محمد فاضل شربیانی
این مدخل از دانشنامه هنوز نوشته نشده است.
(احتمالا تصرف اندکی صورت گرفته است)
«آیةالله ملامحمد فاضل شربیانی» معروف به «فاضل شربیانی» (۱۲۴۵-۱۳۲۲ ق)، از علما و مراجع بزرگ شیعه در قرن چهاردهم هجری و متبحر در اصول، فقه، تفسیر، حدیث و علم رجال بود. وی از استادان بزرگی چون شیخ محمدحسن نجفی و شیخ مرتضی انصاری صاحب اجازه روایت و اجتهاد بود. فاضل شربیانی در حوادث و جریانات اجتماعی، از بصیرت و بینش بسیار بالایی برخوردار بوده و از جایگاه رفیع مرجعیت خود در جهت اصلاح امور مسلمانان استفاده میکرد.
 | |
| نام کامل | محمد فاضل شربیانی |
| زادروز | ۱۲۴۵ قمری |
| زادگاه | همدان |
| وفات | ۱۳۲۲ قمری |
| مدفن | نجف، حرم امیرالمؤمنین علیه السلام |
|
| |
| اساتید |
شیخ محمدحسن نجفی، شیخ مرتضی انصاری، سید حسین ترک کوه‌کمری،... |
| شاگردان |
میرزا على قاضى طباطبایى، میرزا رضی زنوزی، سید محمد مولانا، میرزا صادق مجتهد تبریزى،... |
| آثار |
ذخیرة العباد لیوم المعاد، حاشیه بر رسائل، حاشیه بر مکاسب، وسیلة العباد، سرّ العبادة،... |
محتویات
ولادت و خاندان
ملا محمد شربیانی فرزند فضلعلی، به سال ۱۲۴۵ قمری در روستای شربیان از توابع تبریز دیده به جهان گشود. پدر گرامی و اجداد طاهرینش به‌عنوان مروجین دین اسلام در کسوت روحانیت بوده‌اند.
نسب شریف ایشان بنا به نقل موثقی، به جناب مالک اشتر، یار وفادار امیرالمؤمنین (علیه السلام) می‌رسد.
تحصیلات و استادان
آیةالله فاضل در بیست‌سالگی وارد حوزه علمیه تبریز گردید و در مدرسه خواجه علی‌اصغر، مشغول خواندن مقدمات علوم اسلامی شد. پس‌از طی مقدمات، فقه و اصول را از محضر مرحوم میرزا مهدی قاری و میرزا غفار آقا مجتهد مرندی و میرزا باقر مجتهد تبریزی فرا گرفت و در حالی‌که عمل به احتیاط میکرد، در سال ۱۲۷۱ هجری‌قمری به زادگاهش مراجعت نمود. این فقیه وارسته پس‌از حدود یک سال اقامت در زادگاهش به نجف اشرف عزیمت نمود.
ایشان در آن دیار قدسی از خرمن علوم شیخ محمدحسن نجفی (صاحب جواهر) و شیخ مرتضی انصاری خوشه‌ها برداشت و پس‌از رحلت استادش شیخ انصاری (ره) به جلسه درس آیةالله سید حسین ترک کوه‌کمری (ره) شرفیاب شد که بر اثر فهم بالا و قوت حافظه‌اش توانست مورد تقرب استادش قرار گیرد. در آن ایام هر روز درس استاد را برای جمعی از شاگردان تقریر میکرد.
آیةالله شربیانی از شیخ مرتضی انصاری و آیةالله سیدحسین کوه‌کمری اجازه نقل اخبار و احادیث و همچنین از استاد دومش اجازه اجتهاد اخذ نموده و خود نیز به تعدادی از شاگردان اجازه روایی و اجتهاد صادر کرده است.
تدریس و شاگردان
یکی از خصوصیات فاضل شربیانی که به‌عنوان یک میراث گران‌بها از علمای سلف در حوزه‌های تشیع رواج دارد، روحیه شاگردپروری بوده است. ایشان پس‌از آراسته‌شدن به زیور علوم و کمالات، بر کرسی تدریس فقه و اصول نشستند و با مهارت بالایی به تدریس کتب و پرورش نفوس پرداختند.
