سریه

«سریه» در مقابل «غزوه» است و در اصطلاح تاریخ صدر اسلام، به جنگهایی گفته می شود که خود پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) در آنها حضور نداشته است. غالباً علت اعزام سرایا، سرکوبى اشرار، دعوت طوایف به اسلام، پیشگیرى از حوادث غیرمترقبه و عقیم نمودن توطئه هاى دشمن و مسائلى از این قبیل و گاه به منظور جمع صدقات و تعلیم مسائل دینى بوده است.

سریه در لغت و اصطلاح

سَرِیة از واژه «سرى» به معنى: به شب راه پیمودن، یا سرىّ به معنى: نخبه لشکر، دسته اى از لشکر گویند که به جنگ دشمن گسیل شود و از چهارصد نفر بیش نباشد، جمع آن سرایا است.

در اصطلاح مربوط به تاریخ اسلام، "سریة" به گروهی از سپاه گفته می­ شود که به دستور رسول ­خدا (صلی الله علیه و آله) به سوی مکانی و برای انجام ماموریتی اعزام می­ شدند، بدون آنکه پیامبر(ص) همراه آنان باشد. سریه در این اصطلاح، مقابل غزوه است که به جنگهایی گفته می شد که خود پیغمبر صلی الله علیه و آله در آنها حضور داشتند.

بیشترین سریه هاى عصر پیغمبر صلی الله علیه و آله، در سال ششم هجرت بوده که آن را «سنة الاستئناس» می گویند.

هدف از انجام سرایا

پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله پس از استقرار در مدینه منوره و تشکیل حکومت اسلامى، بر آن شد که دین اسلام را در سایر نقاط عربستان گسترش دهد و عرب‌ هاى شهرنشین، روستانشین و بیابان‌ گرد را با این پدیده رهایى‌ بخش آشنا گرداند. ولى وجود طایفه بزرگ قریش و متعصبان مقیم مکه و دشمنى‌ هاى آشکار و پنهان آنان بر ضد پیامبر صلی الله علیه و آله و مسلمانان مهاجر و انصار، هر گونه فعالیت‌ هاى تبلیغى پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله را با مشکلات فراوان روبرو مى‌ کرد. از این رو، پیامبر صلی الله علیه و آله در برابر دشمنى‌ هاى آنان، اقدام به رزمایش ‌هاى نظامى و قدرتى نمود.

به طور کلی، علت اعزام سرایا غالباً سرکوبى اشرار، دعوت طوایف به اسلام، پیشگیرى از حوادث غیرمترقبه و عقیم نمودن توطئه هاى دشمن و مسائلى از این قبیل و گاه به منظور جمع صدقات و تعلیم مسائل دینى بوده است.

از امام صادق علیه السلام نقل است: هرگاه پیغمبر صلی الله علیه و آله سریه اى را به جائى اعزام مى داشت، پیش از حرکت، افراد سپاه را روبروى خود می نشاند و به آنها می فرمود: بنام خدا و به یارى خدا و در راه خدا و بر سنت پیغمبر خدا بروید و مبادا در غنیمتى که بدست آورید، خیانت کنید و کسى را مثله نمائید و یا غدر و مکر بکار برید و هرگز پیر افتاده یا کودک و زن را به قتل مرسانید و درخت قطع مکنید جز این که ناچار گردید و اگر ضعیف ترین مسلمان یا بهترین آنها به یکى از مشرکان مهلت داد، آن مشرک در پناه او می باشد و وى در امان است تا این که قرآن به سمع او برسد، اگر اسلام اختیار کرد وى برادر شما خواهد بود، وگرنه او را به محل امن خودش برسانید و از خدا بخواهید که در آینده به وى دست یابید.

