عزالدین ابن اثیر
«علی بن محمد بن محمد ابن اثیر» (۵۵۵-۶۳۰ ق) ملقب به «عزالدین»، محدث، مورخ و ادیب اهل تسنن در قرن هفتم هجری است. ابن اثير حافظ حديث و تاريخ و آگاه به انساب و اخبار عرب بود و دو کتاب مهم تاریخی «اُسدالغابه فی معرفة الصحابه» و «الکامل فی التاریخ» از آثار او است.
| نام کامل | علی بن محمد ابن اثیر |
| زادروز | ۵۵۵ هجری |
| زادگاه | موصل، عراق |
| وفات | ۶۳۰ هجری |
| مدفن | حلب، سوریه |
|
| |
| اساتید |
ابن ریان بن شبّة، عمر بن طبرزد بغدادی، ابن افضل الزمان، یعیش بن صدقه، عبدالله بن علی بن سویدة،... |
|
| |
| آثار |
اُسدالغابه فی معرفة الصحابه، الکامل فی التاریخ، اللباب فی تهذیب الانساب، التاریخ الباهر فی الدولة اتابکیه،... |
زندگی‌نامه
ابوالحسن علی بن محمد بن محمد ابن اثیر در جمادی الاول سال (۵۵۵ هجری) قمری در جزيرۀ ابن عمر در شمال رود فرات متولد شد. پدرش از کارگزاران دولت اتابکه موصل در دولت عمادالدین زنکی علاوه بر سمت دولتی، به تجارت نیز مشغول بود.
عزالدین دو برادر دیگر هم دارد که آنها نیز ملقب به ابن اثیر مشهورند: برادر بزرگتر از او مجدالدین ابن اثیر (م، ۶۰۶ ق) متخصص در حدیث و علوم دینى و برادر کوچکترش ضیاءالدین ابن اثیر (م، ۶۳۷ ق) از مشاهیر ادب عرب و صاحب کتاب معروف «المثل السائر فى ادب الکاتب».
ابن اثیر اوائل کودکی را با آموزش قرآن شروع کرد و در خدمت پدر و ديگر بزرگان، علوم مختلف را تحصيل كرد و در حفظ حديث و فروع آن به استادى دست يافت. او در جوانی در شهرهای موصل، شام و بغداد نزد اساتیدی چون ابن ریان بن شبّة، عمر بن طبرزد بغدادی، ابن افضل الزمان، یعیش بن صدقه، عبدالله بن علی بن سویدة، احمد بن عبدالرحمن بن وهبان، عبدالمنعم بن كُلَیب حرّانی، عبدالمحسن بن عبدالله خطیب طوسی و ابن غنائم حلبی، دانش آموخت. وی برخى از این استادان خود را در الکامل معرفى کرده است.
ابن اثير در علوم و فنون مختلف از جمله حديث، قرائت، خطابه، لغت، مغازى و سير پيش رفت و در زمرۀ مشاهير و فقهاى موصل قرار گرفت و كم كم به دربار سلطان راه يافت.
ابن اثیر در نیمه دوم قرن ششم و اوایل قرن هفتم زندگى کرد و حیات او معاصر با پنج تن از خلفاى بنى عباس بود. وی از لحاظ سیاسی با حکام عصر خود هماهنگ و همراه بود و به خلفای عباسی تمایل داشت مگر درباره الناصر الدین لله که به خاطر لغزش‌هایش از او انتقاد کرده است.
بحرانهاى سیاسى متعددى در زمان ابن اثیر رخ داد که مهمترین آنها: افول دولت سلجوقى، انقراض فاطمیان بدست صلاح الدین ایوبى، تعرض صلیبی ها به صفحات شرقى مدیترانه و ورود مغول به جهان اسلام بود. به علاوه جریانهاى فکرى متعدد که با یکدیگر نزاع داشتند و نیز بحرانهاى اقتصادى در آن روزگار، نابسامانى جامعه ابن اثیر را مضاعف مى کرد.
عزالدین بن اثیر سرانجام در سال ۶۳۲ یا ۶۳۰ هجری قمری در حلب سوریه (شام) از دنیا رفت.
آثار و تألیفات
آثاری که از ابن اثیر به جای مانده عموماً درباره تاریخ است. خودش در مقدمه کتاب «الکامل» می گوید: من همیشه تمایلی به خواندن کتاب‌های تاریخی و دانستن تجارب گذشتگان داشتم.
- اُسدالغابه فی معرفة الصحابه، كتابی است در علم رجال كه ۵۰۰‘۷ زندگی‌نامه را دربر دارد.
- الکامل فی التاریخ، ترجمه فارسی این کتاب با عنوان «تاریخ کامل بزرگ اسلام و ای‍ران» توسط علی هاشمی حائری و ابوالقاسم حالت ترجمه شده است.
- اللباب فی تهذیب الانساب، كه بازنویسی استادانه‌ای است از كتاب ارزشمند «الانساب» نوشتۀ عبدالكریم سمعانی.
- التاریخ الباهر فی الدولة اتابکیه، این كتاب شرح حال خاندان عمادالدین زنگی بن قسیم‌الدولۀ آقسنقر است.
ابن اثیر در نظر دیگران
یاقوت حموی - از شخصیت‌های بزرگ اهل تسنن - برای ابن اثیر ارزش والایی قائل بود و قبل از مرگش، طبق وصیتی کتاب‌های خود را به "ابن اثیر" واگذار کرد تا او آنها را به کتابخانه مورد نظرش برساند و تحویل دهد. البته ابن اثیر این تعهد را پذیرفت ولی به آن عمل نکرد.
ابن خلکان هم بسیار او را ستوده و بعد از ملاقاتی که در سال ۶۲۶ هجری قمری با او در حلب داشته، گفته: ابن اثیر حافظ حدیث بود، تاریخ را از بر داشت و انساب عرب را به خوبی می دانست و به اخبار عرب واقف بود.
عزالدین ابن اثیر مورد احترام نویسندگان زیادی بود که از آثار او بهره‌های زیادی بردند. مثلاً ابن جوزی، ابن کثیر و ابن حنبلی از او به عنوان استاد یاد کرده اند.
منابع
- "ابن اثیر، ابوالحسن"، دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، از رضا رضازاده لنگرودی.
- "ابن اثیر جزری"، ویکی فقه، بازیابی: ۲ آذر ۱۳۹۲.
- "مقدمه‌ای بر تاریخ نگاری ابن اثیر"، عبدالله ناصری، آینه پژوهش، بهمن ۱۳۷۲، شماره ۲۳ در دسترس در پایگاه نور مگز.