میرزا محمدعلی مدرس تبریزی، در خصوص تسلط ایشان بر کتب اصولی می‌نویسد: فاضل شرابیانی در اصول بحری بی پایان بود و ضمن تجلیل از مقام علمی او می افزاید: اگر تمام کتب فقهی و اصولی را به دریا می شستند، فاضل مذکور قادر بود با حافظه و ذهن قوی خویش تمام آنها را مجددا به رشته تحریر برد.
اسامى برخى از شاگردان وى که همگى از استوانه هاى حوزه هاى علمیه در شهرهاى مختلف بودند، چنین است:
- میرزا على قاضى طباطبایى؛
- میرزا رضی زنوزی؛
- میرزا صادق مجتهد تبریزى؛
- سید محمد مولانا؛
- سید احمد مرتضوى؛
- سید على کوه کمرى؛
- سید کاظم طباطبایى (مفید آقا)؛
- سید محمدتقى خویى نجفى؛
- سید یونس اردبیلى؛
- شیخ ابراهیم آل صادق؛
- شیخ ابراهیم سالیانى نجفى؛
- شیخ ابوالحسن مرندى؛
- شیخ احمد تفرشى نجفى؛
- شیخ غلامعلى مرندى؛
- شیخ محمد حرزالدین (صاحب معارف الرجال)؛
- ملا محمدعلى نخجوانى؛
- میرزا ابوالقاسم امین الشرع خویى؛
- میرزا باقر قاضى طباطبایى؛
- میرزا حسن علیارى؛
- میرزا فضلعلى ایروانى؛
- میر یعقوب ثانى.
آثار و تألیفات
آثار علمى و تحقیقى فاضل شربیانی عبارتند از:
- تقریرات دروس فقه استادش آیت الله سید حسین کوه کمرى، در ۹ جلد.
- ذخیرة العباد لیوم المعاد؛ این کتاب بارها در بغداد و نجف و... به چاپ رسید. به علت جامعیتش در مسائل فقهى مورد توجه بزرگانی مانند سید اسماعیل صدر، میرزا محمدتقى شیرازى، سید ابوالحسن اصفهانى و سید ابراهیم اصطهباناتی قرار گرفته و بر آن حاشیه نوشته اند.
- رساله عملیه؛ این رساله بارها به چاپ رسیده و مورد تحشیه ی فقها از جمله آیت الله میرزا محمدحسن علیارى تبریزى قرار گرفته است.
- کتابى در اصول فقه؛ این کتاب مفصل تر از کتاب «قوانین» میرزای قمی است.
- حاشیه بر رسائل؛
- حاشیه بر مکاسب؛
- کتاب المتاجر؛
- کتاب البیع؛
- کتاب الصلاة؛
- رسالة فی مسألة الاستصحاب؛
- رسالة فی مسألة البرائة و الاشتغال؛
- رسالة فی مسألة الاجتهاد و التقلید؛
- رسالة کبیرة فی مباحث الالفاظ؛
- شرح منظومه؛
- شرح زبدة الاصول؛
- شرح معلقات سبع؛
- سرّ العبادة؛ این کتاب در بمبئى چاپ سنگى شده است.
- وسیلة العباد؛ این کتاب در سال ۱۳۲۲ قمری با حواشى آیت الله ملا محمدکاظم خراسانى چاپ سنگى شده است.
مرجعیت دینی
آیةالله فاضل شربیانی، پس‌از وفات آیةالله محمد فاضل ایروانی و میرزا محمدحسن شیرازی، زعامت و مرجعیت دینی مسلمانان را بر عهده داشت. وی از بزرگان علمای عصر خود بود و ریاست تدریس در نجف اشرف به ایشان منتهی شده بود.
مطالعه حیات گوهربار این زعیم عالی‌قدر گویای این حقیقت است که ایشان در حوادث و جریانات اجتماعی، از بصیرت و بینش بسیار بالایی برخوردار بوده و از جایگاه رفیع خود در جهت اصلاح امور مسلمانان استفاده می‌کردند.
آیةالله ملاعلی واعظ خیابانی می‌نویسد: «حجاج از طریق عراق به حج می‌رفتند و مدینه منوره آن ایام در تحت حکومت آل‌رشید بود. ایشان انواع هتک‌حرمت و اذیت به عمل می‌آوردند، تا علامه کبیر زعیم شهید شیخ فضل‌الله نوری مشرف شدند و در راه به ایشان از انواع ایذاء و اذیت رسید. بعد از مراجعت آنچه دیده بودند به حضرت آیةالله شریبانی إخبار نمودند. پس حکم صادر شد به تحریم طریق مذکور، و علمای عصر نیز به ایشان تأسی کردند تا آن‌که شر آل‌رشید زایل و از امارت نازل گشتند.»
