الریاض النضرة فی مناقب العشرة (کتاب)
کتاب «الرياض النضرة فی مناقب العشرة» تألیف محبالدین طبری (متوفی ۶۹۴ ق)، مشتمل بر مناقب تعدادی از صحابه معروف به «عشره مبشّره» است. بخشى از مطالب این کتاب، به فضایل امام علی (علیهالسلام) اختصاص دارد.
 | |
| نویسنده | محب الدین طبری |
| موضوع | فضایل صحابه |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | ۴ |
|
| |
محتویات
معرفی کتاب
همانگونه که از عنوان کتاب «الرياض النضرة فی مناقب العشرة» پیداست، بهمنظور بیان مناقب ده نفر از صحابه معروف به عشره مبشّره، نوشته شده است. حدیث «عشره مبشّره»، از روایات مشهور اهل سنت است که در آن، پیامبر(ص) دستیابی ده تن از صحابه خود را به بهشت پیشگویی کرده است. این حدیث، در چهار کتاب از صحاح سته به چشم میخورد. به نظر میرسد این حدیث پس از رحلت پیامبر اسلام(ص) مطرح شده باشد؛ درست زمانی که جامعه اسلامی با مسئله جانشینی درگیر بود. اولین کارکرد حدیث عشره و کارکردهای بعدی آن، گستره تفکر سیاسی مبتنی بر این حدیث و اهداف سیاسی آن را بهروشنی آشکار میسازد.
این عقیده بهطور گسترده –پس از قرن دهم هجری- برای تقویت خواستههای سیاسی، مورد بازسازی و استفاده مجدد قرار گرفت؛ برای نمونه سیاست اهل سنت مبتنی بر این حدیث، کوشش در جهت تقویت دیدگاه سیاسی خود در مواجهه با خطر رشد عقیدتی و سیاسی شیعه قرار گرفت. اهل سنت تلاش میکنند تا ایده خود را با طرح این نقشه که «پیامبر(ص) ده نفر صحابی یاد شده در حدیث عشره –ابوبکر، عمر، عثمان، علی بن ابیطالب(ع)، طلحه، زبیر، سعد بن ابی وقاص، سعید بن زید، عبدالرحمن بن عوف و ابوعبیده جراح- را برای رهبری کشور مسلمانان بعد از خودش مشخص کرده است» تقویت کنند. بنابراین آنان سعی کردند تا مشروعیت جانشینی اولین خلیفه از خلفای سهگانه را –کسی که به گروه عشره تعلق داشت- در مقابل ادعای شیعه، که مخالف با مشروعیت جانشینی وی بود تقویت کنند.
نخستین منبع و مرجع حدیث «عشره مبشّره» کتابهای حدیثی است. عنوان «عشره» بهکار رفته در این آثار، از سه حدیث نبوی با گونههای متنوع برگرفته است که مصدر نقل آنها به دو تن از صحابه به نامهای عبدالرحمن بن عوف و سعید بن زید بن نوفلی بازمیگردد. بهطورکلی، روایت عشره منسوب به عبدالرحمن بن عوف، در مقایسه با روایت منسوب به سعید بن زید نوفلی از اعتماد و وثوق کمتری برخوردار بوده است. محبالدین طبری -درحالیکه به این حدیث ارجاع میدهد- ادعا کرده که بخاری آن را از نقل سعید بن زید ضعیفتر دانسته است.
بخش زیادی از جلد سوم کتاب «الریاض النضره» به امیرالمؤمنین علی(علیه السلام) اختصاص یافته است؛ که این بخش به صورت مجزا در کتاب دیگری با عنوان «مناقب امیرالمؤمنین علی بن ابیطالب» نیز منتشر شده است.
محتوای کتاب
این اثر مشتمل بر یک مقدمه و ده باب است که هر باب در ضمن فصلها و ذکرهایی مطرح شده است. شیوه محب الدین طبرى در نقل احادیث، حذف اسناد آن است؛ نویسنده با حذف اسانید احادیث و تنها نام بردن مصدر آنها، خواسته است که خوانندگان، متن را به سهولت مطالعه کرده و بدان چه مىخواهند سریعتر دسترسى یابند. وی درباره روایات به نقادی پرداخته و میان آنها جمع کرده است.