سریه‌هاى پیامبر اسلام

از امام کاظم علیه السلام نقل شده که سریه هاى پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله سى و شش بوده که نخستین آنها سریه اى به سرکردگى حمزة بن عبدالمطلب بود که به اتفاق سى تن از مهاجران در کنار دریا به سرزمین جهینه با ابوجهل بن هشام به همراه صد و سى سواره از مشرکان، برخورد نموده و مجدى بن عمرو جهنى دو سپاه را از یکدیگر جدا ساخت و میان آنها فاصله شد و هر دو سپاه بدون جنگ و خونریزى بازگشتند.

برخی سریه های مهم زمان رسول خدا (صلی الله علیه و آله)

نام سریه	تاریخ وقوع	تعداد نفرات در سریه	هدف از سریه	نتیجه سریه	اتفاقات مهم
سریه حمزه بن عبد المطلب	ماه رمضان سال اوّل‌	سى نفر از مهاجرین‌	تعرض به کاروانى از قریش بود که از شام بر مى‌گشت‌ و ناامن کردن راه تجارت قریشیان	با وساطت مجدی بن عمرو دو سپاه بدون اینکه درگیر شوند بازگشتند	به نظر واقدی این نخستین سریه در اسلام است .(البته ابن هشام معتقد است که سریه عبیدة بن حارث نخستین سریه است.)
سریه عبیده بن حارث بن عبدالمطلب	شوّال سال اوّل‌	شصت یا هشتاد نفر	مقابله با دسته‌اى از قریش که ممکن بود به اطراف مدینه تجاوز کنند	جنگى پیش نیامد	سعد بن أبى وقّاص تیرى انداخت و نخستین تیرى بود که در تاریخ اسلام از کمان رها شد.
سریه عبد اللّه بن جحش	رجب سال دوم هجرت‌	هشت نفر (یا یازده نفر) از مهاجرین‌	گرفتن خبر از قریش	پس از برخوردی که بین آنها و یک کاروان از قریش در گرفت یکی از قریشیان کشته، دو نفرشان اسیر و اموالشان غنیمت گرفته شد.	چون این پیکار در ماه حرام رخ داد مورد اعتراض مسلمانان قرار گرفت که آیات ۲۱۷ و ۲۱۸ از سوره بقره نازل شد و خدا خود جواب مخالفان را داد و گناه این پیشامد را هم به گردن آنان گذاشت و عبداللّه و یارانش را اهل ایمان و هجرت و جهاد در راه خدا و امیدوارى به رحمت پروردگارى که آمرزنده و مهربان است معرّفى کرد.
سریه سالم بن عمیر	شوّال سال دوم‌	فقط سالم بن عمیر	کشتن ابو عفک که با اشعار خود شیوه ناسزاگوئى به اسلام و مسلمانان و دشنام دادن به رسول خدا و تحریک دشمنان اسلام‌ را پیش گرفته بود	کشته شدن ابو عفک
سریه محمّد بن مسلمه‌	ربیع الاول سال سوم‌	‌پنج نفر	کشتن کعب بن أشرف که مردى شاعر و زبان‌آور بود و در اشعار خود رسول خدا را بد مى ‌گفت و دشمنان را بر ضدّ او و مسلمین تحریک مى‌کرد	کشته شدن کعب	«کعب» با گفتن شعر، قریش را بر ضدّ رسول خدا تحریک مى‌کرد و بر سوگ «اصحاب قلیب» مى‌نشست و همچنین نام زنان مسلمان را در اشعار خود با بى‌احترامى مى‌برد و مسلمانان را آزار مى‌داد
سریه قرده‌ (سریه زید بن حارثه)	جمادى الآخر سال سوم‌	صد نفر سوار	رسول خدا(ص) او را براى جلوگیرى از کاروان قریش فرستادند	زید بر کاروان دست یافت، اما مردان کاروان گریختند و اموال کاروان به غنیمت گرفته شدند	نخستین سریه ای بود که در آن مقدار قابل توجهی غنیمت به مسلمانان رسید