علامه طباطبایی(ره) می‌گویند: «گروهی دسته‌جمعی توطئه کردند و روش عرفان الهی و توحیدی مرحوم آخوند ملاحسین‌قلی همدانی را به انتقاد گرفته و در یک عریضه‌ای به مرحوم شریبانی نوشتند که ملاحسین‌قلی همدانی روش صوفیانه در پیش گرفته است! مرحوم شریبانی نامه را مطالعه فرمود و قلم را برداشته، زیر نامه نوشت: "کاش خداوند مرا مثل آخوند، صوفی قرار دهد." با این جملۀ آن عالم بزرگ، کار تمام شد و دسیسه‌های آنان همه بر باد رفت.»
همچنین با دستور مؤکد ایشان، در سالروز شهادت حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها، مغازه ها تعطیل شد و دسته جات عزادارى به راه افتاد.
ویژگی‌های اخلاقی
- شاگرد آیت الله فاضل شربیانی -میرزا ابوالقاسم امین الشرع خویى- در خصوص ایشان مى نویسد: «العالم الاورع و الفاضل الالمع صاحب الاخلاق الحسنة و معدن الشیم الجمیلة شیخی و استادی و من علیه فی العلم رکونی و اعتمادی مولانا المدعو بالفاضل المطلق الشیخ محمد الشربیانی ... ».
- شیخ محمد حرزالدین درباره استادش می‌نویسد: «او اخلاق اولیای خدا و صفات آنان را داشت. یکی از آن صفات حمیده، عفو بدخواهان و دشمنان و بدرفتاری‌هایی بود که بارها در حق او انجام داده بودند. او نسبت به فقرا و مساکین بسیار مهربان و دلسوز بود، به‌ویژه به سادات و علویان نجف و کربلا. عطایای او نسبت به اعاظم و بزرگان با شیوه خاصی انجام می‌گرفت. تقسیم او نسبت به طلاب در سال چهار مرتبه انجام می‌پذیرفت و هربار هزار لیره عثمانی می‌داد. او با این همه بخشش و امکانات بیت‌المال که در اختیارش بود، بدون خانه و منزل بود و با قرض فراوان از دنیا رفت».
- میرزا محمدعلى مدرس تبریزى در خصوص ایشان مى نویسد: «... ایشان از متبحران علماى امامیه و فقهاى اثناعشریه قرن چهاردهم هجرى است. عالم عامل ربانى، فقیه کامل سبحانى، اصولى رجالى، معقولى منقولى. در مکارم اخلاق، طاق و شهره آفاق بود».
وفات
سرانجام آن عالم جلیل‌القدر پس‌از سال‌ها خدمت به اسلام و در حالی‌که در خانه اجاره‌ای خود به‌سر می‌برد، در بین‌الطلوعین روز جمعه ۱۷ ماه رمضان ۱۳۲۲ قمری در شهر مقدس نجف جان به جان‌آفرین تسلیم کرد. پیکر مطهر ایشان پس‌از تشییع باشکوه، در صحن مطهر امام علی (علیه السلام) به خاک سپرده شد.
در سال ۱۳۵۷ قمری دولت عراق تصمیم گرفت راه‌هایی را که در اطراف حرم مطهر حضرت علی (علیه السلام) برای دفن اموات منظور شده بود، مسدود نماید و در این عملیات، اجساد تعدادی از علما ظاهر شد که از آن‌جمله جسد پاک مرحوم آیةالله فاضل شربیانی هویدا گشت و افراد مشاهده کردند که جسم ایشان سالم و تازه در قبر موجود است و حال آن‌که میان دفن و آن‌روز، سی‌وپنج سال فاصله بود. و نیز در کتاب اجساد جاوید آمده است که بار دیگر در حکومت عبدالکریم قاسم به وقت مرمت قبور، جسد آیةالله فاضل ظاهر شد که کاملاً تازه بود و حال آن‌که حدود شصت سال از رحلت ایشان می‌گذشت.
منابع
- "محمد فاضل شربیانی"، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه.
- "فاضل شربیانی"، پایگاه فرهیختگان تمدن شیعی.
- "فاضل شربیانی"، پایگاه شعائر.
