آیه 107 سوره توبه

از دانشنامه‌ی اسلامی
پرش به ناوبری پرش به جستجو
مشاهده آیه در سوره

وَالَّذِينَ اتَّخَذُوا مَسْجِدًا ضِرَارًا وَكُفْرًا وَتَفْرِيقًا بَيْنَ الْمُؤْمِنِينَ وَإِرْصَادًا لِمَنْ حَارَبَ اللَّهَ وَرَسُولَهُ مِنْ قَبْلُ ۚ وَلَيَحْلِفُنَّ إِنْ أَرَدْنَا إِلَّا الْحُسْنَىٰ ۖ وَاللَّهُ يَشْهَدُ إِنَّهُمْ لَكَاذِبُونَ

مشاهده آیه در سوره


<<106 آیه 107 سوره توبه 108>>
سوره : سوره توبه (9)
جزء : 11
نزول : مدینه

ترتیل

ترجمه (مکارم شیرازی)

ترجمه های فارسی

و (گروهی دیگر از منافقانند) آنان که مسجدی برای زیان به اسلام برپا کردند و مقصودشان کفر و عناد و تفرقه کلمه بین مسلمین و ساختن کمینگاهی برای دشمنان دیرینه خدا و رسول بود، و با این همه قسم‌های مؤکّد یاد می‌کنند که ما جز قصد خیر غرضی نداریم، و خدا گواهی می‌دهد که محققا دروغ می‌گویند.

ترجمه های انگلیسی(English translations)

As for those who took to a mosque for sabotage and for defiance, and to cause division among the faithful, and for the purpose of ambush [used] by those who have fought Allah and His Apostle before—they will surely swear, ‘We desired nothing but good,’ and Allah bears witness that they are indeed liars.

معانی کلمات آیه

ضرارا: ضرر رساندن. زيان زدن. مصدر، مفاعله است. (فكر ضرر زدن)

ارصاد: رصد: مراقبت كردن. چيزى را زير نظر گرفتن. به معناى‏ مراقب و مراقبت شده نيز آيد. ارصاد اگر بعدش لام آيد، به معنى آماده كردن است. على هذا، معنايش آماده كردن كمين است كه فقط يك بار در قرآن آمده است.[۱]

نزول

«شیخ طوسى» گوید: زهرى و یزید بن رومان و عبدالله بن ابى‌بکر و عاصم بن عمر بن قتادة گویند: این آیه درباره دوازده نفر از منافقین نازل گردیده است.

فرّاء گوید اینان از بنى عمرو بن عوف از انصار بودند. دیگران گویند از بنى‌غنم بن عوف بودند که مسجدى که بناى آن روى نیت پاک نبود، ساختند[۲] و بنا به نقل واقدى اینان پانزده نفر بودند که از زمره آنان عبدالله بن نقیل بوده.

ابن اسحق گوید: این شخص نقیل بن الحرث بوده و اسمى از عبدالله نیاورده است[۳][۴].[۵]

تفسیر آیه

تفسیر نور (محسن قرائتی)


وَ الَّذِينَ اتَّخَذُوا مَسْجِداً ضِراراً وَ كُفْراً وَ تَفْرِيقاً بَيْنَ الْمُؤْمِنِينَ وَ إِرْصاداً لِمَنْ حارَبَ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ مِنْ قَبْلُ وَ لَيَحْلِفُنَّ إِنْ أَرَدْنا إِلَّا الْحُسْنى‌ وَ اللَّهُ يَشْهَدُ إِنَّهُمْ لَكاذِبُونَ «107»

و (گروهى ديگر از منافقان) كسانى هستند كه مسجدى براى ضربه زدن به اسلام و براى ترويج كفر و تفرقه‌افكنى ميان مؤمنان و كمينگاهى براى (مساعدت) به دشمنان ديرينه‌ى خدا و پيامبرش ساختند، و همواره سوگند مى‌خورند كه جز خير، قصدى نداريم! (ولى) خداوند گواهى مى‌دهد كه آنان دروغگويانند.

