سید محمدقلی موسوی هندی

از دانشنامه‌ی اسلامی
پرش به ناوبری پرش به جستجو

«سيد محمدقلى موسوى نیشابوری هندی» (۱۱۸۸-۱۲۶۸ ق)، فقیه، مفسر، محدث، متکلم و مرجع بزرگ شیعیان هند در قرن سيزدهم هجرى و از شاگردان سید دلدار علی نقوی بود. او از صاحب‌نظران در علم كلام بود و تألیفات ارزشمندی در این حوزه مانند «تشیید المطاعن» از خود بر جای گذاشت. میر حامد حسین هندی صاحب «عبقات الانوار» از فرزندان اوست.

نام کامل سيد محمدقلى موسوى نیشابوری هندی
زادروز ۱۱۸۸ قمری
زادگاه کنتور، هند
وفات ۱۲۶۸ قمری
مدفن لکهنو، هند

Line.png

اساتید

سید دلدار علی نقوی،...

شاگردان

میر حامد حسین هندی، سید سراج حسین هندی، علامه سید اعجاز حسین هندی، سید غلامحسین کنتوری، سید محمد نقوی نصیرآبادی،...

آثار

تقریب‌الأفهام فی تفسیر آیات‌الأحکام، احکام عدالت علویه، نفاق الشیخین بحکم احادیث الصحیحین، تقلیب المکائد، تشیید المطاعن لکشف الضغائن، برهان سعادت، أبنیة الافعال،...

زندگی‌نامه

سید محمدقلی موسوی نيشابورى كنتورى در ۵ ذی القعده سال ۱۱۷۴ یا ۱۱۸۸ق در «کنتور» هند زاده شد. نسب وی با ۲۵ واسطه به امام موسی بن جعفر (علیه السلام) می‌رسد.

او از خاندانی بزرگ، از سادات مشهور نیشابور با پیشینه  ای علمی و دینی برخاست. نياكانش پيش‌تر در نيشابور زندگى می‌كردند، اما پس از حمله مغول، از ايران به هندوستان كوچيدند. پدرش سید محمدحسین (معروف به الله‌ کَرَم)، از علما و فقهای زمان خویش بود و قرآن و بسیاری از کتب حدیثی را مانند: تحفة الزائر و حق الیقین (علامه مجلسی) و جامع عباسی (شیخ بهایی) را استنساخ کرد. گفته شده او پیش از ولادت فرزند برومندش، در عالَم رؤیا دید امام زمان عجل الله تعالی فرجه به او سه میوه عطا فرمود که دو تا نارس و یکی رسیده و کامل بود. پس از آن، خداوند سه پسر به وی داد که آن ها را مهدی قلی، هادی قلی و محمدقلی نامید؛ ولی دو فرزند نخست در کودکی و نوجوانی بدرود زندگی گفتند و تنها سید محمدقلی برایش ماند.[۱]

سید محمدقلی مدتى در شهر ميرتهه بر كرسى قضاوت و فتوا نشست. یکی از خدمات وى، تأسیس کتابخانه ای است که بعدها با تلاش و کوشش فرزندش میرحامدحسین و نوه‌اش سیدناصر حسین، گسترش یافت. این کتابخانه در لکهنو به نام «کتابخانه ناصریه» شهرت دارد و یکی از بزرگ‌ترین کتابخانه‌های شیعه در شهرهای هند و کشورهای اسلامی و مملوّ از کتاب‌های چاپی و خطی از نویسندگان شیعه و سنی است.

علامه سید محمدقلی در اواخر عمرش به لکهنو بازگشت و به تألیف و خدمات علمی و دینی اشتغال داشت. او سرانجام در ۸۴ سالگی در ۹ ماه محرم ۱۲۶۸ یا ۱۲۶۰ قمری در شهر لکهنوی هند وفات یافت و در حسینیه خود مدفون شد.

تحصیلات

سید محمدقلی، کتاب‌های اوّلیه را در لکهنو نزد فضلای آن دوره فرا گرفت و پس از آن محضر سید دلدار علی نقوی (۱۱۶۶-۱۲۳۵ ق) را درک کرد و در اکثر علوم و فنون به ویژه در علم کلام تبحّر و احاطه بسیار پیدا کرد.