سریه رجیع	صفر سال چهارم هجرت	شش یا ده نفر	گفته شده: دو طایفه عضل و قاره از رسول خدا(ص) خواستند تا معلمانی برای آموزش قرآن و احکام به نزد آنها بفرستد	در میان راه آنها مسلمانان را غافلگیر کردند و عده ای را به شهادت رساندند و عده ای را تسلیم قریش کرده و جایزه گرفتند و قریشیان آنها را به شهادت رساندند	آیات ۲۰۴- ۲۰۷ سوره بقره، درباره سریه رجیع نازل شده است.
سریه بئر معونه	صفر سال چهارم هجرت‌	چهل نفر	در خواست ابو برإ برای فرستادن مبلغ به نجد و فرستادن تعدادی مبلغ به آنجا	غافلگیری مبلغان توسط قبیله بنی سلیم و به شهادت رسیدن همه آنها به جز یک نفر	رسول خدا یک ماه در قنوت نماز صبح بر قبایل «رعل» و «ذکوان» و «غصیه» و «بنى لحیان» نفرین مى‌کرد.
سریه موته	جمادى الأولى سال هشتم‌	سه هزار مسلمان	رسول خدا- صلى اللّه علیه و آله- «حارث بن عمیر أزدى» (از طائفه بنى لهب) را با نامه‌اى نزد پادشاه «بصرى» فرستاد و چون «حارث» به سرزمین «مؤته» رسید، «شرحبیل بن عمرو غسّانى» سر راه بر وى گرفت و او را کشت‌. هدف این سریه برخورد با عاملان آن بود	کشته شدن سه فرمانده از مسلمانان و یک سوم از سپاه و فرار سایرین به فرماندهی خالد بن ولید به مدینه	در این سریه سه تن بهترین فرماندهان مسلمانان و اصحاب رسول خدا یعنی زید بن حارثه، جعفر بن ابی طالب و عبدالله بن رواحه به شهادت رسیدند، این اولین درگیری بین مسلمانان و سپاهیان روم بود
سریه ذات السلاسل‌	جمادى الآخره سال هشتم‌		گروهى از قبیله «قضاعه» فراهم گشتند و مى‌خواستند نسبت به مسلمانان دستبرد بزنند	پس از آنکه سه تن از فرماندهان مسلمانان موفق به شکست دشمن نشدند، رسول خدا(ص)، امیرالمؤمنین علی (ع) را به مصاف آنها فرستاد و ایشان آنها را شکست دادند	شأن نزول سوره عادیات در این سریه صورت گرفت، فرماندهان این سریه به ترتیب عبارت اند از: ابوبکر، عمر بن خطاب، عمرو بن عاص و علی بن ابی طالب (علیه السلام)
سریه امیرالمؤمنین علىّ بن أبى طالب	در ایام محاصره طائف‌	ـــــــــــــــــ	شکستن بت های طائف	شکستن بت های طائف و نابودی بتکده های آنجا	ــــــــــــــــــــــــ
سریه على بن أبى طالب علیه السلام ‌	ربیع الآخر سال نهم‌	صد و پنجاه مرد أنصارى‌	نابودی بتخانه فلس از قبیله طیّ	نابودی کامل بتخانه و کسب غنیمت های بسیاری از قبیله طیّ	ـــــــــــــــــــــــــ
سریه على بن ابى طالب (ع) به یمن‌	رمضان سال دهم	سیصد اسب سوار	دعوت یمنیان به اسلام	اسلام آوردن قبیله همدان در یک روز و مسلمان شدن بسیاری از یمنیان	ــــــــــــــــــــــــ

منابع

• سید مصطفى حسینى دشتى، فرهنگ معارف و معاریف.
• پژوهشکده باقرالعلوم، دانشنامه پژوهه، بازیابی: ۲ بهمن ۱۳۹۲.
• سيد تقى واردى، روزشمار تاريخ اسلام، جلد سوم، ربیع الاول.