نکته ها

آيه، به داستان مسجد ضرار اشاره دارد كه منافقان به بهانه‌ى افراد ناتوان و بيمار يا روزهاى بارانى، در برابر مسجد قُبا مسجدى ساختند كه در واقع پايگاه تجمّع خودشان بود، و از پيامبر در آستانه‌ى عزيمت به جنگ تبوك، خواستند آنجا نماز بخواند و افتتاح كند. بعد از مراجعت پيامبر صلى الله عليه و آله از تبوك، آيه نازل شد و نيّت شومشان را بر ملا كرد. پيامبر فرمان داد

جلد 3 - صفحه 502

مسجد را آتش بزنند و ويران كنند و محلّ آن را زباله‌دان كنند. «1»

طبق بعضى روايات، ساختِ مسجد ضرار در مدينه، به دستور ابوعامر بود. وى كه پدر حنظله‌ى غسيل الملائكه است، از عابدان مسيحى بود و در قبيله‌ى خزرج نفوذ داشت. با هجرت پيامبر صلى الله عليه و آله و گسترش و نفوذ اسلام، او به مخالفت با پيامبر پرداخت و نقش منافقانه در جنگ احد داشت. سرانجام به مكّه گريخت و از آنجا به روم رفت و از پادشاه روم براى براندازى اسلام كمك خواست. شگفتا كه او رهبر منافقان بود و پسرش حنظله، عاشقِ اسلام و پيامبر و شهيد شد! «2»

هنگام دعوت پيامبر براى نماز در مسجد ضرار، سه مسأله را مطرح كردند: عشق به نماز جماعت، عشق به ناتوانان و عشق به رهبر و نماز او. و هر سه منافقانه بود. منافقان همواره چنين بوده‌اند؛ در برابر موسى، سامرى توطئه مى‌كند، در برابر مسجد نبوى، مسجد اموى مى‌سازند و در برابر على عليه السلام قرآن بر نيزه مى‌كنند. همان گونه كه گوساله‌ى سامرى را سوزاندند، مسجد منافقان را نيز مى‌سوزانند تا درسى براى تاريخ باشد.

در كوفه و شام نيز به خاطر پيروزى يزيد بر امام حسين عليه السلام مساجدى ساخته شد، كه امامان ما آنها را مساجد ملعونه ناميدند!.

هرگونه ضررى در اسلام ممنوع است، «لا ضرر و لا ضرار فى الأسلام» «3» از جمله:

الف: ضررهاى جانى. «لا يُرِيدُ بِكُمُ الْعُسْرَ» «4»

ب: ضرر به مردم. «لا تَعاوَنُوا عَلَى الْإِثْمِ وَ الْعُدْوانِ» «5»

ج: ضرر به همسر. «لا تُضآرُّوهُنَّ لِتُضَيِّقُوا عَلَيْهِنَّ» «6»

د: ضرر به فرزند. «لا تُضَارَّ والِدَةٌ بِوَلَدِها» «7»

ه: ضرر به ورثه. «مِنْ بَعْدِ وَصِيَّةٍ يُوصى‌ بِها أَوْ دَيْنٍ غَيْرَ مُضَارٍّ» «8»


«1». تفاسير مجمع‌البيان، المنار و نورالثقلين.

«2». تفسير نمونه.

«3». وسائل، ج 26، ص 14.

«4». بقره، 185.

«5». مائده، 2.

«6». طلاق، 6.

«7». بقره، 233.

«8». نساء، 12.

جلد 3 - صفحه 503

و: آموزشهاى مضرّ. «يَتَعَلَّمُونَ ما يَضُرُّهُمْ وَ لا يَنْفَعُهُمْ» «1»

ز: ضرر در معاملات وبدهكارى‌ها. «وَ لا يُضَارَّ كاتِبٌ وَ لا شَهِيدٌ» «2»

ح: ضرر به مكتب و وحدت. «اتَّخَذُوا مَسْجِداً ضِراراً»

پیام ها

1- دشمن، از مسجد و مذهب، عليه مذهب سوء استفاده مى‌كند، ظاهر شعارها و القاب، فريبمان ندهد! «اتَّخَذُوا مَسْجِداً ضِراراً»

2- توطئه‌گران مى‌خواهند حتّى از نمازِ پيامبر نيز به نفع خود سوء استفاده كنند. (با توجّه به شأن نزول)

3- مسجدسازى مهّم نيست، بايد انگيزه‌هاى بانيان و متولّيان خالص باشد. اتَّخَذُوا مَسْجِداً ضِراراً وَ ...

4- در اسلام، هرگونه ضرر، ممنوع است، گرچه تحت عنوانِ مسجد باشد. «اتَّخَذُوا مَسْجِداً ضِراراً»

5- احترام و قداست مسجد، در شرايطى كه مورد سوءاستفاده دشمنان باشد، برداشته مى‌شود. (با توجّه به شأن نزول)

6- خداوند حامى پيامبر و دين خود مى‌باشد و از طريق وحى توطئه‌هاى منافقان را افشا مى‌كند. وَ الَّذِينَ اتَّخَذُوا مَسْجِداً ضِراراً ...