شاگردان

  • فرزندش میر حامد حسین هندی (۱۲۴۶-۱۳۰۶ ق) صاحب «عبقات الانوار»؛
  • فرزند دیگرش، مولانا سید سراج حسین (۱۲۱۱-۱۲۷۳ ق) حکیم، طبیب، ریاضی دان و صاحب «رساله در مخروطات»؛
  • فرزند دیگرش، علامه سید اعجاز حسین (۱۲۴۰-۱۲۸۶ ق) صاحب کشف الحجب و شذور العقیان؛
  • دامادش، سید غلامحسین کنتوری (۱۲۴۷-۱۳۳۷ ق) صاحب انتصار الاسلام؛
  • سلطان العلماء سید محمد نقوی نصیرآبادی (۱۱۹۹-۱۲۸۴ ق) صاحب طعن الرماح و الضربة الحیدریة.

آثار و تألیفات

سیدمحمدقلی در علوم مختلف مانند فقه، تفسیر و حدیث دارای تألیفات متعددی است، اما از آنجا که در علم کلام، محقق و صاحب نظر بود، بیشتر آثارش در این حوزه به یادگار مانده است.

  • تقریب الأفهام فی تفسیر آیات الأحکام (فارسی)
  • تطیهر المؤمنین عن نجاسة المشرکین؛ در احکام نجاست کفار
  • احکام عدالت علویه (فارسی)؛ در دوازده باب و یک خاتمه
  • أبنیه الافعال؛ در علم صرف (اردو)
  • تکمیل المیزان لتعلیم الصبیان؛ شرح کتاب میزان در علم صرف
  • الحواشی و المطالعات
  • نفاق الشیخین بحکم احادیث الصحیحین
  • مُزیل الوسواس فی ردّ من تبع الخنّاس
  • رساله در تقیه (فارسی، لکهنو)؛ فرزندش میر حامد حسین هندی آن را به اردو ترجمه و در مجله الاصلاح چاپ کرده است.
  • رساله در گناهان کبیره (فارسی)
  • سیف ناصری؛ ردّ باب اول «تحفة اثنی عشریة» عبدالعزیز دهلوی سنی مذهب (که درباره تاریخ فرقه های شیعه است).
  • تقلیب المکائد؛ رد باب دوم تحفه اثنی عشریه (فارسی)
  • برهان سعادت؛ ردّ باب هفتم تحفه اثنی عشریه (فارسی)
  • تشیید المطاعن لکشف الضغائن؛ ردّ باب دهم تحفه اثنا عشریه (فارسی)[۲] این کتاب درباره مطاعن، قبایح افعال و بدعت های خلفای ثلاث است. مؤلف، در این کتاب تمام مطاعن خلفای جور را از نظر رجال، حدیث و تاریخ، استوار ساخته و تمام نقض های عبدالعزیز دهلوی که در حقیقت، بافته  های علمای عامه است را از دیدگاه حدیثی و رجالی باطل نموده و دروغ ها و تهمت  های آنان را فاش کرده است.
  • مصارع الافهام لقطع الاوهام؛ ردّ باب یازدهم تخفة اثنا عشریه؛ که در اوهام، تعصّبات، هفوات و مغالطات اوست.[۳] ظاهراً این کتاب هنوز به چاپ نرسیده است.
  • الاجوبة الفاخرة فی ردّ الاشاعرة؛[۴] ردی بر رشید الدین دهلوی است که در جواب سیف ناصری، کتابی نگاشته بود و مؤلف، ردود او را پاسخ گفته است.
  • فتوحات حیدریه؛ ردّ بر صراط المستقیم عبدالحیّ برهانوی (م 1243) که در آن از اقامة مجالس ماتم امام حسین علیه السلام منع کرده و آنها را بدعت دانسته است. مؤلف، جواز سوگواری و گریه و عزای بر امام حسین علیه السلام را از کتاب های عامه، ثابت کرده است.[۵]
  • شعلة ظفریة لإحراق الشوکة العمریة؛ ردّ بر شوکت عمریه، نوشته رشیدالدین خان شاگرد عبدالعزیز دهلوی که آن را در ردّ بارقه ضیغمیه، تألیف سلطان العلماء سید محمد بن دلدار علی نوشته بود و پس از شعله ظفریه، سلطان العلماء هم کتاب ضربه حیدریه را در ردّ بر شوکت عمریه نگاشت.[۶] مؤلّف دراین کتاب، به اثبات حلیت مُتعتین (متعه حج و متعه زنان) با استفاده از کتب اهل سنت پرداخته است.
  • رساله در وجوب غسل مسّ میت. نسخه آن در کتابخانه ناصریه لکهنو به شماره 90 (فقه و اصول) موجود است.
  • مقدمه الهیه؛ ردّ مقدمه تحفه اثنا عشریه.