محب طبرى در ابتدا منابع خود را که بیشتر حدیثى است معرفى میکند و پسازآن به ذکر مناقب صحابه میپردازد. ابتدا با عنوان «مناقب الاعداد» مناقب و فضائلى را که درباره کل صحابه، یا تعدادى از آنان مانند اصحاب بدر و حدیبیه است ذکر کرده و پسازآن به مناقب «عشره مبشره» پرداخته است. وی همچنین از زبان امام على(ع) به تمجید از خلفا میپردازد.
بخش عمده کتاب -یعنی سه جلد از کتاب- درباره مناقب چهار خلیفه نخست (خلفای راشدین) است و به تفصیل مناقب ایشان را یاد میکند و مناقب یاد شده براى شش نفر باقیمانده از صحابه قابل توجه نیست و تنها یک جلد را به خود اختصاص داده است.
محبالدین طبری پس از بیان فضائل سه خلیفه اول، مناقب امام على(علیه السلام) را بهتفصیل آورده و در محورهاى زیر بحث کرده است: نام و نسب، صفت، اسلام، هجرت، خصائص، فضائل، محبت خداوند، خلافت و سخنان خلفا درباره علی(ع) و مقتل آن حضرت. ازجمله احادیثی که در فضیلت آن حضرت ذکر شده حدیث «سَلونی قبل أن تفقدونی» است. احمد در المناقب و بغوی در المعجم و دیگران از سعید بن مسیب چنین نقل کردهاند که احدی از اصحاب رسولالله(ص) جز علی(ع) این سخن را بر زبان نرانده است. ابوطفیل نیز میگوید که علی(ع) را مشاهده کردم که میگوید: «از من بپرسید، به خدا قسم چیزی از من نخواهید پرسید مگر آنکه به شما از آن خبر خواهم داد، از کتاب خدا بپرسید به خداوند سوگند آیهای را از من نخواهید پرسید مگر آنکه میدانم که شب یا روز، در دشت یا کوه نازل شده است». ذکر وصف قاتل امیرالمؤمنین(ع) به «أشقی الآخرین» روایتی است که صهیب از رسولالله(ص) نقل کرده که فرمود: «یا علی، آیا میدانی چه کسی شقیترین فرد از اولین است؟». علی(ع) عرض کرد: کسی که ناقه حضرت صالح را پی کرد. آن حضرت فرمود: «راست گفتی پس چه کسی شقیترین فرد از آخرین است؟» عرض کرد: خدا و رسولش داناترند. پیامبر(ص) فرمود: شقیترین فرد کسی است که ضربهای به سر تو میزند.
منابع کتاب
نویسنده براى تدوین کتاب خویش از منابع بسیارى بهره گرفته که خود در مقدمه به برخی از آنها اشاره کرده است. بسیارى از منابع وى کتب حدیثى و صحاح اهل سنت است. همچنین از منابع تاریخى همچون «سیره ابن اسحاق»، «المعارف» ابن قتیبه دینوری، کتاب «الاحداث» قاسم بن سلام، کتاب «الردة» مدائنى استفتده نموده است.
کتابهاى شرححال نیز دستهاى دیگر از منابع طبرى است؛ مانند «الاستیعاب» ابن عبدالبر، «صفة الصفوه» ابن جوزی، «تاریخ بغداد» خطیب بغدادی. ازجمله منابعى که طبرى یاد کرده دو کتاب با عنوانهاى «جزء فی مقتل الحسین» نوشته ابوالقاسم بغوى و «مناقب امیرالمؤمنین على بن ابىطالب» احمد بن حنبل است. وى براى تدوین این کتاب از منابع شیعه استفاده نکرده است.
منابع
- "حدیث عشره مبشره یا استفادههای سیاسی از روایت، نوشته مایا یازگی"، سیدمهدی حسینی، حدیث حوزه، بهار۱۳۹۳، شماره۸.
- نرم افزار سیره معصومان، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
