معجم رجال الحدیث و تفصیل طبقات الرواة (کتاب)


نویسنده	سید ابوالقاسم خویی
موضوع	راویان و محدثان شیعه
زبان	عربی
تعداد جلد	۲۴


معجم‌ رجال‌ الحديث‌

«مُعجم رجال الحدیث و تفصیل طبقات الرُواة» تألیف سید ابوالقاسم خویی (م، ۱۴۱۳ ق)، کتابی جامع در علم رجال و شناخت راویان حدیث شیعه است. در اين کتاب علاوه بر جمع‌آورى نظرات مختلف پيرامون هر راوى، طبقه و خصوصيات مختلف او نيز از لابلاى نظرات و با استفاده از تجزيه و تحليل داده‌ها بدست آمده است.

مؤلف

آیت الله سید ابوالقاسم موسوی خوئی (۱۳۱۷-۱۴۱۳ ق)، مفسر، فقیه، رجالی و مرجع تقلید شیعه و از شاگردان علمای بزرگی چون شیخ الشریعه اصفهانی، آقا ضیاءالدین عراقی، شیخ محمدحسین نائینی و شیخ محمدجواد بلاغی است.

آیت الله خویی خدمات ارزشمندی در جهت گسترش اسلام و احداث مراکز مهم اسلامی و تبلیغی در نقاط مختلف جهان در کارنامه خود داشت. او از اساتید سرشناس حوزه علمیه نجف بود و شاگردان برجسته ای از جمله سید محمدباقر صدر و میرزا جواد تبریزی را تربیت نمود.

از ایشان آثار علمی ارزشمندی به یادگار مانده است، از جمله: البیان فی تفسیر القرآن، معجم رجال الحدیث، محاضرات فى اصول الفقه، التنقیح فی شرح العروة الوثقی، مستند العروة الوثقى و مصباح الاصول.

معرفی کتاب

آیت الله خویى در انگیزه نگارش کتاب «معجم رجال الحدیث» خود چنین گفته: «علم رجال در گذشته مورد توجه خاص علما بوده و براى آن اهمیت ویژه‌اى قائل بوده‌اند، اما در زمان هاى اخیر چنان مورد بى‌توجهى قرار گرفته که گویا اجتهاد و استنباط احکام شرعی اصلا متوقف بر آن نیست. با توجه به این مسئله، من تصمیم گرفتم کتابى جامع بنویسم که به اندازه کافى از مزایاى این علم را دربرداشته باشد و از خداوند طلب توفیق کردم و خداوند نیز به فضل خویش اجابت نمود.»

«معجم رجال الحدیث و تفصیل طبقات الرواة» چنانکه از نامش پیداست، بیشتر به جنبه معجم بودن توجه کرده و مؤلف سعى کرده پیرامون هر راوى تا حد ممکن اطلاعات جامعى ارائه دهد تا محقق محتاج مراجعه به کتب دیگر رجال نشود.

همچنین به علت متأخر بودن این کتاب از بقیه جوامع و اصول رجالى، با احاطه بر آنها و نظر داشتن به نظرات علماى گذشته تألیف شده و از جامعیت و کلّیت خوبى برخوردار است، به طورى که اگر کسى این کتاب را داشته باشد در اکثر امور از داشتن کتب دیگر مستغنى است و مشکلات سلسله اسناد را به خوبى حل مى‌نماید.

محتواى کتاب

کتاب «معجم رجال الحدیث» در ۲۴ جلد تنظیم شده است. مؤلف در ابتدا دیباچه‌اى آورده و در آن مزایاى کتاب خویش را برشمرده است، که عبارتند از:

بخاطر اعتبار هر چه بیشتر کتاب، تمام مطالب را از اصل منبع نقل کرده و به منقولات دیگران اعتنا نکرده است. (موارد استثناء را در متن گوشزد نموده است.)
ذیل ترجمه هر راوى، روایات او را از کتب اربعه و... نقل کرده و با تمییز بین راویان و مروى عنهم بیشتر مشترکات تمییز داده شده‌اند. (در صورت کثرت تعداد روایات در پایان هر جلد روایات او آمده است.)
در هر روایت نام ذکر شده راوى آمده (گاهى چندین تعبیر مختلف هست) اما در ترجمه افراد یک نام آورده است. (که معمولاً همان نام منتخب توسط نجاشى است.)
کل کتاب ترتیب الفبایى دارد و در نام هر کس ابتدا کنیه آمده، بعد نام و لقب و... .
براى هر راوى بحثى دقیق و علمى آمده که اعتبار و عدم اعتبار او را مشخص کرده است.
به علت ضعف در طریق شیخ صدوق و شیخ طوسى به بعضى افراد، طریق تمام روات را به این دو شیخ بزرگوار ارزیابى نموده است.
ذیل نام هر راوى شماره مسلسل او در اصول اربعه رجالی ذکر شده تا مراجعه به آن اصول به آسانى صورت پذیرد.
مؤلف ذیل نام هر راوى تمام مشایخ و شاگردان او را با ذکر آدرس روایات آورده است.
تمام روایات هر راوى با ذکر آدرس آنها در کتب روایى آمده و با این عمل راویان پر روایت و کم روایت از یکدیگر متمایز شده‌اند.
اختلاف نسخه در کتب روایى و غلط هاى آنها را در فصلى جداگانه آورده که براى اهل تحقیق بسیار سودمند است.

در ادامه شش مقدمه آمده که موضوعاتى از قبیل: نیاز به علم رجال، قطعیت کتب اربعه، معیارهاى تشخیص وثاقت راوى مانند تصریح امام و...، توثیقات عامه و اعتبار و ارزش آنها، موارد توثیقات عامه و ردّ حجیت آنها، نیاز بحث پیرامون تک تک روایات کتب اربعه، اصول اولیه رجال و... در آن بحث شده است.

کتاب حاضر بر اساس روش متداول در معجم‌هاى لفظى است که روش الفبایى باشد. مؤلف بر اساس نام روات آنها را مرتب نموده است. ذیل نام هر راوى نامهاى دیگرى که در روایات براى آن راوى ذکر شده نیز آمده تا اطلاعات مربوط به راوى به وسیله هر یک از نامهاى او قابل دسترسى باشد.

در متن کتاب براى روات شماره مسلسل زده شده است. تعداد روات این کتاب ۱۵۶۷۶ نفر مى‌باشد که بعضى از آنها تکراری هستند و نام هاى متعدد یک راوى است.