در نظر عالمان

  • صاحب «تذکرة العلماء» درباره محمدقلی موسوی هندی می  نویسد: «مدقق محقق، فاضل لوذعی (بسیار زیرک)، سید جلیل اوحد المعی (تیزهوش)، مولوی سید محمد بن محمد بن حامد کنتوری، مشهور به سید محمدقلی که یکه  تاز معرکه فضل و کمالات و مناظر میدان مناظرات و مباحثات بود. تصانیف انیقه ‌اش بر نصرتش مذهب حق را، دلیلی است ساطع و برهانی است قاطع».[۷]
  • صاحب «مطلع انوار» هم می  نویسد: «وی در حدیث، رجال، تاریخ و مناظره رکن بزرگی در شبه قاره هند بود. کتاب هایش برای ملت جعفریه باعث افتخار است؛ چراکه دری تازه در زمینه تفسیر و کلام و مناظره بر روی اهل تحقیق و بحث گشود. وی در وسعت نظر و دقت در تحقیق و رعایت اصول نگارش، یگانه عصر خویش بود و در حقیقت، یکی از مناظرین برجسته شبه قاره هند به شمار می رفت».[۸]
  • نویسنده «نجوم السماء» می  نویسد: «از اکابر متکلمین عظام و اجلّه علمای اعلام و اساطین مناظرین فخام بود. جِدّ و جهد و کدّ او در إعلای لوای شریعت و حمایت دین و ملت کالنّور علی شاهق الطور (مانند روشنایی بر بلندای کوه طور) بر السنه جمهور مذکور و نوادر تحقیقات و غرایب تدقیقات و محامد صفات و معالی کرامات آن رفیع الدرجات در مصنفات و مؤلفات متأخرین مرقوم و مسطور. صیت فضل و کمال آن محیی طریقه آل در شش جهت احاطه نموده، در سایر علوم دینی و انواع فنون یقینی، خاصه در فن تفسیر و علم کلام بی نظیر و امام همام بود. کتاب مستطاب تقریب الافهام در تفسیر آیات الاحکام -از مصنفات آن جناب- بر غزارت علم و فضل و تبحر و علوّ مرتبه او در علم تفسیر، دلیلی است روشن و حجتی است مبرهن. بالجمله توصیف و تعریف آن مستجمع الکمالات از حیّز تقریر و تحریر بیرون است».[۹]
  • فررندش علامه سید اعجاز حسین هم می  نویسد: «پیشوای بلند همّت و آقای بزرگوار، مقدس پرهیزکار و صاحب افتخار پایدار، رسیده به بالاترین مراتب دانش و کردار که در آن سستی و لغزش و انحراف راه ندارد. دارای عزّت استوار و افتخار بلند مرتبه، اهل فهم و دقت بسیار، پدرم علامه بزرگوار که خداوند درجاتش را بلند گرداند، هماره مشغول تألیف و ترویج شعائر دین و شب و روز در اندیشه دفع شبهات مخالفین بود. وی پُر عبادت، خوش اخلاق و برکنار از مردمان بود».[۱۰]
  • صاحب ریحانة الادب هم می  نویسد: «مفتی از اکابر علمای امامیه هند که بسیار متتبع و محقق مدقق و جامع معقول و منقول و متکلم جدلی حسن المناظره بوده و در ردّ مخالفین مذهب اهتمام تمام داشته [است]».[۱۱]

پانویس

  1. به نقل از نجوم السماء، آزاد کشمیری.
  2. الذریعه، آقا بزرگ تهرانی، ج4، ص 192.
  3. الذریعه، ج 21، ص 96؛ آزاد کشمیری، نجوم السماء، ص 450.
  4. نجوم السماء، ص 450؛ الذریعه، ج 1، ص 277.
  5. الذریعه، ج 16، ص 116.
  6. همان، ج 14، صص 198 -199؛ مرآة الشرق، ج 2، ص 49.
  7. حسینی رضوی، سید مهدی، تذکرة العلماء، ص 320.
  8. صدرالافاضل، مرتضی حسین، مطلع انوار، ص 601.
  9. محمدعلى آزاد كشميرى، نجوم السماء.
  10. اعجاز حسین، کشف الحجب والاستار، ص 83.
  11. مدرس خیابانی، ریحانة الادب، ج 4، ص 55.

منابع