عدم ذکر اسناد روایات نیز با توجه به هماهنگى روایات این کتاب با کتب معتبر و مسند قابل حل است. تنها مطلبى که باقى مى‌ماند، تشخیص روایات صحیحه از غیر صحیحه است که در این کتاب نیز مانند تمام کتب روایى به عهده محقق و استفاده کننده از کتاب است و در هر کتاب روایى، محقق خبره این اصل اوّلى را مد نظر دارد که باید روایات و اعتبار آنها را از حیث سند و متن بدون چشم پوشى و از هر کتابى که باشد با دقت بررسى کند.
ترتیب ابواب کتاب
این کتاب، روایی است و شامل روایات فقهی و غیرفقهی می باشد. مصنف محترم، کتاب را در مدت چهار ماه در مشهد مقدس تألیف نموده و آن را بدین گونه مرتب کرده است:
- مقدمه که ده فصل دارد و مؤلف به مشیخه مؤلف و علت تألیف کتاب پرداخته است.
- باب اول، که شامل احادیث فقهی است. این احادیث، به ترتیب رایج کتب فقهی از طهارت تا دیات ذکر نشده اند؛ بلکه چون منابع از بزرگانی چون: علامه حلی، شهید و فاضل مقداد به دست مؤلف رسیده اند و به ترتیب ناقل ذکر شده اند.
- باب دوم، شامل احادیثی است که بر طبق ابواب فقهی مرتب شده اند. قسمت اول آن ها مرویات فخرالمحققین است و قسمت دوم، روایات ابن فهد و محقق حلی است. در خاتمه نیز روایات متفرق در موضوعات گوناگون و بعضی کرامات امیرالمؤمنین علیه السلام نقل شده است.
شرح کتاب
سید نعمت الله جزائری شرح مبسوطی بر این کتاب نگاشته و با عنوان «الجواهر الغوالی» یا «مدینه الحدیث» منتشر شده است.
نسخه و چاپ کتاب
نسخه‌اى از کتاب در نجف اشرف است که تاریخ آن ۸۹۹ ذکر شده و در حضور مصنف نوشته شده است. حواشى فراوانى نیز با عنوان «منه مدّ ظله» در آن به چشم مى‌خورد. این نسخه از نظر اعتبار در بالاترین درجه ممکن است و نسخه آیت الله بروجردى از روى آن استنساخ شده که در زمان حیات مؤلف بوده.
کتاب از روى این نسخه و بعد از مقابله با نسخه کتابخانه آیت الله مرعشى نجفى آماده شده است. تحقیق بسیار جامعى از حجة الاسلام حاج آقا مجتبى عراقى همراه آن آمده است. در مقدمه محقق، عنوان مطالب کتاب ذکر شده و بحث‌هایى در اعتبار کتاب و مؤلف آمده است. همچنین مقدمه‌اى به قلم آیت الله مرعشى نجفى با عنوان‌رسالة النقود و الردود على الکتاب و مؤلفه در ابتداى کتاب ذکر شده.
محقق محترم، روایات متن را از کتب شیعه و سنى استخراج کرده است. همچنین حواشى مصنف را از نسخه خطى بعینه به پاورقى انتقال داده است. علاوه بر آن در جاهایى که نیاز به توضیح احساس شده از شرح سید نعمت الله جزائرى بر کتاب، مطالب لازم نقل شده است. این تحقیق، ارزش کتاب را دو چندان نموده، چرا که مصنف تمام روایات کتاب را بدون سند ذکر کرده و در تحقیق کتاب، اسناد همه آنها آمده است. در پایان جلد چهارم، تعداد روایات کتاب را ۵۰۵۸ عدد ذکر کرده و فهرست مصادر تحقیق و فهرست مطالب کتاب را آورده است.
از جمله نکات مثبت در این چاپ آن است که جناب آقاى محمد مهدى نجف فهرست تمام روایات کتاب را به ترتیب حروف الفباء با ذکر شماره صفحه روایت مرتب نموده که دسترسى به روایات را بسیار آسان مى‌کند. این ترتیب بر اساس اولین کلمه از متن روایت است.
منابع
- محمدرضا ضمیری، کتاب شناسی تفصیلی مذاهب اسلامی، ص ۳۷۸-۳۷۹.
- مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی، نرم افزار جامع الحادیث ۳ [لوح فشرده]، بخش کتابشناسی.
متن کتاب