7- هر مسجدى كه عامل تفرقه ميان مسلمانان باشد، مسجد ضرار است. اتَّخَذُوا مَسْجِداً ... تَفْرِيقاً بَيْنَ الْمُؤْمِنِينَ‌

8- منافقان در خدمت كفّارند. «إِرْصاداً لِمَنْ حارَبَ اللَّهَ»

9- هنگام جنگ با دشمنان خارجى، از توطئه‌هاى دشمنان داخلى غافل نشويم. منافقان در آستانه‌ى جنگ تبوك از پيامبر مى‌خواستند تا رسماً پايگاه آنها را افتتاح كند، امّا پيامبر صلى الله عليه و آله، على عليه السلام را در مدينه بجاى خود گذاشت و پس از


«1». بقره، 102.

«2». بقره، 282.

جلد 3 - صفحه 504

بازگشت، مسجد ضرار را خراب كرد.

10- شكستن وحدت مسلمانان، همطراز كفر است. «كُفْراً وَ تَفْرِيقاً بَيْنَ الْمُؤْمِنِينَ»

11- سوگند دروغ، شيوه‌ى منافقان است. «لَيَحْلِفُنَّ»

12- فريب ادّعاها و تبليغاتِ حقّ به جانب دشمن را نخوريم. «إِنْ أَرَدْنا إِلَّا الْحُسْنى‌»

13- دروغگويى خصلت كفّار و منافقان است. «إِنَّهُمْ لَكاذِبُونَ»

پانویس

  1. پرش به بالا تفسیر احسن الحدیث، سید علی اکبر قرشی
  2. پرش به بالا مفسرین گویند که بنى عمرو بن عوف مسجد قبا را آماده کردند و نزد رسول خدا صلی الله علیه و آله فرستادند که بیاید و نماز بگذارد جماعتى از منافقین که از بنى‌غنم بن عوف بودند، حسد ورزیدند و مسجد دیگرى بنا نمودند و گفتند: ما در اینجا نماز می‌گذاریم و به مسجد قبا نمى رویم. اینان دوازده یا پانزده نفر بودند که از زمره آنان ثعلبة بن حاطب و معتب بن قشیر و نبتل بن الحرث بودند و مسجد خود را جنب مسجد قبا بنا نمودند. وقتى که از ساختن آن فارغ شدند نزد پیامبر آمدند در حالتى که پیامبر مترصد رفتن به جنگ تبوک بود از مسجد خویش تعریف نمودند. رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: عازم سفر هستم اگر مراجعت کردم انشاءاللَّه نزد شما خواهم آمد پیامبر به تبوک رفت و بعد از مراجعت از تبوک این آیه نازل گردید».
  3. پرش به بالا ابن مردویه در تفسیر خود از طریق ابن اسحق روایت کرده و گوید: ابن الشهاب الزهرى از ابن اکیمة لیثى از برادرزاده خود ابورهم الغفارى نقل نموده و درباره مسجد ضرار چنین افزوده که پیامبر هنگام بازگشت از تبوک نزدیک مدینه وارد گردید این آیه درباره مسجد مزبور نازل گردید. پیامبر پس از نزول این آیه مالک بن الدخشن و معن بن عدى یا برادرش عاصم بن عدى را خواند و فرمود: بروید به طرف این مسجدى که اهل آن ظالم مى باشند آن را خراب کنید و بسوزانید. آن‌ها رفتند و دستور پیامبر را عملى کردند.
  4. پرش به بالا على بن ابراهیم در تفسیر خود گوید: عده اى از منافقین نزد رسول خدا صلی الله علیه و آله آمدند و اجازه خواستند که مسجدى براى مردان پیر و سالخورده و علیل بنا کنند. پیامبر در حالتى که براى رفتن به جنگ تبوک خود را آماده کرده بود اجازه داد پس از بازگشت از جنگ تبوک این آیه درباره مسجد مزبور و درباره ابوعامر الراهب سازنده آن نازل گردید و امام حسن عسکرى علیه‌السلام بنا به نقل سید هاشم بحرانى در تفسیر برهان که از امام کاظم علیه‌السلام نقل فرموده. چنین فرماید که ابوعامر مردى فاسق بود و پیامبر پس از مراجعت دستور فرمود مسجد مزبور را بسوزانند.
  5. پرش به بالا محمدباقر محقق،‌ نمونه بينات در شأن نزول آيات از نظر شیخ طوسی و ساير مفسرين خاصه و عامه، ص439.

منابع